Egilea(k)Andoni Maiza Larrarte*
* Eduki gehienak Zurbanok (1989), eta Ansa, Castrillón eta Francok (2011)prestatutako ikasmaterialetatik hartu dira. Egileak aurkezpenerako moldatuak.
ISBN: 978-84-9860-823-6
EUSKARA ETA ELEANIZTASUNEKOERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA
Lan honek UPV/EHUko Euskara eta Eleaniztasuneko Errektoreordetzaren dirulaguntza jaso du
Mikroekonomia I.Gelan lantzeko ikasmaterialak.
1. GAIA
OINARRIZKO KONTZEPTUAK*
* Eduki gehienak Zurbanok (1989), eta Ansa, Castrillón eta Francok (2011)
prestatutako ikasmaterialetatik hartu dira. Egileak aurkezpenerako moldatuak.
2
ESKEMA OROKORRA
Ekonomia. Zer da ekonomia?
Ekonomia-ereduak. Baliabide-antolaketa, produktu-esleipena
Errentaren banaketa. Nola banatzen da aberastasuna?
Ekonomia positiboa eta arautegizkoa
Mikroekonomia eta makroekonomia
Produkzio-ahalmenaren muga (PAM)
Aukera-kostua
Bibliografia
3
Eskema orokorra
1.1 Zer da ekonomia?
Nork? Zer?• Gizarteak: langileek, enpresek, kontsumitzaileek, gobernuek, sindikatuek…
• Antolatu eta arautu: ekoizpena, esleipena, etab.
Zertarako? Norentzat?• Gizakien beharrak asetzeko
• Materialak eta ez-materialak
Zer ekoizten/banatzen da?• Ondasunak eta zerbitzuak balio ekonomikoa
4
1.1. Zer da ekonomia?
Irizpide politikoen eta ekonomikoen bitartez baliabideak esleitzen dira:• Baliabideak mugatuta daude
• Gizartearen beharrizanak mugagabeak dira
Helburu nagusia: eraginkortasuna baliabide urrien bitartez ahalik eta beharrizan gehien asetzeko bidea.
5
1.1 Zer da ekonomia?
Zer baliabide?• Fisikoak ekonomikoak
• Ekoizpen-faktoreak: lurra, lana eta makinak/kapitala kostuak?
• Kontsumorako baliabideak: errenta aurrekontua?
Baliabideen urritasuna/ugaritasuna• Neurriak: zenbateko totalak, balio erlatiboak (ordezkoak eta osagarriak)
• Kokapena: udalerrian, herrialdean, munduan?
• Agortzeko arriskua?
6
1.2 Ekonomia-ereduak
Ekonomiaren antolamendua: zer?, nola?, norentzat?
Gizartea edo ekonomia antolatzeko eredu bat baino gehiago daude• Merkatuko ekonomiak kapitalismoa
• Ekonomia planifikatuak komunismoa
• Ekonomia mistoak
7
1.2 Ekonomia-ereduak
Merkatuko ekonomia
Baliabideen jabetza pribatua, ekimen pribatuaren eta merkatuen protagonismoa, eskaintzaren eta eskariaren arteko jokoa.
Merkatuak efizienteak direnez baliabideak eta ondasunak modu egokian ekoizten, antolatzen eta esleitzen dira.
Adam Smith eta esku ikusezina: “laissez faire, laissez passer, le monde va de lui même”.
8
1.2 Ekonomia-ereduak
Ekonomia planifikatuak
Baliabideen jabetza publikoa da, eta Estatuak ondasunen ekoizpenaren plangintza antolatu eta merkatuak arautzen/kontrolatzen ditu.
Merkatuak ez dira efizienteak, eta Estatuak parte hartu behar du baliabideak eta ondasunak modu egokian ekoizteko - antolatzeko - esleitzeko.
9
1.2 Ekonomia-ereduak
Ekonomia mistoak
Merkatuko ekonomien eta ekonomia planifikatuen tarteko eredua.
Sektore publikoak eta sektore pribatuak ardurak banatzen dituzte.
Oro har erabaki gehienak merkatuaren bitartez hartzen dira, baina Estatuak merkatuaren akatsak konpontzen ditu.
10
1.3 Errentaren banaketa
Errentaren banaketa• Nola dago banatuta herrialde baten aberastasuna biztanleen artean?
• Herrialde baten Barne Produktu Gordina (BPG) biztanle bakoitzeko
11
1.4 Ekonomia positiboa eta normatiboa
Ekonomia positiboa• Ekonomiaren funtzionamenduaren deskribapena, azalpena.
• Hipotesiak objektiboak dira egia ala gezurra?, azalpen zientifikoak.
• Zer gertatu da? Zer gerta daiteke?
• Adibidea: “Biztanleen % 25k 10.000 euro baino gutxiago irabazten du”.
12
1.4 Ekonomia positiboa eta normatiboa
Ekonomia normatiboa• Ekonomiaren funtzionamenduaren interpretazioa, ekonomialarien iritziak kontuan hartuta.
• Hipotesiak subjektiboak dira, balio pertsonaletan oinarrituak gomendioak, aginduak.
• Zer egin behar litzateke? Zer komeni da?
• Adibidea: “Soldata minimoak 10.000 euro behar luke izan”.
13
1.5 Mikroekonomia eta makroekonomia
Mikroekonomia• Eragile ekonomikoen nahiak, portaera: familiak, enpresak, sektore publikoa.
• Merkatu eta industria zehatzen analisia oreka partziala.
• Merkatuen arteko erlazioa oreka orokorra.
• Merkatuak kontsumitzaileen eta enpresen nahiak elkartzen ditu (prezioak, kantitateak).
Makroekonomia• Ekonomia orokorrean aztertzen da, hainbat merkatutan edo guztietan gertatzen dena.
• Zer aztertzen da? Produkzioa, errenta, prezioak, kanpo-merkataritza, langabezia-tasa, etab.
14
1.6. Produkzio-ahalmenaren muga
Produkzio-ahalmenaren muga (PAM): ekonomia batean dauden baliabide guztiak eraginkortasunez erabiltzean lor daitekeen ekoizpen-maila altuena.
Muga honek lor daitezkeen produkzio-konbinazioak islatzen ditu.
Ekonomia eraginkortasunez ari bada ondasun mota baten kopuru handiagoa ekoizteko, beste ondasun mota baten kopuru txikiagoa ekoiztu behar da.
15
Hautatu beharra dago, aukera-kostuajasaten da
1.6 Produkzio-ahalmenaren muga
Adibidea: beheko taulak ekonomia baten PAMa adierazten du.• Azaldu ezazu PAMa grafikoki.
• Identifikatu puntu efizienteak, ez-efizienteak eta lorrezinak.
16
Urpeko ontziak ElikagaiakA 0 1.000.000B 1 800.000C 2 600.000D 3 400.000E 4 200.000F 5 0
1.6 Produkzio-ahalmenaren muga
• Azaldu ezazu PAMa grafikoki.
17
0
200.000
400.000
600.000
800.000
1.000.000
0 1 2 3 4 5
Elik
agai
ak
Urpeko ontziak
1.6 Produkzio-ahalmenaren muga.
• Identifikatu puntu efizienteak, ez-efizienteak eta lorrezinak.
18
0
200.000
400.000
600.000
800.000
1.000.000
0 1 2 3 4 5
Elik
agai
ak
Urpeko ontziak
Aukera lorrezinak
Aukera ez-efizienteak
1.6 Produkzio-ahalmenaren muga.
Aukera ez-efizienteak muga azpitik• Batzuetan, produkzio erreala potentziala baino txikiagoa da.
• Langabezia-tasak, adibidez, lan-faktorea ez dela osorik erabiltzen islatzen du.
• Halakoetan, posible da ondasun baten produkzioa handitzea beste batena txikitu gabe.
Aukera lorrezinakmuga gainetik• Une horretan, ekonomian dauden baliabideekin eta teknologiarekin, ezin dira ondasun-
konbinazio horiek lortu.
19
1.6 Produkzio-ahalmenaren muga
PAMak adierazten du ekonomia baten une zehatz bateko ekoizpen-muga.
Denborarekin ekoizpen-muga aldatzen da gehienetan ekoizpen-ahalmena garatzen da, baina batzuetan murriztu daiteke.
Zer faktoreren ondorioz aldatzen da PAMa?• natur baliabideak
• langile kopurua
• kapital-hornikuntza eta teknologia-maila
20
1.6 Produkzio-ahalmenaren muga
Nola garatu daiteke da PAMa?• Natur baliabideak aurkitzean: petrolio-hobiak, mineral-meategiak, energia berriztag., etab.
• Langile kopurua handitzean: biztanle kopurua handitzean, langabezia-tasa txikitzean, etab.
• Kapital-hornikuntza handitzean: herrialde batek kapital-ondasunetan gehiago inbertitzean,
orainaldiko kontsumo-maila txikiagoa denean, etorkizuneko kontsumo-gaitasuna handitzen du.
• Teknologia hobetzean: kontsumo- edo kapital-ondasunak ekoizteko.
21
1.6 Produkzio-ahalmenaren muga
Ekonomia baten PAMa garatzen denean
22
PAM
1.6 Produkzio-ahalmenaren muga
Nola murriztu daiteke PAMa?• Natur baliabideak desagertzean: hondamendiak, lehorteak, etab.
• Langile kopurua txikitzean: emigrazioa, langabezia-tasa handitzean, etab.
• Kapital-hornikuntza txikitzean: kontsumo gehiago eta inbertsio gutxiago, etab.
• Teknologiak “galtzean”, galaraztean: energia nuklearra, industria kutsakorrak, etab.
23
1.6 Produkzio-ahalmenaren muga
Ekonomia baten PAMa murrizten denean
24
PAM
1.7 Aukera-kostua
Aukera-kostua: bi ondasun artean bakarra aukeratu behar denean, aukera-kostua baztertzen den ondasunari dagokion kostua da ondasun hori baztertzeagatik jasaten den kostua.
Kontzeptu oso zabala, bizitzan egunero aukera baten baino gehiagoren artean erabaki beharra dago, eta gehienetan aukera egiteak kostua dakar.
Ekoizpenaren ikuspegitik, ekonomia batean bi ondasun eraginkorki ekoizten badira (PAMaren arabera), aukera-kostuak adierazten du zenbat murriztu behar den ondasun baten ekoizpena beste ondasunaren ekoizpena handitzeko.
25
1.7 Aukera-kostua
Aukera-kostua, matematikoki:
26
ndasunetiktu beste oZenbat harbatetiki ondasun Zenbat utzAK =
xyAK X Δ
Δ=yxAKY Δ
Δ=
1.7 Aukera-kostua
Adibidea: beheko taulak ekonomia baten PAMa adierazten du.• Kalkulatu aukera-kostua.
27
Urpeko ontziak Elikagaiak Aukera-kostuaA 0 1.000.000 B 1 800.000C 2 600.000 D 3 400.000E 4 200.000 F 5 0
1.7 Aukera-kostua
• Kalkulatu aukera kostua.
28
hartueko ontzi Zenbat urpkagai utziZenbat eliAK =
Urpeko ontziak Elikagaiak Aukera-kostua
A 0 1.000.000 elik. 000.2001
000.200 =−=UAK
B 1 800.000 elik. 000.2001
000.200 =−=UAK
C 2 600.000 elik. 000.2001
000.200 =−=UAK
D 3 400.000 elik. 000.2001
000.200 =−=UAK
E 4 200.000 elik. 000.2001
000.200 =−=UAK
F 5 0 elik. 000.2001
000.200 =−=UAK
1.7 Aukera-kostua
Herrialde baten PAMa funtzio baten bitartez definituta dagoenean aukera-kostua kalkulatzeko funtzioaren deribatua erabili behar dugu.
Deribatuak esaten digu zenbat aldatzen den aldagai baten balioa beste aldagaian gehikuntza infinitesimala gertatzen denean.
Matematikoki:
29
ndasunetiktu beste oZenbat harbatetiki ondasun Zenbat utzAK =
dxdyAK X =
dxdydy
dxAKY1==
1.7 Aukera-kostua
Adibidea: Herrialde batean bi ondasun ekoizten dira: “X” (kanoiak) eta “Y” (gurina). Herrialde horren PAMa funtzio honen araberakoa da: y = 10 - 2x.• Azaldu PAMa grafikoki.
• Adierazi puntu efiziente bat, puntu ez-efiziente bat eta puntu lorrezin bat.
• Kalkulatu eta interpretatu “X” eta “Y” ondasunen aukera-kostua.
30
1.7 Aukera-kostua
• Azaldu PAMa grafikoki.
• Adierazi puntu efiziente bat, puntu ez-efiziente bat eta puntu lorrezin bat.
31
0
2
4
6
8
10
12
0 1 2 3 4 5 6
Y (g
urin
a)
X (kanoiak)
Aukera ez- efizienteak
Aukera lorrezinak
1.7 Aukera-kostua
• Kalkulatu eta interpretatu “X” eta “Y” ondasunen aukera-kostua.
• AKx “kanoiak”
32
xy 210 −=
22 =−==dxdyAK X
X ondasunaren ekoizpena 0,01 unitate handitzeko Y ondasunaren 0,01x2 unitate gutxiago ekoitzi behar da. Ekoizpen-funtzioa zuzen bat denez, AKx konstante mantentzen da.
1.7 PAM eta aukera-kostua
• Kalkulatu eta interpretatu “X” eta “Y” ondasunen aukera-kostua.
• AKy “gurina”
33
21
21 =−==
dydxAKY
Y ondasunaren ekoizpena 0,01 unitate handitzeko X ondasunaren 0,01x1/2 unitate gutxiago ekoitzi behar da. Ekoizpen-funtzioa zuzen bat denez, AKy konstante mantentzen da.
211 ===
dxdydy
dxAKY
yx-yxxy215102210 −=→=→−=
1.8 Bibliografia
Ansa, M.M., Castrillón, V. eta Franco, H. (2011): “Ekonomiarako sarrera I. Mikroekonomia”. Donostiako Enpresa Ikasketen Unibertsitate Eskola. UPV/EHU.
Gainza, X. eta del Valle, L.B. (2009): “Mikroekonomiarako sarrera”. UPV/EHU. ISBN: 978-84-692-0987-5 .
Mankiw, N.G. (2006): “Principles of Microeconomics”. 4TH Revised Edition. SouthWestern. ISBN: 978-0324319163.
Pindyck, R.S. eta Rubinfeld, D.L. (2010): “Mikroekonomia”. Deustuko Unibertsitatea. Donostia. ISBN: 978-84-9830-281-3.
Zurbano, M. (1989): “Mikroekonomia I”. UEUko Ekonomia Saila. ISBN: 84-86967-14-7.
34
2. GAIA
MERKATUA*
* Eduki gehienak Zurbanok (1989), eta Ansa, Castrillón eta Francok (2011)
prestatutako ikasmaterialetatik hartu dira. Egileak aurkezpenerako moldatuak.
1
ESKEMA OROKORRA
Sarrera
Eskaria, eskaintza eta oreka
Eskari‐kurbaren desplazamenduak
Eskaintza‐kurbaren desplazamenduak
Aldakuntzak oreka‐mailan eta doikuntza‐prozesuak
Merkatu libreak eta prezio‐kontrolak
Ondorioak
Bibliografia
2
2. gaia. Merkatua
Merkatuko eragileak:
• Kontsumitzaileak: erosleak, ondasunak eta zerbitzuak eskatzen dituzte.
• Enpresak: saltzaileak, ondasun‐ eta zerbitzu‐ekoizleak; gainera, enpresak erosleak ere badira.
• Estatua: arautzailea, merkatuan sortzen diren akatsak eta desorekak ekiditen eta konpontzen
saiatzen da; gainera, Estatua eroslea eta saltzailea ere bada.
3
2.1 Sarrera
Merkatuak eragileak koordinatzen ditu ondasunak, zerbitzuak eta produkzio‐faktoreak salerosteko.
Merkatua tresna edo mekanismo multzo bat da; mekanismo multzo horren bidez saltzaileen eta erosleen nahiak elkartzen dira:
• Kontsumitzaileen nahiak eskari‐funtzioaren bitartez islatzen dira.
• Saltzaileen nahiak eskaintza‐funtzioaren bitartez islatzen dira.
Industria bat enpresa multzo bat da; antzeko produktuak saltzen dituzten enpresen multzoa merkatu kontzeptu zabalagoa da.
4
2.1 Sarrera
Merkatuaren dimentsioak, merkatuaren mugak:
• Ikuspuntu geografikoa: Ordiziako merkatua, Istanbulekoa, Wall Streetekoa…
• Produktu mota: letxugak, gasolina, etxebizitzak, autoak…
5
2.1 Sarrera
“Tianguis de Ozumba”, Mexiko. Istanbuleko azoka. Alen Borovicanin.
Garrantzitsua da merkatuaren mugak ezagutzea:
• enpresentzat lehiakideak identifikatzeko
• gobernuentzat merkatua arautu ahal izateko
Merkatu lehiakorrak eta ez lehiakorrak:
• Lehiakorrak: oro har erosle eta saltzaile asko daude, eta prezio bakarra.
• Ez‐lehiakorrak: oro har saltzaile gutxi daude, eta enpresa bakoitzak nahi duen prezioa kobra
dezake.
6
2.1 Sarrera
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
2.2. ESKARIA, ESKAINTZA ETA OREKA
7
Eskari‐funtzioak adierazten du nola aldatzen den ondasun batetik eskatutako kantitatea kontsumorako baldintzak aldatzean.
Aldagai hauek baldintzatzen dute ondasun baten eskaria:
• Ondasun horren merkatuko prezioa.
• Beste ondasun batzuen prezioa: ondasun osagarriak eta ordezgarriak.
• Kontsumitzaileen errenta‐maila.
• Kontsumitzaileen gustuak, faktore psikologikoak.
8
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
Prezio‐aldagaia aztertzean, eskari‐funtzioak adierazten du nola aldatzen den eskatutako kantitatea prezioa aldatzen denean.
Eskari‐funtzioa, prezio‐eskaria: ondasun batetik erosleek prezio ezberdinetan lortu nahi duten kantitatea.
Adierazpen matematikoa:
• QD = f(P) ceteris paribus; “ceteris paribus” esaerak esan nahi du jotzen dugula eskari‐funtzioan
eragina duten beste aldagaiak (lehen aipatutako errenta‐maila, gustuak, etab.) konstante
mantentzen direla.
9
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
Ondasun gehienetan prezio‐eskari funtzioak malda negatiboa du:
• prezioa jaisten denean eskatutako kantitatea handitzen da
• prezioa igotzen denean eskatutako kantitatea txikitzen da
10
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
Eskariaren legea
Adibidea: Demagun ondasun baten eskari‐funtzioa hau dela: QD=100 – 2P
• Azaldu grafiko baten bidez ondasun horren prezio‐eskaria.
11
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
• Azaldu grafiko baten bidez ondasun horren prezio‐eskaria.
12
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
0
10
20
30
40
50
60
0 20 40 60 80 100 120
Prezioa
Unitateak
QD
Eskari‐funtzio honetan, prezioa 0 denean eskaria 100 da, baina zer uste duzu gertatzen dela eskuarki eskatutako kantitatearekin prezioa zerora hurbiltzen denean…?
• Eskari‐funtzioaren ohiko grafikoa.
13
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
0
2
4
6
8
10
0 50 100 150
Prezioa
Unitateak
QD
Eskuarki, prezioa goiko muga batera iristean, eskatutako kantitatea oso txikia izaten da joera zerorantz.
Eskuarki, prezioa beheko muga batera iristean, eskatutako kantitatea oso handia izaten da joera infiniturantz.
Eskaintza‐funtzioak adierazten du nola aldatzen den ondasun batetik eskainitako kantitatea salmentarako baldintzak aldatzean.
Kontuz! funtzio horrek jasotzen du saldu nahi dena, benetan saldu egiten dena merkatuaren menpe baitago.
Aldagai hauek baldintzatzen dute eskaintza:
• ondasunaren merkatuko prezioak
• teknologiak
• produkzio‐faktoreen prezioak (lana, lehengaiak…)
• beste ondasun batzuen prezioak eta abarrek
14
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
Prezio‐aldagaia aztertzean, eskaintza‐funtzioak adierazten du nola aldatzen den eskainitako kantitatea prezioa aldatzen denean.
Eskaintza‐funtzioa, prezio‐eskaintza: ondasun batetik saltzaileek prezio ezberdinetan saldu nahi duten kantitatea.
Adierazpen matematikoa:
• QS = f(P) ceteris paribus; “ceteris paribus” horrek esan nahi du jotzen dugula eskaintza‐
funtzioan eragina duten beste aldagaiak (teknologia, produkzio‐faktoreak, etab.) konstante
mantentzen direla.
15
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
Ondasun gehienetan prezio‐eskaintza funtzioak malda positiboa du:
• prezioa igotzen denean eskatutako kantitatea handitzen da
• prezioa jaisten denean eskatutako kantitatea txikitzen da
16
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
Eskaintzaren legea
Adibidea: Demagun ondasun baten eskaintza‐funtzioa hau dela: QS=3P‐20
• Azaldu grafiko baten bidez ondasun horren prezio‐eskaintza.
17
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
• Azaldu grafiko baten bidez ondasun horren prezio‐eskaintza.
18
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
0
10
20
30
40
50
60
0 20 40 60 80 100 120 140
Unitateak
Prezioa QS
Merkatuko oreka: prezio zehatz batean erosleek eskatzen duten kopurua eta saltzaileek eskaintzen dutena berdinak badira merkatuko oreka lortzen da.
Adibidez, akzioen merkatuan saltzeko eta erosteko aginduak…
19
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
Oreka‐mailan merkatua “hustu” egiten dela esaten da: ez dago urritasunik, ezta soberakinik ere.
Matematikoki: merkatuko oreka kalkulatzeko prezio‐eskaria eta prezio‐eskaintza berdinduko ditugu QD = QS.
20
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
Adibidea. Ondasun baten eskari‐funtzioa QD=100‐2P da, eta eskaintza‐funtzioa QS=3P‐20. Kalkulatu eta grafikoki azaldu:
• merkatuko oreka;
• merkatuko egoera, prezioa 30 euro eta 15 euro denean;
• Azkenik, deskribatu oreka‐maila lortzeko doikuntza‐prozesua.
21
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
• Merkatuko oreka.
22
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
unitate 52507220243)24(unitate 5248100242100)24(
euro 2451202032100dagoenean Oreka
2032100
S
D
SD
S
D
PPPPQQ
PQPQ
• Merkatuko oreka.
23
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
0
10
20
30
40
50
60
0 20 40 60 80 100 120 140
Unitateak
Prezioa
QS
QD
E
QE
PE
• Merkatuko egoera prezioa 30 euro denean.
24
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
eskaintza Gehiegizko)30()30(
unitate 7020303203)30(unitate 403021002100)30(
SD
S
D
PQPQ
• Merkatuko egoera prezioa 30 euro denean.
25
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
0
10
20
30
40
50
60
0 20 40 60 80 100 120 140
Unitateak
Prezioa
QS
QDQD QS
Gehieg. eskaintza
• Merkatuko egoera prezioa 15 euro denean.
26
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
eskaria Gehiegizko)15()15(
unitate 2520153203)15(unitate 701521002100)15(
SD
S
D
PQPQ
• Merkatuko egoera prezioa 15 euro denean.
27
2.2 Eskaria, eskaintza eta oreka
0
10
20
30
40
50
60
0 20 40 60 80 100 120 140
Unitateak
Prezioa
QS
QDQDQS
Gehieg. eskaria
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
2.3. ESKARI KURBAREN DESPLAZAMENDUAK
28
Prezio‐eskaria aztertzean beste aldagaiak konstante mantentzen direla jotzen dugu, “ceteris paribus”.
Baina zer gertatzen da aldagai horiek aldatzen direnean?
Jarraian aztertuko ditugu hiru aldagai nagusien aldakuntzak:
• beste ondasunen prezioak
• kontsumitzaileen errenta
• kontsumitzaileen gustuak
29
2.3 Eskari‐kurbaren desplazamenduak
Beste ondasunen prezioa.
Bi ondasun osagarriak dira bataren prezioa igotzean bestearen eskatutako kantitatea jaisten bada.
Bi ondasun ordezkagarriak dira bataren prezioa igotzean bestearen eskatutako kantitatea handitzen bada.
30
2.3 Eskari‐kurbaren desplazamenduak
Adibidea. Zer gertatzen da autoen eskariarekin gasolina garestitzen denean? Eta merkatuko orekarekin?
• QD=300–3PA–0,2PG (demagun hasieran PG=300 dela, eta ondoren PG=600 dela).
31
2.3 Eskari‐kurbaren desplazamenduak
• QD=300–3PA–0,2PG (demagun hasieran PG=300 dela, eta ondoren PG=600 dela)
32
2.3 Eskari‐kurbaren desplazamenduak
AAD
AD
G
PPQ
PQ
P
31803120300
6002,03300
600
AAD
AD
G
PPQ
PQ
P
3240360300
3002,03300
300
• Eskari‐funtzioa.
33
2.3 Eskari‐kurbaren desplazamenduak
0
20
40
60
80
0 40 80 120 160 200 240
Unitateak
Prezioa
QD
QD'
• Merkatuko oreka.
34
2.3 Eskari‐kurbaren desplazamenduak
0
20
40
60
80
0 40 80 120 160 200 240
Unitateak
Prezioa
QD
QD'
EE'
QS
Adibidea. Zer gertatzen da arrainaren eskariarekin haragia garestitzen denean? Eta merkatuko orekarekin?
• QD=500–5PA+0,5PH (demagun hasieran PH=100 dela, eta ondoren PH=400 dela)
35
2.3 Eskari‐kurbaren desplazamenduak
• QD=500–5PA+0,5PH (demagun hasieran PH=100 dela, eta ondoren PH=400 dela)
36
2.3 Eskari‐kurbaren desplazamenduak
AAD
AD
H
PPQ
PQ
P
5550550500
1005,05500
100
AAD
AD
H
PPQ
PQ
P
57005200500
4005,05500
400
• Eskari‐funtzioa.
37
2.3 Eskari‐kurbaren desplazamenduak
0
20
40
60
80
100
120
140
0 100 200 300 400 500 600 700
Unitateak
Prezioa
QD'
QD
• Merkatuko oreka.
38
2.3 Eskari‐kurbaren desplazamenduak
0
20
40
60
80
100
120
140
0 100 200 300 400 500 600 700
Unitateak
Prezioa
QD'
QD
E
E'
QS
Kontsumitzailearen errenta
Ondasun normalak: kontsumitzaileen errenta handitzean, kantitate handiagoa erosinahi dute. Adibidez, arraina, txuleta…
Ondasun apalak: kontsumitzaileen errenta handitzean, kantitate txikiagoa erosi nahi dute. Adibidez, hanburgesak, patatak…
39
2.3 Eskari‐kurbaren desplazamenduak
Kontsumitzaileen gustuak, faktore soziologikoak
Gizartean gertatzen diren aldaketa batzuek eragin dezakete kontsumitzaileek ondasun baten truke prezio altuagoa ordaintzeko prest izatea: osasunerako ona delako, modan dagoelako…
Eta, alderantziz, aldaketa batzuek eragin dezakete prezio baxuago ordaintzeko prest izatea: osasunerako kaltegarria, fashion fenomenoa pasatzen delako…
40
2.3 Eskari‐kurbaren desplazamenduak
Adibidez, zabaltzen bada hanburgesak osasunerako kaltegarriak direla, eskari‐kurba…
41
2.3 Eskari‐kurbaren desplazamenduak
Unitateak
Prezioa
QD
QD'
Zabaltzen bada hanburgesak osasunerako kaltegarriak direla, merkatuko oreka…
42
2.3 Eskari‐kurbaren desplazamenduak
Unitateak
Prezioa
QD
QD'
E
E'
QS
X ondasunaren prezioa aldatzen denean, aldakuntza X ondasunaren eskari‐kurba berean gertatzen da eskatutako kantitatea aldatzen da.
43
2.3 Eskari‐kurbaren desplazamenduak
Unitateak
Prezioa
QD
E
E'
Beste ondasunen prezioak, errenta edo gustuak aldatzean X ondasunaren eskari‐kurba desplazatuko da eskuinerantz ala ezkerrerantz eskari‐funtzioa aldatuko da.
44
2.3 Eskari‐kurbaren desplazamenduak
Unitateak
Prezioa
QD
QD'
Unitateak
Prezioa
QD'
QD
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
2.4. ESKAINTZA KURBAREN DESPLAZAMENDUAK
45
Prezio‐eskaintza aztertzean beste aldagaiak konstante mantentzen direla suposatzen dugu, “ceteris paribus”.
Baina zer gertatzen da aldagai horiek aldatzen direnean?
Jarraian aztertuko ditugu lau aldagai nagusien aldakuntzak:
• produkzio‐faktoreen prezioak
• teknologia
• parte hartzen duten enpresen kopurua
• estatuaren/gobernuaren jokaera
46
2.4 Eskaintza‐kurbaren desplazamenduak
Produkzio‐faktoreen prezioa.
Ondasun bat ekoizteko beharrezkoa den faktore baten edo gehiagoren prezioa igotzean, produkzio‐kostuak handituko dira, eta enpresek beren produktuak garestiago eskainiko dituzte.
Alderantziz, prezioa jaistean, produkzio‐kostuak txikituko dira, eta enpresak beren produktuak merkeago eskaintzeko prest izango dira.
Produkzio‐faktoreak: lehengaiak, lana, kapitala, energia…
47
2.4 Eskaintza‐kurbaren desplazamenduak
Adibidez, lehengaiak garestitzen badira edo soldatak igotzen badira, eskaintza‐funtzioa…
48
2.4 Eskaintza‐kurbaren desplazamenduak
Unitateak
Prezioa
QS
QS'
Lehengaiak garestitzen badira edo soldatak igotzen badira, merkatuko oreka…
49
2.4 Eskaintza‐kurbaren desplazamenduak
Unitateak
Prezioa
QS
QS'
QDE
E'
Teknologia
Industria batean produktibitate handiagoko teknologia erabiltzean produkzio‐kostuak txikituko dira, eta enpresak beren produktuak merkeago eskaintzeko prest izango dira.
Alderantziz, teknologia garestiagoak erabili behar badira (adibidez, gutxiago kutsatzeko), produkzio‐kostuak handituko dira, eta enpresek beren produktuak garestiago eskainiko dituzte.
50
2.4 Eskaintza‐kurbaren desplazamenduak
Enpresa kopurua
Industria batean lehiakide berriak sartzen badira seguruenik lehiakortasun‐maila handituko da; ondorioz, enpresek beren produktuak merkeago eskaini beharko dituzte salmentak mantentzeko.
Alderantziz, lehiakideak desagertzean, lehiakortasun‐maila txikituko da, eta enpresak beren produktuak garestiago eskaintzeko moduan izango dira.
51
2.4 Eskaintza‐kurbaren desplazamenduak
Gobernuaren jokaera
Gobernuak enpresei zergak igotzean produkzio‐kostuak handituko dira, eta enpresek beren produktuak garestiago eskaini beharko dituzte.
Gobernuak enpresei laguntzak ematean produkzio‐kostuak txikituko dira, eta enpresak beren produktuak merkeago eskaintzeko moduan izango dira.
52
2.4 Eskaintza‐kurbaren desplazamenduak
X ondasunaren prezioa aldatzen denean, aldakuntza X ondasunaren eskaintza‐kurba berean gertatzen da eskainitako kantitatea aldatzen da.
53
2.4 Eskaintza‐kurbaren desplazamenduak
Unitateak
Prezioa
QS
E'
E
Produkzio‐faktoreen prezioak, teknologia, enpresa kopurua edo gobernuaren jokabidea aldatzean, X ondasunaren eskaintza‐kurba desplazatuko da eskuinerantz ala ezkerrerantz eskaintza‐funtzioa aldatuko da.
54
2.4 Eskaintza‐kurbaren desplazamenduak
Unitateak
Prezioa
QS
QS'
Unitateak
Prezioa
QS'
QS
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
2.5. MERKATUAREN OREKA ALDAKETA ETA
DOIKUNTZA PROZESUA
55
Merkatua oreka‐mailan badago prezio zehatz batean eskainitako eta eskatutako kopuruak berdinak dira.
Baina, oreka‐maila hori inoiz lortuko al da? Zergatik?
Merkatuak iraun al dezake oreka‐mailatik kanpoko egoera batean?
Arrazoiren bat al dago merkatuak oreka‐mailara egin dezan?
56
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Jo dezagun, merkatu batean, orekako prezioa baino altuagoa den prezio bat ezartzen dela: P1 > PE.
Prezio horretan QS(P1) > QD(P1) gehiegizko eskaintza.
57
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Unitateak
Prezioa
QS
QD
QD(P1)
Gehieg. eskaintza
E
P1
PE
QS(P1)
Gehiegizko eskaintza dagoenez, enpresek ez dute beren produkzio guztia saltzen,produktuak pilatu egiten dira, eta stockaren maila igo egiten da.
Biltegian produktuak pilatzeak kostuak sortzen ditu enpresek prezioak pixka bat jaitsiko dituzte metatutako stocka saltzeko.
Jo dezagun prezioa jaisten dela: P1 → P2.
Prezioa jaistean eskatutako kantitatea handituko da, eta aldi berean eskainitako kantitatea txikituko da eskainitako eta eskatutako kopuruen arteko aldea murriztuko da.
58
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
59
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Unitateak
Prezioa
QS
QD
QD(P2)
Gehieg. eskaintza
E
P1
PE
QS(P2)
P2
Oraindik gehiegizko eskaintza dago, eta enpresek pixka bat gehiago jaitsiko dute prezioa, adibidez P3 mailara.
Prezioa P3 mailara jaitsi ondoren gehiegizko eskaintza badago oraindik ere, prezioa gehiago merkatuko dute, eta horrela behin eta berriz.
Noiz arte errepikatuko da doikuntza‐prozesu hori?
Gehiegizko eskaintza zero izan arte QD=QS oreka‐maila izan arte.
60
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Jo dezagun orain merkatu batean orekako prezioa baino baxuagoa den prezio bat ezartzen dela: P1 < PE.
Prezio horretan QD(P1) > QS(P1) gehiegizko eskaria.
61
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Unitateak
Prezioa
QS
QD
QD(P1)
Gehieg. eskaria
E
P1
PE
QS(P1)
Gehiegizko eskaria dagoenez, produktua erosi nahi duten kontsumitzaile batzuek ez dute produktua erosten.
Kontsumitzaile horiek gehiago ordaintzeko prest izango dira prezioa gorantz bultzatuko dute.
Prezioa igotzean eskatutako kantitatea txikituko da, eta aldi berean eskainitako kantitatea handituko da eskatutako eta eskainitako kopuruen arteko aldea murriztuko da.
Noiz arte errepikatuko da doikuntza‐prozesu hori?
Gehiegizko eskaria zero izan arte QD=QS oreka‐maila lortu arte.
62
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Zer gertatuko da oreka‐mailarekin eskaintza‐kurba desplazatzean?
Lehen ikasi dugunez, eskaintza‐kurba eskuinalderantz desplazatuko da:
• produkzio‐faktoreen kostuak txikitzean
• aurrerapen teknologikoak lortzean
• enpresa kopurua handitzean
• zergak txikitzean, diru‐laguntza gehiago jasotzean
63
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Eskaintza‐kurba eskuinalderantz desplazatzean, bat‐batean, gehiegizko eskaintzaizango dugu merkatuan.
64
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Unitateak
Prezioa
QS'
QS
QD
EPE
QD(PE) QS'(PE)
Gehiegizko eskaintza
Enpresak prezioa jaisten hasiko dira, oreka‐maila berri batera iritsi arte:
• PE’ < PE ; QE’ > QE
65
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Unitateak
Prezioa
QS'
QS
QDE'
EPE
PE'
QD(PE) QS'(PE)
Eta zer gertatuko da oreka‐mailarekin eskari‐kurba desplazatzean?
Eskari‐kurba eskuinalderantz desplazatuko da:
• merkatuko erosle kopurua handitzean
• kontsumitzaileen errenta handitzean, ondasuna normala bada
• ondasun ordezgarri bat garestitzean
• ondasun osagarri bat merkatzean
• kontsumo‐ohituren aldaketek ondasunaren erakargarritasuna handitzean
66
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Eskari‐kurba eskuinalderantz desplazatzean, bat‐batean, gehiegizko eskaria izango dugu merkatuan.
67
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Unitateak
Prezioa
QS
QD'
EPE
QD'(PE)QS(PE)
Gehiegizko eskaria QD
Eskariak prezioa gorantz bultzatzen du, oreka‐maila berri batera iritsi arte:
• PE’ > PE ; QE’ > QE
68
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Unitateak
Prezioa
QS
QD'
EPE
QD'(PE)QS(PE)
QD
E'PE'
Zer gertatuko da eskaintza‐kurba ezkerralderantz desplazatzen denean?
Eta eskari‐kurba bada ezkerralderantz desplazatzen dena?
69
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Pentsatu eta landu etxean…
Zer gertatuko da eskari‐kurba eta eskaintza‐kurba aldi berean desplazatzen direnean?
• eskari‐kurba eta eskaintza‐kurba eskuinalderantz
• eskari‐kurba eta eskaintza‐kurba ezkerralderantz
• eskari‐kurba ezkerralderantz eta eskaintza‐kurba eskuinalderantz
• eskari‐kurba eskuinalderantz eta eskaintza‐kurba ezkerralderantz
Har dezagun, adibide gisa, azkeneko kasua…
70
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Eskari‐kurba eskuinalderantz eta eskaintza‐kurba ezkerralderantz desplazatzen badira…
oreka‐mailako prezioa igoko da.
• PE’ > PE .
Desplazamenduen arabera, oreka‐mailako kantitatea:
• hasierakoa baino handiagoa: QE’ > QE eskariaren desplazamendua nagusitzen da;
• hasierakoa baino txikiagoa: QE’ < QE eskaintzaren desplazamendua nagusitzen da;
• berdina: QE’ = QE eskariaren eta eskaintzaren desplazamenduek eragin bera.
71
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Hasieran baino kopuru handiagoa:
• PE’ > PE ; QE’ > QEeskariaren desplazamendua nagusitzen da.
72
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Unitateak
Prezioa
QS
QD'
EPE
QE'QE
QD
QS'
PE'E'
Hasieran baino kopuru txikiagoa:
• PE’ > PE ; QE’ < QE eskaintzaren desplazamendua nagusitzen da.
73
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Unitateak
Prezioa
QS
QD'
EPE
QE' QE
QD
QS'
PE'E'
Hasierako kopuru berdina:
• PE’ > PE ; QE’ = QEeskariaren eta eskaintzaren desplazamenduek eragin bera.
74
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Unitateak
Prezioa
QS
QD'
EPE
QE = QE'
QD
QS'
PE'E'
Zer gertatuko da gainerako kasuetan…?
• eskari‐kurba eta eskaintza‐kurba eskuinalderantz
• eskari‐kurba eta eskaintza‐kurba ezkerralderantz
• eskari‐kurba ezkerralderantz eta eskaintza‐kurba eskuinalderantz
75
2.5 Oreka‐aldaketa eta doikuntza‐prozesua
Pentsatu eta landu etxean…
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
2.6. MERKATU LIBREAK ETA PREZIO KONTROLAK
76
Prezioen gaineko kontrolak Estatuak ezarritako arauak dira.
Prezio‐kontrolek galarazten dute merkatu libre baten oreka‐mailako prezioaren ezarpena prezio‐kontrolak daudenean merkatuak “libreak” edo “askeak” ez direla esaten da.
Prezio‐kontrolak izan daitezke:
• Prezio maximoak: kontsumitzaileak babesteko, merkatu batean urritasuna dagoenean eta
prezioek goranzko joera dutenean (adibidez, gasolinaren prezio maximoa).
• Prezio minimoak: enpresen mozkin minimoak bermatzeko, normalean gehiegizko eskaintza
sortzen da, eta gobernuak soberakina erosten du (adibidez, esnearen prezio minimoa).
77
2.6 Merkatu libreak eta prezio‐kontrolak
2010ean
78
2.6 Merkatu libreak eta prezio‐kontrolak
Zein izango da prezio maximo baten eragina...
• Oreka‐prezioa baino altuagoa bada?
• Eta oreka‐prezioa baino baxuagoa bada?
Zein izango da prezio minimo baten eragina…
• Oreka‐prezioa baino baxuagoa bada?
• Eta oreka‐prezioa baino altuagoa bada?
79
2.6 Merkatu libreak eta prezio‐kontrolak
Prezio maximoa oreka‐prezioa baino altuagoa bada, prezio‐kontrolak ez du aldaketarik eragingo.
80
2.6 Merkatu libreak eta prezio‐kontrolak
Unitateak
Prezioa
QS
QD
QE
E
Pmax
PE
Prezio maximoa oreka‐prezioa baino baxuagoa bada, prezio‐kontrolak gehiegizko eskaria sortuko du.
81
2.6 Merkatu libreak eta prezio‐kontrolak
Unitateak
Prezioa
QS
QD
E
Pmax
PE
QSPmax QDPmax
Gehiegizko eskaria
Prezio maximoak eragiten du QS < QD izatea merkatuan salduko den kopurua bi horietatik txikiena izango da, QS.
Kontsumitzaileentzat, prezio maximoa:
• onuragarria da ondasuna erosten dutenentzat prezio baxuagoa.
• kaltegarria da erosten ez dutenentzat ilarak, errazionamendua…
Ekoizleentzat, prezio maximoa:
• laguntzarik jaso ezean, kaltegarria da ondasun gutxiago saltzen dituzte, prezio merkeagoan.
Prezio maximoen arrisku gehigarria: merkatu beltza sustatzea.
82
2.6 Merkatu libreak eta prezio‐kontrolak
Prezio minimoak eragiten du QS > QD izatea merkatuan salduko den kopurua QD
izango da.
Ekoizleentzat, prezio minimoa:
• onuragarria da: ondasuna garestiago saltzeko aukera dute;
• soberakina saltzen ez badute kaltegarria izan daiteke, baina normalean gobernuak erosten du
soberakin hori gero biztanleen artean banatzeko.
Kontsumitzaileentzat, prezio minimoa:
• kaltegarria da, ondasuna garestiago ordaindu behar dutelako.
83
2.6 Merkatu libreak eta prezio‐kontrolak
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
2.7. ONDORIOAK
84
Merkatuaren mekanismoa eskaintza eta eskaria orekatzeko joera da; merkatua hustuko duen prezioa lortzea gehiegizko eskaintzarik eta gehiegizko eskaririk ez izatea.
Prezio‐eskaria eta eskariaren legea prezioa igotzean eskatutako kantitatea txikitzen da, eta alderantziz.
Prezio‐eskaintza eta eskaintzaren legea prezioa igotzean eskainitako kantitatea handitzen da, eta alderantziz.
85
2.7 Ondorioak
Edozein arrazoi dela medio, merkatua oreka‐mailatik kanpo kokatzen bada, doikuntza‐prozesua gertatuko da, eta merkatua oreka‐mailara bueltatuko da.
Prezio‐eskarian edo prezio‐eskaintzan eskuarki konstante izaten den faktore bat aldatzen da, funtzio osoa desplazatuko da, eta oreka‐maila berria lortuko da.
Prezio‐kontrolen bitartez gobernua saiatzen da kontsumitzaileen edo ekoizleen alde egiten, merkatuko libreko egoera hobetzen.
86
2.7 Ondorioak
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
2.8. BIBLIOGRAFIA
87
2.8 Bibliografia
Ansa, M.M., Castrillón, V. eta Franco, H. (2011): “Ekonomiarako sarrera I. Mikroekonomia”. Donostiako Enpresa Ikasketen Unibertsitate Eskola. UPV/EHU.
Gainza, X. eta del Valle, L.B. (2009): “Mikroekonomiarako sarrera”. UPV/EHU. ISBN: 978‐84‐692‐0987‐5 .
Mankiw, N.G. (2006): “Principles of Microeconomics”. 4TH Revised Edition. SouthWestern. ISBN: 978‐0324319163.
Pindyck, R.S. eta Rubinfeld, D.L. (2010): “Mikroekonomia”. Deustuko Unibertsitatea. Donostia. ISBN: 978‐84‐9830‐281‐3.
Zurbano, M. (1989): “Mikroekonomia I”. UEUko Ekonomia Saila. ISBN: 84‐86967‐14‐7.
88
3. GAIA
ELASTIKOTASUNA*
* Eduki gehienak Zurbanok (1989), eta Ansa, Castrillón eta Francok (2011)
prestatutako ikasmaterialetatik hartu dira. Egileak aurkezpenerako moldatuak.
1
ESKEMA OROKORRA
Sarrera
Eskariaren prezio‐elastikotasuna
Prezio‐elastikotasunaren eragina salmentetan
Eskariaren errenta‐elastikotasuna
Eskariaren elastikotasun gurutzatua
Eskaintzaren elastikotasuna
Ondorioak
Bibliografia
2
3. gaia. Elastikotasuna.
3.1 Sarrera
Elastikotasunak esanahi bat baino gehiago dauka…
3
3.1 Sarrera
Alfred Marshall‐ek ekarri zuen elastikotasun kontzeptua fisikatik ekonomiara.
Ekonomian, elastikotasunak aldagaien arteko sentikortasuna neurtzen du.
Elastikotasuna: aldagai baten aldakuntzak (%) beste aldagai batean eragiten duen aldakuntza (%).
Aztertuko ditugunak:
• Eskariaren prezio‐elastikotasuna
• Eskariaren errenta‐elastikotasuna
• Eskariaren elastikotasun gurutzatua
• Eskaintzaren prezio‐elastikotasuna
4
3.1 Sarrera
Besteak beste, honako galdera hauei erantzun nahi diegu:
• Zer portzentajetan jaitsiko da autoen salmenta kopurua haien prezioa % 10 handitzen bada?
• Zer portzentajetan handituko da salmenta kopurua erosleen errenta % 15 handitzen bada?
• Elastikotasuna berdina al da ondasun mota guztientzat?
• Diru‐sarrera gehiago lortuko al ditut saldutako ondasunen prezioa igotzen badut?
• Nola aldatuko dira nire salmentak lehiakide batek prezioa igotzen badu?
5
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
3.2. ESKARIAREN PREZIO ELASTIKOTASUNA
6
3.2 Eskariaren prezio‐elastikotasuna
Badakigu eskariaren legeak esaten duela ondasun baten prezioa igotzean eskatutako kantitatea jaitsiko dela, baina zenbat jaitsiko da?
Eskariaren prezio‐elastikotasuna: ondasun baten prezioaren portzentaje‐aldakuntzak eskatutako kantitatean sortzen duen portzentaje‐aldakuntza.
Prezio‐elastikotasunari esker jakingo dugu ondasun baten prezioa igotzean diru‐sarrerak handituko ditugun ala ez.
7
3.2 Eskariaren prezio‐elastikotasuna
Demagun denda txiki bat duzula eta ondorengo salmenta‐datuak bildu dituzula:
• Zer preziorekin lortzen dituzu diru‐sarrera gehiago X ondasunarekin?
• Eta Y ondasunarekin?
8
X ondasuna
Prezioa Unitateak
A 4 € 100
B 3 € 300
Y ondasuna
Prezioa Unitateak
A 4 € 100
B 3 € 110
3.2 Eskariaren prezio‐elastikotasuna
• Zer preziorekin lortzen dituzu diru‐sarrera gehiago X ondasunarekin?
9
X ondasuna
Prezioa Unitateak Diru‐sarrerak
A 4 € 100 400 €
B 3 € 300 900 €
0
1
2
3
4
5
6
0 50 100 150 200 250 300 350
Unitateak
Prezioa
A eta B
A
B
A
BQD
3.2 Eskariaren prezio‐elastikotasuna
• Eta Y ondasunarekin?
10
Y ondasuna
Prezioa Unitateak Diru‐sarrerak
A 4 € 100 400 €
B 3 € 110 330 €
0
1
2
3
4
5
6
0 50 100 150 200 250 300 350
Unitateak
Prezioa
A eta B
A
B
A
B
QD
3.2 Eskariaren prezio‐elastikotasuna
Eskari‐funtzioan, prezioaren eta kantitatearen arteko erlazioa inbertsoa da:
• Prezioa jaistean (aldak. negatiboa) eskatutako kopurua handitzen da (aldak. positiboa).
• Prezioa igotzean (aldak. positiboa) eskatutako kopurua txikitzen da (aldak. negatiboa).
Ondorioz, eskuarki, eskariaren prezio‐elastikotasuna negatiboa izango litzateke…
11
aldak. portzent. prez.aldak. portzent. kantit. sunaelastikota-prezio Eskariaren
3.2 Eskariaren prezio‐elastikotasuna
Balio positiboekin aritzea errazagoa denez, eskariaren prezio‐elastikotasuna kalkulatzeko aurretik zeinu negatiboa jartzen da:
12
aldak. portzent. prez.aldak. portzent. kantit. sunaelastikota-prezio Eskariaren
3.2 Eskariaren prezio‐elastikotasuna
Adierazpen matematikoa:
13
100
100
PP
ep
prezioan aldak. portzent. 100
nkantitatea aldak. portzent. 100
sunaelastikota-prezio eskariaren :non
PΔPQΔQ
ep
3.2 Eskariaren prezio‐elastikotasuna
Taulan marrubien eskariaren bi egoera jasotzen dira. Kalkulatu:
• Q‐ren eta P‐ren portzentaje‐aldakuntzak, eta eskariaren elastikotasuna oinarria A denean.
• Q‐ren eta P‐ren portzentaje‐aldakuntzak, eta eskariaren elastikotasuna oinarria B denean.
• Q‐ren eta P‐ren portzentaje‐aldakuntzak, eta eskariaren elastikotasuna oinarria A eta B
egoeren arteko batezbestekoa denean.
14
Marrubien eskaria, QD Prezioa Kiloak
A 1,50 € 100.000 B 1,00 € 200.000
3.2 Eskariaren prezio‐elastikotasuna
• Q‐ren eta P‐ren portzentaje‐aldakuntzak, eta eskariaren elastikotasuna oinarria A denean
15
0,333,3300,100
100
100
PP
ep
33,33%10050,150,0100
50,150,100,1100aldak. portzent.ren -P
00,100%1000000.100
000.100000.200100aldak. portzent.ren -Q
PP
3.2 Eskariaren prezio‐elastikotasuna
• Q‐ren eta P‐ren portzentaje‐aldakuntzak, eta eskariaren elastikotasuna oinarria B denean
16
00,50%10000,150,0100
00,100,150,1100aldak. portzent.ren -P
00,50%100000.200
000.200000.100100aldak. portzent.ren -Q
PP
0,100,5000,50
100
100
PP
ep
3.2 Eskariaren prezio‐elastikotasuna
• Q‐ren eta P‐ren portzentaje‐aldakuntzak, eta eskariaren elastikotasuna oinarria A eta B
egoeren arteko batezbestekoa denean.
17
€25,1250,2
200,150,1
2)P(P
koabatezbestePrezioen
BA
kilo 000.1502000.300
2000.200000.100
2)Q(Q
koabatezbeste Kantit.
BA
3.2 Eskariaren prezio‐elastikotasuna
• Q‐ren eta P‐ren portzentaje‐aldakuntzak, eta eskariaren elastikotasuna oinarria A eta B
egoeren arteko batezbestekoa denean.
18
00,20%10025,125,0100
25,125,100,1100aldak. portzent.ren -P
33,33100000.150
000.150000.200100aldak. portzent.ren -Q
PP
66,100,20
33,33
100
100
PP
ep
3.2 Eskariaren prezio‐elastikotasuna
Erabili dugun oinarriaren arabera, emaitza ezberdinak lortu ditugu.
Hortaz, zein komeni da erabiltzea? ez dago argibide finkorik.
Oro har, A eta B puntuen batezbestekoa erabiltzen da modu horretan kalkulatutako elastikotasunari eskariaren arku‐elastikotasuna esaten zaio:
19
1002/)(
1002/)(
)(
BA
BAp
PPPQQQ
earku
3.2 Eskariaren prezio‐elastikotasuna
Prezio‐elastikotasuna honela ere adieraz dezakegu:
Gehikuntza infinitesimalak direnean, eskariaren elastikotasuna puntu batean edo eskariaren puntu‐elastikotasuna kalkulatzeko:
20
QP
PQe
PP
e pp
100
100
QP
dPdQep
3.2 Eskariaren prezio‐elastikotasuna
Eskariaren prezio‐elastikotasun motak
• eskari‐kurba guztiz zurruna behar handiko ondasunak, ez dago ordezko ondasunik
• eskari‐kurba zurruna edo ez‐elastikoa beharrezko ondasunak, ordezko gutxi
• unitate‐elastikotasuna ohiturazko ondasunak, badira ordezkoak
• eskari‐kurba elastikoa behar txikiko ondasunak, aisialdirako ondasunak, ordezko asko
• eskari‐kurba guztiz elastikoa luxuzko ondasunak
21
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
3.3. PREZIO ELASTIKOTASUNA ETA DIRU SARRERAK
22
3.3 Eskariaren prezio‐elastikotasuna eta diru‐sarrerak
Orain arte ikasitakoaren arabera, badakigu saldutako ondasun baten prezioa aldatzea erabakitzen badugu, haren prezio‐elastikotasunaren arabera saldutako unitate kopurua portzentaje txikiago/handiago bat aldatuko dela.
Baina zein izango da prezio‐ eta kantitate‐aldakuntzen eragina gure diru‐sarreretan?Eurotan, salmentak handituko al dira?
23
3.3 Eskariaren prezio‐elastikotasuna eta diru‐sarrerak
Demagun taulak futbol‐sarreren eskaria jasotzen duela.
• Kalkulatu kasu bakoitzean lortutako diru‐sarrerak.
• Kalkulatu eskariaren prezio‐elastikotasuna tarte bakoitzean (oinarria hasierako puntua).
• Azaldu emaitzak grafikoki.
24
Futbol‐sarreren eskaria, QD
Prezioa (€)
Kantitatea (000)
Diru‐sarrerak(000 €) ep
A 22,50 10
B 20,00 20
C 15,00 40
D 12,50 50
E 10,00 60
F 5,00 80
G 2,50 90
H 1,00 96
I 0,00 100
3.3 Eskariaren prezio‐elastikotasuna eta diru‐sarrerak
• Kalkulatu kasu bakoitzean lortutako diru‐sarrerak.
25
Futbol‐sarreren eskaria, QD
Prezioa (€)
Kantitatea (000)
Diru‐sarrerak(000 €) ep
A 22,50 10 225,00
B 20,00 20 400,00
C 15,00 40 600,00
D 12,50 50 625,00
E 10,00 60 600,00
F 5,00 80 400,00
G 2,50 90 225,00
H 1,00 96 96,00
I 0,00 100 0,00
3.3 Eskariaren prezio‐elastikotasuna eta diru‐sarrerak
• Kalkulatu eskariaren prezio‐elastikotasuna tarte bakoitzean (oinarria hasierako puntua).
26
00,911,11%00,100%
1005,225,2
1001010
100
100)(
PP
e bap
00,400,25%00,100%
1000,20
5
1002020
100
100)(
PP
e cbp
50,167,16%00,25%
1000,155,2
1004010
100
100)(
PP
e dcp
3.3 Eskariaren prezio‐elastikotasuna eta diru‐sarrerak
• Kalkulatu eskariaren prezio‐elastikotasuna tarte bakoitzean (oinarria hasierako puntua).
27
Ep>1
%↓ΔP < %↑ΔQ
Diru‐sarrerak↑
Ep<1
%↓ΔP > %↑ΔQ
Diru‐sarrerak↓
Futbol‐sarreren eskaria, QD
Prezioa (€)
Kantitatea (000)
Diru‐sarrerak (000 €) ep
A 22,50 10 225,00 9,00
B 20,00 20 400,00 4,00
C 15,00 40 600,00 1,50
D 12,50 50 625,00 1,00
E 10,00 60 600,00 0,67
F 5,00 80 400,00 0,25
G 2,50 90 225,00 0,11
H 1,00 96 96,00 0,04
I 0,00 100 0,00 ‐‐
3.3 Eskariaren prezio‐elastikotasuna eta diru‐sarrerak
• Azaldu emaitzak grafikoki.
28
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
0 20 40 60 80 100Futbol‐sarrerak (milatan)
Prezioa
A
B
QDC
D
E
F
GH
I
3.3 Eskariaren prezio‐elastikotasuna eta diru‐sarrerak
• Azaldu emaitzak grafikoki.
29
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
0 20 40 60 80 100Futbol‐sarrerak (milatan)
Prezioa
A
B
QDC
D
E
F
GH
I
D puntuan ep=1Azal. max. = Diru‐sar. max.
PxQ
ep > 1 eskari elastikoa
ep < 1 eskari zurruna
3.3 Eskariaren prezio‐elastikotasuna eta diru‐sarrerak
• Azaldu emaitzak grafikoki.
30
0
100
200
300
400
500
600
700
0,0 2,5 5,0 7,5 10,0 12,5 15,0 17,5 20,0 22,5
Diru‐sarrerak
Prezioa
A
B
QDC
DE
F
G
H
I ep<1 eskari zurruna ep>1 eskari elastikoa
3.3 Eskariaren prezio‐elastikotasuna eta diru‐sarrerak
Prezioa jaistean…
• eskaria elastikoa, ep>1 : diru‐sarrerak
• unitate‐elastikotasuna, ep=1 : diru‐sarrerak maximoak.
• eskaria zurruna, ep<1 : diru‐sarrerak
Prezioa igotzean…
• eskaria zurruna, ep<1 : diru‐sarrerak
• unitate‐elastikotasuna, ep=1 : diru‐sarrerak maximoak.
• eskaria elastikoa, ep>1 : diru‐sarrerak
31
3.3 Eskariaren prezio‐elastikotasuna eta diru‐sarrerak
Azalpen matematikoa
• Aldagaiak honela definitzen baditugu:
• Aztertu nahi dugu diru‐sarrera totalen aldakuntza, prezioa igotzean/jaistean sarrera
totalen deribatua prezioa aldagaia denean:
32
dPdSTO
QP STO Q
P
: totalaksarrera-Diru:Kantitatea
:Prezioa
3.3 Eskariaren prezio‐elastikotasuna eta diru‐sarrerak
• Deribatua kalkulatzen badugu:
• Orain, emaitza horretan, Q biderkatuz kanpora aterako dugu:
33
PdPdQQ
dPdP
dPQPd
dPdSTO
)(
QP
dPdQeeQ
dPdSTO
QP
dPdQ
dPdPQ
dPdSTO
pp
:Gogoratu )1(
3.3 Eskariaren prezio‐elastikotasuna eta diru‐sarrerak
• Ondorioz:
34
dirahanditzen STO P0011
dira txikitzenSTO P0011
maximoak STO0011
dPdSTO)e(Qe
dPdSTO)e(Qe
dPdSTO)e(Qe
pp
pp
pp
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
3.4. ERRENTA ELASTIKOTASUNA
35
3.4 Errenta‐elastikotasuna
Pentsa dezakegu gure kontsumitzaileen errenta handitzen denean gure salmentak handituko direla, baina zenbat handituko dira?
Hori zehazki jakiteko eskariaren errenta‐elastikotasun kontzeptua erabiltzen da.
Eskariaren errenta‐elastikotasuna: kontsumitzailearen errentaren portzentaje‐aldakuntzak eskatutako kantitatean eragiten duen portzentaje‐aldakuntza.
• Eskariaren errenta‐elastikotasuna kalkulatzean prezioa finko mantentzen da.
36
aldak. portzent. errentarenaldak. portzent. kantit. sunaelastikota-Errenta
3.4 Errenta‐elastikotasuna
Matematikoki:
• Eskuarki errentaren eta erositako kopuruaren arteko erlazioa positiboa izaten da; ez dugu
behar prezio‐elastikotasunean erabilitako zeinu negatiboa.
37
100
100
YY
eY
errentan kontsum. aldak. portzent. 100
nkantitatea aldak. portzent. 100
sunaelastikota errenta eskariaren :non
YΔYQΔQeY
3.4 Errenta‐elastikotasuna
Errenta‐elastikotasuna honela ere adieraz dezakegu:
Gehikuntza infinitesimalak direnean, deribatua erabili beharko dugu:
38
QY
YQ
YY
eY
100
100
QY
dYdQeY
3.4 Errenta‐elastikotasuna
Baina kontsumitzailea aberatsago bihurtzen denean erosten dituen ondasun guztien kopurua handituko al da?
Ondasun mota guztien jokabidea berdina izango al da kontsumitzailearen errenta‐aldakuntzen aurrean?
39
3.4 Errenta‐elastikotasuna
Ondasun gehienen kasuan, errenta handitzean kontsumitzaileak eskatutako kantitatea handituko da.
Hala ere, beste zenbait ondasunen kasuan, errenta handitzean kontsumitzaileak eskatutako kantitatea txikituko da aberatsago denez, orain gustukoago dituen beste ondasun batzuk erosi ahal izango ditu.
40
Ondasun mota Portaera eY
Normala Y Q eY > 0
Luxuzko ondasuna Y Q eY > 1
Beharrezko ondasuna Y Q 0 < eY < 1
Apala Y Q eY < 0
3.4 Errenta‐elastikotasuna
Taulan W ondasunaren eskariaren bi egoera jasotzen dira. Kalkulatu:
• Q‐ren eta Y‐ren portzentaje‐aldakuntzak;
• eskariaren errenta‐elastikotasuna, eta ondasuna sailkatu.
41
W ondasuna, QD Errenta Unitateak
A 1.000€ 5 B 2.000€ 15
3.4 Errenta‐elastikotasuna
• Q‐ren eta Y‐ren portzentaje‐aldakuntzak;
• eskariaren errenta‐elastikotasuna, eta ondasuna sailkatu.
42
00,100%100000.1000.1100
000.1000.1000.2100aldak. portzent.ren -Y
00,200%1005
101005
515100aldak. portzent.ren -Q
YY
200,10000,200
100
100
YY
eY W luxuzko ondasuna
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
3.5. ESKARIAREN ELASTIKOTASUN GURUTZATUA
43
3.5 Eskariaren elastikotasun gurutzatua
Enpresa lehiakide batek nire produktuaren ordezkoa orain merkeago eskaintzen badu, nolakoa izango da eragina nire enpresaren salmentetan?
Eta nire produktuarekin batera kontsumitzen den ondasuna garestitzen bada?
Eskariaren elastikotasun gurutzatua: Y ondasunaren prezioaren portzentaje‐aldakuntzak X ondasunaren eskatutako kantitatean eragiten duen portzentaje‐aldakuntza.
44
aldak. portzent. prez. Yaldak. portzent. kantit. X gurutzatua Elastik.
3.5 Eskariaren elastikotasun gurutzatua
Matematikoki:
45
100
100
Y
YXY
PP
QxQx
e
prezioan ondasun. Y aldak. portzent. 100
nkantitatea ondasun. X aldak. portzent. 100
gurutzatua elastikot. eskariaren :non
Y
Y
X
X
XY
PΔPQΔQe
3.5 Eskariaren elastikotasun gurutzatua
Elastikotasun gurutzatua honela ere adieraz dezakegu:
Gehikuntza infinitesimalak direnean, deribatua erabili beharko dugu:
46
QxP
PQx
PP
QxQx
e Y
Y
Y
YXY
100
100
QxP
dPdQxe Y
YXY
3.5 Eskariaren elastikotasun gurutzatua
X eta Y ondasunak ordezkagarriak: PY igotzean, X ondasunetik eskatutako kantitatea handituko da (adibidez, gurina eta margarina).
X eta Y ondasunak osagarriak: PY igotzean, X ondasunetik eskatutako kantitatea txikituko da (adibidez, kafea eta esnea).
X eta Y ondasunak independenteak: PY igotzean, X ondasunetik eskatutako kantitatea ez da aldatzen (adibidez, kafea eta dilistak).
47
Ondasun mota Portaera eXY
X eta Y ordezkagarriak PY Qx eXY > 0
X eta Y osagarriak PY Qx eXY < 0
X eta Y independenteak PY Qx= eXY = 0
3.5 Elastikotasun gurutzatua
Tauletan X eta Y ondasunen eskariaren datuak jasotzen dira.
• Kalkulatu elastikotasun gurutzatua (exy).
• Sailkatu X eta Y ondasunen arteko erlazioa.
48
X ondasuna, QD Px Qx
A 20 40 B 20 35
Y ondasuna, QD
Py Qy
A 10 20
B 20 15
3.5 Elastikotasun gurutzatua
• Kalkulatu elastikotasun gurutzatua (exy).
• Sailkatu X eta Y ondasunen arteko erlazioa.
49
00,100%1001010100
101020100aldak. portzent.ren -Py
50,12%10040
510040
4035100aldak. portzent.ren -Qx
PyPy
QxQx
125,000,10050,12
100
100
Y
YXY
PP
QxQx
e ondasun osagarriak
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
3.6. ESKAINTZAREN ELASTIKOTASUNA
50
3.6 Eskaintzaren elastikotasuna
Faktore guztiak kontuan hartu ondoren (eskariaren ezaugarriak, lehiakideen portaera, estatuaren zeregina, kostuak, etab.), enpresak erabakitzen du merkaturatuko duen eskaintza: prezio bakoitzean eskainitako kantitatea.
Adibidez, hasiera batean, merkatuko prezioa 10 euro denean, eskaintza 1.000 unitate bada, enpresak erabaki beharko du zer portzentajetan aldatuko duen eskainitako kantitatea prezioa %10 jaisten bada erabaki horiek zehazten dute eskaintzaren elastikotasuna.
51
3.6 Eskaintzaren elastikotasuna
Eskaintza‐funtzioan, prezioaren eta kantitatearen arteko erlazioa zeinu berekoa da:
• prezioa igotzean (aldak. positiboa) eskainitako kopurua handitzen da (aldak. positiboa)
• prezioa jaistean (aldak. negatiboa) eskainitako kopurua txikitzen da (aldak. negatiboa)
Eskaintzaren elastikotasuna: ondasun baten eskainitako prezioaren portzentaje‐aldakuntzak eskainitako kantitatean sortzen duen portzentaje‐aldakuntza.
52
aldak. portzent. prez.aldak. portzent. kantit. eskaintz. sunaelastikotaen Eskaintzar
3.6 Eskaintzaren elastikotasuna
Matematikoki:
53
100
100
PxPx
QxQx
Ex
prezioan aldak. portzent. 100
nkantitatea oeskainitak aldak. portzent. 100
sunaelastikotaeskaintz. x :non
PxΔPxQxΔQxE
3.6 Eskaintzaren elastikotasuna
Eskaintzaren elastikotasuna honela ere adieraz dezakegu:
Gehikuntza infinitesimalak direnean, deribatua erabili beharko dugu:
54
QxPx
PxQx
PxPx
QxQx
Ex
100
100
QxPx
dPxdQxEx
3.6 Eskaintzaren elastikotasuna
Eskaintzaren elastikotasun motak
• eskaintza‐kurba guztiz zurruna Ex=0
• eskaintza‐kurba zurruna edo ez elastikoa 0<Ex<1
• unitate‐elastikotasuna Ex=1
• eskaintza‐kurba elastikoa 1<Ex<
• eskaintza‐kurba guztiz elastikoa Ex=
55
3.6 Eskaintzaren elastikotasuna
Kontuz! Gogoratu malda eta elastikotasuna ezberdinak direla.
56
Eskaintza‐kurba guztiz zurruna Eskaintza‐kurba guztiz elastikoa
0
1
2
3
4
5
6
0 100 200 300 400
Unitateak
Prezioa
A
B
QS
0
1
2
3
4
5
6
0 100 200 300 400
Unitateak
Prezioa
A BQS
3.6 Eskaintzaren elastikotasuna
Eskaintzaren elastikotasuna beste aldagai batzuekiko ere kalkula dezakegu:
• lehengaien prezioa (nola aldatuko da eskainitako kantitatea lehengaiak garestitzean?)
• finantzazioaren interes‐tasak
• langileen soldatak
• produktibitatea
57
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
3.7. ONDORIOAK
58
3.7 Ondorioak
Elastikotasuna: aldagai baten aldakuntzak (%) beste aldagai batean eragiten duenaldakuntza (%).
Eskariaren prezio‐elastikotasunak adierazten digu zer portzentajetan aldatuko den eskatutako kantitatea ondasunaren prezioa “%x” aldatzean.
Eskari‐kurba elastikoa bada, prezioa igotzean diru‐sarrerak txikituko dira; kurba zurruna bada, ordea, diru‐sarrerak handituko dira.
Eskariaren errenta‐elastikotasunak adierazten digu zer portzentajetan aldatuko den eskatutako kantitatea kontsumitzailearen errenta “%x” aldatzean.
59
3.7 Ondorioak
Ondasun normala bada kontsumitzailearen errenta handitzean eskatutako kantitateahandituko da; ondasuna apala bada, aldiz, eskaria txikituko da.
Eskariaren elastikotasun gurutzatuak adierazten digu zer proportziotan aldatuko den guk saldutako ondasunaren eskatutako kopurua, beste ondasun baten prezioa “%x”aldatzean.
Eskaintzaren elastikotasunak adierazten digu zer proportziotan aldatuko den eskainiko dugun kantitatea produktuaren prezioa “%x” aldatzean.
60
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
3.8. BIBLIOGRAFIA
61
3.8 Bibliografia
Ansa, M.M., Castrillón, V. eta Franco, H. (2011): “Ekonomiarako sarrera I. Mikroekonomia”. Donostiako Enpresa Ikasketen Unibertsitate Eskola. UPV/EHU.
Gainza, X. eta del Valle, L.B. (2009): “Mikroekonomiarako sarrera”. UPV/EHU. ISBN: 978‐84‐692‐0987‐5 .
Mankiw, N.G. (2006): “Principles of Microeconomics”. 4TH Revised Edition. SouthWestern. ISBN: 978‐0324319163.
Pindyck, R.S. eta Rubinfeld, D.L. (2010): “Mikroekonomia”. Deustuko Unibertsitatea. Donostia. ISBN: 978‐84‐9830‐281‐3.
Zurbano, M. (1989): “Mikroekonomia I”. UEUko Ekonomia Saila. ISBN: 84‐86967‐14‐7.
62
4. GAIA
KONTSUMITZAILEARENHAUTAPENAREN TEORIA*
* Eduki gehienak Zurbanok (1989), eta Ansa, Castrillón eta Francok (2011)prestatutako ikasmaterialetatik hartu dira. Egileak aurkezpenerako moldatuak.
1
4. gaia: Kontsumitzailea. Eskema Orokorra
ESKEMA OROKORRA
Sarrera.
Teoria kardinala.
Teoria ordinala.
Ordezkapen‐efektua eta errenta‐efektua.
Ondorioak.
Bibliografia.
2
4.1 Sarrera
Kontsumitzailearen hautapenaren teoria nola hartzen ditugu kontsumo‐erabakiak kontsumitzaileok?
Aurrekontu‐murriztapenak direla‐eta ezin dugu nahi bezainbeste ondasun erosi.
Ongizate‐aukeren artean erabaki behar dugu:
• Ondasun mota batetik gehiago erosi eta beste mota batzuetatik gutxiago;
• Aisialdirako denbora gehiago kontsumitu eta lan‐ordu gutxiago (nahiz eta diru gutxiago izan);
• Orainaldian gehiago kontsumitu (gutxiago aurreztu), nahiz eta etorkizunean gutxiago
kontsumitu;
• ...
3
4.1 Sarrera
Helburua: kontsumitzailearen jokabidea azaldu; kontsumitzaileak ondasunak eta zerbitzuak erostean errenta nola esleitzen duen ulertu.
Oinarrizko hipotesiak, baldintzak:
a) Kontsumitzailearen lehentasunak: kontsumitzaileak ondasun bat edo bestea hautatzeko
arrazoiak; ondasunen baliagarritasunaren arabera.
b) Aurrekontu‐mugak: kontsumitzaileak errenta mugatua du ondasunak eta zerbitzuak erosteko,
eta prezioak datu gisa onartzen ditu (prezioak “emanda” datoz).
c) Kontsumo‐saskia: kontsumitzaileak premiak ondoen asetzen dituzten ondasunen konbinazioak
erosten ditu, lehentasunak eta errenta mugatua (prezioak) kontuan hartuta.
4
Ereduan kontsumitzaileak ondasunen konbinazioak hautatzen ditu bere asebetetzea maximizatzeko kontsumitzaile arrazionala da.
4.1 Sarrera
Kontsumitzailea beti al da arrazionala?
• Bultzadazko erosketak, aurrekontua kontuan hartu gabe supermerkatuan kutxa ondoko
produktuak, ura eta olioaren kokapena, etab.
• Lagunen, familiakoen eraginpean egindako erosketak.
• Umorearen arabera hartutako erabakiak.
Nola erabakitzen dira produktuen prezioak?
• Amaieran 9 zifra dute prezio askok: 49,99 euro.
• Krispeten prezioa zineman, inprimagailuen kartutxoak, etab.
5
4.1 Sarrera
Kontsumitzaile arrazionala aztergai Dan Ariely.
6
4.1 Sarrera
Jokabidearen ekonomia (Theory of Consumer Behavior): behaketa psikologikoan oinarritutako teoria, hipotesi errealistagoak, eredu konplexuagoa.
Hautapenaren teoriak jokabidea sinplifikatzeko hipotesiak erabiltzen ditu; hala ere, ereduak arrakasta handia lortu du kontsumitzaileak zer hautatzen duen azaltzeko orduan.
7
4.1 Sarrera
Hautapenaren teoria, lehentasunak azaltzeko oinarrizko kontzeptua:
Baliagarritasuna ‐ asebetetzea ‐ plazera ‐ zoriona.
Nola neurtu daiteke baliagarritasuna? Nola neurtu plazera edo zoriona?
Utilitarismoaren teoria: zorionak ongizatea esan nahi du.
Utilitarismoak bi teoria erabiltzen ditu baliagarritasuna neurtzeko:
• Teoria kardinala
• Teoria ordinala
8
Baliagarritasuna (utility): ondasun baten ahalmena beharrak asetzeko
4.1 Sarrera
Jeremy Bentham (1748‐1832), gizabanakoaren utilitarismoa
• Jeremy Benthamek irizpide politiko eta moralak ezarri nahi zituen.
• Benthamek dio gizakia minaren eta plazeraren menpe dagoela gizakiok egin dezakegun
gauza bakarra plazera lortzeko bizitzea da, oinazeari ihes egitea.
• Gure ekintzak balioesteko ekintza horiek ekar ditzaketen ondorioak atsegingarriak ala
mingarriak diren begiratu behar dugu.
• Proposamen politikoak egiterakoan, kontuan hartzen du interes publikoen eta interes
pribatuen arteko tirabira nire zorionari uko egin behar diot besteen onerako?
• Berekoikeria (egoismoa) saihesteko, Benthamek zorionaren printzipioa proposatzen du: ahalik
eta zorion handiena ahalik eta gizabanako gehienentzat.
9
Nola neurtu bi jokabideren plazera edo oinazea?
4.1 Sarrera
John Stuart Mill (1806‐1873), utilitarismo soziala
• Millen aita Benthamen laguntzailea izan zen.
• Hala ere, Benthamen ideia nagusietatik aldendu zen ez zuen ikuspegi indibidualista onartu.
• Millen ustez, gizarteak lehentasuna du eta ez gizabanakoak. Kontua ez da ahalik eta pertsona
gehienen zoriona bilatzea, baizik eta gizataldearen zoriona bilatzea.
• Millek ez zuen uste plazeren gainean balioespen kuantitatiboa egin zitekeenik (teoria
kardinalistaren aurka)
• Goi‐mailako plazerak (intelektualak eta moralak) eta behe‐mailako plazerak (fisikoak) bereizi
zituen.
10
“… hobe gizaki asegabea izan txerri asebetea baino; hobe Socrates asegabea izan ezjakin asebetea baino. Eta ezjakinak edo txerriak kontrako iritzia badu hori bere ikuspuntua baino ez
duelako ezagutzen izango da”.
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
4.2. TEORIA KARDINALA
11
4.2 Teoria kardinala. Baliagarritasun totala eta marjinala
Kontsumitzailearen hautapenaren teoria kardinala: baliagarritasunaren balioa neurtzea posible dela jotzen da baliagarritasuna neurtzeko unitate bat asmatzen da, util izenekoa.
Horrela, ondasunak baliagarritasunaren arabera sailkatu daitezke.
Adibidez:
12
20.000 util 1.000 util 10 util 2 util
4.2 Teoria kardinala. Baliagarritasun totala eta marjinala
Baliagarritasun totala (UT): kontsumitzaile batek bere kontsumo‐erabakien ondorioz lortzen duen guztizko baliagarritasuna (ondasun jakin batekin, ondasun‐saski batekin, etab.).
Baliagarritasun marjinala: kontsumitzaile batek ondasun batetik unitate gehigarri bat kontsumitzeagatik lortzen duen baliagarritasuna; unitate gehigarri hori kontsumitzeagatik baliagarritasun totalean lortzen den gehikuntza.
13
dQxdUTUMAx
QxUTUMAx
;
4.2 Teoria kardinala. Baliagarritasun totala eta marjinala
Adibidea. Beheko taulan jasota dago kontsumitzaile batek hanburgesak kontsumitzen dituenean lortzen duen baliagarritasuna.
• Kalkulatu baliagarritasun marjinala.
• Azaldu grafikoki baliagarritasun totala eta baliagarritasun marjinala (bakoitza grafiko batean).
14
Hanburgesak Unitateak ‐ Q
Baliagarritasun Totala
Baliagarritasun Marjinala
0 01 100 2 1803 240 4 2805 3006 300
4.2 Teoria kardinala. Baliagarritasun totala eta marjinala
• Kalkulatu baliagarritasun marjinala.
15
Hanburgesak Unitateak ‐ Q
Baliagarritasun Totala
Baliagarritasun Marjinala
0 0 ‐‐1 100 100 2 180 803 240 60 4 280 405 300 206 300 0
4.2 Teoria kardinala. Baliagarritasun totala eta marjinala
• Azaldu grafikoki baliagarritasun totala
16
0
60
120
180
240
300
360
0 1 2 3 4 5 6
UTx
Unitateak
• Unitate gehiago kontsumitzean baliagarritasun totala handitzen da.• Baliagarritasun totala gero eta gutxiago handitzen da.• 6. hanburgesarekin ez da handitzen kontsumitzailea asebeteta.
4.2 Teoria kardinala. Baliagarritasun totala eta marjinala
• Azaldu grafikoki baliagarritasun marjinala
17
• Unitate gehigarri bakoitzak gero eta baliagarritasun marjinal txikiagoa.
• Ondasun mota batetik zenbat eta unitate gehiago kontsumitu, orduan eta baliagarritasun gutxiago unitate gehigarri bakoitzarengatik.
0
60
120
180
240
300
360
0 1 2 3 4 5 6
UMa x
Unitateak
4.2 Teoria kardinala. Baliagarritasun marjinal beherakorra
XIX. mendearen erdialdean hainbat ekonomialarik (Stanley Jevons, Karl Menger eta León Walras, besteak beste) Baliagarritasun Marjinal Beherakorraren Legea proposatu zuten.
Orduraino ondasun baten balioaren ideia nagusiki objektiboa zen: kostuan oinarritutakoa.
Ekonomialari horiek proposatu zuten balioaren ikuspuntu subjektiboa: kontsumitzailearen gustuen eta baliabideen araberakoa.
18
“lege psikologiko” horrek kontsumitzailearen jokabidea azaltzen laguntzen du
4.2 Teoria kardinala. Baliagarritasun marjinal beherakorra
19
Baliagarritasun Marjinala Beherakorraren legea: ondasun mota baten unitate gehiago kontsumitzen diren heinean, kontsumitzen diren unitate gehigarriek sortzen duten baliagarritasuna gero eta txikiagoa da.
4.2 Teoria kardinala. Kontsumitzailearen hautapena
Kontsumitzailearen hautapena: nola banatu behar du kontsumitzaileak bere dirua (errenta) ondasunak erosterakoan baliagarritasuna maximizatzeko?
Galdera horri erantzun ahal izateko zera jakin behar dugu:
• Kontsumitzailearen errenta totala (dirua), gasta dezakeen kopurua.
• Erosi nahi dituen ondasunekin zenbateko baliagarritasuna lortzen duen.
• Erosi nahi dituen ondasunen merkatu‐prezioak.
20
4.2 Teoria kardinala. Kontsumitzailearen hautapena
Adibidea: kontsumitzaile batek hanburgesak eta garagardoak erosi nahi ditu. Nola komeni zaio errenta banatzea bere baliagarritasuna maximizatzeko?
• Kontsumitzailearen errenta totala: 10 euro.
• Hanburgesen eta garagardoen baliagarritasuna: taulan.
• Merkatuko prezioak: hanburgesa 2 euro; garagardoa 1 euro.
21
Hanburgesak Zerbezak
Unitateak QH
Baliagarritasun Totala ‐ UTH
Unitateak QZ
Baliagarritasun Totala – UTZ
0 0 0 0 1 16 1 9 2 30 2 17 3 42 3 24 4 52 4 30 5 60 5 35 6 66 6 39
4.2 Teoria kardinala. Kontsumitzailearen hautapena
Kalkulatu beharrekoak:
• Baliagarritasun marjinala: hanburgesa eta garagardo gehigarri bakoitzaren baliagarritasuna, hau
da, UMH eta UMZ.
• Hanburgesa eta garagardo gehigarri bakoitzak sortzen duen baliagarritasuna haren prezioaren
aldean, hau da, UMH/PH eta UMZ/PZ.
22
Q UTH UTZ UMH UMZ H
H
PUM
Z
Z
PUM
0 0 0 1 16 92 30 173 42 24 4 52 305 60 356 66 39
4.2 Teoria kardinala. Kontsumitzailearen hautapena
• 1. aukera: UM/P altuena duen ondasuna, garagardoa (9 euro gastatzeko);
• 2. aukera: UM/P altuena duen ondasuna, garagardoa edo hanburgesa (eman dezagun orain
hanburgesa nahiago duela, 7 euro gastatzeko);
• 3. aukera, etab.
• Amaieran, ondasun‐saski optimoa: 4 garagardo eta 3 hanburgesa.
23
Q UTH UTZ UMH UMZ H
H
PUM
Z
Z
PUM
0 0 0 ‐‐ ‐‐1 16 9 16 9 8 92 30 17 14 8 7 83 42 24 12 7 6 74 52 30 10 6 5 65 60 35 8 5 4 56 66 39 6 4 3 4
4.2 Teoria kardinala. Kontsumitzailearen hautapena
Kontsumitzaileak ondasun‐saski onenaren bitartez 72 util lortzen ditu, lor daitekeen maximoa (30 util garagardoekin eta 42 util hanburgesekin).
Beraz, ondasun‐saski onenaren ezaugarriak honako hauek dira:
• Kontsumitzaileak bere errenta osoa gastatu du: 3Zx2 euro + 4Hx1 euro = 10 euro.
• Kontsumitutako azken garagardoaren eta azken hanburgesaren baliagarritasun marjinala
berdina da gastatutako euro bakoitzeko.
• Lortutako baliagarritasun totala lor daitekeen maximoa da: 72 util.
24
616 ; 6
212
Z
Z
H
H
PUM
PUM
4.2 Teoria kardinala. Kontsumitzailearen hautapena
Oro har, kontsumitzaileak, 2 ondasunen artean (X eta Y) aukeratu behar duenean, hautapen optimoa egiteko bi baldintza bete beharko ditu:
• Errenta osorik kontsumitu beharko du.
• Kontsumitutako ondasunen azken unitateen baliagarritasun marjinala berdina izango da
gastatutako euro bakoitzeko.
25
YPXPR YX )1(
Y
Y
X
X
PUM
PUM
)2(
4.2 Teoria kardinala. Kontsumitzailearen hautapena
Antzeko moduan, N ondasunen artean aukeratu behar duenean:
26
NN XPXPXPXPR ... )1( 332211
XN
XN
X
X
X
X
X
X
PUM
PUM
PUM
PUM
... )2(3
3
2
2
1
1
4.2 Teoria kardinala. Eskaria
Kontsumitzailearen eskariak erlazionatzen ditu kontsumitzaileak ondasun jakin batetik eskatutako unitateak eta prezioak (ceteris paribus).
Eskariaren legea: eskuarki eskatutako unitateen eta prezioen arteko erlazioa alderantzizkoa izaten da; ondasuna garestitzen denean eskatutako kantitatea txikitzen da.
Grafikoki, kontsumitzailearen eskariak malda negatiboa dauka.
27
Px↑↑ → Qx↓↓
4.2 Teoria kardinala. Eskaria
Adibidea (jarraipena): Demagun hanburgesen prezioa 2 eurotik 1 eurora jaistean eskatutako kantitatea 3 unitatetik 6 unitatera pasatzen dela.
Beraz, prezioa txikitzean kontsumoa handitu egiten zen.
Eskari‐taulan jaso ditzakegu datu horiek:
28
PH QH 2 3 1 6
4.2 Teoria kardinala. Eskaria
Eskari‐kurbaren grafikoa egin ahal izateko aurreko taula prezio‐kantitate erlazio optimo gehiagorekin osatuko dugu, betiere kontsumitzailea arrazionala delahipotesitzat izanda:
29
QH=f(PH) cet. par.
PH QH
6,0 0,14,0 0,53,0 1,52,0 3,01,0 6,00,2 15,0
0
1
2
3
4
5
6
0,0 5,0 10,0 15,0
Prezioa
Unitateak
QD
4.2 Teoria kardinala. Eskaria
Merkatuko eskari‐kurba: kontsumitzaile guztiek prezio bakoitzean eskatuko dituzten kantitateen batuketa eginez lortzen da.
Kontsumitzaileen eskari‐kurbekin gertatzen den bezala, merkatuko eskari‐kurban prezioa txikiagoa denean eskatutako kantitatea handiagoa izango da
Beraz, eskuarki, ondasun arrunten kasuan, merkatuko eskari‐kurbak malda negatiboa du.
Hala ere, badira salbuespenak, behintzat teorikoki: Giffen ondasunak (aurrerago hobeto ezagutuko ditugu).
30
Px↑↑ → Qx↓↓
4.2 Teoria kardinala. Eskaria
Adibidea: Beheko taulan Aneren eta Josebaren hanburgesa‐eskariaren datuak jasota daude.
• Kalkulatu “merkatuko eskaria”.
• Azaldu grafiko baten bitartez Aneren eta Josebaren eskari‐kurbak (bakoitza grafiko batean).
• Azaldu eskari‐kurba grafiko baten bitartez.
31
PH QH ‐ ANE QH ‐ JOSEBA10 0 09 0 18 1 2 7 3 45 6 74 10 110 15 20
4. gaia: Kontsumitzailea. Gogoetarako…
Diruak eros al dezake zoriona ?
Zer esaten dute ikerketa enpirikoek?
32
4. gaia: Kontsumitzailea. Gogoetarako…
Diruak eros al dezake zoriona?
33
• World Value Survey, R. Inglehart‐ek zuzendutako inkesta.
• Inkesta honek esaten du zoriona eta errenta‐maila positiboki erlazionatuta daudela: oro har, herrialde aberatsetan biztanleak zoriontsuagoak dira.
• Hala ere: errenta‐mailaren arabera ez dago beti erlazio zuzena eta positiboa, eta beste faktore batzuk kontuan hartu behar dira (kultura, usadioak, etab.).
4. gaia: Kontsumitzailea. Gogoetarako…
Diruak eros al dezake zoriona?
34
• Gainera, ikerketa horiek bat datoz errentaren baliagarritasun marjinal beherakorraren ideiarekin.
• Herrialde batetik bestera errentak gora egiten duen heinean zoriona handitzen da; hala ere, zorionaren hazkunde gehigarriak behera egiten du errenta‐maila handiagoa denean.
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
4.3. TEORIA ORDINALA
35
4.3 Teoria ordinala. Sarrera
Teoria ordinalaren arabera baliagarritasun absolutuaren balioa ez da beharrezkoa.
Teoria ordinalak aztertzen du kontsumitzaileak nola sailkatzen dituen ondasun‐saskiak bere lehentasunen arabera, saski horien artean aukera egin behar duenean.
Oinarrizko hipotesia: kontsumitzaileak gaitasun nahikoa du ondasun‐saski guztien artean aukera egiteko.
• Adibidez, kontsumitzaileak badaki nahiago duela 4 hanburgesa eta 2 garagardo, 2 hanburgesa
eta 4 garagardo baino.
• Ez da beharrezkoa jakitea saski bakoitzak zenbateko baliagarritasuna sortzen duen; soilik,
saskiak sailkatzea.
36
4.3 Teoria ordinala. Sarrera
Kontsumitzailearen portaera teoria ordinalaren ikuspuntutik azaltzeko 2 kontzeptu ezagutu behar ditugu:
37
Indiferentzia‐kurba
kontsumitzailearen baliagarritasuna
Balantze‐lerroa
aurrekontu‐muga
4.3 Teoria ordinala. Indiferentzia‐kurba
Indiferentzia‐kurba batek jasotzen ditu kontsumitzaileari baliagarritasun‐maila berdina ematen dioten ondasun‐saski guztiak.
Kontsumitzaileari berdin zaio, indiferente zaio, kurba horretan jasota dagoen edozein saski aukeratzea.
Grafikoki, indiferentzia‐kurba batek 2 ondasunen arteko konbinazioak jasotzen ditu.
Indiferentzia‐kurbak malda negatiboa du: kontsumitzaileak nahiago du ondasun guztien kopuru handiagoa kopuru txikiagoa baino.
38
4.3 Teoria ordinala. Indiferentzia‐kurba
Adibidea: kontsumitzaile batek 2 ondasun kontsumitzen ditu, kamisetak eta ogitartekoak. Kontsumitzaileak esaten du beheko taularen konbinazio guztiak indiferenteak zaizkiola.
• Adierazi grafiko baten bidez kontsumitzaile horren indiferentzia‐kurba.
• Kalkulatu “kurba” horren malda saskien (edo puntuen) artean.
39
Saskia X ‐ kamisetak Y ‐ ogitartekoak Malda ∆y/∆X
A 1 20 B 2 16 C 3 13 D 4 11 E 5 10
4.3 Teoria ordinala. Indiferentzia‐kurba
• Adierazi grafiko baten bidez kontsumitzaile horren indiferentzia‐kurba.
40
Kontsumitzaileari berdin zaio A, B, C, D edo E saskia kontsumitu.
0
5
10
15
20
25
0 1 2 3 4 5 6
Ogitartekoak
Kamisetak
A
B
DC
E
4.3 Teoria ordinala. Indiferentzia‐kurba
• Kalkulatu “kurba” horren malda saskien (edo puntuen) artean.
41
Hasieran, A eta B puntuen artean, kontsumitzailea 4 kamiseta uzteko prest dago ogitarteko 1 gehiago izateko (malda: ‐4)Amaieran, D eta E puntuen artean, kontsumitzailea bakarrik kamiseta 1 uzteko prest dago ogitarteko 1 gehiago izateko (malda: ‐1).
Saskia X ‐ kamisetak Y ‐ ogitartekoak Malda ∆y/∆X
A 1 20 ‐4/1=‐4B 2 16 ‐3/1=‐3 C 3 13 ‐2/1=‐2D 4 11 ‐1/1=‐1 E 5 10 ‐‐
4.3 Teoria ordinala. Indiferentzia‐kurben mapak
Kontsumitzaile baten lehentasunen konbinazioak azaltzeko indiferentzia‐kurba bat baino gehiago erabili behar da.
Indiferentzia‐kurben mapak kontsumitzaile baten lehentasunen konbinazio guztiak jasotzen ditu; indiferentzia‐kurben multzoa jasotzen du.
Indiferentzia‐kurba bakoitzari baliagarritasun‐maila bat dagokio (U1, U2, etab.), eta kontsumitzaileak nahiago ditu jatorritik urrunago dauden indiferentzia‐kurbenondasun‐saskiak.
Indiferentzia‐kurbek ezin dute elkar ebaki; ondasun guztietan kopuru handiagoak kopuru txikiagoak baino nahiago baitira.
Indiferentzia‐kurben kopuru infinitua dago; asetasun‐maila bakoitzeko bat.
42
4.3 Teoria ordinala. Indiferentzia‐kurben mapak
Adibidea (jarraipena): Aurreko kontsumitzailearen beste indiferentzia‐kurba baten datuak jasota daude beheko taulan.
• Adierazi grafiko baten bidez indiferentzia‐kurba berri hori aurreko grafiko berean.
43
Saskia X ‐ kamisetak Y ‐ ogitartekoakF 1 35G 2 26H 3 23I 4 21J 5 20
4.3 Teoria ordinala. Indiferentzia‐kurben mapak
• Adierazi grafiko baten bidez indiferentzia‐kurba berri hori aurreko grafiko berean.
44
Kontsumitzaileari berdin zaio F, G, H, I edo J saskia kontsumitu.Kontsumitzaileak nahiago du U1eko edozein saski U0ko beste edozein saski baino.
0
5
10
15
20
25
30
35
0 1 2 3 4 5 6
Ogitartekoak
Kamisetak
A
B
DC
E
F
JIH
G
U1
U0
4.3 Teoria ordinala. Gogoetarako…
Demagun Ford Motor enpresarentzat lan egiten duzula.
Automobil modelo berriak merkaturatzeko plangintzan lagundu behar duzu.
Zer ezaugarri azpimarratuko zenituzke?
Zer jakitea komeniko litzaizuke? Nola ikertuko zenuke?
45
4.3 Teoria ordinala. Gogoetarako…
Zer ezaugarri azpimarratuko zenituzke?
• Barruko espazioa // Gidatzeko erraztasuna // Potentzia // Gasolina‐kontsumoa
• Beste hainbat
Erabaki ona hartzeko ezagutu behar ditugunak:
• Kontsumitzaileen lehentasunak: zenbat gehiago ordaintzeko prest daude?
• Ezaugarriak gauzatzeko ekoizpen‐kostua: zenbat gehiago kostatuko zait?
Kontsumitzaileen lehentasunak ezagutzeko enpresek merkatuko ikerketak egiten dituzte: inkestak, kontsumitzaile‐taldeekin testak, etab. marketineko teknikak.
46
4.3 Teoria ordinala. Gogoetarako…
Ikerketa batean Ford Explorer‐en eta Ford Mustang‐en jabeen lehentasunak aztertu ziren.
Nola uste duzu izango direla indiferentzia‐kurbak? Jarri tamaina Y ardatzean eta potentzia‐azelerazioa X ardatzean, eta konparatu maldak.
47
FORD EXPLORER FORD MUSTANG
4.3 Teoria ordinala. Gogoetarako…
Ford Explorer‐en eta Ford Mustang‐en jabeen lehentasunak
Iturria: Amil Petrin, “Quantifying the Benefits of New Products: The Case of the Minivan”. Journal of
Political Economy, 110, 2002, 705.‐729. or.
48
Ford Explorer baten jabeak Ford Mustang baten jabeak
0
20
40
60
80
100
120
140
160
0 50 100 150 200 250 300
Espazioa
(oin ku
bikoak)
Azelerazioa (zaldiak)
0
20
40
60
80
100
120
140
160
0 50 100 150 200 250 300
Espazioa
(oin ku
bikoak)
Azelerazioa (zaldiak)
4.3 Teoria ordinala. Ordezkapen‐erlazio marjinala (OEM)
Ordezkapen‐erlazio marjinalak zera neurtzen du: indiferentzia‐kurba jakin batean, kontsumitzaileak “X” ondasunetik unitate bat gehiago kontsumitzeko zenbat unitate utziko lukeen “Y” ondasunetik kontsumitu gabe.
Aurreko adibidean kalkulatu dugunari begiratuta, OEM = Indiferentzia‐kurbarenmalda, baina kontrako ikurrarekin = ‐ ∆y/∆x.
49
Saskia X kamisetak
Y ogitartekoak
Malda ∆y/∆X
OEM = ‐ ∆y/∆X
A 1 20 ‐4/1=‐4 4B 2 16 ‐3/1=‐3 3 C 3 13 ‐2/1=‐2 2D 4 11 ‐1/1=‐1 1E 5 10 ‐‐ ‐‐
4.3 Teoria ordinala. Ordezkapen‐erlazio marjinala (OEM)
OEM: Kontsumitzaileak ondasun jakin baten unitate gehigarri bati ematen dion balioa beste ondasun baten unitateetan adierazita.
Kontsumo‐aldaketak unitatetan neurtzen direnean:
Baliagarritasun totala funtzio jarraitu baten bitartez adierazten denean (eta ez datu diskretuen bitartez), kontsumo‐aldaketak oso txikiak izan daitezke, infinitesimalak, eta OEM kalkulatzeko funtzioaren deribatua erabili behar da:
50
xyOEM
dxdyOEM
4.3 Teoria ordinala. OEM eta UMa
OEM eta Baliagarritasun Marjinala (UMa) erlazionatuta daude.
Indiferentzia‐kurba batean A puntu batetik B beste puntu batera mugitzean baliagarritasun totala ez da aldatuko:
• Baliagarritasunaren gehikuntza “X”‐tik gehiago kontsumitzen duelako:
• Baliagarritasunaren beherakada “Y”‐tik gutxiago kontsumitzen duelako:
Beraz,
51
0 yUMaxUMaU yx
xUMax
yUMay
y
xxy UMa
UMaxyxUMayUMa
y
x
UMaUMa
xyOEM
4.3 Teoria ordinala. OEM eta UMa.
Interpretazioa. Demagun “Y” ondasuna ogitartekoak eta “X” ondasuna kamisetak direla. Kontsumitzailea “Y”‐tik 3 unitate uzteko prest dago “X”‐tik 1 unitate gehiago edukitzeko.
Aldaketa hori egitean kontsumitzailearen baliagarritasun totala ez da aldatzen.
Ondorioz, indiferentzia‐kurbaren tarte horretan X ondasunaren baliagarritasun marjinalak Y ondasunarena baino 3 bider handiagoa izan beharko du.
52
3
13
xyOEM
3
y
x
UMaUMaOEM
4.3 Teoria ordinala. OEM eta UMa
Adibidea: kontsumitzaile baten baliagarritasun‐funtzioa honako hau dela joko dugu: U=x.y (funtzio jarraitua)
• Kalkulatu eta grafikoki erakutsi indiferentzia‐kurba baliagarritasun‐maila U=100 denean.
• Kalkulatu indiferentzia‐kurba horretan OEM x=5 denean.
53
4.3 Teoria ordinala. OEM eta UMa
• Kalkulatu eta grafikoki erakutsi indiferentzia‐kurba baliagarritasun‐maila U=100 denean.
54
U=x.y x y100 1 100,00100 2 50,00100 3 33,33 100 4 25,00100 5 20,00100 6 16,66100 7 14,28100 8 12,50 100 9 11,11100 10 10,00
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Y
X
U1
4.3 Teoria ordinala. OEM eta UMa
• Kalkulatu indiferentzia‐kurba horretan OEM x=5 denean.
55
y
x
UMaUMa
dxdyOEM
yxyx
xUTUMAx
dQxdUTUMAx
).(
xyyx
yUTUMAy
dQydUTUMAy
).(
xy
UMaUMaOEM
y
x
4520205
205
xy),OEM(
yx
Beraz, U=100 indiferentzia‐kurban eta x=5 denean…
4.3 Teoria ordinala. OEM eta UMa
Ordezkapen‐erlazio marjinala beherakorra da. Indiferentzia‐kurbak ganbilak dira, hau da, jatorrirantz kurbatuta daude; ondorioz, kurban beherantz joan ahala, indiferentzia‐kurbaren malda handitu egiten da haren balio negatiboa txikitu egiten da.
Logikoa da OEM beherakorra izatea: “X” ondasun baten kantitate handiagoak kontsumitzen diren heinean, kontsumitzailea “Y”‐ren gero eta kantitate txikiagoak uzteko prest dago “X”‐ren unitate gehigarri bat kontsumitzeko.
Gogoratu Baliagarritasun Marjinal Beherakorraren Legea: kontsumitzen diren kantitate gehigarriek sortzen duten baliagarritasuna gero eta txikiagoa da.
56
4.3 Teoria ordinala. Aurrekontu‐murriztapenak
Adibidea: Kontsumitzaile batek 100 euro gasta ditzake astean (errenta=100 euro), eta 2 ondasun erosi nahi ditu: “X” eta “Y”. Prezioak Px=5 eta Py=10 direla kontuan izanda,
• Kalkulatu kontsumitzaile horrek eros ditzakeen ondasun‐konbinazioak.
• Azaldu konbinazioak horiek grafiko baten bitartez.
57
4.3 Teoria ordinala. Aurrekontu‐murriztapenak
• Kalkulatu kontsumitzaile horrek eros ditzakeen ondasun‐konbinazioak.
• Azaldu konbinazio horiek grafiko baten bitartez.
58
R X (Px=5)
Y (Py=10)
100 0 10100 2 9 100 4 8100 6 7 100 8 6100 10 5100 12 4 100 14 3100 16 2 100 18 1100 20 0
0
2
4
6
8
10
12
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22Y
X
Balantze‐lerroa
4.3 Teoria ordinala. Aurrekontu‐murriztapenak
Kontsumitzaileek errenta mugatua dutela jotzen dugu kontsumitzeko aurrekontu‐murriztapenak dituzte.
Balantze‐lerroa (aurrekontu‐zuzena): zuzen horrek jasotzen ditu kontsumitzaileak eros ditzakeen ondasun‐konbinazio ezberdin guztiak (gure kasuan, 2 ondasun mota ezberdin).
Ondasunen prezioak “emanda” daude; kontsumitzaileen jokaerak ez du eraginik prezioen gainean.
Matematikoki:
59
YPXPR yx
4.3 Teoria ordinala. Aurrekontu‐murriztapenak
Balantze‐lerroaren malda:
60
Matematikoki:
maldalerroaren -balantze
y
x
y
x
y
xy
yx
PP
XPP
PRY
XPRYP
YPXPR
0
2
4
6
8
10
12
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22Y
X
Balantze‐lerroa
Malda: ‐Px/Py = ‐ 5/10 =‐1/2
4.3 Teoria ordinala. Aurrekontu‐murriztapenak
Adibidea: Kontsumitzaile batek 2 ondasun kontsumitzen ditu, “X” eta “Y”.
• Kalkulatu eta grafikoki azaldu balantze‐lerroa: R=1.000, Px=20 eta Py=5.
• Orain R=2.000. Kalkulatu eta grafikoki azaldu balantze‐lerroa: R=2.000, Px=20 eta Py=5.
• Orain Px=25. Kalkulatu eta grafikoki azaldu balantze‐lerroa: R=1.000, Px=25 eta Py=5.
• Orain Py=4. Kalkulatu eta grafikoki azaldu balantze‐lerroa: R=1.000, Px=20 eta Py=4.
61
4.3 Teoria ordinala. Aurrekontu‐murriztapenak
Zer gertatuko da bi ondasunen prezioa aldi berean aldatzen bada, baina bi prezioen arteko erlazioa aldatzen ez bada? Adibidez, 2 prezioak bikoizten badira.
• Malda aldatuko al da?
• Aurrekontu‐zuzena desplazatuko al da?
62
4.3 Teoria ordinala. Aurrekontu‐murriztapenak
Zer gertatuko da bi ondasunen prezioa aldi berean aldatzen bada, baina bi prezioen arteko erlazioa aldatzen ez bada? Adibidez, 2 prezioak bikoizten badira.
• Kasu horretan, balantze‐lerroaren malda ez da aldatuko (Px/Py berdina izango da).
• Beraz, balantze‐lerroaren zuzena paraleloki desplazatuko da.
• Px eta Py garestitzen badira, balantze‐lerroa barrurantz sartuko da.
• Px eta Pymerkatzen badira, balantze‐lerroa kanporantz aterako da.
63
4.3 Teoria ordinala. Aurrekontu‐murriztapenak
Zer gertatuko da bi ondasunen prezioa proportzio berean aldatzen bada, eta gainera kontsumitzailearen errenta prezioen neurri berean aldatzen bada? Adibidez, prezioak eta errenta bikoizten badira?
• Malda aldatuko al da?
• Aurrekontu‐zuzena desplazatuko al da?
64
4.3 Teoria ordinala. Aurrekontu‐murriztapenak
Zer gertatuko da bi ondasunen prezioa proportzio berean aldatzen bada, eta gainera kontsumitzailearen errenta prezioen neurri berean aldatzen bada? Adibidez, prezioak eta errenta bikoizten badira?
• Balantze‐lerroaren malda ez da aldatzen.
• Prezioak eta errenta bikoiztu direnez, eros daitezkeen kantitateak ez dira aldatzen; balantze‐
lerroa ez da mugitzen.
• Inflazio‐egoera batean, prezioak eta errenta‐maila proportzio berean aldatzen badira,
kontsumitzailearen erosteko ahalmena ez da aldatuko.
65
4.3 Teoria ordinala. Kontsumitzailearen hautapena
Hasieran, kontsumitzailearen lehentasunak aztertu ditugu indiferentzia‐kurbak.
Ondoren, kontsumitzailearen balantze‐lerroa aurrekontu‐zuzena.
Lehentasunak eta errenta mugatua elkartzean kontsumitzailearen hautapen optimoaaurkitu dezakegu:
66
Kontsumitzaileak bere asetasuna maximizatu nahi du ondasunen bidez, erabil dezakeen errenta mugatua kontuan hartuta
4.3 Teoria ordinala. Kontsumitzailearen hautapena
Grafikoki: kontsumitzaileak indiferentzia‐kurba altuena lortu nahi du.
67
Y
X
U2
U1
U3
Kontsumitzaileak nahi du baliagarritasun‐maila altuena
4.3 Teoria ordinala. Kontsumitzailearen hautapena
Grafikoki: baina kontsumitzaileak balantze‐lerroan dagoen puntua aukeratu behar du indiferentzia‐kurba altuena ukitzen dagoena aukeratuko du.
68
Y
X
U2
U1
U3
A
B
D
B saskia: hautapen optimoa.
D saskia: kontsumitzailearen aurrekontua ez da nahikoa saski hori aukeratu ahal izateko.
A saskia: kontsumitzaileak baliagarritasun‐maila altuagoko saskia aukeratu dezake.
4.3 Teoria ordinala. Kontsumitzailearen hautapena
Matematikoki: hautapena optimoa denean balantze‐lerroaren malda eta indiferentzia‐kurbarena berdinak izango dira.
69
PyUMay
PxUMax
PyPx
UMayUMax
UMayUMaxOEM
PyPxOEM
PyPx
ΔxΔy
PyPx
ΔxΔy
Ondorioz,
beraz,...
berean... aldibaina,
baditugu aldatzen ikurrak
malda lerroaren balantze maldakurbaren ziaIndiferent
Teoria kardinalean bezala
4.3 Teoria ordinala. Kontsumitzailearen hautapena
Px/Py: merkatuak ezarritako prezio erlatiboa merkatuan 2 ondasunak trukatu ahal izateko erlazioa.
UMax/UMay: kontsumitzailearen lehentasunen arabera 2 ondasunak trukatzeko erlazioa.
Kontsumitzailearen hautapena optimoa denean:
70
Kontsumitzailearen balioespena = Merkatuaren balioespena
PyPx
UMayUMax
4.3 Teoria ordinala. Kontsumitzailearen hautapena
Beraz, hautapena optimoa izateko 2 baldintza bete behar dira:
71
YPyXPx) R(Py
UMaPx
UMa) ( yx
2
1 Ariketak ebazteko 2 ekuazio eta 2 aldagai izango ditugu
4.3 Teoria ordinala. Kontsumitzailearen hautapena
Adibidea: Kontsumitzaile baten lehentasunak honako baliagarritasun‐funtzio honek jasotzen ditu: U=x.y. Kontsumitzailearen errenta R=2.000 eta ondasunen prezioak Px=50 euro eta Py=40 euro badira, kalkulatu:
• Kontsumitzaile horren aukera optimoa: matematikoki eta grafikoki.
• Kontsumitzailearen eskari‐funtzioa X ondasunarentzat: matematikoki eta grafikoki.
72
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
4.4. ORDEZKAPEN‐EFEKTUA
ETA ERRENTA‐EFEKTUA
73
4.4 Ordezkapen‐efektua eta errenta‐efektua
John Richard Hicks (1904‐1989)
• Ekonomialari ingelesa.
• Nobel Saria jaso zuen (1972an), Kenneth Arrow‐ekin batera, ekonomiaren oreka orokorraren
gainean egindako ikerketengatik.
• Makroekonomian egindako ekarpen garrantzitsuena Hicks‐Hansen IS‐LM eredua da
Keynesen teoria modu formalean islatu zuen, “eskola neoklasikoa”ren barne.
• Eredu horren arabera ekonomiak hiru merkaturen arteko oreka du oinarri: ondasunen,
diruaren eta bonuen merkatuen arteko oreka.
• Mikroekonomian, teoria ordinala erabilita, “errenta‐efektua” eta “ordezkapen‐efektua”
ezberdindu zituen.
74
4.4 Ordezkapen‐efektua eta errenta‐efektua
Ondasun baten prezioa handitzen denean kontsumitzaileek gutxiago erosten dute (eta alderantziz). 2 arrazoi nagusi daude gertaera hori azaltzeko.
Ordezkapen‐efektua: prezioa handitzean ondasun hori garestitu egin da beste ondasunen aldean kontsumitzaileek garestitu den ondasunaren kontsumoa beste ondasun batzuen kontsumoarekin ordezkatuko dute.
Errenta‐efektua: ondasun hori orain garestiagoa denez, kontsumitzaileek erosteko ahalmen erreal txikiagoa dute kontsumitzaileak “pobreagoak” dira, eta ondasun horren kopuru txikiagoa eros dezakete; haien ongizate‐maila baxuagoa da.
75
4.4 Ordezkapen‐efektua eta errenta‐efektua
Hicksek indiferentzia‐kurbak erabili gabe azaldu zituen errenta‐efektua eta ordezkapen‐efektua.
76
1)Hasierako egoera:• BL: RS zuzena. • Aukera optimoa: B saskia.
2)Ondoren, Px jaisten da:• BL’: RT zuzena (X ondasunetik gehiago kontsumitzeko aukera).
T
R
S
B
Malda‐Px/Py
Malda‐Px'/Py
4.4 Ordezkapen‐efektua eta errenta‐efektua
Hicksen ordezkapen‐efektua
77
1) Imajinatu, prezioak jaitsi ondoren, kontsumitzaileari errenta nahikoa kentzen diogula Px jaitsi baino lehen zuen ongizate‐mailara bueltatzeko:
• Errenta‐jaitsiera (imaj.): ΔR = R‐R’• BL (imaj.): R’T’, zuzen hori RT zuzenarekiko paraleloa izango da.
2) R’T’ balantze‐lerroak C puntuan mozten du hasierako RS balantze‐lerroa.
T
R
T'
R'
S
C
B
4.4 Ordezkapen‐efektua eta errenta‐efektua
Hicksen ordezkapen‐efektua
78
3) Kontsumitzaileak aukeratuko duen ondasun‐saski berriak CT’segmentuan egon behar du:
• R’C segmentuan daudenak RS balantza‐lerroarekin aukeratu zitzakeen eta ez zituen aukeratu.
4) B saskiarekin alderatzean, CT’segmentuan X‐ren kontsumoa handiagoa da eta Y‐rena txikiagoa.
T
R
T'
R'
S
C
B
4.4 Ordezkapen‐efektua eta errenta‐efektua
Hicksen ordezkapen‐efektua
79
Adibidez, kontsumitzaileak D ondasun‐saskia aukeratzen badu:• ∆x = x1-x0• ∆y = y1-y0
Beraz, bakarrik ordezte‐eragina kontuan izanda kontsumitutako kantitateak kopuru horietan aldatzen dira.
T
R
T'
R'
S
C
B
D
x0 x1
y0
y1
4.4 Ordezkapen‐efektua eta errenta‐efektua
Hicksen errenta‐efektua
80
Errenta‐eragina kontuan hartzean, kontsumitzailearen aukera RT zuzenean kokatuko da:
teorian, E ondasun‐saskia zuzen horren edozein puntutan
T
R
T'
R'
S
B
D
x0 x1
y0
y1
E? lehentasunenarabera
4.4 Ordezkapen‐efektua eta errenta‐efektua
Hicksen errenta‐efektua
81
Ondasun normala:
X ondasuna normala bada, haren prezioa jaistean errenta‐efektua ere positiboa izango da.
errenta-efektuax2-x1>0
ordezk.-efektuax1-x0
T
R
T'
R'
S
B
D
x0 x1
y0
y1E
x2
y2
4.4 Ordezkapen‐efektua eta errenta‐efektua
Hicksen errenta‐efektua
82
Ondasun apala:
X ondasuna apala bada, haren prezioa jaistean errenta‐efektua negatiboa izango da.
Hala ere, prezioa jaistean, eragin totala positiboa izango da X ondasunetik eskatutako kantitatea handitzen da.
errenta-efektuax2-x1<0
ordezk.-efektuax1-x0
T
R
T'S
B
D
x0 x1
y0
y1
E
x2
y2
4.4 Ordezkapen‐efektua eta errenta‐efektua
Hicksen errenta‐efektua
83
Giffen ondasuna:
X Giffen ondasuna bada, haren prezioa jaistean errenta‐efektua negatiboa izango da.
Ez hori bakarrik, prezioa jaistean eragin totala negatiboa izango da X ondasunetik eskatutako kantitatea txikitzen da.
Beraz, Giffen ondasun bat merkatuko eskari‐legearen kontra doa.
errenta-efektuax2-x1<0
|x2-x1|>x1-x0
ordezk.-efektuax1-x0
T
R
T'S
B
D
x0 x1
y0
y1
E
x2
y2
4.4 Ordezkapen‐efektua eta errenta‐efektua
Ondasun apalei buruz hitz egitean adibide tipiko bat patatak dira.
Demagun kontsumitzaile batek bakarrik patatak eta haragia erosten dituela.
• Gerta al daiteke pataten prezioa igotzean kontsumitzaileak patata gehiago erostea?
• Logikoa litzateke? Zergatik?
84
4.4 Ordezkapen‐efektua eta errenta‐efektua
Bai, posiblea da. Pataten prezioa handitzean kontsumitzailea pobreagoa da, eta, nahiz eta orain patatak erlatiboki garestiagoak izan (haragiaren aldean), patata gehiago kontsumitzeko beste aukerarik ez du.
Kasu horretan, errenta‐eragina ordezkapen‐eragina baino handiagoa da.
Historia‐ekonomialariek diotenez patatak Giffen motako ondasuna izan zen Irlandako“pataten gosete handiaren garaian” (1845‐1852).
85
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
4.5. ONDORIOAK
86
4.5 Ondorioak
Kontsumitzailearen hautapenaren teoriak laguntzen du azaltzen nola hartzen ditugun erabakiak kontsumitzaileok.
Jakina, eguneroko erosketetan ez ditugu erabiltzen indiferentzia‐kurbak eta aurrekontu‐zuzenak. Hala ere, horrek ez du teoria baliogabetzen ereduak ez du helburu eguneroko erabaki guztiak azaltzea.
Ereduak deskribatzen du kontsumitzaileak erabakitzeko jarraitzen duen prozesu psikologikoa azterketa ekonomikoa egin ahal izateko:
• Kontsumitzaileok badakigu aurrekontu‐murriztapenak ditugula, eta kontuan hartzen ditugu;
• Asebetetze‐maila maximizatzen saiatzen gara.
Ikerketa enpirikoek frogatu dute eredua egokia dela.
87
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
4.6. BIBLIOGRAFIA
88
4.6 Bibliografia
Ansa, M.M., Castrillón, V. eta Franco, H. (2011): “Ekonomiarako sarrera I. Mikroekonomia”. Donostiako Enpresa Ikasketen Unibertsitate Eskola. UPV/EHU.
Gainza, X. eta del Valle, L.B. (2009): “Mikroekonomiarako sarrera”. UPV/EHU. ISBN: 978‐84‐692‐0987‐5 .
Mankiw, N.G. (2006): “Principles of Microeconomics”. 4TH Revised Edition. SouthWestern. ISBN: 978‐0324319163.
Pindyck, R.S. eta Rubinfeld, D.L. (2010): “Mikroekonomia”. Deustuko Unibertsitatea. Donostia. ISBN: 978‐84‐9830‐281‐3.
Zurbano, M. (1989): “Mikroekonomia I”. UEUko Ekonomia Saila. ISBN: 84‐86967‐14‐7.
89
5. GAIA.ENPRESAREN TEORIA.
EPE LABURRA*
* Eduki gehienak Zurbanok (1989), eta Ansa, Castrillón eta Francok (2011)
prestatutako ikasmaterialetatik hartu dira. Egileak aurkezpenerako moldatuak.
1
1. Sarrera.
2. Epe laburra eta epe luzea.
3. Ekoizpena epe laburrean.
4. Kostuak epe laburrean.
5. Ondorioak.
6. Bibliografia.
5. gaia. Eskema orokorra
2
Gai honetan, eskaintza aztertuko dugu enpresen/ekoizleen jokabidea.
Enpresek, kontsumitzaileak bezala, aurrekontu‐mugak dituzte, eta murriztapen horien aurrean erabakiak hartu behar dituzte:
• Zenbat ekoitzi? Zenbat ekoitzi produktu mota bakoitzetik (konbinazioa)?
• Zer produkzio‐faktore erabili? Zenbat ekoizpen‐faktore bakoitzetik?
Nola antola dezakete enpresek ekoizpena eraginkorki?
5.1 Sarrera
3
4
Enpresaren teoria neoklasikoa: enpresek arrazionalki jokatzen dute kostuak minimizatzen eta mozkinak maximizatzen saiatzen dira.
Teoria horrek galdera garrantzitsuei erantzuten laguntzen digu:
• Zein da kostuen eta produkzio‐faktoreen arteko erlazioa?
• Zenbat langile kontratatu behar dira?
• Zenbat makina erabiltzea komeni da?
• Lantegiaren tamaina egokia al da ekoizpenaren tamaina kontuan izanda?
5.1 Sarrera
Enpresak produkzio‐faktoreak kontratatzen ditu produzitzeko erabiltzen duen edozein ondasun/zerbitzu
• Lana, makinak, eraikinak, lehengaiak, elektrizitatea...
Gure ereduan 2 produkzio‐faktore erabiliko ditugu:
• K: kapital fisikoa, makinakmota bakarrekoa eta kalitate berekoa beti.
• L: lana, langileakmota bakarrekoa eta kalitate berekoa beti.
5.1 Sarrera
5
Ekoizpen‐prozesuan, enpresak ekoizpen‐faktoreak, lana eta kapitala, produktu bilakatzen ditu.
Gure ereduan enpresa bakoitzak produktu mota bakarra ekoizten du.
Produkzio‐funtzioak lortutako produkzioaren eta erabilitako produkzio‐faktoreen arteko erlazioa deskribatzen du.
( , ) non : produkzioa
: lana : kapitala
q f L KqLK
5.1 Sarrera
6
faktoreak-produkzio: produkzioa:non
),....,( 21
i
n
xq
xxxfq
5.1 Sarrera
7
Ekoizpen‐funtzio jakin bat teknologia zehatz bati dagokio faktoreak produktu bilakatzeko erabil daitezkeen teknika eta metodo zehatz batzuei.
Ekoizpen‐funtzioak teknikaren bidez bideragarria dena adierazten du enpresa batek modu efizientean ekoizten badu lortuko duen produktua.
Ereduan, enpresen jokabidea arrazionala denez, mozkinak maximizatzeko, faktoreak eraginkorki erabiltzea espero da.
8
5.1 Sarrera
5.2. EPE LABURRA ETA EPE LUZEA
9
Adibidea: Epe laburra eta epe luzea. Enpresa batek K eta L kontratatu eta konbinatu egiten ditu q produktua lortzeko. Produkzio‐funtzioa honako hau da: q=2KL.
• Zein izango da produkzioaren balioa kapitalaren eta lanaren hurrengo balioekin?
5.2 Epe laburra eta epe luzea
10
K L 1 2 3 4 5
1
2
3
4
• Zein izango da produkzioaren balioa kapitalaren eta lanaren hurrengo balioekin (q=2KL)?
5.2 Epe laburra eta epe luzea
11
K L 1 2 3 4 5
1 2 4 6 8 10
2 4 8 12 16 20
3 6 12 18 24 30
4 8 16 24 32 40
• Eta zer gertatzen da kapitala finkoa dela jotzen badugu (K=4)?
4 2 2 4 8K q K L L q L
5.2 Epe laburra eta epe luzea
12
L K=4
1 8
2 16
3 24
4 32
0
8
16
24
32
0 1 2 3 4L
q
Epe laburra: epe laburrean enpresak ezin du aldatu gutxienez ekoizpen‐faktore baten kopurua alda ezin daitekeen faktoreari faktore finko deritzo.
Epe luzea: enpresa batek erabiltzen dituen ekoizpen‐faktore guztiak aldatu ahal izateko behar lukeen epea epe luzean faktore guztiak aldakorrak dira.
5.2 Epe laburra eta epe luzea
13
Epe laburra eta epe luzea jarduera ekonomikoaren eta enpresaren tamainaren araberakoa izango da ez dago denbora tarte mugatu bat orokorki epe laburra eta epe luzea ezberdintzeko.
Adibidea: Konparatu izozkiak saltzeko denda txiki bat eta petrokimika‐enpresa bat. Zer motatako enpresarentzat izango da “epe luzea” laburragoa?
5.2 Epe laburra eta epe luzea
14
Erabiliko dugun ereduan:
• Kapitala: kontratatutako kopurua egokitzeko denbora epe zehatz bat beharrezkoa izango
da epe laburrean finkoa izango da, eta epe luzean aldakorra.
• Lana: bat‐batean kontratatu eta murriztu daiteke beti aldakorra izango da, epe
laburrean eta epe luzean.
5.2 Epe laburra eta epe luzea
15
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
5.3. PRODUKZIOA EPE LABURREAN
16
Hasteko bideo labur bat: Modern Times (Charles Chaplin)
Laburpena
• Pelikula honek langile baten istorioa kontatzen du. Langilearen egitekoak oso errepikakorrak
direnez, nerbio‐krisi bat jota gelditzen da. Ospitalean sendatu ondoren, manifestazio batean
murgiltzen da eta kartzelara doa. Zigorra bete ondoren kartzelatik ateratzen da, baina
langabezian ez izateko berriro kartzelara bueltatu nahi du.
Iruzkina
• 1936an egindako pelikula. 1929ko “crash” ekonomikoaren eraginak aztertzen dira, eta
gizartea modernoaren kritika egiten da; nagusiki, taylorismoaren kritika egiten da.
5.3 Enpresa epe laburrean. PT, PMa eta BP
17
Frederick W. Taylor (1856‐1915)
• Taylorismoa lan‐antolaketa eta kudeaketa modu bat da, Taylor ingeniari estatubatuarrak
garatua.
• Taylorrek eraginkortasun handia lortu zuen siderurgian, eta bertatik eratorritako lan‐metodoa
liburu batean argitaratu zuen: The Principles of Scientific Management (1911).
• Taylorismoaren arabera, lanaren zatiketa bultzatu behar da, langileen espezializazioa
eragiketa sinple eta errepikakorrak modu zientifikoan aztertu behar dira, ataza bakoitzean
eraginkortasuna areagotzeko neurriak sustatu, eta langileen kontrol zorrotza egin.
• Langileen soldata errendimenduaren araberakoa izatea ere proposatzen da taylorismoan:
ekoitzitako pieza bakoitzeko.
5.3 Enpresa epe laburrean. PT, PMa eta BP
18
Produktu totala (PT): faktore finkoak eta aldagarriak erabiltzean lortzen den produktu kopurua.
Epe laburrean, kapitala finkoa denez, produktu totala lan kantitatearen araberakoa izango da.
( )PT q F L
5.3 Enpresa epe laburrean. Produkzio‐funtzioa
19
Apple‐Foxconn Txinako lantegia, Chengdu herria (Iturria: ABC News).
Batez besteko produkzioa (BP): batez besteko produkzioa lan‐unitate bakoitzeko lortutako batez besteko ekoizpena da.
( )PT L qBPL L
5.3 Enpresa epe laburrean. Produkzio‐funtzioa
20
iPhone baten osagaiak muntatzeko 24 ordu behar dira (Iturria: ABC News).
Batez besteko produkzioa (BP).
5.3 Enpresa epe laburrean. Produkzio‐funtzioa
21
Irudian langile bat sagarraren logotipoa jartzen iPadbatean. Halako 6.000 jartzen ditu langile bakoitzak egunero (Iturria: ABC News).
Produktibitate marjinala (PMa): produkzio‐faktore aldagarria (L) pixka bat handitzean produktu totalean sortzen den aldakuntza, gainerako faktoreak (K) konstante izanik.
Beste modu batean: kontratatutako azken langileak ekoizpenari egin dion ekarpena.
Datuak modu diskretuan baditugu:
Datuak funtzio jarraitu baten bidez baditugu:
( )L
PT L qPMaL L
( )L
dPT L dqPMadL dL
5.3 Enpresa epe laburrean. PT, PMa eta BP
22
1. Adibidea. Datu diskretuekin.
• Kalkulatu PMaL eta BP.
• Adierazi grafikoki PT (grafiko bat), eta PMaL eta BP (beste grafiko bat).
5.3 Enpresa epe laburrean. PT, PMa eta BP
23
L q=PT LqPMaL
( )PT L qBPL L
0 0
1 10
2 25
3 45
4 70
• Kalkulatu PMaL eta BP.
5.3 Enpresa epe laburrean. PT, PMa eta BP
24
L q=PT LqPMaL
( )PT L qBPL L
0 0 ‐‐ ‐‐
1 10 10,0 10,0
2 25 15,0 12,5
3 45 20,0 15,0
4 70 25,0 17,5
• Adierazi grafikoki PT.
5.3 Enpresa epe laburrean. PT, PMa eta BP
25
0
10
20
30
40
50
60
70
0 1 2 3 4L
q
• Adierazi grafikoki PMaL eta BP.
5.3 Enpresa epe laburrean. PT, PMa eta BP
PMaL: gorakorra.
BPL: gorakorra (PMaL> BPL).
26
0
5
10
15
20
25
30
35
0 1 2 3 4
L
BPPMa
2. Adibidea. Datu diskretuekin.
• Kalkulatu PMaL eta BP.
• Adierazi grafikoki PT (grafiko bat), eta PMaL eta BP (beste grafiko bat).
5.3 Enpresa epe laburrean. PT, PMa eta BP
27
L q=PT LqPMaL
( )PT L qBPL L
0 0
1 10
2 18
3 24
4 28
3. Adibidea. Datu diskretuekin.
• Kalkulatu PMaL eta BP.
• Adierazi grafikoki PT, PMaL eta BP.
5.3 Enpresa epe laburrean. PT, PMa eta BP
28
L q=PT LqPMaL
( )PT L qBPL L
0 0
1 10
2 20
3 30
4 40
4. Adibidea. Datu diskretuekin.
• Kalkulatu PMaL eta BP.
• Adierazi grafikoki PT (grafiko bat), eta PMaL eta BP (beste grafiko bat).
5.3 Enpresa epe laburrean. PT, PMa eta BP
29
L q=PT LqPMaL
( )PT L qBPL L
0 0
1 10
2 25
3 45
4 60
5 70
6 75
7 75
8 70
Faktore baten errendimendua: zer gertatzen da ekoizpenarekin (q), faktore baten kantitatea gehitzean eta beste faktoreenak konstante mantentzean.
Epe laburrean, lanaren errendimendua: zer gertatzen da lanaren produktibitate marjinalarekin L gehitu ahala, eta K konstante mantentzen den bitartean:
• PMaL gorakorra: lanak errendimendu gorakorrak ditu 1. adibidea.
• PMaL beherakorra: lanak errendimendu beherakorrak ditu 2. adibidea.
• PMaL konstantea: lanak errendimendu konstanteak ditu 3. adibidea.
• PMaL aldakorra: lanak errendimendu aldakorrak ditu 4. adibidea, lehendabizi gorakorra,
gero beherakorra, eta azkenik negatiboa.
5.3 Enpresa epe laburrean. Lanaren errendimenduak
30
4. adibidean, zein da PMaL‐ren bilakaeraren arrazoia?
5.3 Enpresa epe laburrean. Lanaren errendimenduak
31
4. adibidean, zein da PMaL‐ren bilakaeraren arrazoia?
Langile guztiak berdinak direla jo dugu, lana kalitate berekoa dela.
5.3 Enpresa epe laburrean. Lanaren errendimenduak
32
Lana EZ da arrazoia
KAPITALA da arrazoia epe laburrean enpresak kapital kopuru finko bat erabil dezake.
Zer gertatzen da lanarekin 4. adibidean?
• Hasieran, lan gehiago kontratatzean gero eta modu produktiboagoan erabiltzen da enpresaren
kapitala (makinak, instalazioak…) langileen espezializazioa.
• Lana gehitzen den neurrian, langile berriak ez dira aurrekoak bezain produktiboak, adibidez,
ilaran itxaron behar dutelako makinak erabiltzeko, edo enpresak antolakuntza‐arazoak nozitzen
dituelako errendimendu marjinala beherakorra.
• Izan al daiteke lanaren errendimendu marjinala negatiboa? Bai, adibidez, langile gehigarri
batek aurretik kontratatuta zeuden langileei traba egiten dienean muturreko kasu horietan,
lan gutxiagorekin produktu gehiago lortzen da.
5.3 Enpresa epe laburrean. Lanaren errendimenduak
33
Errendimendu Marjinal Beherakorren Legea: faktore aldagarri baten unitateak gehitzean eta beste faktoreen kopurua finko mantentzean, maila bat dago non baliabide aldagarriaren unitate gehigarri bakoitzak produkzio txikiagoa ekartzen baitu.
Maila horretatik aurrera faktore horren PMa beherakorra da kontuz, beherakorra ez da negatiboa!!
Lege hau ekoizpen‐prozesu gehienetan egiaztatzen da.
5.3 Enpresa epe laburrean. Errendimendu beherakorren legea
34
Eskuarki, lege hau epe laburrean aplikatzen da behintzat, faktore bat finkoa denean.
Dena den, epe luzean ere baliagarria izan daiteke; adibidez, lantoki berri bat eraiki behar denean, tamaina egokia aukeratzeko.
Errendimendu marjinal beherakorren legea teknologia jakin bati aplikatzen zaio denborarekin teknologia‐hobekuntzak lortzen dira.
5.3 Enpresa epe laburrean. Errendimendu beherakorren legea
35
5.3 Enpresa epe laburrean. Errendimendu beherakorren legea
36
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
PT
L
PT1
PT2
PT1
HOBEKUTZA TEKNOLOGIKOA
Epe luzean lan kantitate berarekin ekoizpen gehiago lortzen da.
Pentsa dezakegu teknologia hobetzean lan kantitatea ere handitzen bada errendimendu marjinalen legea ez dela beteko, baina ez da horrela!!
Ekoizpen‐teknologia guztiekin lanaren errendimenduak beherakorrak dira: PTren malda gero eta txikiagoa da negatiboa bihurtu arte.
Thomas Malthus (1766‐1834)
• Malthusen pentsaeran oinarrizkoa izan zen errendimendu marjinal beherakorren legea.
• Haren ustez, munduko lur‐azalera mugatua ez zen nahikoa izango biztanleria osoarentzat
elikagaiak lortzeko lurra ekoizpen‐faktore finko edo ia finko gisa.
• Epe luzean, biztanle kopurua handitu ahala (progresio geometrikoan), eta lurra lantzen zuten
langileen PMaL jaitsi ahala, gosea zabalduko zela aurreikusi zuen.
• Zorionez, hobekuntza teknologikoen eraginez, Malthusek aurreikusi zuena ez da bete.
• Errendimendu handiko eta izurriteen aurkako hazi mota berriek, ongarri hobeek eta beste
hainbat hobekuntza teknologikok BPL asko handitu dute.
5.3 Enpresa epe laburrean. Errendimendu beherakorren legea
37
Ekoizpen‐funtzioen arteko erlazioak
PMaL‐ren eta PT‐ren arteko erlazioa
5.3 Enpresa epe laburrean. Produkzio‐funtzioen arteko erlazioak
38
( )L
dPT L dqPMadL dL
PMaL PT‐ren malda da
BPL‐ren eta PMaL‐ren arteko erlazioa:
• PMaL > BPL BPL gorakorra. Azkeneko lan unitateak egindako ekarpena batez besteko
produktua baino handiagoa bada, batezbestekoa handitzen da.
• PMaL < BPL BPL beherakorra. Azkeneko lan unitateak egindako ekarpena batez besteko
produktua baino txikiagoa bada, batezbestekoa txikitzen da.
• PMaL = BPL BPL konstantea. Azkeneko lan unitateak egindako ekarpena batez besteko
produktuaren berdina bada, batezbestekoa konstante mantentzen da.
5.3 Enpresa epe laburrean. Produkzio‐funtzioen arteko erlazioak
39
BPL‐ren eta PMaL‐ren arteko erlazioa, azalpen matematikoa:
5.3 Enpresa epe laburrean. Produkzio‐funtzioen arteko erlazioak
40
L LPTBP PT L BPL
( ) 1L L LL L
dPT d L BP dBPPMa BP LdL dL dL
-ren maldaL L LPMa BP L BP
▪ BPL gorakorra bada: malda > 0 PMAL > BPL
▪ BPL beherakorra bada: malda < 0 PMAL < BPL
▪ BPL konstantea bada (edo maximoan): malda = 0 PMAL = BPL
BPL‐ren eta PMaL‐ren arteko erlazioari buruz esandakoaren arabera, posible al da halako grafiko bat izatea?
5.3 Enpresa epe laburrean. Produkzio‐funtzioen arteko erlazioak
41
L
BPPMa
Ez da posible. PMaL maximora iritsi ondoren jaisten hasten da, eta BPL mozten duen tokian BPL‐ren maximoa izango da. Hortik aurrera PMaL<BPL BPL beherakorra.
5.3 Enpresa epe laburrean. Produkzio‐funtzioen arteko erlazioak
42
L
BPPMa
Adibidea. Enpresa baten teknologia q=10L2 funtzioaren bitartez adierazten da.
• Grafikoki azaldu PT.
• Lortu eta grafikoki azaldu BPL eta PMaL.
• Aztertu nolakoak diren lanaren errendimenduak.
5.3 Enpresa epe laburrean. Produkzio‐funtzioen arteko erlazioak
43
• Grafikoki azaldu PT.
5.3 Enpresa epe laburrean. Produkzio‐funtzioen arteko erlazioak
44
2
2
1010
LqPTLq
0
100
200
300
400
500
600
700
0 1 2 3 4 5 6 7 8
PT
L
• Lortu eta grafikoki azaldu BPL eta PMaL.
• Aztertu nolakoak diren lanaren errendimenduak.
5.3 Enpresa epe laburrean. Produkzio‐funtzioen arteko erlazioak
45
LLL
LPTBP
LdL
dPTPMa
L
L
1010
20
2
0
25
50
75
100
125
150
175
200
0 1 2 3 4 5 6 7 8
BPPMa
L
Adibidea. Enpresa baten teknologia q=10L funtzioaren bitartez adierazten da.
• Grafikoki azaldu PT.
• Lortu eta grafikoki azaldu BPL eta PMaL .
• Aztertu nolakoak diren lanaren errendimenduak.
5.3 Enpresa epe laburrean. Produkzio‐funtzioen arteko erlazioak
46
Adibidea. Enpresa batek erabiltzen duen kapitala finkoa da (K=5), eta ekoizpen‐funtzioa honako hau da:
• Grafikoki azaldu PT.
• Lortu eta grafikoki azaldu BPL eta PMaL.
• Aztertu nolakoak diren lanaren errendimenduak.
5.3 Enpresa epe laburrean. Produkzio‐funtzioen arteko erlazioak
47
LKq 2
5.4. KOSTUAK EPE LABURREAN
48
Enpresek lantegi berriak eraiki eta martxan jarri behar dituztenean aldagai asko hartzen dituzte kontuan.
Zeintzuk bururatzen zaizkizu?
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostuak. Mikro‐makro erlazioa
49
Merkatuarekin lotutako faktoreak:
• Zein dira salmenta‐aurreikuspenak mundu mailan?
• Eta nire merkatu nagusietan? Eta lehiakideen merkatuetan?
• Nire salmentak kontzentratuta al daude? Sektore batean? 2‐3 enpresatan?
• Zein da enpresaren bezero onenen egoera ekonomikoa?
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostuak. Mikro‐makro erlazioa
50
Ekoizpenarekin eta kostuekin lotutako faktoreak:
• Zein dira produkzio‐faktoreen prezioak eremu geografiko nagusietan?
• Zein da lanaren kostua, makinen kostua, lurraren kostua?
• Zein dira toki bakoitzean ekoizteko dauden baldintza legalak?
• Nolakoak izango dira erlazioak hornitzaile nagusiekin; hurbil al daude?
• Zein da ekoizpen‐puntutik merkaturaino dagoen distantzia ‐> garraio‐kostuak?
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostuak. Mikro‐makro erlazioa
51
Deslokalizazioa eta multilokalizazioa: 90eko hamarkadatik aurrera enpresa askok herrialde garatuetatik hazkunde handiko herrialdeetara eraman dituzte beren lantegiak, edo, behintzat, lantegi berriak sortu dituzte herrialde horietan.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostuak. Mikro‐makro erlazioa
52
CAF – 2010. urteko txostena.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostuak. Mikro‐makro erlazioa
53
Inbertsioak.
2010ean 46,6 milioi euroko inbertsioak egin ziren gure lantegietan. Aurten ere, inbertsio horren helburu nagusia izan da produkzio‐instalazioak modernizatzea eta laneko eta ingurumeneko segurtasun arloa hobetzea.
…..
Azkenik, nabarmendu beharrekoak dira Hortolandian (Brasilen) lantegi berria martxan jartzeko egindako lanak, CETESTeko azterketarako eta entseguetarako instalazioetan eta nabean egindako inbertsioa eta CAF Santana eta Trenasako instalazioak handitzeko eta hobetzeko egindako inbertsioak.
Kontabilitate‐kostuak: enpresaren gastu errealak eta ekipamenduaren balio‐galeraren gastuak. Urteko txostenetan agertzen direnak. Enpresan gertatutakoak aztertzeko (gastu eta sarreren analisia, eta abar).
Aukera‐kostuak: enpresaren baliabideak modu onenean ez erabiltzeagatik sortzendiren kostuak. Kontuan hartu behar dira erabaki egokiak hartzeko.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostu motak
54
Ekoizpen‐teknologiak eta faktoreen prezioak enpresaren ekoizpen‐kostuak nola baldintzatzen duten aztertuko dugu.
Enpresak lana intentsiboki erabiltzen badu bere ekoizpena lortzeko, hau da, lana kapitala baino gehiago erabiltzen badu, lanaren prezioak baldintzatuko ditu, batez ere, kostuak.
Kapitala, epe laburrean konstantea, neurri handiagoan erabiltzen bada ekoizpena lortzeko, kapitalaren prezioak baldintzatuko ditu, batik bat, kostuak.
5.4 Enpresa epe laburrean. Ekoizpen‐kostuak
55
Epe laburrean, produkzio‐maila zehatz bat lortzeko, ekoizpen‐faktoreen konbinazio bakarra erabil dezake.
Epe luzean, kapitala eta lana aldakorrak direnean, enpresak bilatuko du kostuak minimizatuko dituen ekoizpen‐faktoreen konbinazioa.
5.4 Enpresa epe laburrean. Ekoizpen‐kostuak
56
Kostu Finkoak (KF): faktore finkoei dagokien kostua, adibidez, ekipamenduen alokairua, aseguruak... epe laburreko ereduan kapitalaren kostua.
• Kapitalaren unitate bakoitzaren prezioa, konstantea:
• Kostu Finkoak:
Produkzioa 0 unitate bada ere,
5.4 Enpresa epe laburrean. Ekoizpen‐kostuak
57
kp
kKF p K
kKF p K
Kostu aldakorrak (KA): ekoizpenarekin batera aldatzen diren kostuak, q‐ren araberakoak, adibidez, lehengaiak, energia, lana… epe laburreko ereduan, lanaren kostua.
• Lanaren unitate bakoitzaren prezioa, konstantea:
• Kostu Aldakorrak, q‐ren araberako funtzioa:
Produkzioa 0 unitate denean, KA=0 euro.
5.4 Enpresa epe laburrean. Ekoizpen‐kostuak
58
Lp
)()( qLpqKA L
Kostu Totala (KT): enpresak jasaten dituen kostu finkoak eta aldakorrak.
5.4 Enpresa epe laburrean. Ekoizpen‐kostuak
59
( ) ( ) ( )K LKT q KF KA q p K p L q
Batez besteko kostu finkoa (BKF): batez beste ekoitzitako unitate bakoitzari dagokion kostu finkoa epe laburrean, kapitalaren batez besteko kostua.
Batez besteko kostu aldakorra (BKA): batez beste ekoitzitako unitate bakoitzari dagokion kostu aldakorra epe laburrean, lanaren batez besteko kostua.
5.4 Enpresa epe laburrean. Ekoizpen‐kostuak
60
Kp KKFBKFq q
( ) ( )( ) LKA q p L qBKA qq q
Batez besteko kostu totala (BKT): batez beste produktu unitate bakoitzari dagokion kostu totala.
Kostu Marjinala (KMa): unitate bat gehiago ekoiztean kostu totalak zenbat igoko diren neurtzen du.
5.4 Enpresa epe laburrean. Ekoizpen‐kostuak
61
( ) ( )( ) ( )KF KA q KF KA qBKT q BKF BKA qq q q
( ) ( ) ( )KT q KF KA q KA qKMaq q q
( ) ( ( )) ( ) ( )dKT q d KF KA q dKF dKA q dKA qKMadq dq dq dq dq
Adibidea. Ekoizpen‐kostuak. Datu diskretuak.
5.4 Enpresa epe laburrean. Ekoizpen‐kostuak
62
q KF KA KT
KTKMaqKAq
KFBKFq
KABKAq
KTBKTq
0 10 0
1 10 1
2 10 4
3 10 9
4 10 16
5 10 25
Adibidea. Ekoizpen‐kostuak. Datu diskretuak.
5.4 Enpresa epe laburrean. Ekoizpen‐kostuak
63
q KF KA KT
KTKMaqKAq
KFBKFq
KABKAq
KTBKTq
0 10 0 10 ‐‐ ‐‐ ‐‐ ‐‐
1 10 1 11 1 10,0 1 11,0
2 10 4 14 3 5,0 2 7,0
3 10 9 19 5 3,3 3 6,3
4 10 16 26 7 2,5 4 6,5
5 10 25 35 9 2,0 5 7,0
Adibidea. Ekoizpen‐kostuak. Datu diskretuak.
5.4 Enpresa epe laburrean. Ekoizpen‐kostuak
64
KF: Konstanteak.
KA: q handitzean gorantz.
KT: q handitzean gorantz.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
0 1 2 3 4 5
KTKFKA
q
Adibidea. Ekoizpen‐kostuak. Datu diskretuak.
5.4 Enpresa epe laburrean. Ekoizpen‐kostuak
65
BKF: q handitzean beherantz, beherakorrak.
KMa: gorakorrak.
BKA: gorakorrak, KMa>BKA
BKT: beherantz 0<q<3
gorantz q>3tik
0
5
10
15
20
0 1 2 3 4 5
BKTBKFBKAKMa
q
Adibidea. Ekoizpen‐kostuak. Funtzio jarraituak. Enpresa baten ekoizpen‐funtzioa honako hau da: q=KL. Kapitala (makina‐orduak) finkoa mantentzen da, K=10 ordu. Lana, aldiz, produkzio‐faktore aldakorra da. Enpresaburuak lana eta kapitala merkatuan kontratatzen ditu honako prezio hauetan: pK=4 euro eta pL=5 euro.
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi KF, KA eta KT.
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi BKF, BKA, BKT eta KMa.
5.4 Enpresa epe laburrean. Ekoizpen‐kostuak
66
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi KF, KA eta KT.
5.4 Enpresa epe laburrean. Ekoizpen‐kostuak
67
euro 2140)()(
1010
euro 21
105)()(
euro 40104
qqKAKFqKT
qLLqKLq
qqqLpqKA
KpKF
KLq
L
K
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi KF, KA eta KT.
5.4 Enpresa epe laburrean. Ekoizpen‐kostuak
68
0
40
80
120
160
0 40 80 120 160 200
KTKFKA
q
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi BKF, BKA, BKT eta KMa.
5.4 Enpresa epe laburrean. Ekoizpen‐kostuak
69
euro
212
1)(
euro 2140
euro 212
1
euro 40
dq
qd
dqqdKAKMa
qBKABKF
qKTBKT
q
q
qKABKA
qqKFBKF
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi BKF, BKA, BKT eta KMa.
5.4 Enpresa epe laburrean. Ekoizpen‐kostuak
70
BKA=KMa=1/2 euro.
BKF: q handitzean zerorantz joera.
BKT: q handitzean BKAKMArantzjoera.
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
0 40 80 120 160
BKTBKFBKAKMa
q
Kostu‐funtzioen arteko erlazioa
Kostu Marjinala eta Kostu Totala:
Kostu Marjinala eta Kostu Aldakorra:
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostu‐funtzioen arteko erlazioa
71
maldaKTren )(
dqqdKTKMa
maldaKAren )(
dqqdKAKMa
Kostu Marjinalak Gorakorrak: q handitzean, KT eta KA gero eta gehiago hazten dira.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostu‐funtzioen arteko erlazioa
72
euro 2euro 10 2
qKMaqKT
0
20
40
60
80
100
120
0 2 4 6 8 10
KTKMa
q
Kostu Marjinalak Beherakorrak: q handitzean, KT eta KA gero eta gutxiago hazten dira.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostu‐funtzioen arteko erlazioa
73
euro 2
121
euro 2
2/1
qqKMa
qKT
0
1
2
3
4
5
6
0 2 4 6 8 10
KTKMa
q
Kostu Marjinalak Konstanteak: q handitzean, KT eta KA beti era berean hazten dira.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostu‐funtzioen arteko erlazioa
74
euro 2euro 24
KMaqKT
0
5
10
15
20
25
0 2 4 6 8 10
KTKMa
q
Batez besteko Kostu Aldakorra eta Kostu Marjinala (= BKT eta KMa):
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostu‐funtzioen arteko erlazioa
75
KMa > BKA BKAren malda > 0 BKA gorakorra.
KMa < BKA BKAren malda < 0 BKA beherakorra.
KMa = BKA BKAren malda = 0 BKA konstantea edo minimoa.
maldaren
1)(
BKAqBKAKMadq
dBKAqBKAdqBKAqd
dqdKAKMa
BKAqKAq
KABKA
KMa > BKA BKA gorakorra.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostu‐funtzioen arteko erlazioa
76
euro euro 2
euro 10 2
qBKAqKMa
qKT
0
5
10
15
20
25
0 2 4 6 8 10
KMaBKA
q
KMa < BKA BKA beherakorra.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostu‐funtzioen arteko erlazioa
77
euro q
1 BKA
euro 2
121
euro 2
2/1
qqKMa
qKT
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
0 2 4 6 8 10
KMaBKA
q
KMa=BKA BKA Konstantea (edo minimoa).
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostu‐funtzioen arteko erlazioa
78
euro 2euro 2
euro 24
BKAKMa
qKT
0
1
2
3
4
5
0 2 4 6 8 10
KMaBKA
q
BPL eta BKA: lanaren prezioa batez beste lan unitate bakoitzeko lortzen dugunekoizpenaz zatituz BKA kalkulatuko dugu.
5.4 Enpresa epe laburrean. Produkzio eta kostu‐funtzioen arteko erlazioa
79
L
LLL
BPp
Lqp
qLp
qqKABKA
)(
BPL gorakorra BKA beherakorra.
BPL beherakorra BKA gorakorra.
BPL konstantea BKA konstantea.
BPL maximoa BKA minimoa.
Lq
LPTBPL
Errendimendu Marjinal Beherakorren Legea eta Kostu Marjinala
Lanaren errendimendu marjinal beherakorrak direla‐eta, ekoizpen‐maila batetik aurrera produktibitate marjinala gutxitu egiten da lan‐kantitatea handitzen denean PMaL beherakorra.
Ondorioz, lege hori betetzen denean, ekoizpen‐maila horretatik aurrera kostu marjinala handitu egiten da KMa gorakorra.
5.4 Enpresa epe laburrean. Produkzio eta kostu‐funtzioen arteko erlazioa
80
Ariketa. Enpresa baten ekoizpen‐funtzioa honako hau da: q=(KL2)/1000. Kapitala finkoa mantentzen da eta 1.000 makina‐ordukoa da. Lana, aldiz, produkzio‐faktore aldakorra da. Enpresaburuak lana eta kapitala merkatuan kontratatzen ditu honako prezio hauetan: pK=200 euro eta pL=50 euro.
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi KF, KA eta KT funtzioak.
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi BKF, BKA, BKT eta KMa funtzioak.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostuak. Ariketak
81
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi KF, KA eta KT funtzioak.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostuak. Ariketak
82
qKAKFKT
qLLqLKLq
qqLpKA
KpKF
L
K
50000.200
10001000
1000
50)(
000.2001000200
222
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi KF, KA eta KT funtzioak.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostuak. Ariketak
83
q KF KA KT0 200.000 0 200.000
1.000.000 200.000 50.000 250.0004.000.000 200.000 100.000 300.0009.000.000 200.000 150.000 350.00016.000.000 200.000 200.000 400.00025.000.000 200.000 250.000 450.00036.000.000 200.000 300.000 500.000
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi KF, KA eta KT funtzioak.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostuak. Ariketak
84
0
100.000
200.000
300.000
400.000
500.000
0 6000 12000 18000 24000 30000 36000
KTKFKA
qx1000
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi BKF, BKA, BKT eta KMa funtzioak.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostuak. Ariketak
85
qKTBKT
qLLLL
LPTBP
qBPpBKA
qqq
qKABKA
qqKFBKF
L
L
L
50000.200
50
5050
000.200
2
qLLdL
dPTPMa
qqPMapKMa
dqqdKAKMa
L
L
L
222
25250
252150)( 2/1
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi BKF, BKA, BKT eta KMa funtzioak.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostuak. Ariketak
86
q BKF BKA BKT KMa0 8 8 8 8
1.000.000 0,200 0,050 0,250 0,0254.000.000 0,050 0,025 0,075 0,0129.000.000 0,022 0,016 0,038 0,00816.000.000 0,012 0,012 0,025 0,00625.000.000 0,008 0,010 0,018 0,00536.000.000 0,005 0,008 0,013 0,004
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi BKF, BKA, BKT eta KMa funtzioak.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostuak. Ariketak
87
0,00
0,05
0,10
0,15
0,20
0,25
0 6.000 12.000 18.000 24.000 30.000 36.000
BKTBKF
qx1000
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi BKF, BKA, BKT eta KMa funtzioak.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostuak. Ariketak
88
0,00
0,01
0,02
0,03
0,04
0,05
0 6000 12000 18000 24000 30000 36000
BKAKMa
qx1000
Ariketa. Enpresa baten ekoizpen‐funtzioa honako hau da: q=(2KL1/2)/10. Kapitala (makina‐orduak) finkoa mantentzen da eta 50 ordukoa da. Lana, aldiz, produkzio‐faktore aldakorra da. Enpresaburuak bai lana bai kapitala merkatuan kontratatzen ditu honako prezio hauetan: pK=10 euro eta pL=20 euro.
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi KF, KA eta KT funtzioak.
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi BKF, BKA, BKT eta KMa funtzioak.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostuak. Ariketak
89
Ariketa: Aluminioa ekoizten duen enpresa batek taulan agertzen diren funtzionamendu‐kostuak ditu. Datuak egunean 2 txanda egiten dituen eta 600 tonaaluminio sortzen dituen enpresa batenak dira. Salmenta‐prezioak behar bezain altuak izango balira, enpresak hirugarren txanda ezarri ahal izango luke, eta ekoizpena 900 tonaraino igoko litzateke (ahalmen‐muga). Enpresak hirugarren txanda hori egingo balu, kostu aldakor batzuk % 50 inguru haziko lirateke tona bakoitzeko, taulan ikus daitekeen moduan.
• Kalkulatu KF, KA, KT, KMa eta BKA.
• KA, KMa eta BKa funtzioen grafikoa egin.
5.4 Enpresa epe laburrean. Kostuak. Ariketak
90
5.5. ONDORIOAK
91
Enpresen ekoizpen‐erabakiak ulertzeko oinarrizko kontzeptuak ikasi ditugu batez besteko produkzioa, produktu marjinala.
Enpresa arrazionalen helburua: mozkinak maximizatzea kostuak minimizatzea.
Garrantzitsua da oso kostu finkoak eta aldakorrak ezberdintzea; era berean, funtsezkoa da kostu marjinalen bilakaera ezagutzea.
5.5 Ondorioak
92
Enpresa baten ekoizpen‐prozesua haren ekoizpen‐kostuetan islatuko da.
Lanaren errendimendu marjinal beherakorren legeak dioen moduan eskuarki ekoizpena gutxi handitzen da lan‐faktorearen maila zehatz bat gainditzen denean maila hori gainditzean kostu marjinalak handituko dira.
5.5 Ondorioak
93
5.6. BIBLIOGRAFIA
94
Ansa, M.M., Castrillón, V. eta Franco, H. (2011): “Ekonomiarako sarrera I. Mikroekonomia”. Donostiako Enpresa Ikasketen Unibertsitate Eskola. UPV/EHU.
Gainza, X. eta del Valle, L.B. (2009): “Mikroekonomiarako sarrera”. UPV/EHU. ISBN: 978‐84‐692‐0987‐5 .
Mankiw, N.G. (2006): “Principles of Microeconomics”. 4TH Revised Edition. SouthWestern. ISBN: 978‐0324319163.
Pindyck, R.S. eta Rubinfeld, D.L. (2010): “Mikroekonomia”. Deustuko Unibertsitatea. Donostia. ISBN: 978‐84‐9830‐281‐3.
Zurbano, M. (1989): “Mikroekonomia I”. UEUko Ekonomia Saila. ISBN: 84‐86967‐14‐7.
5.6 Bibliografia
95
6. GAIA. ENPRESAREN TEORIA.EPE LUZEA*
* Eduki gehienak Zurbanok (1989), eta Ansa, Castrillón eta Francok (2011)prestatutako ikasmaterialetatik hartu dira. Egileak aurkezpenerako moldatuak.
1
6. gaia: Enpresaren teoria. Epe luzea
ESKEMA OROKORRA
Epe luzeko ekoizpen‐funtzioa.
Lanaren eta kapitalaren errendimenduak.
Eskalako errendimenduak.
Kostuen minimizazioa.
Epe luzeko kostu‐funtzioak.
Eskala‐ekonomiak.
Ondorioak.
Bibliografia.
2
6.1 Epe luzeko ekoizpen‐funtzioa
Epe luzea: enpresa batek erabiltzen dituen ekoizpen‐faktore guztiak aldatu ahal izateko behar lukeen epea epe luzean faktore guztiak aldakorrak dira.
Gure ereduan kapitala eta lana aldagarriak dira epe luzean.
• Epe laburrean:
• Epe luzean:
Epe luzean enpresak lanaren eta kapitalaren arteko konbinazio asko ditu aukeran.
3
)(),( LfKLfq
),( KLfq
6.1 Epe luzeko ekoizpen‐funtzioa
Enpresa arrazional batek ekoizpen‐faktoreen konbinazio onena aukeratzeko honako hauek aztertuko ditu:
• Ekoizpen‐teknologia/funtzioa: kapitalaren eta lanaren eragina ekoizpenean.
• Faktoreen prezioak: lanaren eta kapitalaren prezioak, kostu‐murriztapenak aintzat hartzeko.
4
K eta L optimoak?
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
6.2. FAKTOREEN ERRENDIMENDUAK
5
6.2 Faktoreen errendimenduak
Faktoreen errendimenduak: nola aldatzen da ekoizpena (q) faktore baten kantitatea handitzean eta bestearena konstante mantentzean.
Epe laburrean bakarrik lanaren errendimenduak gogoratu Lanaren Errendimendu Beherakorren Legea.
Epe luzean lanaren eta kapitalaren errendimenduak.
6
6.2 Faktoreen errendimenduak
Lanaren Produktibitate Marjinala: zenbat handitzen da ekoizpena (q), L faktorearen unitate bat gehiago kontratatzen denean, eta K konstante mantentzean.
Epe luzean, K ere aldagarria denez, deribatu partziala egin behar dugu.
7
partziala)(deribatu L
qdLdqPMa
kteKL
6.2 Faktoreen errendimenduak
Lanaren Errendimenduak: PMaL‐ren malda L handitzean eta K konstante mantentzen denean.
8
> 0 Lanaren Errendimendu Gorakorrak
< 0 Lanaren Errendimendu Beherakorrak
= 0 Lanaren Errendimendu KonstanteakL
PMadL
dPMaLrenErr L
kteK
L
6.2 Faktoreen errendimenduak
Adibidea: Demagun enpresa baten ekoizpen‐funtzioa q=50KL2 dela.
• Kalkulatu PMaL.
• Azter ezazu nolakoak diren lanaren errendimenduak.
9
6.2 Faktoreen errendimenduak
• Kalkulatu PMaL.
• Azter ezazu nolakoak diren lanaren errendimenduak.
10
PMaL
L
PMAL‐ren malda > 0 → Lan. Err. Gorakorrak.
GorakorrakL.Err.0100
100
100250
50 2
K
KL
PMaLLErr
KLLKLqPMaL
KLq
6.2 Faktoreen errendimenduak
Adibidea. Demagun enpresa baten ekoizpen‐funtzioa q=200KL dela.
• Kalkulatu PMaL.
• Azter ezazu nolakoak diren lanaren errendimenduak.
11
6.2 Faktoreen errendimenduak
• Kalkulatu PMaL.
• Azter ezazu nolakoak diren lanaren errendimenduak.
12
PMaL
L
PMAL‐ren malda = 0 → Lan. Err. Konstanteak
kKonstantea L.Err.
0
200
200
LPMaLLErr
KLqPMaL
KLq
6.2 Faktoreen errendimenduak
Adibidea. Demagun enpresa baten ekoizpen‐funtzioa q=100KL1/2 dela.
• Kalkulatu PMaL.
• Azter ezazu nolakoak diren lanaren errendimenduak.
13
6.2 Faktoreen errendimenduak
• Kalkulatu PMaL.
• Azter ezazu nolakoak diren lanaren errendimenduak.
14
PMaL
L
PMAL‐ren malda < 0 → Lan. Err. Beherak.
akBeherakorrL.Err.0 25
2150
50 21100
100
2/3
2/3
2/1
2/1
KL
LKL
PMaLLErr
KL
LKLqPMaL
LKq
6.2 Faktoreen errendimenduak
Adibidea. Demagun enpresa baten ekoizpen‐funtzioa q=5KL+18KL2‐KL3 dela.
• Kalkulatu PMaL.
• Azter ezazu nolakoak diren lanaren errendimenduak.
15
6.2 Faktoreen errendimenduak
Kapitalaren Produktibitate Marjinala: zenbat handitzen da ekoizpena (q), K faktorearen unitate bat gehiago kontratatzen denean eta L konstante mantentzean.
16
partziala)(deribatu K
qdKdqPMa
kteLK
6.2 Faktoreen errendimenduak
Kapitalaren Errendimenduak: Kapitalaren Produktibitate Marjinalaren malda, K handitzen denean eta L konstante mantentzean.
17
> 0 Kapitalaren Errendimendu Gorakorrak
< 0 Kapitalaren Errendimendu Beherakorrak
= 0 Kapitalaren Errendimendu KonstanteakK
PMadK
dPMaKrenErr K
kteL
K
6.2 Faktoreen errendimenduak
Oro har, ekoizpen‐funtzioaren itxura honako hau bada
Lanaren Errendimenduak
• L‐ren berretzaileak adierazten du Lanaren Errendimenduak nolakoak diren.
18
0,, baAKLAq ba
2
1
)1(..
abL
abL
LaaKAdL
dPMaErrL
LaKAdLdqPMa > 0 L. Err. Gorakorrak→ a ‐ 1 > 0 → a > 1
< 0 L. Err. Beherakorrak→ a ‐ 1 < 0 → a < 1
= 0 L. Err. Konstanteak→ a ‐ 1 = 0 → a = 1
6.2 Faktoreen errendimenduak
Oro har, ekoizpen‐funtzioaren itxura honako hau bada
Kapitalaren Errendimenduak
• K‐ren berretzaileak adierazten du Kapitalaren Errendimenduak nolakoak diren.
19
0,, baAKLAq ba
2
1
)1(..
baK
baK
KbbLAdK
dPMaErrK
KbLAdKdqPMa > 0 K. Err. Gorakorrak→ b ‐ 1 > 0 → b > 1
< 0 K. Err. Beherakorrak→ b ‐ 1 < 0 → b < 1
= 0 K. Err. Konstanteak → b ‐ 1 = 0 → b = 1
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
6.3. ESKALAKO ERRENDIMENDUAK
20
6.3 Eskalako errendimenduak
Eskalako Errendimenduek adierazten dute enpresa baten hasierako ekoizpena (q0) lortzeko beharrezkoak diren faktoreen kopuruak (L0, K0) t aldiz handitzean zer proportziotan handitzen den ekoizpena t biderkatzailearekin alderatuta.
Hasieran: L0, K0 q0
Bukaeran: t∙L0, t∙K0 q1
Faktore guztien kopuruak aldi berean eta proportzio berdinean aldatzen dira.
21
= t∙q0 Eskalako Err. Konstanteak
> t∙q0 Eskalako Err. Gorakorrak
< t∙q0 Eskalako Err. Beherakorrak
6.3 Eskalako errendimenduak
Demagun enpresa baten ekoizpen‐funtzioa honako hau dela:
• Hasieran L=10 eta K=10, eta ondoren enpresak kopuru horiek bikoizten ditu.
• Zer gertatuko da ekoizpenarekin?
22
KLq 100
6.3 Eskalako errendimenduak
• Hasieran L=10 eta K=10, eta ondoren enpresak kopuru horiek bikoizten ditu.
• Zer gertatuko da ekoizpenarekin?
23
unitate 000.22020100
20;20
unitate 000.11010100
10;10
100
1
111
0
000
q
KLd
q
KLd
KLq
L eta K: x 2
PT: x 2
Eskalako Errend.: Konstanteak
6.3 Eskalako errendimenduak
Demagun enpresa baten ekoizpen‐funtzioa honako hau dela:
• Hasieran L=10 eta K=10, eta ondoren faktore bakoitzetik 40 unitate.
• Zer gertatuko da ekoizpenarekin?
24
KLq 100
6.3 Eskalako errendimenduak
• Hasieran L=10 eta K=10, eta ondoren faktore bakoitzetik 40 unitate.
• Zer gertatuko da ekoizpenarekin?
25
unitate 000.160404010040;40
unitate 000.10101010010;10
100
1
111
0
000
qKLd
qKLd
KLq
L eta K: x 4
PT: x 16
Eskalako Errend.: Gorakorrak
6.3 Eskalako errendimenduak
Demagun enpresa baten ekoizpen‐funtzioa honako hau dela:
• Hasieran L=100 eta K=100, eta ondoren faktore bakoitzetik 10.000 unitate.
• Zer gertatuko da ekoizpenarekin?
26
3 2/1 LKq
6.3 Eskalako errendimenduak
• Hasieran L=100 eta K=100, eta ondoren faktore bakoitzetik 10.000 unitate.
• Zer gertatuko da ekoizpenarekin?
27
unitate 100000.000.1000.10000.10
000.10;000.10
unitate 101000100100
100;100
33 21
1
111
33 21
0
000
3 2/1
q
KLd
q
KLd
LKq
L eta K: x 100
PT: x 10
Eskalako Errend.: Beherakorrak
6.3 Eskalako errendimenduak
Eskalako errendimenduak: kasu orokorra
28
0 0 0 0 0
0 0 1 0 0
0 0 0
, , 0
( , )
1 ( , ) ( ) ( )
a b
a b
a b
a b a b a b
q A L K A a b
L K q A L K
t tL tK q A tL tK
t A L K t q
= t∙q0 a+b = 1 Eskalako Err. Konstanteak
> t∙q0 a+b > 1 Eskalako Err. Gorakorrak
< t∙q0 a+b < 1 Eskalako Err. Beherakorrak
q1
6.3 Eskalako errendimenduak
Demagun enpresa baten ekoizpen‐funtzioa honako hau dela:
• Hasieran L=10 eta K=10, eta ondoren enpresak kopuru horiek bikoizten ditu.
• Zer gertatuko da ekoizpenarekin?
29
KLq 23
6.3 Eskalako errendimenduak
• Hasieran L=10 eta K=10, eta ondoren enpresak kopuru horiek bikoizten ditu.
• Zer gertatuko da ekoizpenarekin?
30
unitate 1002022032320 ; 20
unitate 501021032310 ; 10
23
111
111
000
000
KLqKLd
KLqKLd
KLq
L eta K: x 2
PT: x 2
Eskalako Errend.: Konstanteak
Kontuz!!
funtzio hori ez da ALaKb itxurakoa
6.3 Eskalako errendimenduak
Eskalako errendimendu ez‐uniformeak: faktoreen errendimenduak bezala, eskalako errendimenduek ez dute ezinbestean uniformeak izan behar ekoizpen‐maila guztietan.
Adibidez, eskalako errendimenduak honelakoak izan daitezke:
• Gorakorrak ekoizpen‐maila baxuetan.
• Konstanteak ekoizpen‐maila ertainetan.
• Beherakorrak ekoizpen‐maila altuetan.
31
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
6.4. KOSTUEN MINIMIZAZIOA
32
6.4 Kostuen minimizazioa. Sarrera
Enpresa arrazionalek aurkitu nahi dute faktore‐konbinazioa q0 ekoizpen‐maila kostu minimoarekin lortzeko.
Epe laburrean, kapitala finkoa denez, faktore‐konbinazio bakarra dago ekoizpen‐maila zehatz bat lortzeko.
Epe luzean, kapitala eta lana aldagarriak direnez, ekoizpen‐maila bakoitza lortzeko K‐ren eta L‐ren arteko konbinazio infinituak daude enpresa kostuak minimizatzen saiatuko da.
33
6.4 Kostuen minimizazioa. Sarrera
Adibidea: Enpresa batek 5.000 unitate ekoitzi nahi ditu. Haren teknologia q=KL da, eta faktoreen prezioak pL=10 eta pK=20 dira. Zein da faktore‐konbinazio onena ekoizpen hori lortzeko?
• Epe laburrean K=200 da.
• Epe luzean: oraingoz 4 konbinazio.
34
6.4 Kostuen minimizazioa. Sarrera
Epe laburrean K=200 5.000 unitate lortzeko faktore‐konbinazio bakarra dago.
35
euro 250.4250000.4)000.5()000.5(
euro 2502510200
5.00010KA(5.000)
200qL200Lq
euro 20200
10)(KA
euro 000.420020KF
200
KAKFKT
qqqLp
Kp
LqLKq
L
K
6.4 Kostuen minimizazioa. Sarrera
Epe luzean faktoreen konbinazio asko daude 5.000 unitate lortzeko.
Oraingoz, azalpena sinplifikatzeko, bakarrik lau aukeratuko ditugu:
36
A L=25 K=200B L=50 K=100C L=100 K=50D L=200 K=25
6.4 Kostuen minimizazioa. Sarrera
4 konbinazio horiek grafiko batean islatu ditzakegu.
37
0
50
100
150
200
0 50 100 150 200
K
L
4 konbinazio horiek lotzean
lortutako kurba isokuanta bat
da. Aurrerago aztertuko dugu
sakonago.
6.4 Kostuen minimizazioa. Sarrera
4 faktore‐konbinazio horien kostua kalkulatuko dugu orain.
38
A L=25 K=200 KTA=10∙25+20∙200=4.250 euro.B L=50 K=100 KTB=10∙50+20∙200=2.500 euro.C L=100 K=50 KTC=10∙100+20∙50=2.000 euro. D L=200 K=25 KTD=10∙200+20∙25=2.500 euro.
Lau horien artean, C konbinazioak sortzen ditu kostu baxuenak
6.4 Kostuen minimizazioa. Sarrera
Kostu minimoak sortzen dituen faktore‐konbinazioa kalkulatzeko metodo bat behar dugu.
K‐ren eta L‐ren balio optimoak kalkulatzeko honako hauek erabiliko ditugu:
• Isokuanta‐kurbak
• Isokostu‐zuzenak
39
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokuanta‐kurbak
Isokuanta‐kurba batek q0 ekoizpen‐maila jakin bat lortzeko L‐ren eta K‐ren artean izan daitezkeen konbinazio guztiak adierazten ditu.
• Isokuantak kontsumitzailearen teorian landutako indiferentzia‐kurben oso antzekoak dira.
40
0
50
100
150
200
0 50 100 150 200
K
L
),(kurbaIsokuanta),(funtzioaEkoizpen
0 LKfqLKfq
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokuanta‐kurbak
Isokuanten ezaugarriak:
• jatorritik urrunago ekoizpen‐maila handiagoak.
• Bi isokuanta ezin dira puntu beretik pasa edo moztu.
Isokuanten mapa
• Ekoizpen‐maila bakoitzari isokuanta bat dagokio.
• Isokuanta guztiak grafiko berean islatzean isokuanta‐mapa lortuko dugu.
41
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokuanta‐kurbak
Adibidea: Enpresa baten ekoizpen‐funtzioa honako hau da:
• Grafikoki azaldu isokuanta‐kurba hau: q0=500.
42
KLq 50
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokuanta‐kurbak
• Grafikoki azaldu isokuanta‐kurba hau: q0=500.
43
LKKL
KLKL
KL
q
100100
1010
50500
500
2
0
L K2 50 4 2510 1025 450 2
0
10
20
30
40
50
0 10 20 30 40 50
K
L
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokuanta‐kurbak
Adibidea: Enpresa baten ekoizpen‐funtzioa honako hau da:
• Grafikoki azaldu isokuanta‐kurba hau: q1=1.000.
44
KLq 50
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokuanta‐kurbak
• Grafikoki azaldu isokuanta‐kurba hau: q1=1.000.
45
LKKL
KLKL
KL
q
400400
2020
50000.1
000.1
2
1
L K10 4025 1650 8
0
10
20
30
40
50
0 10 20 30 40 50
K
L
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokuanta‐kurbak
Isokuanten malda:
Metodoa: kontsumitzailearen teoria ordinalean indiferentzia‐kurbekin bezala.
• q0 isokuanta‐kurba batean A puntutik B puntura mugitzean ekoizpena ez da aldatzen.
46
K
L
PMaPMa
K
L
K
L
LK
KL
PMaPMa
dLdK
PMaPMa
LK
LPMaKPMa
KPMaLPMaq
edo
0 K
L
q0
q1
q2
A0
B0
x
x
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokuanta‐kurbak
Ordezte Teknikoko Erlazio Marjinala (OTEM): isokuantaren maldaren balio absolutua lan‐unitate gehigarri bat kontratatzean zenbat gutxitu daitekeen erabilitako kapitala ekoizpena konstante mantentzeko.
Ekoizpen‐funtzio gehienetan isokuantaren malda beherakorra da eskuinerantz mugitzean OTEM beherakorra izaten da, gero eta lan unitate gehiago behar baitira kapital unitate bat ordezkatzeko.
47
K
L
PMaPMa
LKOTEM
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokuanta‐kurbak
Isokuanten mapa eskalako errendimenduen arabera aldatuko da.
48
B
A
q0=100
q1=150
q2=200
K
L20 30 40
20
30
40
Eskalako Errend. Konstanteak
Isokuanten arteko distantzia
konstante mantentzen da: A=B
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokuanta‐kurbak
Eskalako Errendimendu Beherakorrak
49
Eskalako Errend. Beherak.
Isokuanten arteko distantzia
handitzen da: B>A
B
A
q0=100
q1=135
q2=150
K
L20 30 40
20
30
40
q3=175
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokuanta‐kurbak
Eskalako Errendimendu Gorakorrak
50
Eskalako Errend. Gorak.
Isokuanten arteko distantzia
txikitzen da: B<A
q1=150q0=100
q3=300
q4=1.200
K
L20 30 40
20
30
40
q2=200
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokostu‐zuzenak
Isokostu‐zuzenak produkzio‐faktoreen prezio batzuk emanda, kostu bera duten K‐ren eta L‐ren konbinazio guztiak adierazten ditu.
51
KpLpKT
ppKT
KL
KL
:Ekuazioa
,, :Datuak
LL
KK
pKTLLpKTK
pKTKKpKTL
0
faktorean-lan osoa Aurrekontu
0
faktorean-kapital osoa Aurrekontu
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokostu‐zuzenak
Isokostuaren maldak adierazten du lan‐unitate bat gutxiago kontratatzean zenbat kapital‐unitate gehiago erabil daitezkeen.
Matematikoki:
52
K
L
pp
:maldaen Isokostuar
Lpp
pKTK
LpKTKpKpLpKT
K
L
K
LKKL
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokostu‐zuzenak
Adibidea: Enpresa baten kostu totalak 4.000 euro dira, pL=50 eta pK=200.
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi isokostu‐zuzena.
53
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokostu‐zuzenak
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi isokostu‐zuzena.
54
LK
LKKLKpLpKT KL
4120
504000200200504000
L K0 2020 1540 1060 580 0
0
5
10
15
20
25
0 20 40 60 80 100
K
L
A
B
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokostu‐zuzenak
Adibidea: Enpresa batean pL=50 eta pK=100 da.
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi KT1=1.000 isokostu‐zuzena.
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi KT2=2.000 isokostu‐zuzena.
55
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokostu‐zuzenak
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi KT1=1.000 isokostu‐zuzena.
56
LK
LKKLKpLpKT KL
2110
501000100100501000
1
L K0 10,05 7,510 5,015 2,520 0,0
0
5
10
15
20
0 5 10 15 20 25 30 35 40
K
LKT1=1.000
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokostu‐zuzenak
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi KT2=2.000 isokostu‐zuzena.
57
LK
LKKLKpLpKT KL
2120
502000100100502000
2
L K0 2010 1520 1030 540 0
0
5
10
15
20
0 5 10 15 20 25 30 35 40
K
L
KT2=2.000
6.4 Kostuen minimizazioa. Isokostu‐zuzenak
Zenbat eta jatorritik urrunago orduan eta handiagoa isokostuaren kostu totala.
58
0
5
10
15
20
0 5 10 15 20 25 30 35 40
K
L
KT2=2.000
KT1=1.000
6.4 Kostuen minimizazioa. Faktoreen konbinazio optimoa
Enpresa arrazionalaren helburua: q0 kopurua ekoizteko faktoreen konbinazio optimoaaurkitu kostu minimoak sortzen dituena.
Hasierako datuak:
• Teknologia, ekoizpen‐ funtzioa:
• Enpresak lortu nahi duen ekoizpena:
• Faktoreen prezioak:
59
),( LKfq
0q
KL pp ,
6.4 Kostuen minimizazioa. Faktoreen konbinazio optimoa
Grafikoki: q0 isokuantaren puntua non kostuak minimoak diren jatorritik hurbilago dagoen isokostu‐zuzena.
60
LE
KE
K
L
q0
KTE
KE, LE ?
KT1 KT2
Kostu minimoko isokostu
zuzenak isokuanta jatorritik
hurbilago dagoen puntuan
ukitzen du.
Puntu horretan isokostuaren
eta isokuantaren maldak
berdina dira.
6.4 Kostuen minimizazioa. Faktoreen konbinazio optimoa
Optimoan, bi baldintza beteko dira:
• Ekoizpen‐maila horren isokuantaren puntu bat izango da:
• Isokuantaren maldak eta isokostuaren maldak balio berdina dute:
61
),(0 LKfq
K
L
K
L
pp
PMaPMa
6.4 Kostuen minimizazioa. Faktoreen konbinazio optimoa
Adibidea: Enpresa batek 5.000 unitate ekoitzi nahi ditu. Haren teknologia q=KL da, eta faktoreen prezioak pL=10 eta pK=20 dira.
• Kalkulatu faktore‐konbinazio optimoa, eta azaldu emaitza grafikoki.
62
6.4 Kostuen minimizazioa. Faktoreen konbinazio optimoa
• Kalkulatu faktore‐konbinazio optimoa, eta azaldu emaitza grafikoki.
63
KL
KLLKfq
5000*
5000),(
lortzeko ekoizpena q L etaK :Baldintza 1.
0
0
KLLK
PMaPMa
pp
LdKdqPMa
KdLdqPMa
PMaPMa
pp
K
L
K
L
K
L
K
L
K
L
2 2010
ak tangenteisokostua eta Isokuanta :Baldintza 2.
unitate100*2
unitate 50*2
500050002
ordezkatuz Lortutakoa 3.
2
LKL
KKK
K
euro 000.2502010010*
minimoaKostu 4.
KTKpLpKT KL
6.4 Kostuen minimizazioa. Faktoreen konbinazio optimoa
• Kalkulatu faktore‐konbinazio optimoa, eta azaldu emaitza grafikoki.
64
LK
LKKL
21100
1020002020102000
zuzena-Isokostu 1.
L K
0 100100 50200 0
L5000K
KL5000kurba-Isokuanta 2.
L K
0 ∞100 50
∞ 0
0,0
50,0
100,0
150,0
200,0
0,0 50,0 100,0 150,0 200,0
K
L
6.4 Kostuen minimizazioa. Faktoreen konbinazio optimoa
Kapitalaren eta lanaren prezio batzuk emanda, ekoizpen‐maila bakoitza lortzeko produkzio‐faktoreen konbinazio optimo bat dago.
65
K
L
Hedakuntza‐bidea
Ekoizpen‐kopuru bakoitza (q0,
q1,… qn) kostu minimoekin
lortzeko erabili behar diren
faktoreen konbinazioak.
6.5 Kostuen minimizazioa. Faktoreen konbinazio optimoa
Epe laburrean, kapitala finkoa denez, enpresak ezin du faktore‐konbinazio optimoaaukeratu, eta ekoizpen‐maila handiagoak lortzeko kostu altuagoak jasan behar ditu epe laburreko ekoizpenaren zurruntasuna.
Epe luzean faktore guztiak aldakorrak dira malgutasun horri esker enpresak epe laburrean baino kostu baxuagoarekin ekoitz dezake.
66
6.4. Kostuen minimizazioa. Faktoreen konbinazio optimoa
67
K
L
Hedakuntza-bideaepe luzean
Hedakuntza-bideaepe laburrean
K*
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
6.5. EPE LUZEKO KOSTU‐FUNTZIOAK
68
6.5 Epe luzeko kostu‐funtzioak
Epe luzeko Kostu Totalen funtzioak (KTL) hedakuntza‐bideak jasotzen duen informazio bera jasotzen du ekoizpen‐maila bakoitza lortzeko enpresak jasan behar duen kostu minimoa.
69
KTL(q)
KT
q
Epe luzeko funtzioak kostu
totala (KTL) eta ekoizpena (q)
erlazionatzen ditu.
Lana eta kapitala ez dira
jasotzen grafikoan.
6.5 Epe luzeko kostu‐funtzioak
70
K
L
Hedakuntza-bidea
KTL(q)
q
KT
q0=100
q1=200
q2=300
KT1=1.000
KT0=500
KT2=1.500
100 200 300
500
1.000
1.500
Hedakuntza‐bidetik kostu‐kurbara:
1) Hedakuntza‐bidearen grafikoan
puntu optimoetan ditugun isokuanten
eta isokostuen balioak hartu.
2) Balio horiek kostuak eta ekoizpena
erlazionatzen dituen grafiko batean
islatu KTL lortzeko.
6.5 Epe luzeko kostu‐funtzioak
Epe luzeko kostu totalak ‐ KTL(q): epe luzean produkzio kopuru bakoitza lortzeko jasan behar den kostu minimoa.
Epe luzean ez dago kostu finkorik KF=0, faktore guztiak aldakorrak dira.
Ondorioz: q=0 denean KT=0 euro.
71
6.5 Epe luzeko kostu‐funtzioak
Matematikoki, KTL(q):
72
baldintza a tangentzi, (2)
izatea posible teknikokida,hau , (1) :baldintza bi lortzekohoriek Erlazio
erlazioadagoen artean ren -K etaren -q optimoetan konbinazio : erlazioadagoen artean ren -L etaren -q optimoetan konbinazio :*
**
K
L
K
L
KL
pp
PMaPMa
f(K,L)q
K*(q)(q)L
(q)Kp(q)LpKTL(q)
6.5 Epe luzeko kostu‐funtzioak
Epe luzeko batez besteko kostuak – BKL(q): unitate bat ekoiztearen batez besteko kostua.
Epe luzeko kostu marjinala – KMaL(q): Unitate bat gehiago ekoizteak sortzen duen kostu gehigarria.
73
qqKTLqBKL )()(
dqqdKTLqKMaL )()(
6.5 Epe luzeko kostu‐funtzioak
1. kasua. Enpresa batean, pL=10, pK=40, eta ekoizpen‐funtzioa hau da:
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi epe luzeko kostu‐funtzioak.
74
KLq 100
6.5 Epe luzeko kostu‐funtzioak
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi epe luzeko kostu‐funtzioak
75
*4*4010
LK
4010
5050
5021100
5021100
baldintza ia tangentz:Baldintza 2.
2/1
2/1
2/12/1
2/12/1
KL
KLLK
pp
PMaPMa
KLKLdKdqPMa
LKLKdLdqPMa
K
L
K
L
K
L
6.5 Epe luzeko kostu‐funtzioak
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi epe luzeko kostu‐funtzioak
76
50*4
200*200
210041004100
4K)(Lordezkatu lortutakoaekin baldintzar Tangentzia100
posiblea teknikokiEkoizpena, :Baldintza 1.
2
qLKL
qKKq
KKKKq
KLq
6.5 Epe luzeko kostu‐funtzioak
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi epe luzeko kostu‐funtzioak
77
euro 52)()(
euro 52)()(
euro 52
51
51)(
20040
5010)(
**
funtzioak-kostu luzeko Epe3.
dqqdKTLqKMaL
qqKTLqBKL
qqqqKTL
qqqKTL
(q)Kp(q)LpKTL(q) KL
6.5 Epe luzeko kostu‐funtzioak
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi epe luzeko kostu‐funtzioak
78
0
100
200
300
400
500
600
0 100 200 300 400 500 600
KTL
q
6.5 Epe luzeko kostu‐funtzioak
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi epe luzeko kostu‐funtzioak
79
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
0 100 200 300 400 500 600
BKLKMA
q
KMaL = BKLKMaL = BKL + q∙BKLren maldaBKLren malda = 0 BKL konstanteak
Eskalako errendim. konstanteakK‐ren eta L‐ren berretzaileen batuketa =1
6.5 Epe luzeko kostu‐funtzioak
2. kasua. Enpresa batean, pL=100, pK=500, eta ekoizpen‐funtzioa hau da:
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi epe luzeko kostu‐funtzioak.
80
KLq 500
6.5 Epe luzeko kostu‐funtzioak
3. kasua. Enpresa batean, pL=10, pK=10, eta ekoizpen‐funtzioa hau da:
• Kalkulatu eta grafikoki adierazi epe luzeko kostu‐funtzioak.
81
4/14/110 LKq
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
6.6. ESKALA‐EKONOMIAK
82
6.6 Eskala‐ekonomiak
Enpresa batek eskala‐ekonomiak ditu, ekoizpena bikoiztean kostuak bikoiztu baino gutxiago egiten direnean.
Kasu berezi bat: eskalako errendimendu gorakorrak eskala‐ekonomiak fenomeno zabalagoa da.
• Eskala‐ekonomiak ekoizpenaren eta kostuen arteko erlazioa.
• Eskalako errendimenduak ekoizpenaren eta produkzio‐faktoreen arteko erlazioa.
Gainera:
• Eskalako errendimenduetan produkzio‐faktore guztiak proportzio berdinean handitzen dira.
• Eskala‐ekonomietan produkzio‐faktoreak proportzio ezberdinean alda daitezke.
83
6.6 Eskala‐ekonomiak
Eskuarki, ekoizpena handitzean BKL TXIKITU egiten da, eta eskala‐ekonomiak sortzen dira:
• Langileen espezializazioa lanaren produktibitatea handiagoa.
• Inbertsio handiagoak egiteko aukera teknologia hobeak, kapitalaren produktib. handiagoa.
• Hornitzaileekin negoziatzeko botere handiagoa erosketa‐prezio baxuagoak.
• Malgutasun handiagoa faktore‐konbinazio ezberdinak.
• Beste batzuk…
84
6.6 Eskala‐ekonomiak
Enpresa batek eskala‐desekonomiak ditu ekoizpena bikoiztean kostuak bikoiztu baino gehiago egiten direnean.
Kasu berezi bat: eskalako errendimendu beherakorrak.
Eskuarki, ekoizpen‐maila batetik aurrera BKL HANDITU egiten da eta eskala‐desekonomiak sortzen dira.
• Espazio‐arazoak lantegian langileek ezin dute eraginkortasuna mantendu.
• Enpresaren kudeaketa konplexuagoa desekonomia gerentzialak.
• Produkzio‐faktoreak ezin dira merkeago erosi.
• Beste batzuk…
85
6.6 Eskala‐ekonomiak
Enpresa batek lor al ditzake eskala‐ekonomiak, eskalako errendimenduak gorakorrak ez direnean?
86
6.6 Eskala‐ekonomiak
Enpresa batek lor al ditzake eskala‐ekonomiak, eskalako errendimenduak gorakorrak ez direnean?
Eskuarki, bi fenomenoak lotuta azaltzen dira, baina enpresa batek eskala‐ekonomiak lor ditzake eskalako errendimendu gorakorrak ez direnean.
Adibideak:
• Produktib. handiagoko makinak erosten dira ekoizpen‐faktoreen konbinazioa aldatzen da.
• Lehengaiak merkeago erosten dira.
87
6.6 Eskala‐ekonomiak
Funtzio neoklasikoa: “U” itxurako BKL kurba.
• 1. zatian eskala‐ekonomiak eta BKL beherakorra: espezializazioa, etab.
• q* ekoizpen optimotik aurrera eskala‐desekonomia gerentzialak eta BKL gorakorra:
zuzendaritza‐ eta antolakuntza‐ arazoak.
88
0
30
60
90
120
0 200 400 600 800 1000 1200 1400q
BKL
Eskala‐ekonomiak Eskala‐desekonomiak
q* Ekoizpen optimoa, BKL
6.6 Eskala‐ekonomiak
Alderantzizko “J” itxurako BKL kurba.
• 1. zatian eskala‐ekonomiak eta BKL beherakorra: espezializazioa, etab.
• q* ekoizpen optimotik aurrera BKL minimoan mantentzen da: puntu optimo mugagabearen
teoria.
89
0
20
40
60
80
0 500 1000 1500 2000 2500
q
BKL
Eskala‐ekonomiak
q* ekoizpen optimoa, BKL
6.6 Eskala‐ekonomiak
Plater itxurako BKL kurba.
• 1. zatian eskala‐ekonomiak eta BKL beherakorra.
• q* ekoizpen optimora iristen da eta BKL minimoan mantentzen da tarte batean.
• ekoizpen‐maila batetik aurrera eskala‐desekonomiak.
90
0
20
40
60
80
0 500 1000 1500 2000 2500
q
BKL
Eskala‐ekonomiak Eskala‐desekonomiak
q* ekoizpen optimoa
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
6.7. ONDORIOAK
91
6.7 Ondorioak
Eskalako errendimenduek erlazionatzen dituzte ekoizpen‐faktore guztien aldibereko eta proportzio berdineko aldakuntza eta ekoizpenean izandako aldakuntza.
Epe laburrean kapitala finkoa da ekoizpen jakin bat lortzeko faktore‐konbinazio bakarra da posible, epe laburreko zurruntasuna.
Epe luzean faktore guztien kopuruak alda daitezke ez dago kostu finkorik, kostu guztiak aldakorrak dira.
Epe luzean enpresak ekoizpen‐faktoreen konbinazio asko aukeratu ditzake,malgutasuna handiagoa da eta kostu baxuagoak lor daitezke.
92
6.7 Ondorioak
Hedakuntza‐bideak deskribatzen du kostuak minimizatzen dituzten faktoreen hautapena nola aldatzen den ekoizpen‐mila handitu ahala.
Epe luzeko kostu totalen funtzioak (KTL) ekoizpen‐maila bakoitza lortzeko kostu minimoak adierazten ditu.
Enpresa batean eskala‐ekonomiak badaude, enpresa horretan epe luzeko batez besteko kostuak (BKL) txikitzen dira ekoizpen‐maila handitzean.
93
4.2 Teoria Kardinala. Baliagarritasun Totala eta Marjinala.
6.8. BIBLIOGRAFIA
94
6.8 Bibliografia
Ansa, M.M., Castrillón, V. eta Franco, H. (2011): “Ekonomiarako sarrera I. Mikroekonomia”. Donostiako Enpresa Ikasketen Unibertsitate Eskola. UPV/EHU.
Gainza, X. eta del Valle, L.B. (2009): “Mikroekonomiarako sarrera”. UPV/EHU. ISBN: 978‐84‐692‐0987‐5 .
Mankiw, N.G. (2006): “Principles of Microeconomics”. 4TH Revised Edition. SouthWestern. ISBN: 978‐0324319163.
Pindyck, R.S. eta Rubinfeld, D.L. (2010): “Mikroekonomia”. Deustuko Unibertsitatea. Donostia. ISBN: 978‐84‐9830‐281‐3.
Zurbano, M. (1989): “Mikroekonomia I”. UEUko Ekonomia Saila. ISBN: 84‐86967‐14‐7.
95
Top Related