Dire
ctore
s:Ra
miro G
arca /
Diana
Mosc
osoCo
mit
Edito
rial:
Jorge
Torre
s / Na
talia T
orres
Edici
n:
Paola
Balta
zarCo
rrecc
in de
estil
o:Ca
rolina
Herre
raDi
seo
Anan
Gonza
lesFo
to po
rtada
Heife
r Per
Colab
orac
in es
pecia
l de:
Juan
Carlo
s Rod
rgue
z Manc
oEq
uipo d
e cor
resp
onsa
les:
Ivn A
yme /
Ursul
a Mn
igH
ctor B
arba /
Danie
l Arce
Con l
a cola
bora
cin d
e:Fun
daci
n Frie
drich
Ebert
Corre
o elec
trnic
o:rev
ista@
redint
erquo
rum.ne
tCo
rreo e
lectr
nico d
e la R
edInt
erqu
orum
:red
interq
uorum
@gma
il.com
Pgin
a web
:ww
w.red
interq
uorum
.net
Telf
onos
:51
- 1- 4
4184
54 /
4418
494
Hech
o el d
eps
ito de
ley:
2006
-4357
Fotog
rafa
s:Arc
hivo f
otogr
fico He
ifer P
er,
Archiv
o Red
Inter
quoru
mRa
miro G
arca
Hcto
r Barb
aLa
s opin
iones
vertid
as en
los ar
tculo
s son
a ttu
lo pers
onal y
no re
flejan
la po
sicin
de las
institu
cione
s aus
piciad
oras y
otras
men
cionad
as Lim
a - Pe
rSe
autor
iza la
repr
oduc
cin t
otal o
pa
rcial
del c
onten
ido, s
iempr
e y
cuan
do se
cite
la fue
nte
6DIC
IEMBR
E 200
8 /A
O 3
La pr
oblem
tica
del ca
mbio c
limti
co glo
bal
y las s
olucio
nes
Aprox
imacio
nes y
alc
ances
gene
rales
sobre
el esta
do de
lcam
bio cli
mtic
o
2 6EDUARDOC
ALVO
ERICK
PAJAR
ES
Energ
a ren
ovable
oma
yor vu
lnerab
ilidad
:la d
isyun
tiva a
ctual
10 BETTINARE
YNA
La re
ducci
n de
em
isione
s de la
de
forest
acin
y la
degra
daci
n fren
te al
cambio
clim
tico
12 HUGOCHEP
IU
Refle
xin s
obre
losimp
actos
del ca
mbio
climti
co en
la vid
a de
las co
munid
ad
campe
sinas
y ama
znica
s
14 JHONEARL
S
Balan
ce de
la ref
orma
ambie
ntal.
Mucho
ruido
po
cas nu
eces
17 IVANLANEG
RA
Decis
iones
difcil
es:uso
de la
tierra
bajo
un cli
ma ca
mbian
te
19 SIULANGCA
RRILL
O
Camb
iosclim
ticos
y el ci
ne:
la con
cienci
a de
la culp
a
21 MNICADE
LGAD
O
Cuand
o la un
iversi
dad
se com
prome
te con
el med
io amb
iente
23 LUISGUZM
NBAR
RN
Placer
yeco
noma
enbic
icleta
25 ALEXCHOQU
EMAM
ANI
Tips p
ara co
ntribu
irda
a da
con e
l cui
dado
del
ambie
nte34 KARENRODR
GUEZ
Interquorum - Nueva Generacin 1
Cal
enta
mie
nto
glob
al,
cam
bio
clim
tic
o so
n co
ncep
tos
que
han
adqu
irido
cr
ecie
nte
impo
rtan
cia
y, a
la v
ez,
mod
a. H
oy e
n d
a, m
ucho
s de
los
lder
es
mun
dial
es y
loca
les,
as
com
o m
edio
s de
com
unic
aci
n se
ref
iere
n a
l. A
si-
mis
mo,
son
cad
a ve
z m
as lo
s ev
ento
s qu
e se
org
aniz
an e
n to
rno
a l
des
de
dife
rent
es e
nfoq
ues,
cie
ntfi
cos,
com
erci
ales
, de
polt
icas
. Est
o es
, a la
vez
, po
sitiv
o y
nega
tivo.
Pos
itivo
por
que
va a
dqui
riend
o cr
ecie
nte
impo
rtan
cia
en e
l di
seo
de
med
idas
par
a co
ntra
rres
tarlo
. Neg
ativ
o po
rque
el u
so e
xten
sivo
del
trm
ino
pued
e va
ciar
lo d
e co
nten
ido
y co
nver
tirlo
en
un c
lich
.
Por t
al m
otiv
o, la
Rev
ista
Inte
rqu
rum
ha
vist
o po
r con
veni
ente
ded
icar
le s
u pr
esen
te e
di-
cin
al t
ema
con
el fi
n de
difu
ndir
de u
na m
aner
a lo
ms
sen
cilla
pos
ible
y tr
atan
do d
e ab
arca
r lo
s di
fere
ntes
asp
ecto
s y
posi
cion
es re
laci
onad
os c
on
l.
No
vam
os a
rep
etir
aqu
lo d
icho
a lo
larg
o de
la r
evis
ta. S
lo
quer
emos
rec
alca
r qu
e la
el
ecci
n d
el t
ema
es r
esul
tado
de
un c
ompr
omis
o t
ico,
no
slo
con
las
gene
raci
ones
futu
ras
sino
con
tod
as l
as f
orm
as d
e vi
da q
ue c
oexi
stim
os e
n es
ta n
ave
espa
cial
lla
mad
a P
lane
ta
Tier
ra,
com
o di
ra e
l fa
mos
o ec
onom
ista
Ken
neth
Bou
ldin
g, e
n un
a he
rmos
a m
etf
ora
que
nos
debe
ra p
erm
itir
darn
os c
uent
a qu
e to
dos
nues
tros
act
os t
endr
n c
onse
cuen
cias
sob
re
noso
tros
mis
mos
. No
hay
form
a qu
e no
sea
as
.
La c
onta
min
aci
n de
l pl
anet
a ca
usad
a po
r nu
estr
os a
ltos
nive
les
de c
onsu
mo,
oca
sio-
nado
prin
cipa
lmen
te p
or lo
s pa
ses
mas
indu
stria
lizad
os d
el n
orte
as
com
o po
r el
cre
cim
ient
o de
smed
ido
de la
pob
laci
n m
undi
al e
s la
prin
cipa
l raz
n d
e la
cre
cien
te d
eman
da p
or
reas
ag
rcol
as (
lo q
ue ll
eva
a la
des
truc
cin
de
bosq
ues)
, por
com
bust
ible
y p
or c
arne
, las
3 p
rin-
cipa
les
caus
as
del
cale
ntam
ient
o gl
obal
de
l pl
anet
a,
que,
co
mo
su
nom
bre
lo i
ndic
a, n
o es
sin
o el
cre
-ci
mie
nto
lent
o pe
ro s
oste
nido
de
la
tem
pera
tura
pro
med
io d
el p
lane
ta, l
o qu
e oc
asio
na, e
ntre
otr
os fa
ctor
es, e
l de
shie
lo t
anto
de
los
glac
iare
s co
mo
de l
os p
olos
(m
s a
gua
incr
emen
ta
el n
ivel
del
mar
pon
iend
o en
pel
igro
la
s zo
nas
cost
eras
, in
clus
o se
men
-ci
ona
que
Tuva
lu,
un p
eque
o p
as
insu
lar
con
una
supe
rfic
ie d
e 26
km2
y un
a po
blac
in
de 1
0 m
il ha
bita
ntes
co
rre
el r
iesg
o de
des
apar
ecer
pro
-du
cto
de e
ste
crec
imie
nto
del
nive
l de
l m
ar),
la
expa
nsi
n de
los
re
as
des
rtic
as y
el
cale
ntam
ient
o de
la
may
ora
de
ecos
iste
mas
, a
un r
itmo
al c
ual m
ucho
s an
imal
es y
pla
ntas
no
est
n pr
epar
ados
par
a en
fren
tar.
Un
reci
ente
inf
orm
e m
undi
al a
caba
de
sea
lar
que
el 3
8% d
e la
s es
peci
es
anim
ales
y e
l 25%
de
los
espe
cies
de
mam
fero
s se
enc
uent
ran
en p
elig
ro
de e
xtin
cin
. Est
as c
ifras
son
dra
m-
ticas
, ms
aun
si c
onsi
dera
mos
el y
a el
evad
o de
esp
ecie
s qu
e ya
se
han
extin
guid
o en
el p
asad
o.
En e
l pre
sent
e n
mer
o, e
ncon
trar
emos
una
ent
revi
sta
a Ed
uard
o C
alvo
, qui
zs
el p
rinci
pal
cien
tfic
o pe
ruan
o co
noce
dor d
e la
pro
blem
tic
a. E
n el
la, s
e ex
pone
de
man
era
brill
ante
men
te
clar
a el
con
cept
o, s
us c
ausa
s, e
fect
os y
acc
ione
s qu
e se
vie
nen
desa
rrol
land
o pa
ra e
nfre
ntar
el
pro
blem
a de
l cal
enta
mie
nto
glob
al.
De
part
icul
ar in
ter
s es
tam
bin
con
ocer
las
acci
ones
que
se
vien
en t
oman
do e
n nu
estr
o pa
s t
anto
en
el s
ecto
r en
erg
a co
mo
en e
l sec
tor
fore
stal
, qu
izs
los
2 pr
inci
pale
s se
ctor
es
caus
ante
s de
las
may
ores
em
isio
nes
de C
O2
en n
uest
ro p
as.
Igua
lmen
te, e
ncon
trar
emos
un
anl
isis
del
mar
co le
gal n
acio
nal.
Rec
omen
dam
os p
artic
ular
men
te la
atr
activ
a re
sea
sob
re
cm
o ha
abo
rdad
o el
sp
timo
arte
el t
ema
as c
omo
la e
ntre
vist
a al
ant
rop
logo
aus
tral
iano
Jo
hn E
arls
sob
re lo
s im
pact
os q
ue e
l cam
bio
clim
tic
o es
t t
enie
ndo
sobr
e nu
estr
as c
omun
i-da
des
rura
les
(y la
s re
spue
stas
que
st
as v
iene
n te
nien
do).
Fina
lmen
te,
y co
n el
ni
mo
que
la R
evis
ta I
nter
qur
um c
ontr
ibuy
a no
sl
o al
deb
ate
y al
con
ocim
ient
o de
l tem
a en
tre
nues
tro
pbl
ico
obje
tivo
jove
n si
no t
ambi
n a
la a
cci
n co
n-cr
eta,
el p
rese
nte
nm
ero
ha in
clui
dos
2 ar
tcul
os in
tere
sant
es (
uno
de e
llos
envi
ado
por
un
inte
rquo
rista
) y
una
entr
evis
ta s
obre
cos
as c
oncr
etas
que
se
est
n ha
cien
do y
que
pod
emos
ha
cer
noso
tros
par
a ca
mbi
ar e
n nu
estr
a vi
da d
iaria
par
a co
ntrib
uir
a m
itiga
r lo
s ef
ecto
s qu
e el
cal
enta
mie
nto
glob
al v
iene
ya
ocas
iona
ndo
sobr
e nu
estr
o pl
anet
a y
sobr
e to
dos
los
sere
s vi
vos
que
aqu
viv
imos
.
ED
ITO
RIA
L
EDITORIAL
EDITORIAL
CA
MB
IO C
LIM
TI
CO
Interquorum - Nueva Generacin 2
1.- C
mo
exp
lica
ra
a nues
tros
lec
tore
s, a
qu
se r
efie
re e
l ca
mb
io c
li-
mt
ico
y p
or q
u
es i
m-
por
tante
?El
sis
tem
a cl
imt
ico
ha e
stad
o en
pe
rman
ente
cam
bio
desd
e la
apa
rici
n de
l pl
anet
a. E
l cl
ima
no e
s es
tabl
e, h
a flu
ctua
do y
osc
ilado
. Sin
em
barg
o, d
esde
la
po
ca d
e la
apa
rici
n de
la e
spec
ie h
u-m
ana,
el c
lima
ha t
enid
o re
lativ
a es
tabi
li-da
d y
ha r
egis
trad
o gl
acia
cion
es y
per
io-
dos
inte
rgla
ciar
es. A
ctua
lmen
te, e
stam
os
en u
n pe
riodo
inte
rgla
ciar
. Sin
em
barg
o, a
pa
rtir
del i
nici
o de
la e
ra in
dust
rial h
a co
-m
enza
do u
n pr
oces
o en
el q
ue la
com
po-
sici
n q
um
ica
de la
atm
sfe
ra h
a va
riado
ra
dica
lmen
te e
n el
bal
ance
de
gase
s de
ef
ecto
inv
erna
dero
, m
ater
ial
part
icul
ado,
e
incl
uso
hem
os i
ntro
duci
do a
la
atm
s-
fera
nue
vos
com
pues
tos
qum
icos
que
la
natu
rale
za n
unca
hab
a c
read
o, p
or e
jem
-pl
o ga
ses
que
dest
ruye
n la
cap
a de
ozo
no
llam
ados
freo
nes.
Todo
est
o ha
con
trib
uido
a a
ltera
r el
ba
lanc
e de
la ra
dica
cin
sol
ar q
ue in
gres
a y
sale
del
pla
neta
, el
res
ulta
do a
ctua
l es
que
el i
ncre
men
to d
e es
a ra
dica
cin
se
abso
rbe
y pe
rman
ece
dent
ro d
el s
iste
ma
clim
tic
o te
rres
tre
gene
rand
o lo
que
co-
noce
mos
com
o ca
lent
amie
nto
glob
al.
2.-
C
ul
es s
on l
as e
vid
enci
as
cien
tfi
cas
que
dem
ues
tran
la
exis
-te
nci
a d
e es
te f
enm
eno
y su
rel
a-ci
n c
on l
as a
ctiv
idad
es h
um
anas
?
Las
evid
enci
as
est
n re
laci
onad
as
con
las
obse
rvac
ione
s de
ntro
del
sis
tem
a cl
imt
ico
y ta
mbi
n c
on l
as d
el n
ivel
del
m
ar. E
n nu
estr
o pa
s, p
or e
jem
plo,
es
evi-
dent
e qu
e ex
iste
un
tras
torn
o de
l sis
tem
a cl
imt
ico
a ca
usa
del r
etro
ceso
tan
rpi
do
que
han
teni
do l
os g
laci
ares
dur
ante
las
l
timas
dc
adas
. La
inf
luen
cia
hum
ana
ha
qued
ado
evid
enci
ada
con
los
regi
stro
s de
l in
cre-
men
to d
e ga
ses
inve
rnad
ero
y el
di
xido
de
ca
rbon
o;
cono
cem
os
el
com
port
a-m
ient
o fs
ico
de e
stos
y s
u re
laci
n c
on la
ra
diac
in.
Pod
emos
mod
elar
los,
incl
usiv
e po
dem
os h
acer
el c
lcu
lo d
e c
mo
debi
ha
ber
evol
ucio
nado
el c
lima
sin
los
gase
s de
efe
cto
inve
rnad
ero
y cu
l e
s su
est
ado
hoy,
est
os c
lcu
los
nos
indi
can
que
coin
-ci
den
con
los
patr
ones
de
tem
pera
tura
y
otro
s.
En e
l Pe
r s
e ha
n he
cho
inve
stig
a-ci
ones
con
los
gla
ciar
es.
Expe
rtos
est
a-do
unid
ense
s, f
ranc
eses
y a
ustr
iaco
s ha
n ob
serv
ado
el re
troc
eso
de lo
s gl
acia
res
en
toda
s la
s zo
nas
trop
ical
es.
En e
l inf
orm
e de
l IP
CC
pod
emos
obs
erva
r, po
r ca
da
regi
n g
eogr
fic
a, c
mo
sera
la te
mpe
ra-
tura
de
acue
rdo
al m
odel
o co
n in
fluen
cia
hum
ana.
Q
u
es e
l IP
CC
y a
qu
se r
e-fi
ere
su i
nfo
rme
del
IP
CC
?
El I
PC
C e
s un
gru
po q
ue s
e cr
e
hace
dos
dc
adas
. La
s N
acio
nes
Uni
das
advi
rtie
ron
un p
robl
ema
com
plej
o qu
e in
-vo
lucr
aba,
por
un
lado
, al
sis
tem
a cl
im-
tico
que
es a
bord
ado
por
la O
rgan
izac
in
Met
eoro
lgi
ca M
undi
al (
OM
M)1
, y
a s
u ve
z, s
e en
fren
taba
n a
un p
robl
ema
mun
-di
al d
e m
edio
am
bien
te d
el q
ue s
e oc
upa
el P
rogr
ama
de N
acio
nes
para
el
Med
io
Am
bien
te, p
or lo
que
dec
idie
ron
junt
ar e
s-fu
erzo
s y
crea
r un
grup
o al
que
den
omin
a-ro
n Pa
nel I
nter
gube
rnam
enta
l de
Cam
bio
Clim
tic
o (I
nter
gove
rnm
enta
l Pa
nel
on
Clim
atic
Cha
nge)
A e
ste
grup
o le
pre
gunt
aron
: Ex
iste
un
a in
fluen
cia
hum
ana
sobr
e el
sis
tem
a
ENTR
EVIS
TA:
Edua
rdo
Calv
o
Entr
evis
ta: E
duar
do C
alvo
*
Entre
vista
reali
zada
por:
Nata
lia To
rres y
Dian
a Mos
coso
(*)
Edua
rdo C
alvo:
Es pr
ofes
or as
ociad
o de l
a Univ
ersid
ad N
acion
al M
ayor
de S
an M
arco
s (UN
MSM
), ca
tedr
tico
de la
Esc
uela
de P
ostg
rado
de la
Univ
ersid
ad N
acion
al de
Inge
niera
(UNI
). Fo
rma p
arte
de
la jun
ta di
recti
va de
l Pan
el Int
ergu
bern
amen
tal d
e Cam
bio C
limt
ico (I
PCC)
y de
la S
ocied
ad de
Qum
ica de
l Per
res
pecti
vame
nte.
Parti
cipa d
e la A
cade
mia N
acion
al de
Salu
d y es
cons
ultor
del M
iniste
rio
del A
mbien
te y
ases
or de
la D
irecc
in G
ener
al de
l Med
io Am
bient
e del
Mini
sterio
de R
elacio
nes E
xterio
res.
(1)
Orga
nismo
enca
rgad
o de c
oord
inar l
a inf
orma
cin c
ientf
ica m
undia
l en t
emas
de m
eteo
rolog
a, co
ntam
inaci
n, ca
mbio
clim
tico y
recu
rsos h
drico
s.
CA
MB
IO C
LIM
TI
CO
Interquorum - Nueva Generacin 3
En re
alid
ad, e
xist
en
grup
os q
ue t
iene
n
inte
rese
s ec
onm
icos
y
que
refu
tan
la
prob
abili
dad
de la
exi
s-te
ncia
de
un c
ambi
o cl
imt
ico.
clim
tic
o?,
y a
part
ir de
la r
evis
in
de li
-te
ratu
ra c
ient
fica
sob
re e
l tem
a ha
n co
n-cl
uido
en
que
la in
fluen
cia
hum
ana
sobr
e el
sis
tem
a cl
imt
ico
exis
te y
es
bast
ante
m
arca
da.
3.-
H
ay
quie
nes
ar
gum
enta
n
que
no
est
d
emos
trad
o q
ue
el
cam
bio
cli
mt
ico
sea
causa
do
por
la
es
pec
ie h
um
ana?
E
n q
u
pru
e-b
as s
e b
asan
esa
s p
ostu
ras?
En r
ealid
ad,
exis
ten
grup
os q
ue t
ie-
nen
inte
rese
s ec
onm
icos
y q
ue re
futa
n la
pr
obab
ilida
d de
la e
xist
enci
a de
un
cam
-bi
o cl
imt
ico.
Sin
em
barg
o, n
os re
miti
mos
a
la li
tera
tura
cie
ntfi
ca y
no
nos
basa
mos
en
juic
ios
de o
pini
n o
en
cree
ncia
s o
en
estim
ados
de
algu
nas
pers
onas
. H
oy e
n d
a ex
iste
n al
guna
s co
rrie
ntes
cie
ntfi
cas
que
duda
n de
la e
xist
enci
a de
est
e ca
m-
bio,
pue
de q
ue h
ayan
opi
nion
es a
isla
das,
pe
ro e
stos
son
gru
pos
que
tie-
nen
inte
rese
s pa
rtic
ular
es.
4.-
C
un
to c
ree
que
hem
os
avan
zad
o en
en
-fr
enta
r el
pro
ble
ma
des
de
que
este
em
pez
a
ser
rela
tiva
men
te c
onoc
ido
a niv
el m
und
ial?
A
pa
rtir
del
prim
er
in-
form
e qu
e pu
blic
el
IP
CC
en
1990
, la
Org
aniz
aci
n de
Na-
cion
es U
nida
s (O
NU
) cr
e u
n gr
upo
para
neg
ocia
r un
a po
si-
ble
conv
enci
n s
obre
cam
bio
clim
tic
o. E
ste
grup
o pr
epar
un
tex
to q
ue f
ue s
omet
ido
a co
nsid
erac
in
de t
odos
los
mie
mbr
os d
e la
ON
U e
n 19
92. E
se m
ism
o a
o, e
l tex
to
fue
apro
bado
con
alg
unas
mod
ifica
cion
es
y ho
y se
le
cono
ce c
omo
la C
onve
nci
n M
arco
de
Cam
bio
Clim
tic
o (e
n ad
elan
te
la c
onve
nci
n).
Est
a co
nven
cin
ha
sido
rec
onoc
ida
por t
odos
los
pas
es. L
o qu
e se
ala
es
que
exis
te in
fluen
cia
hum
ana
sobr
e el
cam
bio
clim
tic
o po
r lo
que
hay
que
evi
tar
que
el
impa
cto
alte
re lo
s ec
osis
tem
as.
P
ero
adem
s
de
ese
reco
noci
-m
ient
o, h
ay a
lgun
as o
blig
acio
nes
esta
ta-
les
impu
esta
s po
r la
con
venc
in?
La c
onve
nci
n se
rig
e po
r el
prin
ci-
pio
de r
espo
nsab
ilida
des
com
unes
per
o di
fere
ncia
das.
Sig
nific
a qu
e to
dos
los
hu-
man
os,
por
ser
emis
ores
de
esto
s ga
ses
inve
rnad
ero,
te
nem
os
resp
onsa
bilid
ad
dire
cta
o in
dire
cta
pero
est
o es
dife
ren-
ciad
o. E
xist
e un
gru
po d
e pa
ses
que
fun
-da
men
talm
ente
son
res
pons
able
s de
la
may
or p
arte
de
gase
s ef
ecto
inve
rnad
ero
que
actu
alm
ente
est
n e
n la
atm
sfe
ra.
Esto
s so
n lo
s pa
ses
des
arro
llado
s, c
ono-
cido
s de
ntro
de
la c
onve
nci
n co
mo
los
pas
es d
el A
nexo
1.
P
ero
cm
o m
ides
la
resp
onsa
-b
ilid
ad d
e lo
s E
stad
os?,
hay
alg
n
mec
anis
mo
de
seg
uim
iento
den
tro
de
la c
onve
nci
n?
Den
tro
de l
a co
nven
cin
se
esta
ble-
cier
on r
espo
nsab
ilida
des,
per
o no
exi
sta
un
mec
anis
mo
conc
reto
de
segu
imie
nto.
Los
pas
es
desa
rrol
lado
s se
com
prom
etie
ron
a re
du-
cir,
para
el
ao
2000
, su
s em
isio
nes
a lo
s ni
vele
s de
l a
o 19
90;
sin
emba
rgo,
po
cos
cum
plie
ron
con
esas
m
etas
. En
199
5, s
e pr
evi
es
te p
robl
ema
y se
dec
idi
ne
goci
ar u
n pr
otoc
olo,
el
Prot
ocol
o de
Kio
to.
Con
est
e pr
otoc
olo,
a
dife
renc
ia d
e la
con
venc
in
que
es u
n gr
an p
arag
uas
que
no t
iene
san
cion
es o
m
ecan
ism
os d
e pr
otec
cin
pa
ra v
erifi
car e
l mec
anis
mo
de l
os t
emas
, lo
s es
tado
s se
aut
oim
pone
met
as y
se
fijan
san
cion
es.
El p
ropi
o si
stem
a de
Nac
ione
s U
ni-
das
es e
l que
hac
e cu
mpl
ir es
tas
met
as, t
odo
func
iona
co
n la
dip
lom
acia
int
erna
-ci
onal
y p
or t
anto
no
es u
sual
firm
ar u
n co
nven
io y
des
pus
dec
ir qu
e el
Est
ado
no v
a a
cum
plir.
Est
e pr
otoc
olo
ha s
ido
ratif
icad
o po
r la
may
ora
de
los
Esta
dos
mie
mbr
os d
e la
ON
U, c
on la
exc
epci
n d
e lo
s Es
tado
s U
nido
s de
Am
ric
a.
H
ay a
lgn
cas
o en
el q
ue s
e ha
ya
aplic
ado
algu
na s
anci
n c
oncr
eta
a al
gn
Esta
do?
El P
roto
colo
est
en
el p
rimer
per
iodo
de
cum
plim
ient
o qu
e va
des
de e
l 200
8 al
20
12. R
eci
n en
el 2
012
se a
plic
arn
san
-ci
ones
a lo
s Es
tado
s.
Y
qu
pas
a co
n la
s em
pres
as q
ue
cont
amin
an e
l m
edio
am
bien
te?
Exi
ste
algu
na s
anci
n p
ara
ella
s en
el m
arco
del
Pr
otoc
olo
de K
ioto
?
La O
NU
no
cont
empl
a a
las
empr
esas
co
mo
suje
tos
de s
anci
n e
n la
med
ida
que
son
suje
tos
de d
erec
ho p
rivad
o, n
o p
bli-
cos
y no
tie
nen
sub
jetiv
idad
? in
tern
a-ci
onal
, pod
ria a
mpl
iarn
os m
as s
obre
est
e co
ncep
to o
col
ocar
una
def
inic
in,
por
que
es u
n co
ncep
to c
ompl
ejo
y qu
isie
ram
os
deja
rlo c
laro
par
a nu
estr
os le
ctor
es
5.-
Q
u
futu
ro v
e a
las
neg
o-ci
acio
nes
inte
rnac
ional
es s
obre
el
tem
a? A n
ivel
int
erna
cion
al s
olo
tene
mos
do
s tr
atad
os,
la C
onve
nci
n M
arco
y e
l
Prot
ocol
o de
Kio
to.
Des
pus
exi
sten
di-
vers
as m
edid
as a
niv
el d
e le
gisl
aci
n na
-ci
onal
o re
gion
al.
A
niv
el r
egio
nal q
u m
edid
as e
xis-
ten?
La
Uni
n
Euro
pea
(UE)
tie
ne
que
cum
plir
una
serie
de
met
as c
omo
orga
ni-
zaci
n.
En e
l Sis
tem
a A
ndin
o, n
o ex
iste
n m
etas
por
que
som
os p
ase
s en
des
arro
-llo
, ju
stam
ente
por
que
esta
mos
den
tro
del p
rinci
pio
de r
espo
nsab
ilida
des
com
u-ne
s, p
ero
dife
renc
iada
s. E
l pr
oble
ma
del
cam
bio
clim
tic
os l
o su
frim
os m
s d
e lo
qu
e pr
oduc
imos
.
Q
u e
stn
hac
iend
o co
ncre
tam
ente
lo
s pa
ses
des
arro
llado
s pa
ra p
rote
ger
o sa
lvag
uard
ar e
l med
io a
mbi
ente
?
La U
E tie
ne l
a pr
opue
sta
de r
edu-
cir
el 2
0% d
e su
s em
isio
nes
al a
o 2
020
mie
ntra
s qu
e Ja
pn
pret
ende
red
ucir
sus
emis
ione
s al
205
0. E
xist
e un
a se
rie d
e pr
opue
stas
per
o ha
y qu
e re
cord
ar q
ue lo
m
s im
port
ante
no
es p
rom
eter
red
ucci
o-ne
s al
ao
202
0 o
al 2
050,
sin
o ha
cerlo
ho
y. H
ace
poco
s m
eses
, el p
resi
dent
e de
l IP
CC
, di
jo q
ue e
stam
os a
sie
te a
os
de
llega
r a
un p
unto
de
NO
RET
OR
NO
, un
pu
nto
en q
ue lo
s ni
vele
s de
em
isi
n se
rn
tan
alto
s qu
e re
gres
ar s
er
prc
ticam
ente
im
posi
ble.CA
MB
IO C
LIM
TI
CO
FOTO
: Hei
fer P
er+
CA
MB
IO C
LIM
TI
CO
Interquorum - Nueva Generacin 4
Ent
once
s, e
l te
ma
del
cam
bio
cli-
mt
ico,
n
o su
pone
una
neg
ocia
cin
a
futu
ro?
Si,
supo
ne u
na n
egoc
iaci
n a
fut
uro,
un
incr
emen
to d
e te
cnol
oga
s, e
star
pre
-pa
rado
s pa
ra l
os i
mpa
ctos
del
cam
bio
clim
tic
o y
adap
tars
e al
cam
bio
clim
tic
o qu
e ve
mos
hoy
.
C
ul
es l
a ac
titud
de
los
Esta
dos
fren
te a
l tem
a?
Hay
que
ver
la
actit
ud d
e lo
s Es
ta-
dos
con
un o
ptim
ism
o m
oder
ado
porq
ue
muc
ho s
e di
ce,
pero
no
todo
se
cum
ple.
Ta
mbi
n t
enem
os q
ue r
econ
ocer
que
las
em
isio
nes
han
segu
ido
crec
ido
peor
, es
-pe
cial
men
te d
esde
el 2
004,
que
el e
sce-
nario
mas
gra
ve q
ue p
lant
eam
os e
n el
ao
19
99. Es
to e
sta
rela
cion
ado
con
los
estil
os
de v
ida
y lo
s de
seos
que
hem
os in
culc
ado
en la
may
ora
de
la p
obla
cin
. Hoy
la m
a-yo
ra d
e ge
nte
con
pode
r ad
quis
itivo
en
los
pas
es e
n de
sarr
ollo
com
pran
una
ca-
mio
neta
4x4
que
pes
a tr
es t
onel
adas
. No
tiene
sen
tido
que
un h
uman
o, q
ue p
esa
men
os d
e 10
0 ki
los,
use
un
auto
que
pes
a 10
0 ve
ces
mas
, sin
em
barg
o, lo
s Es
tado
s in
icia
n ob
ras
vial
es p
ara
favo
rece
r a
los
due
os d
e au
tom
vile
s cu
ando
se
debe
ra
favo
rece
r el
tra
nspo
rte
pbl
ico.
Los
due
-o
s de
aut
omv
iles
debe
ran
paga
r pa
ra
favo
rece
r el
tra
nspo
rte
pbl
ico.
Pero
a p
artir
de
esto
, ust
ed c
ree
que
adop
tare
mos
may
ores
com
prom
isos
en
el
mbi
to in
tern
acio
nal o
el c
umpl
irem
os c
on
los
ya e
xist
ente
s?
Act
ualm
ente
est
amos
en
un p
roce
so
de n
egoc
iaci
n c
ompl
ejo.
El a
o p
asad
o,
en B
ali,
se a
cord
un
pro
ceso
de
nego
-ci
aci
n de
dos
ao
s qu
e co
nclu
ye e
n C
o-pe
nhag
ue e
l 200
9. E
l per
iodo
de
dos
aos
es
de
espe
ra p
ara
el c
ambi
o de
gob
iern
o de
Bus
h, e
s de
cir,
espe
ram
os u
n nu
evo
gobi
erno
par
a po
der
nego
ciar
de
mej
or
man
era.
Qu
se
nego
ciar
en
Cop
enha
gue?
Se
nego
ciar
lo
que
pas
ar
lueg
o de
l 20
12 y
la id
ea d
e cr
ear u
n m
arco
en
el c
ual
el p
rinci
pal
emis
or d
el p
lane
ta,E
stad
os
Uni
dos.
asu
ma
su r
espo
nsab
ilida
d. T
am-
bin
ten
emos
que
enc
ontr
ar l
a f
rmul
a pa
ra l
ogra
r qu
e gr
ande
s em
isor
es c
omo
Chi
na e
Indi
a en
cuen
tren
un
cam
ino
ms
so
sten
ible
par
a su
des
arro
llo, s
in q
ue p
or
ello
, sa
crifi
quen
sus
met
as d
e re
ducc
in
de l
a po
brez
a. L
a co
mun
idad
int
erna
cio-
nal t
iene
que
ayu
dar
a es
tos
pas
es.
En t
eora
eco
nm
ica,
muc
ha g
ente
di
ce q
ue
si e
s po
bre,
prim
ero
se p
reoc
upa
de s
alva
r su
vid
a y
lueg
o ve
r q
u e
s lo
qu
e ha
ce c
on e
l sis
tem
a cl
imt
ico
en 5
0 a
os.
Des
grac
iada
men
te h
emos
lleg
ado
al s
iglo
XX
I, ta
n ex
trem
adam
ente
inju
sto,
qu
e ha
cre
ado
abru
mad
oras
dife
renc
ias
soci
ales
y e
con
mic
as q
ue n
o po
dem
os
recl
amar
a lo
s pa
ses
y a
las
pers
onas
que
tr
atan
de
salir
de
la p
obre
za d
e cu
alqu
ier
form
a, m
s a
n c
uand
o en
mu-
chos
pa
ses
las
emis
ione
s es
tn
rela
cion
adas
con
una
cul
tura
de
desp
ilfar
ro,
de m
al u
so d
e lo
s re
curs
os n
atur
ales
y d
e pr
imac
a
solo
a s
us p
ropi
os in
tere
ses
eco-
nm
icos
de
man
era
cieg
a y
casi
di
spar
atad
a.
6.
El
Per
e
s uno
de
los
pa
ses
ms
vu
lner
able
s al
fe
nm
eno
del
cam
bio
cli
m-
tico
, C
ul
es s
on la
s ca
usa
s d
e el
lo y
qu
acci
ones
pod
e-m
os t
omar
com
o p
as
par
a en
fren
tar
la r
eali
dad
?
El P
er
es v
ulne
rabl
e de
bido
a
los
fen
men
os d
e va
riabi
lidad
cl
imt
ica
que
se p
rese
ntan
y q
ue
se e
ncue
ntra
n re
laci
onad
os c
on
la o
scila
cin
sur
, co
noci
da c
omo
el fe
nm
eno
de E
l Ni
o. E
sto
nos
ha c
oloc
ado
en u
na s
ituac
in
de
vuln
erab
ilida
d. E
l tr
asto
rno
del
sist
ema
clim
tic
o su
dam
eric
ano
por
las
influ
enci
as d
el a
ntic
icl
n (a
mpl
iar
y de
finir,
se
alar
que
su
debi
litam
ient
o pr
ovoc
a la
apa
ri-ci
n d
e un
FEN
) y
la i
nflu
enci
a an
trt
ica
(exp
licar
un
poco
, tod
o es
o en
ane
xos,
al f
inal
de
la e
n-tr
evis
ta)
tam
bin
nos
col
ocan
en
situ
aci
n vu
lner
able
. Igu
alm
ente
, lo
s ca
mbi
os
que
se
regi
stra
n de
sde
la z
ona
atl
ntic
a, q
ue in
flu-
yen
sobr
e la
Am
azon
a, y
la c
onve
rgen
cia
inte
rtro
pica
l (de
finir
por e
jem
plo:
cin
tur
n de
baj
a pr
esi
n qu
e ci
e e
l glo
bo t
erre
s-tr
e en
la r
egi
n ec
uato
rial.
Est
for
mad
o,
com
o su
nom
bre
indi
ca, p
or la
con
verg
en-
cia
de a
ire c
lid
o y
hm
edo
de l
atitu
des
por
enci
ma
y po
r de
bajo
del
ecu
ador
) qu
e af
ecta
a la
zon
a no
rte
del p
as.
Fre
nte
a es
to, t
enem
os q
ue e
star
pre
-pa
rado
s en
dife
rent
es f
orm
as.
Prim
ero,
te
nem
os q
ue c
onoc
er s
obre
el
cam
bio
clim
tic
o, n
eces
itam
os c
rear
cap
acid
ades
so
cial
es p
ara
ello
. Seg
undo
, ten
emos
que
co
ntar
con
la
infr
aest
ruct
ura
que
pued
a re
sist
ir es
e ca
mbi
o, e
s de
cir,
tecn
olog
as
que
nos
ayud
en a
man
ejar
lo. T
erce
ro, t
e-ne
mos
que
con
tar
con
el f
inan
ciam
ient
o pa
ra e
nfre
ntar
el
cam
bio
clim
tic
o y
los
impa
ctos
del
mis
mo
en lo
s di
fere
ntes
sec
-to
res:
sal
ud,
agric
ultu
ra,
vivi
enda
ent
re
otro
s. C
uart
o, t
enem
os q
ue c
onta
r co
n in
stitu
cion
es, d
e la
soc
ieda
d ci
vil o
gub
er-
Actu
alm
ente
est
amos
en
un p
roce
so d
e ne
gocia
cin
com
plej
o. E
l ao
pas
ado,
en
Bali,
se
acor
d u
n pr
oces
o de
ne
gocia
cin
de d
os a
os
que
conc
luye
en
Cop
enha
gue
el
2009
.
Pero
apa
rtir
dees
tous
ted
cree
que
fo c re d re s n d p f t d m e a c s la e h v s p ( d c a e t s lo dFO
TO: H
eife
r Per
CA
MB
IO C
LIM
TI
CO
Interquorum - Nueva Generacin 5
nam
enta
les,
que
est
n li
stas
par
a ac
tuar
, es
dec
ir, q
ue t
odos
ten
gan
resp
onsa
bili-
dade
s de
finid
as,
que
al m
omen
to d
e ac
-tu
ar, t
odas
est
n p
repa
rada
s.
7.-
Fin
alm
ente
, Q
u
med
idas
in
div
idual
es p
odem
os t
omar
co
mo
ciud
adan
os y
com
o j
venes
org
ani-
zad
os p
ara
contr
ibuir
a e
nfr
enta
r es
te p
rob
lem
a?
Lo q
ue s
e ne
cesi
ta e
s ca
mbi
ar e
l es-
tilo
de v
ida
cons
umis
ta q
ue e
s to
talm
ente
in
sost
enib
le.
De
ser
posi
ble,
est
e de
be-
ra r
efle
jars
e en
rec
lam
ar a
la s
ocie
dad
la
impl
emen
taci
n d
e m
ayor
es f
acili
dade
s pa
ra e
l tr
ansp
orte
pb
lico.
Hay
que
me-
jora
r el
ser
vici
o de
tra
nspo
rte
en e
l pa
s.
El u
so d
e ag
ua c
alie
nte
cons
ume
ener
ga
y la
con
vers
in
de e
lect
ricid
ad a
cal
or, e
s un
a de
las
peor
es q
ue e
xist
e.
Si
segu
imos
en
este
ritm
o de
vid
a,
cua
nto
tiem
po
ms
so
port
ar
el
pla-
neta
? La h
uman
idad
tie
ne 3
gra
ndes
ten
-de
ncia
s. L
a pr
imer
a, t
iend
e a
la u
rban
i-za
cin
. C
ada
vez
ms
gen
te v
ive
en c
iu-
dade
s, f
rent
e a
ello
, la
s ci
udad
es d
eben
se
r ec
olg
icas
de
tal f
orm
a qu
e no
con
ta-
min
en t
anto
la a
tms
fera
, que
no
prod
uz-
can
tant
a ba
sura
, pa
ra e
llo l
as c
iuda
des
debe
n fu
ncio
nar
en u
n r
gim
en d
istin
to a
l ac
tual
.
La o
tra
tend
enci
a qu
e ob
serv
amos
es
que
el c
reci
mie
nto
de la
pob
laci
n. S
e es
t d
esac
eler
ando
; es
pera
mos
que
la
pobl
aci
n m
undi
al s
e es
tabi
lice
alre
dedo
r de
nue
ve m
il m
illon
es d
e pe
rson
as.
Hoy
es
tam
os e
n 6
700
mill
ones
de
habi
tan-
tes,
eso
sig
nific
a qu
e 1/
3 de
la p
obla
cin
qu
e oc
upar
an e
l pl
anet
a to
dav
a no
han
na
cido
.
La e
stab
iliza
cin
nos
llev
a a
otro
fe-
nm
eno,
el
del
enve
jeci
mie
nto
de l
a po
-bl
aci
n. T
enem
os a
una
pob
laci
n jo
ven
y lo
s an
cian
os n
eces
itan
cuid
ados
. El
ma-
nejo
de
los
Esta
dos
en re
laci
n a
ello
ser
di
fere
nte,
dep
endi
endo
de
la e
cono
ma
de
los
pas
es.
El o
tro
tem
a es
la e
norm
e di
fere
ncia
ec
onm
ica
entr
e lo
s pa
ses
des
arro
llado
s y
los
pas
es e
n v
as d
e de
sarr
ollo
. El s
ec-
tor
econ
mic
o B
de
nues
tra
pobl
aci
n es
co
nsid
erad
o, e
n pa
ses
des
arro
llado
s, p
o-bl
aci
n en
el l
mite
de
la p
obre
za. L
os p
a-
ses
desa
rrol
lado
s se
ala
n co
mo
lmite
de
la p
obre
za e
ntre
US
$ 1.
000
y U
S$
1.20
0,
mie
ntra
s qu
e aq
u e
stam
os p
ensa
ndo
en
saca
r de
la m
iser
ia a
la g
ente
cuy
os in
gre-
sos
son
de U
S$
30 m
ensu
ales
. Es
el c
aso
del p
rogr
ama
Junt
os.
Fren
te a
ello
, lo
que
nec
esita
mos
es
cam
biar
la e
cono
ma
a n
ivel
glo
bal;
nece
-si
tam
os t
oda
una
corr
ient
e de
sol
idar
idad
po
rque
el e
sque
ma
de m
anej
o ec
onm
ico,
las
dife
renc
ias
abis
mal
es
entr
e pe
rso-
nas
y pa
ses
y
el s
iste
ma
de g
esti
n de
lo
s re
curs
os n
atur
ales
a n
ivel
mun
dial
no
func
iona
n.
El
cam
bio
clim
tic
o no
es
la e
nfer
-m
edad
del
pla
neta
, es
sol
o un
sn
tom
a.
La v
erda
dera
enf
erm
edad
es
el s
iste
ma
econ
mic
o y
soci
al q
ue h
emos
cre
ado
los
hum
anos
. El s
iste
ma
tecn
olg
ico
que
uti-
lizam
os p
ara
gene
rar
ener
ga,
par
a tr
ans-
port
arno
s, p
ara
alim
enta
rnos
, la
form
a en
la
que
gen
eram
os re
sidu
os, l
as re
laci
ones
in
terp
erso
nale
s, e
l us
o de
l tie
mpo
lib
re,
todo
est
o es
t d
entr
o de
un
esqu
ema
que
prod
uce
el c
ambi
o cl
imt
ico.
Los
pas
es d
esar
rolla
dos
tuvi
eron
la
opor
tuni
dad
de c
ambi
ar s
us b
ases
tec
no-
lgi
cas,
eco
nm
icas
y s
ocia
les,
den
tro
de
sus
soci
edad
es y
ext
ende
r es
e m
odel
o a
los
otro
s pa
ses
, per
o op
taro
n po
r asu
ntos
de
la g
uerr
a fr
a, p
refir
iero
n no
inte
rven
ir co
n lo
s es
quem
as s
ocia
les
ni e
l m
odel
o te
cnol
gic
o ac
tual
par
a no
int
erfe
rir c
on
las
gran
des
corp
orac
ione
s. H
oy e
stam
os
paga
ndo
las
cons
ecue
ncia
s de
ello
.
El
mod
elo
econ
mic
o y
soci
al s
e cr
ee p
erfe
cto,
per
o fj
ense
lo q
ue e
sta
ha-
cien
do c
on e
l med
io a
mbi
ente
. Pn
gans
e a
pens
ar e
n el
niv
el d
e ca
lidad
de
vida
de
las
pers
onas
. H
oy v
ivim
os m
ucho
peo
r qu
e a
os a
nter
iore
s.
FOTO
: Hei
fer P
er
CA
MB
IO C
LIM
TI
CO
Interquorum - Nueva Generacin 6
CA
MB
IO C
LIM
TI
CO
Resp
uest
as a
par
tir d
e un
a po
ltic
a de
la
dife
renc
ia: R
eex
ione
s de
sde
la
Ecol
oga
Pol
tica
LA P
ROBL
EMT
ICA
DEL
CAM
BIO
CL
IMT
ICO
GLOB
AL Y
LAS
SOL
UCIO
NES
DESD
E LA
S PO
LTI
CAS
PBL
ICAS
LOC
ALES
Erick
Sam
uel P
ajare
s G.*
bgc.p
ae@
gmail
.com
Ser
a to
do u
n de
talle
, tod
o un
snt
oma
de u
rban
idad
, que
no
perd
iesen
sie
mpr
e los
mism
os, y
que
her
edas
en lo
s des
here
dado
s.
Joan
Man
uel S
erra
t
Cam
bio
Cli
mt
ico:
Im
pac
tos
a niv
el g
lob
al En
198
9, c
on e
l aus
pici
o de
la
Org
aniz
aci
n M
eteo
ro-
lgi
ca M
undi
al (
OM
M)
y el
Pro
gram
a de
Nac
ione
s U
nida
s pa
ra e
l Med
io A
m-
bien
te (
PN
UM
A)
se e
stab
leci
el
Pan
el
Inte
rgub
erna
men
tal d
e C
ambi
o C
limt
ico
(PIC
C)
para
asi
stir
cien
tfic
amen
te a
los
gobi
erno
s en
la
tom
a de
dec
isio
nes
so-
bre
este
tem
a. D
icho
Pan
el h
a pu
blic
ado
vario
s in
form
es a
lo la
rgo
de s
u ex
iste
n-ci
a, e
n un
pro
ceso
con
tinuo
de
revi
sin
y
anl
isis
de
toda
s la
s in
vest
igac
ione
s p
-bl
icas
y p
rivad
as e
n el
mun
do e
nter
o, in
-vo
lucr
ando
a m
s d
e 2.
500
cien
tfic
os d
e
todo
el m
undo
en
sus
trab
ajos
. Sin
luga
r a
duda
s es
la f
uent
e de
info
rmac
in
que
pued
e co
nsid
erar
se m
s c
onfia
ble
en l
o re
lativ
o a
la c
ienc
ia d
el c
ambi
o cl
imt
ico.
El S
egun
do I
nfor
me
de E
valu
aci
n de
l PIC
C e
stab
lec
a en
su
cap
tulo
de
sn-
tesi
s:
La t
empe
ratu
ra s
uper
ficia
l m
edia
gl
obal
ha
aum
enta
do e
ntre
0,3
C y
0,6
C
desd
e fin
ales
del
sig
lo X
IX,
cam
bio
que
tal
vez
no t
enga
un
orig
en t
otal
men
te
natu
ral.
Los
cam
bios
en
la t
empe
ratu
ra
med
ia g
loba
l de
l ai
re e
n la
sup
erfic
ie y
lo
s ca
mbi
os e
n la
s ca
ract
ers
ticas
geo
-gr
fic
as,
esta
cion
ales
y v
ertic
ales
de
la
tem
pera
tura
de
la a
tms
fera
sug
iere
n un
a di
scer
nibl
e in
fluen
cia
hum
ana
en e
l clim
a gl
obal
. Exi
sten
ince
rtid
umbr
es e
n fa
ctor
es
esen
cial
es, c
omo
la m
agni
tud
y la
s ca
rac-
ters
ticas
de
la v
aria
bilid
ad n
atur
al a
larg
o pl
azo.
El
nive
l de
l m
ar g
loba
l ha
cre
cido
en
tre
10 c
m y
25
cm e
n lo
s l
timos
100
a
os, y
gra
n pa
rte
de la
ele
vaci
n p
uede
es
tar
rela
cion
ada
con
el a
umen
to d
e la
te
mpe
ratu
ra m
edia
glo
bal (
PIC
C 1
995)
.M
irand
o ha
cia
el f
utur
o, e
l PIC
C a
na-
lizab
a di
stin
tos
esce
nario
s po
sibl
es c
om-
bina
ndo
las
varia
bles
m
s
impo
rtan
tes:
L
a pr
oyec
cin
co
rres
pond
ient
e pa
ra
el
esce
nario
de
may
ores
em
isio
nes
del I
PCC
(IS
92e)
, com
bina
do c
on u
n a
lto
valo
r de
se
nsib
ilida
d cl
imt
ica,
da
un c
alen
tam
ient
o de
uno
s 3,
5C
. En
todo
s lo
s ca
sos,
la t
asa
med
ia
de
cale
ntam
ient
o pr
obab
lem
ente
se
a m
ayor
que
cua
lqui
era
de la
s ob
serv
a-da
s en
los
ltim
os d
iez
mil
aos
.
(*)
Abog
ado,
con e
studio
s de e
spec
ializa
cin e
n Der
echo
Inte
rnac
ional,
Polti
cas P
blic
as G
lobale
s y G
eren
cia Po
ltica
(Univ
ersid
ad de
Nue
va Yo
rk, E
E.UU
). Ex
perto
en D
erec
ho In
tern
acion
al Am
bient
al, G
es-
tin S
ocio
Ambie
ntal.
Esp
ecial
ista e
n Inv
estig
acin
de Fu
turo
s (An
lisis
pros
pecti
vo).
Estu
dios c
omple
ment
arios
en A
ntro
polog
a Cu
ltura
l y S
ociol
oga
Polti
ca. H
a sido
cons
ultor
para
dive
rsos p
roye
ctos
del B
anco
Mun
dial -
BM
, el P
rogr
ama d
e Nac
iones
Unid
as p
ara e
l Des
arro
llo -
PNUD
y el
Fond
o M
undia
l del
Ambie
nte -
FM
AM en
tema
s de i
nstit
ucion
alida
d am
bient
al, p
oltic
as p
blic
as am
bient
ales,
gesti
n de
la bi
odive
rsida
d y co
nocim
iento
s tra
dicion
ales,
mane
jo y r
esolu
cin d
e con
flicto
s soc
io am
bient
ales y
resp
onsa
bilida
d soc
ial co
rpor
ativa
.
FOTO
: Hei
fer P
er
CA
MB
IO C
LIM
TI
CO
Interquorum - Nueva Generacin 7
Res
ulta
ent
once
s qu
e s
te
cam
bio
clim
tic
o es
en
gr
an
med
ida
el
resu
ltado
de
habe
r pe
r-pe
trad
o un
mod
elo
de
desa
rrol
lo
que
nos
ha
lleva
do a
una
cris
is e
co-
lgi
ca p
lane
taria
Red
efin
iend
o el
en
fo-
que
par
a co
mp
rend
er
el
verd
ader
o p
rob
lem
a:
El
pen
sam
iento
de
la c
omp
le-
jid
ad De
lo s
eal
ado
por e
l PIC
C,
cons
ider
amos
nec
esar
io d
esta
-ca
r do
s as
pect
os: 1
) La
influ
en-
cia
hum
ana
en e
l ca
mbi
o cl
i-m
tic
o; 2
) C
mo
es q
ue
ste
proc
eso
de
cam
bio
clim
tic
o ge
nera
tas
as d
e ca
lent
amie
nto
que
no s
e ha
n ob
serv
ado
desd
e ha
ce d
iez
mile
nios
?.
Res
ulta
ent
once
s qu
e s
te
cam
bio
clim
tic
o es
en
gr
an
med
ida
el r
esul
tado
de
habe
r pe
rpet
rado
un
mod
elo
de d
e-sa
rrol
lo q
ue n
os h
a lle
vado
a
una
cris
is e
col
gica
pla
neta
ria1 .
A p
esar
de
ello
, el
cam
bio
cli-
mt
ico
y lo
s im
pact
os q
ue e
st
gene
rand
o so
n a
n ex
pues
tos
inte
ncio
nalm
ente
co
mo
exte
r-na
lidad
es d
el s
iste
ma
po
rque
lo
s pr
oduc
e la
eco
nom
a
per
o no
tie
ne l
os c
once
ptos
ni
los
inst
rum
ento
s pa
ra
com
pren
-de
rlos
ni
para
so
luci
onar
los.
S
urge
ent
once
s la
nec
esid
ad d
e ap
roxi
mar
nos
a es
ta p
robl
em-
tica
desd
e el
con
ocim
ient
o ho
-ls
tico,
cap
az d
e co
mpr
ende
r las
in
terr
elac
ione
s en
tre
los
proc
e-so
s na
tura
les
y so
cial
es.
Para
id
entif
icar
e
impl
e-m
enta
r so
luci
ones
a
la
cris
is
ecol
gic
a, q
ue s
e ex
pres
a en
tre
otra
s fo
rmas
a t
rav
s de
l cam
-bi
o cl
imt
ico,
deb
emos
acu
dir
al p
ensa
mie
nto
de l
a co
mpl
eji-
dad
y la
bs
qued
a de
mt
odos
in
terd
isci
plin
ario
s pa
ra e
l est
udio
de
una
real
idad
com
plej
a qu
e no
se
deja
apr
e-he
nder
por
las
vis
ione
s pa
rcia
lizad
as d
e lo
s pa
radi
gmas
dis
cipl
inar
ios.
A d
ecir
de E
nriq
ue L
eff
La
com
ple-
jidad
am
bien
tal
se p
rodu
ce e
n el
ent
re-
cruz
amie
nto
de s
aber
es y
arr
aiga
en
nue-
vas
iden
tidad
es.
En e
l pr
inci
pio
de e
ste
sabe
r no
exi
ste
un c
onoc
imie
nto
ltim
o ni
un
sabe
r pr
ivile
giad
o. L
a co
mpl
ejid
ad
ambi
enta
l se
va
co
nstr
uyen
do
en
una
dial
ctic
a de
pos
icio
nes
soci
ales
ant
ag-
nica
s, p
ero
tam
bin
en
el e
nlaz
amie
nto
de r
efle
xion
es c
olec
tivas
, de
val
ores
co-
mun
es y
acc
ione
s so
lidar
ias
fren
te a
la
reap
ropi
aci
n de
la
natu
rale
za.
Ms
all
de
l pro
yect
o de
inte
rdis
cipl
inar
ieda
d qu
e pl
ante
a la
art
icul
aci
n de
los
para
digm
as
cien
tfic
os e
stab
leci
dos
y la
s fo
rmas
de
com
plem
enta
rieda
d de
l con
ocim
ient
o ob
-je
tivo,
la
com
plej
idad
am
bien
tal
emer
ge
de la
insc
ripci
n d
e nu
evas
sub
jetiv
idad
es
y la
ape
rtur
a ha
cia
un d
ilo
go d
e sa
be-
res.
La
peda
gog
a am
bien
tal
impl
ica
el
enla
zam
ient
o de
pr
ctic
as,
iden
tidad
es
y sa
bere
s, d
e co
noci
mie
ntos
cie
ntfi
cos
y sa
bere
s po
pula
res;
es
la p
rct
ica
en la
qu
e el
ser
(in
divi
dual
y c
olec
tivo)
se
forja
en
el s
aber
.
Glo
bal
izan
do
los
pro
ble
mas
del
m
odel
o d
e d
esar
roll
o: L
as p
olt
icas
p
b
lica
s lo
cale
s d
e ad
apta
cin
al
Cam
bio
Cli
mt
ico,
com
o re
spues
-ta
s d
esd
e la
alt
erg
lob
alid
ad
El i
nfor
me
del
PIC
C a
ntes
ref
erid
o ex
pres
aba
acer
ca d
e lo
s co
stos
soc
iale
s qu
e:
Las
estim
acio
nes
acum
ulad
as t
ien-
den
a se
r va
rios
punt
os p
orce
ntua
les
del
PIB
mun
dial
y s
on,
en g
ener
al,
estim
a-ci
ones
con
side
rabl
emen
te m
s a
ltas
de
dao
s a
pas
es e
n de
sarr
ollo
com
o pa
rte
(1)
Un es
tudio
so so
bre e
l tem
a, el
Ing J
aime L
losa L
arra
bure
, en s
u doc
umen
to de
siste
matiz
acin
La C
osec
ha de
Agu
a en e
l Per
: Ru
ptur
a y C
ontin
uidad
, se
ala
acer
tada
ment
e que
el c
ambio
clim
tico
es
un co
mpon
ente
inhe
rent
e y a
su ve
z un e
fecto
de un
siste
ma m
undo
que n
o es s
oste
nible
.
dela
insc
ripci
nde
nuev
assu
bjet
ivid
ades
FOTO
: Hei
fer P
er
CA
MB
IO C
LIM
TI
CO
Interquorum - Nueva Generacin 8
CA
MB
IO C
LIM
TI
CO
de s
u Pr
oduc
to I
nter
no B
ruto
- P
IB,
y
agre
ga:
La
igua
laci
n d
el v
alor
de
una
vida
est
ads
tica
al n
ivel
tpi
co d
e la
que
se
da e
n lo
s pa
ses
des
arro
llado
s au
men
ta-
ra v
aria
s ve
ces
los
dao
s m
onet
ariz
ados
, e
incr
emen
tara
an
ms
la p
arte
de
los
pas
es e
n de
sarr
ollo
en
la e
stim
aci
n de
l da
o to
tal
. 2
Pode
mos
obs
erva
r aho
ra q
ue lo
s lm
i-te
s de
l cre
cim
ient
o ha
cen
sona
r la
ala
rma
ecol
gic
a qu
e re
vela
que
los
lm
ites
fsi-
cos
del p
lane
ta y
a no
per
mite
n pr
oseg
uir
el p
roce
so a
cum
ulat
ivo
de l
a co
ntam
ina-
cin
, de
la e
xplo
taci
n d
e lo
s re
curs
os n
a-tu
rale
s y
del c
reci
mie
nto
dem
ogr
fico.
Por
ello
, m
s a
ll d
e lo
s en
foqu
es
ecol
ogis
tas
que
sigu
en
dom
inan
do
el
pens
amie
nto
ambi
enta
l, nu
evas
cor
rien-
tes
cons
truc
tivis
tas
y fe
nom
enol
gic
as
est
n co
ntrib
uyen
do a
la
deco
nstr
ucci
n
del c
once
pto
de n
atur
alez
a, r
esal
tand
o el
he
cho
de q
ue e
s si
empr
e m
arca
da, s
igni
fi-ca
da, g
eo-g
rafia
da. D
an c
uent
a de
ello
los
reci
ente
s es
tudi
os d
e la
nue
va a
ntro
polo
-g
a ec
olg
ica
(Des
cola
y P
lss
on 2
001)
y
de l
a ge
ogra
fa a
mbi
enta
l (G
ona
lves
20
01),
que
mue
stra
n a
la n
atur
alez
a no
pr
oduc
to d
e un
a ev
oluc
in
biol
gic
a, s
ino
de u
na c
o-ev
oluc
in
de la
nat
ural
eza
y la
s cu
ltura
s qu
e la
han
hab
itado
. S
on e
stas
n
atur
alez
as
org
nica
s
(Esc
obar
),
las
que
han
entr
ado
en c
ompe
tenc
ia y
con
-fli
cto
con
la
natu
rale
za
capi
taliz
ada
y te
cnol
ogiz
ada
por
una
cultu
ra g
loba
lizad
a qu
e ho
y en
da
impo
ne s
u im
perio
heg
e-m
nic
o y
hom
ogen
eiza
nte
bajo
el d
omin
io
de l
a te
cnol
oga
y e
l si
gno
unita
rio d
el
mer
cado
.
Sur
ge e
nton
ces
la e
colo
ga
polt
ica
para
ind
agar
sob
re l
a m
utac
in
ms
re-
cien
te
de
la
cond
ici
n ex
iste
ncia
l de
l ho
mbr
e. L
a ec
olog
a p
olti
ca s
e pr
egun
ta
por
el s
entid
o de
lo
que
hace
mos
com
o es
peci
e hu
man
a, p
ero
cues
tiona
tam
bin
lo
s re
gm
enes
pol
tico
s ec
onm
icos
e in
s-tit
ucio
nale
s de
con
stru
cci
n y
prod
ucci
n
de l
a ve
rdad
, bu
sca
sabe
r en
don
de y
qu
iene
s pr
oduc
en d
icha
s ve
rdad
es.
Pode
mos
se
alar
ent
once
s qu
e la
s po
ltic
as p
blic
as l
ocal
es d
e ad
apta
cin
al
cam
bio
clim
tic
o, a
quel
las
que
se i
m-
plem
enta
n si
n el
sop
orte
de
las
agen
cias
del E
stad
o y
al m
arge
n de
los
gobi
erno
s,
son
resp
uest
as e
col
gico
-pol
tica
s, a
ccio
-ne
s al
terg
loba
les
que
se t
ram
an--
desd
e la
bas
e--
para
con
fron
tar
a un
sis
tem
a m
undo
, a
un m
odel
o de
des
arro
llo a
bso-
luta
men
te in
viab
le.
La
Pol
tic
a d
el L
ug
ar y
la
Di-
fere
nci
a3:
Est
rate
gia
s ec
olg
ico
pol
tic
as l
ocal
es p
ara
adap
tars
e al
C
amb
io C
lim
tic
o
Fren
te
al
proc
eso
de
glob
aliz
aci
n re
gido
po
r la
ra
cion
alid
ad
econ
mic
a y
las
leye
s de
l m
erca
do,
y ju
nto
con
los
mov
imie
ntos
gl
obal
ifbi
cos
, est
em
er-
gien
do u
na p
olti
ca d
el lu
gar,
del
esp
acio
y
del t
iem
po (
Leff,
200
1) m
ovili
zada
por
los
nuev
os d
erec
hos
a la
ide
ntid
ad c
ultu
ral
de l
os p
uebl
os (
CN
DH
, 19
99;
San
dova
l y
Gar
ca,
199
9),
legi
timan
do r
egla
s m
s
plur
ales
y d
emoc
rtic
as d
e co
nviv
enci
a so
cial
.
La r
eafir
mac
in
de l
a id
entid
ad e
s ta
mbi
n la
man
ifest
aci
n de
lo r
eal y
de
lo v
erda
dero
fre
nte
a la
lg
ica
econ
-m
ica
que
se h
a co
nstit
uido
en
el m
s a
lto
grad
o de
rac
iona
lidad
del
ser
hum
ano,
ig
nora
ndo
a la
nat
ural
eza
y a
la c
ultu
ra,
gene
rand
o un
pr
oces
o de
de
grad
aci
n so
cioa
mbi
enta
l qu
e af
ecta
las
con
dici
o-ne
s de
sus
tent
abili
dad
y el
sen
tido
de la
ex
iste
ncia
hum
ana.
El t
errit
orio
es
el lu
gar
dond
e la
sus
-te
ntab
ilida
d se
enr
aza
en
base
s ec
olg
i-ca
s e
iden
tidad
es c
ultu
rale
s. E
s el
esp
acio
so
cial
don
de lo
s ac
tore
s so
cial
es e
jerc
en
su p
oder
par
a co
ntro
lar
la d
egra
daci
n
FOTO
: Hei
fer P
er
(2)
Oxfa
m Int
erna
ciona
l esti
ma e
n 50
,000
millo
nes
de d
lare
s anu
ales l
a tra
nsfe
renc
ia qu
e de
ber
n ef
ectu
ar lo
s pas
es q
ue m
s h
an co
ntam
inado
y a
n co
ntam
inan
a los
ms
vulne
rable
s. A
dapt
arse
al
Camb
io Cl
Top Related