5U06

A 74 B

Contenidos Recursos Propósitos

Página inicial 01. Presentación Empezar el tema

Recuerda lo que sabes 02. Actividad interactiva Recordar conocimientos

03. Esquema Presentar la unidad

La materia y sus propiedades 04. Presentación Ampliar contenidos

05. Presentación Explicar

Las mezclas y las sustancias puras

06. Esquema Explicar


Cambios de estado 08. Esquema Explicar


10. Actividad interactiva Repasar

Cambios químicos 11. Presentación Explicar


Actividades 13, 14, 15 y 16. Actividades interactivas

Evaluar


Repasa 18. Actividad interactiva Evaluar

Recursos digitales

Esquema de la unidad

UNIDAD 6. LA MATERIA Y SUS TRANSFORMACIONES

RepasaEres capaz de…

Comprender una información técnica

La materia y sus propiedades

Las mezclas y las sustancias puras

Cambios de estado Cambios químicos

Aprende a hacer: La medición de masas

y volúmenes

El mundo que queremos: Los combustibles fósiles

74 A

La materia y sus transformaciones

6

Contenidos

• La materia y sus propiedades.

• Las mezclas y las sustancias puras.

• Cambios de estado.

• Cambios químicos.

• Lectura comprensiva e interpretación de esquemas de procesos.

• Medición de la masa y el volumen de un cuerpo.

• Lectura e interpretación de información técnica.

• Curiosidad por comprender cómo suceden los cambios de la materia.

• Interés por aprender a realizar mediciones precisas de la materia.

• Reconocimiento de la importancia del ahorro de combustibles fósiles en la lucha contra el calentamiento global.

Programación

Objetivos• Aprender que todos los cuerpos están formados por materia

y que cada tipo de materia es una sustancia diferente.

• Conocer las propiedades de la materia, distinguiendo las propiedades generales de las características.

• Comprender que la materia se puede presentar como sustancia pura o como mezcla.

• Diferenciar entre mezclas homogéneas y mezclas heterogéneas.

• Conocer algunos métodos de separación de mezclas.

• Saber cuáles son los cambios de estado y cómo se producen.

• Aprender qué son la temperatura de fusión y de ebullición, y saber que en las sustancias puras son una propiedad característica.

• Saber qué son los cambios químicos y comprender cómo suceden algunos de ellos.

• Aprender a medir la masa y el volumen de un cuerpo.

Criterios de evaluación• Sabe que todos los cuerpos están formados por materia

y conoce algunas de sus propiedades, generales y características.

• Sabe qué es una sustancia, distingue entre sustancias puras y mezclas, y conoce los tipos de mezclas.

• Sabe qué son los cambios de estado y comprende cómo ocurren.

• Comprende qué son la temperatura de fusión y de ebullición.

• Sabe qué son los cambios químicos y conoce algún ejemplo.

• Sabe interpretar información técnica.

Competencias básicasAdemás de la competencia en el Conocimiento e interacción con el mundo físico, en esta unidad se contribuye al desarrollo de las competencias Cultural y artística, Aprender a aprender, Lingüística y Social y ciudadana.

Más información en la redBuscadores modernos

http://www2.uca.es/huesped/asanbaor/

Esta es la página principal de la asociación andaluza de bateadores de oro. A nues-tros alumnos les resultará curioso comprobar que hoy día la búsqueda de oro es un pasatiempo para mu-chas personas. En algunos de nuestros ríos se puede practicar aún esta afición.

Para empezar

presentación

R01

¡Oro!

Esta presentación está relaciona-da con la lectura de inicio de la unidad. Presenta algunas de las características del oro y el por- qué de su importancia para las personas. Presenta el fenómeno de las diversas «fiebres del oro», que movilizaban a miles de perso-nas a lugares remotos en busca del preciado metal. Puede comen-tar que también en España se ex-traía oro en la Antigüedad, y aún hoy día se extrae, de modo re-creativo, en algunos ríos.

Amplíe la fotografía pequeña, a fin de mostrar cómo es una ba-tea. Explique que el oro, al ser «pesado», se queda en el fondo del recipiente, mientras la arena y otros materiales «ligeros» salen fácilmente de la batea. Más ade-lante comprenderán que con los términos «pesado» y «ligero» nos estamos refiriendo al concepto de densidad.

Para recordar conocimientos

actividad interactiva

R02

Los estados de la materia

Esta actividad sirve para recordar las propiedades generales de los sólidos, los líquidos y los gases. Se trata de una tabla, similar a la que aparece en la actividad 4. Pueden tener problemas para comprender que el volumen de un gas es varia-ble. Para ayudarlos a comprender-lo, recuerde que al abrir un bote de perfume, el aroma se reparte por toda la habitación; es decir, ocupa todo el volumen de esa habitación.

Muestre a los alumnos la fotogra-fía de las dos pelotas y pregunte cuál de ellas creen que tiene más masa. Explique que no se puede saber esto a no ser que emplee-mos una balanza, puesto que se trata de cuerpos hechos de distin-tos materiales.

Para presentar la unidad

esquema

R03

Contenidos de la unidad

Utilice este esquema para que los alumnos se hagan una idea clara y organizada de los contenidos que estudiarán en la unidad.

UNIDAD 6

74

Begiratu goiko bi irudi horiei eta ●

azaldu zer den erretilu bat.

Zertarako egiten ditu ●

urre-bilatzaileak testuan azaltzen diren mugimendu horiek guztiak?

Zure ustez, testuan azaltzen den ●

metodoa erabiltzen al da oraindik ere, urrea bilatzeko?

Materia eta haren eraldaketak

Urre-bilatzaileaHarriz harri arin asko jauzika gurutzatu zuen erreka. Mendi-hegalak eta urak bat egiten zuten tokitik, palakada bat lur atera zuen, eta erretilura bota. Makurtu, eta erretiluaren zati bat uretan sartu zuen. Gero, trebeki egindako mugimendu zirkular batez, urari kanpora eta barrura eragin zion, lurra eta hartxintxarra zeharka zezan. Partikula handienak eta arinenak ur gainera igotzen ziren, eta abilki egindako mugimendu batez, ertzetik kanporatzen zituen.

Edukia gutxituz joan zen, harik eta lur xehea eta hartxintxar txikia soilik geratu ziren arte. Lanean jarraitu zuen, eta azkenerako, bazirudien erretiluan ura besterik ez zela geratzen. Baina orduan, ura erreka ertzera bidali zuen mugimendu erdizirkular bizi batez, eta hondar beltzezko geruza bat agertu zen, erretilu hondoan. Gertutik aztertu zuen. Erdian urre koloreko partikula bat zegoen.

JACK LONDON

«Urre-zaina», Urrearen ameskeria liburuan. Moldatua

6

132815 _ 0074-0087.indd 74 21/5/09 11:10:45

7574

75

MateriaUnibertsoko gauza guztiak materiaz eginda daude.

Objektuek badituzte bi propietate: masa eta bolumena. Horrez gain, badituzte elkarrengan-dik bereizten laguntzen diguten beste zenbait ezaugarri ere: kolorea, distira, elastikotasu na, gogortasuna, gardentasuna…

1. Beheko argazkiko bi objektu hauetatik zeinek du ur-masa handiena?

2. Beheko argazkiko bi objektu hauetatik zeinek du bolumen handiena?

3. Zer ezaugarriri esker antzeman diezaiokegu plastilinari? Eta beirari?

Materiaren egoera fisikoakMateria hiru egoeratan egon daiteke: solido- egoeran, likido-egoeran eta gas-egoeran.

Gorputz solidoek bolumen eta forma fin- ●

koak dituzte.

Gorputz likidoek bolumen finkoa dute, bai- ●

na ez dute forma finkorik.

Gasek ez dute ez bolumen ez forma fin- ●

korik.

Gorputzak egoera batetik bestera alda daitezke, tenperatura aldatzean. Aldaketa horri egoera-aldaketa deritzo.

4. Osatu taula hau.

Bai Ez Bai Ez

Solidoa

Likidoa

Gasa

5. Aipatu naturan berez gertatzen den egoera-aldaketa bat.

6. Zer egoera-aldaketa gertatzen da izotza urtzean?

GOGORATU IKASITAKOA

Zer den materia eta zer propietate dituen. ●

Zer den gorputz baten dentsitatea eta ●

zertarako balio duen magnitude horren berri izateak.

Zer diren substantzia puruak, eta zer, ●

nahasteak.

Nola banantzen diren nahasteen osagaiak. ●

Zer egoera-aldaketa mota dauden, eta zer ●

propietate dituzten.

Zer diren erreakzio kimikoak. ●

Nola neurtzen diren gorputz baten masa, ●

bolumena eta dentsitatea.

HAU IKASIKO DUZU

FORMA FINKOA BOLUMEN FINKOA

132815 _ 0074-0087.indd 75 21/5/09 11:10:46

R03

R01

R02

Ideas TICLa página web del centro educativo. Criterios de calidad http://observatorio.cnice.mec.es/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=600&mode=thread&order=0&thold=0

En este trabajo del Observa-torio Tecnológico del ISFTIC (Ministerio de Educación), su autor, Ángel Puente, enumera una serie de criterios de cali-dad que debe cumplir una página web.

Más información en la redBalanza virtual

http://concurso.cnice.mec.es/cnice2005/93_iniciacion_interactiva_materia/curso/materiales/propiedades/masa.htm

Emplee esta página para mostrar de una forma muy clara cómo funciona una ba-lanza. Destaque que lo que hacemos es comparar la masa que hay en un platillo de la balanza con la masa de las pesas que añadimos en el otro.

Para explicar

Amplíe la ilustración 2 para expli-car cómo se emplea la balanza. Explique que lo que se hace con este instrumento es comparar una masa desconocida (la del tomate, en este caso) con una masa que conocemos o patrón, la masa de las pesas. Cuando se equilibra la balanza, quiere decir que en am-bos brazos hay la misma masa.

presentación

R01

Recipientes para medir el volumen de líquidos

Esta presentación parte de la ilus-tración 3 para explicar el nombre y la función de los distintos reci-pientes que aparecen en ella. To-dos ellos se usan habitualmente en los laboratorios. Hágales ver la diferencia entre la probeta, que mide cualquier volumen de líqui-do, dentro de su rango de medi-ción, y el matraz aforado, con el que se mide un volumen fijo de líquido, gracias a la marca que tie-ne en su cuello estrecho. Puede pedir a los estudiantes que digan cómo usarían estos recipientes. Puede preguntar, por ejemplo: ¿Cómo haríais para saber lo que cabe en un vaso de agua? (Se usaría la probeta.)¿Cómo harías para medir un litro de agua? (Se usaría un matraz aforado.)

Para explicar

Amplíe la imagen 4, a fin de que comprendan perfectamente cómo se realiza el cálculo de la densi-dad. Indique de dónde salen los datos y cómo se realiza la opera-ción.

presentación

R05

La densidad

Esta presentación muestra la den-sidad de diversos materiales fácil-mente identificables. Utilícela para que los alumnos sean conscientes del rango normal de valores de la densidad. Hemos optado por ex-presar la densidad en g/cm3, que nos parece el modo más intuitivo. No obstante, en el Sistema Interna-cional de Unidades se expresa en kg/m3, de modo que es frecuente encontrar la densidad expresada en tales unidades. En esta presenta-ción puede llamar la atención sobre algunos datos. Por ejemplo, el hielo es menos denso que el agua sóli-da, lo que hace que flote sobre ella. El aluminio es bastante menos den-so que otros metales, como el ace-ro. Por eso se usa en la industria aeronáutica y otras aplicaciones. El oro es más denso que el plomo. Sin embargo, es el plomo el que se emplea como lastre, pues el oro es demasiado valioso.

UNIDAD 6

7776

76

Materia eta zer propietate dituen

1. Materia, gorputzak eta substantziakUnibertsoa osatzen duten objektu guztiak gorpu-tzak dira: liburuak, arrainak, harriak… Beraz, Lu-rra gorputz ugariz osatutako beste gorputz bat da.

Gorputz guztiak materiaz eginda daude. Baina ma-teria mota ugari daude. Esate baterako, domina olinpikoak hiru motatako materiaz egiten dira: urrez, zilarrez edo brontzez. Materia mota bakoitza substantzia bat da. q

Materia atomo izeneko partikula txiki-txiki batzuez osatuta dago. Ehun atomo mota baino gehixeago daude, eta horiek konbinatuta osatu dira Uniber-tsoko substantzia guztiak. Substantzia bakoi tza atomoen konbinazio berezi batez osatuta dago.

2. Materiaren propietateakMateriak bi eratako propietateak ditu: propietate orokorrak eta propietate bereizgarriak.

Propietate orokor ● rak materiaz eginda dauden gauza guztien propietateak dira; adibidez, masa, bolumena eta tenperatura.

Propietate bereizgarri ● ak, berriz, substantzia batzuk eta besteak bereizten laguntzen diguten desberdintasunak dira; esate baterako, kolorea, gardentasuna, gogortasuna eta dentsitatea.

3. Masa eta bolumena

Masa gorputz batek duen materia kantitatea da. Kilogramotan edo gramotan neurtzen da. Kilogra-mo batek mila gramo ditu.

Gorputz batek zenbat masa duen jakiteko, balan-tza erabiltzen da. Balantzan, gorputzaren masa eta pisuena alderatzen dira. w

Bolumena gorputz batek betetzen duen espazio kantitatea da. Litrotan edo mililitrotan neurtu ohi da. Litro batek mila mililitro ditu, eta mililitro bat zentimetro kubiko bat da.

Likidoen bolumena neurtzeko, neurriak markatu-ta dituzten ontzi gardenak erabiltzen dira. e

q 2008ko Pekingo Olinpiadetako zilarrezko, urrezko eta brontzezko dominak. Domina bakoitza gorputz bat da. Urrea, zilarra eta brontzea hiru substantzia dira.

e Likidoen bolumena neurtzeko ontziak. Irudiko ontzi hauek bolumena adierazten duten markak dituzte.

w Balantza. Tomateak beste platereko pisuen masa bera du.

132815 _ 0074-0087.indd 76 21/5/09 11:10:47

77

6

r Urre puruzkoa al da lingote hori? Urre puruaren dentsitatea zentimetro kubikoko 19 gramokoa da. Beraz, marrazkiko lingotea ez da urre puruzkoa.

4. DentsitateaGorputz baten dentsitatea haren masa bolumena-rekin zatituz lortzen da. Adibidez, zentimetro kubi-ko bat urek gramo bateko masa du. Beraz, uraren dentsitatea zentimetro kubikoko gramo batekoa da. Merkurioak, aldiz, urak baino askoz ere dentsi-tate handiagoa du. Zentimetro kubiko bat merku-riok 14 gramoko masa du. Beraz, merkurioaren dentsitatea zentimetro kubikoko 14 gramokoa da.

Horrek esan nahi du zentimetro kubiko merkurio batean zentimetro kubiko ur batean baino 14 aldiz materia gehiago dagoela.

Dentsitateak zer substantzia den asmatzeko balio du, substantziek dentsitate bera baitute beti, puruak badira. Esate baterako, imajinatu 250 zentimetro kubikoko eta 4.250 gramoko urrezko lingote bat du-zula, eta urre purua den jakin nahi duzula. Horretara-ko, urrearen dentsitatea zenbatekoa den begiratu behar duzu libururen batean: zentimetro kubikoko 19 gramo. Gero, lingoteak zer dentsitate duen kal-kulatuko duzu, 4.250 gramo 250 zentimetro kubiko-ren artean zatituz. Emaitza: 17 gramo zentimetro kubikoko. Beraz, lingotea ez da urre puruzkoa. r

5. Zergatik geratzen diren gorputzak ur gainean

Gorputz bat likido batean murgiltzen denean, den-tsitatearen arabera geratuko da ur gainean edo ur-pera hondoratuko. Gorputz baten dentsitatea urare-na baino txikiagoa bada, gorputz hori ur gainean geratuko da. Gorputz horren dentsitatea urarena baino handiagoa bada, aldiz, hondoratu egingo da.

Zurak urak baino dentsitate txikiagoa du. Horrega-tik, zur-bloke bat ur gainean geratuko da. Aitzitik, altzairuak dentsitate handiagoa duenez, altzairuzko bloke bat hondoratu egingo da uretan.

Gaur egun itsasontzi gehienak altzairuzkoak dira, bai-na ez dira hondoratzen. Izan ere, itsasontziak airez beteta daude, eta aireak urak baino askoz ere den-tsitate txikiagoa du. Beraz, guztira urak baino dentsi-tate txikiagoa duelako flotatzen du itsasontziak. t 1. Zer da aulki bat, gorputz bat ala

substantzia bat? Eta ura?

2. Zerk du bietan masa handiena, kilogramo bat lastok ala kilogramo bat paperek? Eta bolumen handiena? Azaldu zergatik.

Galderak

Unibertsoko gorputzak materiaz osatuta dau-de. Materiak propietate orokor batzuk –adibi-dez, masa eta bolumena– eta propietate be-reizgarri batzuk –adibidez, dentsitatea– ditu.

t Esperimentua, beirazko objektuekin. Beirak urak baino dentsitate handiagoa duenez, puxtarriak hondoratu egiten dira. Botila airez beteta dago, eta aireak oso dentsitate txikia duenez, flotatu egiten du.

dentsitatea = = 17g/cm34.250 g250 cm3

132815 _ 0074-0087.indd 77 21/5/09 11:10:48

R04

R05

Ideas TICCómo imprimir un PDF como si fuera una imagen A veces, al mandar imprimir un PDF aparece un mensaje de error, debido a que dicho archivo contiene imágenes o fuentes que no pue-den ser interpretadas por el programa Acrobat. Si selecciona la opción del menú Imprimir como imagen, evitará el problema. Para ello, siga estos pasos:1.º Abra el fichero PDF y seleccione el menú Imprimir. 2.º En la ventana que se ha abierto, haga clic sobre el botón

Avanzadas, situado en la parte inferior izquierda.3.º Haga clic en el cuadrito Imprimir como imagen y, de nuevo, pulse

el botón Aceptar. 4.º Pulse nuevamente el botón Aceptar.

Más información en la redEl juego de las disoluciones

http://www.bbc.co.uk/schools/ks2bitesize/science/materials/ reversible_irreversible_changes/play.shtml

Este juego, de la página de la BBC, permite experimen-tar con la solubilidad de di-versas sustancias y con algunos métodos de separa-ción. La puede emplear para reforzar los contenidos del libro. Esta página está en inglés.

Para explicar

esquema

R06

Mezclas y sustancias puras

Este esquema recoge los princi-pales contenidos de esta página y los ilustra con más ejemplos que los que aparecen en las ilus-traciones 1, 2 y 3. Puede emplear este recurso como alternativa al libro para explicar los contenidos de la página. O bien, tras explicar los contenidos apoyándose en el libro, puede emplear este esque-ma para repasar dichos conteni-dos y ampliar la información con más ejemplos. Puede llamar su atención sobre la sangre. Has-ta que no se observa con el mi-croscopio, no se aprecia que se trata de una mezcla homogénea. En cuanto a las mezclas homogé-neas, haga notar que, a simple vista, no podemos distinguirlas de las sustancias puras. Hace fal-ta más información para ello.

Para explicar

presentación

R07

La separación de mezclas

Esta presentación recoge los con-tenidos de la página, relativos a los métodos de separación de mezclas, de modo que puede em-plearla para explicar dichos con-tenidos. También puede emplear-la como refuerzo, tras explicar los contenidos, para mostrar casos concretos en los que se emplean técnicas de separación de mez-clas. Al hablar de la evaporación, puede distinguir entre la evapo-ración del agua en las salinas y la destilación. Con este segundo método se recupera también el líquido o los líquidos que forman parte de la disolución. Puede ci-tar, como ejemplo, la destilación del petróleo, mediante la cual se obtienen distintos componentes.

UNIDAD 6

7978

78

BBatzuetan, aire puruaz mintzo gara. Baina zien-tzialari baten ikuspegitik ez dago aire pururik, airea ez baita substantzia puru bat, nahaste bat baizik.

1. Substantzia puruakSubstantzia puru esaten diegu materia mota ba-karraz osatuta egonik, metodo bakunen bidez beste substantzia batzuetan banatu ezin diren substantziei.

Substantzia hauek, adibidez, puruak dira: ura, urrea, burdina, plastiko mota bakoitza, gatza, azu-krea, mineralak… q

2. NahasteakNahasteak zenbait substantzia puruz osatuta dau-de. Bi eratako nahasteak bereizten dira. Hona he-men:

Nahaste heterogeneo ● ak. Horrelako nahasteetan nabarmen bereizten dira osagaiak. Adibidez, fideo-zopa bat, harri bat… w

Nahaste homogeneo ● ak edo disoluzioak. Hala-koetan, berriz, ezin izaten dira osagaiak berei-zi. Esate baterako, itsasoko ura (urez eta ga-tzez osatuta dago), airea (zenbait gasez osatuta dago)… e

Aleazioak nahaste mota bereziak dira. Osagaieta-ko bat edo gehiago metalezkoa duten nahaste homogeneoak dira. Hona hemen pare bat ale a-zio:

Brontze ● a. Kobrearen eta eztainuaren aleazio bat da. Emaitza material gogor eta hauskaitz bat da.

Altzairu ● a. Burdinaren eta karbonoaren aleazio bat da. Hainbat aplikazio ditu eraikuntzan eta industrian.

Erabili ohi ditugun substantzia gehienak nahas-teak dira. Ura, esate baterako, substantzia purua da, baina nahasteak osatuz dago naturan, ia beti; izan ere, normalean beste substantzia batzuk iza-ten ditu disolbatuta, hala nola gatz mineralak, kloroa eta abar.

Nahasteak eta substantzia puruak

q Zenbait substantzia puru. A. Kuartzoa. B. Urrea. C. Merkurioa.

e Zenbait nahaste homogeneo. A. Kolonia. B. Airea. C. Brontzea.

w Zenbait nahaste heterogeneo. A. Harria. B. Entsalada. C. Lurra.

A

A

C

C

C

B

B

A

132815 _ 0074-0087.indd 78 21/5/09 11:10:52

79

6

3. Nahasteak banantzenBatzuetan, nahaste bat osatzen duten substantziak elkarrengandik banandu behar izaten dira. Sistema bat baino gehiago daude hori lortzeko. Hauek dira sistema horietako ezagunenetako batzuk:

Iragazketa ● . Solido baten eta likido baten arteko nahaste heterogeneoak banantzeko balio du; adi-bidez, hondarra eta ura banantzeko. Nahastea sare itxi batetik edo paper porotsu batetik igaroa-razten da. Solidoa sarean geratzen da, eta likidoa behera isurtzen. Neurri desberdinetako solidoak bereizteko ere erabiltzen da sistema hau. r

Dekantazioa ● . Dentsitate desberdinetako substan-tzien nahaste heterogeneoak bereizteko erabiltzen da. Nahastea jalkitzen uzten da, harik eta dentsi-taterik handieneko substantzia hondoan geratu arte. Ura eta olioa, adibidez, muturrean kanila bat duen dekantazio-inbutu batez bereizten dira. t

Bereizketa magnetikoa ● . Nahasteko elementue-tako bat burdinazkoa denean eta bestea ez denean erabiltzen da. Iman batek burdinazko elementuak erakartzen ditu.

Lurrunketa ● . Nahaste homogeneoak banantzeko erabiltzen da. Zati likidoa lurruntzean datza; horrela, substantzia solidoak berreskuratu ahal izaten dira. Metodo hauxe erabiltzen da gatza-getan, itsasoko uraren gatza eskuratzeko. Itsa-soko ura urmael handi batzuetan sarrarazten da, eta han, lurrundu egiten da ura. Gatza soilik geratzen da.

Badira nahasteetako osagaiak banantzeko beste metodo batzuk ere. Nahaste mota bakoitzerako metodo bat da egokiena eta eraginkorrena.

Materia substantzia puru gisa edo nahaste gisa egon daiteke. Nahasteak, berriz, heterogeneoak edo homogeneoak izan daitezke, eta hainbat metodo daude haien osagaiak banantzeko.

1. Definitu termino hauek: substantzia purua, nahaste heterogeneoa, nahaste homogeneoa eta aleazioa.

2. Zopatik fideoak bereizteko zer bereizketa-metodo erabiliko zenuke?

Galderak

r Sukaldeko tresnak. Sukaldean erabiltzen diren tresna askok iragazteko balio dute.

t Uraren eta olioaren dekantazioa. Olioak urak baino dentsitate txikiagoa duenez, goian geratzen da.

132815 _ 0074-0087.indd 79 21/5/09 11:10:53

R07

R06

Ideas TICPicasa

http://picasa.google.com/

Picasa es una aplicación de Google que nos permite ad-ministrar y editar fotografías de manera muy sencilla.

Para trabajar ideas previas

Amplíe la imagen 1 y pregunte qué cambios de estado se habrán producido para que aparezca el espejo empañado. De este modo, podrá comprobar lo que recuer-dan de años anteriores antes de comenzar esta página.

Para explicar

esquema

R08

Los cambios de estado

Este esquema muestra gráfica-mente los cambios de estado. Los cambios que se producen al calentar se representan sobre fle-chas naranjas, y los que discurren al enfriar, sobre flechas azules. Deténgase en la vaporización para asegurarse de que compren-dan la diferencia entre la evapora-ción y la ebullición. En la pantalla que ilustra la sublimación haga notar cómo en el detalle amplia-do se ven bolitas sólidas de yodo y nada de líquido, al tiempo que se observa el gas violáceo que se desprende de ellas. En la subli-mación inversa, por su parte, se observa cómo el gas, en contacto con el vidrio frío del tapón, se so-lidifica y forma agujas.

Para explicar

presentación

R09

¿Cómo ocurren los cambios de estado?

Esta presentación muestra los tres pasos que aparecen en la ilustra-ción 4. Haga notar que el hielo, en la primera pantalla, se encuentra a una temperatura inferior a 0 ºC (–5 ºC). Cuando la temperatura al-canza los 0 ºC, como se ve en el segundo paso, el hielo comienza a fundirse y encontramos a la vez agua líquida y hielo. Haga hincapié en que, aunque se siga calentan-do, mientras quede hielo, la tem-peratura del agua se mantendrá en 0 ºC. Luego, si se sigue calentan-do, después de que se haya fundi-do todo el hielo, la temperatura del agua vuelve a subir.

Para repasar


R10

Los cambios de estado

En esta actividad se pide que com-pleten un esquema similar al que aparece en la presentación de la página anterior, a fin de reforzar los contenidos relativos a los cambios de estado.

UNIDAD 6

8180

Más información en la redSólidos y líquidos

http://www.bbc.co.uk/schools/ks2bitesize/science/materials/ solids_liquids/play.shtml

Proponemos otro juego, to-mado de la página web de la BBC, para afianzar con-ceptos relativos a los cam-bios de estado; concreta-mente, los puntos de fusión de diversas sustancias.

80

q Kondentsazioa. Ur-lurruna kondentsatu egiten da, eta ur tantak osatzen ditu ispiluan.

w Iodoaren sublimazioa. A. Iodoa substantzia beltz bat da. B. Sublimatzen denean, purpura-koloreko gas bat bihurtzen da.

Egoera-aldaketak

1. Egoera-aldaketa motakMateria egoera batetik beste batera aldatzen de-ne an, egoera-aldaketa bat gertatu dela esaten dugu. Normalean, tenperatura igotzean edo jais-tean gerta tzen da. Hauek dira egoera-aldaketak:

Urtzea. ● Solido-egoeratik likido-egoerara aldatzea da. Adibidez, izotza urtzean gertatzen da.

Solidotzea. ● Likido-egoeratik solidora aldatzea. Urtzearen tenperatura berean gertatzen da.

Baporizazioa. ● Likido-egoeratik gas-egoerara aldatzea da. Bi modutan gerta daiteke:

– Irakitea. Azkar gertatzen da, tenperatura jakin batera iristean. Tenperatura hori finkoa da substantzia bakoitzean. Adibi dez, ura berotu eta irakiten hasten denean.

– Lurruntzea. Pixkanaka gertatzen da, irakin aurre ko tenperaturetan. Horixe gertatzen zaio urari, jantziak zintzilikatzen ditugunean, lehortzeko.

Kondentsazioa. ● Gas-egoeratik likidora aldatzea da. Adibidez, ur-lurruna ispiluan kondentsatzen da dutxatzen garenean. q

Sublimazioa. ● Solidotik gas-egoera ra alda tzea da, tartean likido-egoerara aldatu gabe. Prime ran ikus daiteke iodoan eta naftalinan, adibidez. w

Alderantzizko sublimazioa. ● Gas-egoeratik solidora aldatzea, tartean likido-egoerara aldatu gabe. e

2. Urtze-tenperatura eta irakite-tenperatura

Substantzia puru bakoitza tenperatura jakin batean aldatzen da beti solido-egoeratik likido-egoerara. Ten-peratura horri substantzia horren urtze-tenperatura deritzo, eta substantzien ezaugarri bereizgarri bat da. Uraren urtze-tenperatura 0 gradu zentigradukoa da (0 ºC idazten da); urrearena, 1.064 ºC-koa; eta mer-kurioarena, berriz, zero azpiko 39 ºC-koa.

Substantzia bat bere irakite-tenperaturara iristean, irakiten hasten da. Irakite-tenperatura ere ezauga-rri berezigarri bat da. Uraren irakite-tenperatura 100 ºC-koa da; alkoholarena, 78 ºC-koa; eta mer-kurioarena, berriz, 657 ºC-koa.

e Iodoaren alderantzizko sublimazioa. Iodo-gasa solido-egoerara aldatzen da, ontziaren goialdean, izotzak hoztean.

AB

132815 _ 0074-0087.indd 80 21/5/09 11:10:55

81

6

Egoera-aldaketa hauek daude: urtzea, bapo-rizazioa, kondentsazioa, solidotzea, sublima-zioa eta alderantzizko sublimazioa. Substan-tzia puruei tenperatura jakinetan aldatzen zaie egoera, eta aldaketak dirauen bitartean ez zaie tenperatura hori aldatzen.

3. Nola gertatzen dira egoera-aldaketak?

Egoera-aldaketek oso ezaugarri interesgarri bat dute: substantzia puru bat egoeraz aldatzen ari den bitartean, substantzia horren tenperatura ez da aldatzen. Beraz, esne-ontzi batean izotz zati batzuk jartzen baditugu eta ontzia berotzen jar-tzen badugu, laster ikusiko dugu izotzaren tenpe-raturak gora egiten duela zero azpiko tenperatu-retatik 0 ºC-ra iritsi arte. Une horretan, izotza urtzen hasten da, eta uraren eta izo tzaren nahas-te bat dugu. Une horretan, bai uraren bai izotza-ren tenperatura 0 ºC-koa da, eta berotzen jarraitu arren, tenperaturak ez du gora egingo; aitzitik, izotzak urtzen jarraituko du. Izotz guztia urtuta-koan berotzen jarraitzen badugu, orduan hasiko da uraren tenperatura igotzen. r

Era berean, ura irakiten badaukagu, 100 ºC-tan, eta berotzen jarraitzen badugu, urak 100 ºC iza-ten jarraituko du. Tenperatura ez zaio igotzen; ai-tzitik, irakiten eta lurruntzen jarraitzen du.

4. Egoera-aldaketen aplikazioakGizon-emakumeok egoera-aldaketez baliatzen ikasi dugu. Hona hemen baliatze horren zenbait adibide erabilgarri:

Urtzea eta solidotzea hamaika objektu fabrika- ●

tzeko erabiltzen dira. Zenbait plastiko eta metal berotu egiten dira, harik eta urtu eta likido-egoe-rara aldatu arte. Gero, molde batera isur tzen dira, eta solidotzen uzten zaie. Horrela, molde a-ren formako objektu bat lortzen da. t

Oso lurralde hotzetan, errepideak eraikitzeko ●

erabiltzen dute uraren solidotzea. Ura lurzoruan isurtzen dute, izoztean gainazal solido laua edukitzeko.

Dakizunez, itsasoko ura lurruntzeak gatzagetan ●

gatza lortzeko balio du.

r Izotza ur likido bihurtzen da. Egoera-aldaketak dirauen bitartean, tenperatura ez da aldatzen: 0 ºC-koa da. Zer tenperatura adierazten du irudiko termometro bakoitzak?

t Metalezko objektuen ekoizpena. Metal urtua nahi den formako moldeetan isurtzen da, bertan solido dadin.

1. Esan zer egoera-aldaketa gertatuko diren lapiko batean izotz-kubo bat berotzen badugu, berotzen hasten garenetik lapikoa hutsik geratu arte.

2. Zer egoera-aldaketa gertatzen da logela bateko zorua lehortzean?

Galderak

132815 _ 0074-0087.indd 81 21/5/09 11:10:57

R08

R09

R10

Ideas TICPlantillas de membretes para usar en documentoshttp://www.freeletterheadtemplates.net/

La mayoría de las plantillas con diferentes membretes contenidas en esta página están disponibles para usar-las en documentos Word o PowerPoint. Para descargar-las no hace falta registrar-se, basta con aceptar los Terms of Use.

Más información en la redUna reacción química

http://www.youtube.com/watch?v=76Z46ebc220

Puede emplear esta página para mostrar cómo ocurre la reacción química que se re-presenta en la figura 1. Ade-más, es fácil encontrar en youtube numerosos ejem-plos de reacciones químicas a partir de los nombres de los reactivos.

Para explicar

Amplíe la ilustración 1 y pida que describan lo que ven. Es intere-sante hacer notar cómo los dos líquidos que se mezclan son trans-parentes y, cuando entran en con-tacto, se forma un producto de color amarillo que no se disuelve en el agua. Puede explicar que los dos líquidos son disoluciones, como lo es el agua con sal, y que son las sustancias que están di-sueltas en el agua las que sufren el cambio químico, es decir: sus átomos se combinan de distin-ta forma y dan lugar al producto amarillo insoluble que se observa en la fotografía.

presentación

R11

Un ejemplo de reacción química

Se muestra mediante una secuen-cia de fotografías otro ejemplo de transformación química: la reac-ción de descomposición del dicro-mato de amonio, un compuesto de color anaranjado. Al calentarlo, se descompone y forma óxido de cromo, negro. En el proceso se desprende nitrógeno y vapor de agua. De nuevo, interesa que ob-serven que una sustancia se transforma en otra, como lo evi-dencia el cambio de color.

82

Para explicar

presentación

R12

La fotosíntesis y la respiración celular

La presentación muestra de for-ma esquemática los procesos de la fotosíntesis y la respiración celular. Puede emplearla tras ex-plicar el epígrafe 4, a fin de refor-zar los conceptos. Explique que los dos procesos son reacciones químicas, puesto que intervienen unas sustancias que dan lugar a otras diferentes. Recuerde que las plantas también realizan la respiración celular, como los ani-males. Estos, en cambio, no reali-zan la fotosíntesis.

Amplíe la ilustración 3 para expli-car el procedimiento de extracción de la clorofila. Al mezclar las ho-jas machacadas con la acetona, conseguimos que la clorofila (jun-to con otros pigmentos) se disuel-va en la acetona. Luego, al filtrar, retiramos los residuos sólidos de la mezcla.

UNIDAD 6

83

82

q Erreakzio kimiko bat. Berun-nitrato disoluzio bat, gardena, potasio-ioduro disoluzio batekin nahastean, hura ere gardena, kolore horiko substantzia solido bat sortzen da: berun-ioduroa. Deskribatu argazkian ikusten duzuna.

w Tenerifeko Santa Cruzeko findegi bat. Findegietan, petrolioak zenbait prozesu jasaten ditu, erregaiak eta beste substantzia batzuk sortzeko.

Aldaketa kimikoak

Aldaketa kimikoei erreakzio kimiko ere esaten zaie. Erreakzio horiek ohikoak dira gure egunero-ko bizitzan.

1. Aldaketa kimikoak zer direnAldaketa kimikoen bidez, substantziak beste era bateko substantzia bihurtzen dira. Ikus ditzagun bi adibide:

Zura erretzen bada, errauts bihurtzen da, eta kea ●

sortzen da.

Burdinazko objektu bat izarpean uzten badugu, ●

burdina-oxido bihurtuz joaten da.

Erreakzionatzean atomoak (substantzien osagaiak) beste modu batean konbinatzen direlako gertatzen dira aldaketa horiek. Egoera-aldaketetan, aldiz, ez da gertatzen horrelako aldaketarik. q

2. OxidazioaSubstantzia bat oxigenoarekin konbina tzean ger-tatzen den erreakzio kimikoa da oxidazioa. Sor-tzen den substantziari oxido esaten zaio. Adibidez, burdina oxidatzean, burdina-oxidoa sortzen da.

Burdina ez da oxidatzen den substantzia bakarra. Substantzia ugari oxidatzen dira: aluminioa, kro-moa…

3. ErrekuntzaErrekuntza ziztu bizian gertatzen den oxidazio mota berezi bat da, eta bero handia uxatzen da prozesuan. Errekuntzek oxigenoa behar dute. Erre- akzio horietan, karbono-dioxidoa sortzen da, eta atmosferara kanporatzen.

Erre daitezkeen substantziei erregai esaten zaie. Substantzia horiek berebiziko garrantzia izan dute gizateriaren historian, eta halakoxea dute gaur egun ere. Antzina, zuhaitzen zura eta zenbait koi-pe erabiltzen ziren erregai gisa. Geroago, ika tza erabiltzen hasi ziren; eta oraintsu, petroliotik era-torritako produktuak, hala nola gasolina eta ga-solioa. w

132815 _ 0074-0087.indd 82 21/5/09 11:10:58

83

6

Substantzia batzuk beste era bateko subs-tantzia bihurtzeko aldaketei eraldaketa edo erreakzio kimiko esaten zaie. Erreakzio kimi-koak dira, adibidez, oxidazioa, erre kuntza, fotosintesia eta arnasketa zelularra.

4. Bizia eta erreakzio kimikoakIzaki bizidunen barnean makina bat erreakzio kimi-ko gertatzen dira. Hauek dira garrantzitsuenak:

Fotosintesia. ● Landareek fotosintesiaren bidez lortzen dituzte elikagai guztiak, ura, karbono-dio-xidoa eta gatz mineralak erabiliz. Horretarako, argiaren energia eta klorofila izeneko substan-tzia berde bat ere erabiltzen dituzte. e

Arnasketa zelularra. ● Erreakzio hori animalia- ze-lulen eta landare-zelulen barnean gertatzen da. Elikagai en oxidazio bat da. Hain zuzen ere, eli-kagaiak aireko oxigeno arekin konbinatzen dira, eta karbono-dioxidoa sortzen dute. Erre akzio horren bidez, zelulek elikagaien energia bere-ganatzen dute.

5. Industria eta erreakzio kimikoakHamaika industriatan erabiltzen dira erreakzio kimikoak. Erreakzio horien bidez, lehengaiak eral-datu egiten dira, eta beste era bateko substan-tzia bihurtzen; esate baterako, plastikoak, deter-genteak, kosmetikoak, botikak, ongarriak, hariak, pinturak…

Industria kimikoak lanpostu asko sortzen ditu, eta erraztu egiten du gure eguneroko bizitza; bai-na oso kutsatzailea izan daiteke. Horregatik, en-presa horiek arreta handiz jokatu behar dute, in-gurumenari kalterik ez egiteko.

Galderak

1. Erreakzio kimiko bat gertatzen al da bonbilla bat pizten dugunean? Eta kandela bat pizten dugunean? Azaldu zergatik.

2. Definitu oxido eta erregai terminoak, zure hitzak erabiliz.

3. Azaldu zergatik diren erreakzio kimikoak fotosintesia eta arnasketa zelularra.

LORTU NAHI DUGUN MUNDUAErregai fosilakErregai fosilak ikatza eta petrolioaren deribatuak dira. Garrantzi handikoa da horiek ez xahutzea, bi arrazoi nagusi hauengatik:

Erregai horiek ez dira berriztagarriak; hau ●

da, agortu egingo dira.

Erregai horiek erabiliz, karbono-dioxidoa sor- ●

tzen eta kanporatzen da, eta karbono-dioxido hori da beroketa orokorraren eragile nagusia.

Denok egin dezakegu zerbait erregai fosilak aurrezteko, ahal dela garraio publikoa erabiliz eta etxeko energia-kontsumoa zainduz (batez ere, berogailua eta aire girotua gehiegi ez era-biliz).

● Idatzi erregai fosilak aurrezteko bi aholku; gero, hitz egin gelakide guztien artean, bururatu zaizkizuen aholkuei buruz.

e Landare batetik klorofila ateratzeko prozesua. A. Txikitu espinaka-orriak, motrailu batean. B. Nahasi orriok azetonarekin eta utzi jalkitzen. C. Iragazi nahastea.

A C

B

132815 _ 0074-0087.indd 83 21/5/09 11:10:59

R11

R12

Ideas TICAudacity http://audacity.sourceforge.net/

Audacity es un programa libre y de código abierto para grabar y editar sonido. Está disponible para Microsoft Windows, Mac OS X, GNU/Linux y otros sistemas ope-rativos.

Más información en la redDensidad

http://concurso.cnice.mec.es/cnice2005/93_iniciacion_interactiva_ materia/curso/materiales/propiedades/densidad.htm

Esta página permite hacer varios «experimentos virtua-les» relacionados con la den-sidad. Puede ser interesante emplearla tras el apartado Aprende a hacer, a fin de reforzar los procedimientos que han aprendido.

Para evaluar


R13


R16


R14


R15

Ponte a prueba

Utilice estas actividades para lle-var a cabo una evaluación colecti-va de la unidad.

El recurso 13 plantea pregun-tas sobre temas de toda la uni-dad. Puede pedir que respondan las preguntas individualmente o en grupos.

En el recurso 14 deben identificar distintos cambios de estado en fotografías. Pida a los alumnos que justifiquen sus respuestas.

En el recurso 15 se muestran va-rias mezclas y deben elegir el mé-todo más adecuado para separar los componentes de cada una de ellas.

El recurso 16 es un crucigrama con conceptos de toda la unidad. Puede pedir que cada palabra la indique un alumno diferente, o puede resolverlo en común.

84

Para explicar

presentación

R17

La medición de masas y volúmenes

Esta presentación le ayudará a explicar cómo se realiza el proce-dimiento. Recorre de forma gra-dual cada uno de los apartados utilizando las mismas fotografías del libro ampliadas. Se puede em-plear para resolver los apartados a y b de la actividad 14.

UNIDAD 6

85

84

9. Beiraren dentsitatea urarena baino handiagoa da. Azaldu zergatik egoten den, orduan, ur gainean beirazko botila huts bat, eta zergatik hondoratzen den, urez beteta dagoenean.

10. Begiratu zer gertatzen den kobrezko objektu bat zilar-nitratozko disoluzio batean murgiltzean, eta esan ea erreakzio kimikorik gertatzen den, zure ustez. Azaldu zure erantzuna.

4. Egin nahasteak banantzeko ezagutzen dituzun metodoen zerrenda eta azaldu zertan datzan metodo bakoitza.

5. Osatu materiaren egoera-aldaketei buruzko eskema hau:

6. Azaldu zer diren urtze- eta irakite-puntuak eta esan zertarako diren erabilgarriak.

7. Azaldu zer den oxidazioa, eta zer, errekuntza. Gero, azaldu zer lotura dagoen bi eraldaketa horien artean.

8. Zer produktu mota lortzen dira industria kimikoaren bidez? Zergatik jokatu behar dute arreta handiz industria horiek?

1. Lotu bi zutabeak eta definitu zutabe horietako termino guztiak.

2. Zer dentsitate du 6 zentimetro kubikoko bolumena eta 48 gramoko masa duen bola batek?

3. Piritak zentimetro kubikoko 5 gramoko dentsitatea du. Datu hori jakinda, erantzun galdera hauei.

a. Zer masa du zentimetro kubiko bat piritak?

b. Zer masa du 250 zentimetro kubiko piritak?

Ariketak

11. Esan bi argazki hauetako zein den substantzia puru batena, eta zein, nahaste batena. Azaldu nola jakin duzun.

12. Nola bananduko zenituzke burdinazko karraka-hautsez, gatzez eta zerrautsez osatutako multzo bateko osagaiak?

13. Arrautza-budin bat egiteko, osagaiak Maria bainutan egosi behar dira; hau da, lapikoa urez betetako lapiko baten barnean jarri behar da sutan. Zure ustez, zer dela-eta egiten da hori?

Ulertu

Propietate orokorrak

masa

bolumena

dentsitatea

Arrazoitu

minerala

SOLIDOA

………

………

Aplikatu

harria

BA

Propietate bereizgarriak

▼

132815 _ 0074-0087.indd 84 21/5/09 11:11:01

6

IKASI EGITEN

Masak eta bolumenak neurtzen

Gorputz batek zer masa eta zer bolumen dituen jakiteko, balantza bat eta laborategiko edo sukaldeko ontzi graduatu bat behar dituzu.

Gorputz solido batek (altzairuzko torloju batek) eta likido batek (merkurio kantitate txiki batek) zer masa eta zer bolumen dituzten aurkituko dugu.

6

14. Begiratu orrialde honetako irudiei eta esan zenbatekoak diren…:

a. Torlojuaren masa eta bolumena. c. Torlojuaren dentsitatea.

b. Merkurioaren masa eta bolumena. d. Merkurioaren dentsitatea.

Gorputz solido baten masa.

Torlojua balantzaren gainean jarri behar da, eta balantzak zenbateko masa adierazten duen idatzi.

Gorputz likido baten masa.

Lehenik, erabili beharreko ontzia pisatu behar da, eta haren masa idatzi. Gero, berriro pisatu behar da ontzia, merkurio eta guzti, eta pisua idatzi. Azkenik, guztizko pisuari ontziarena kendu behar zaio.

Gorputz solido baten bolumena.

Torlojua estaltzeko adina ur isuri behar da ontzi neur-tzailera, eta bolumena idatzi. Gero, torlojua sartu behar da, eta ur-mailak adierazten duen bolumena idatzi. Azkenik, torlojuak eta urak batuta zuten bolu-menari ur hutsaren bolumena kendu behar zaio.

Gorputz likido baten bolumena.

Merkurioa ontzi neurtzailera isuri behar da, eta ontziak adierazten duen bolumena idatzi.

85

132815 _ 0074-0087.indd 85 21/5/09 11:11:04

R13 R14 R15 R16

R17

Ideas TICGoogle para móviles http://www.google.es/intl/es/mobile/

En esta página puede obte-ner distintas aplicaciones de Google para utilizarlas en el teléfono móvil: el busca-dor Google, el correo elec-trónico Gmail, los mapas interactivos Google Maps…

Más información en la redCuriosidades científicas

http://www.quimicaweb.net

En esta página web, del IES Itaba, encontramos una se-cción con curiosidades cien-tíficas que puede leer y co-mentar con sus alumnos de Primaria. Muchas de estas curiosidades están relacio-nadas directamente con la presente unidad didáctica.

Para evaluar


R18

Resumen de la unidad

Este recurso presenta el resu-men de la actividad 1 del libro del alumno, con algunos huecos para completar. Puede solicitar que eli-jan entre las palabras que apare-cen en el recuadro o que digan la respuesta correcta sin ver las op-ciones. Si le parece conveniente, puede pedir que aprendan de me-moria este resumen.

Amplíe el esquema para realizar la actividad 2 en común. Pida a los alumnos que completen los huecos y que traten de ampliar el esquema añadiendo más infor-mación en los recuadros finales. Por ejemplo, puede poner ejem-plos de las propiedades genera-les y específicas, de las mezclas homogéneas y heterogéneas, de los cambios de estado y de las reacciones químicas.

86

Para explicar

Vaya ampliando los textos de la página y pida que cada uno lo lea un alumno. Luego, pida a ese alumno que explique qué ocurre en ese paso, es decir, qué proce-so de separación de mezclas se ha realizado. Al llegar al paso del reactor biológico, deberán tener en cuenta que se trata de una reac-ción química, la respiración celu-lar: las bacterias se alimentan de los residuos y liberan CO2.

UNIDAD 6

87

86

3. IKASTEN IKASTEKO. Berrikusi unitatea eta idatzi zure ustez zer den zailena. Eskatu, gelakide bati, ulertzen laguntzeko.

1. Irakurri laburpena.

MateriaUnibertsoko gorputz guztiak materiaz osatuta daude. Mate-ria, berriz, atomoz osatuta dago.

Materiak propietate orokor batzuk (masa, bolumena…) eta propietate bereizgarri batzuk (dentsitatea…) ditu.

Gorputzak substantzia puruez edo nahasteez osatuta egon daitezke. Nahasteak heterogeneoak edo homogeneoak izan daitezke.

Egoera-aldaketakTenperatura igotzean, egoera-aldaketa hauek gerta daitezke: urtzea, baporizazioa eta sublimazioa. Tenperatura jaistean, berriz, beste hauek: solidotzea, kondentsazioa eta alderantzizko sublimazioa.

Aldaketa kimikoakAldaketa edo erreakzio kimikoak izeneko prozesuen bidez, substantziak beste era bateko substantzia bihurtzen dira. Oxidazioa, errekuntza, fotosintesia eta arnasketa zelularra erreakzio kimikoak dira.

Berrikusi

baditu honela ager daitezke: aldaketak jasaten ditu:

MATERIA

……… ………………

……… ………substantzia puru gisa egoera-aldaketakpropietate

heterogeneoak

2. IKASTEN IKASTEKO. Kopiatu eta osatu eskema.

132815 _ 0074-0087.indd 86 21/5/09 11:11:04

87

6

GAI NAIZ…

Informazio tekniko bat ulertzeko

1. Aurkitu zer diren hondakin-urak. Zergatik tratatu behar dira araztegietan?

2. Hondakin-urak nahasteak dira. Nahasteak banantzeko zer prozesu ageri dira testuan?

1 2 3 4 5 6 78

1. Ura burdin sare batean zehar igarotzen da, eta kutsatzaile solido handiak bertan geratzen dira.

2. Sare-begi estuagoko beste sare batzuen bidez, solido txikiagoak kentzen zaizkio.

3. Ura ontzi hondar-kentzaile eta deskoipetzailera igarotzen da. Han, harea hondoan jalkitzen da, eta koipeak gainazalera igotzen, dentsitateari esker. Bi substantzia horiek kendu egiten dira.

5. Erreaktore biologikoan, ura airearekin nahasten da, uretako bakterioek oxigenoa erruz izan dezaten eta hondakinen bidez elika daitezen. Arnasketa zelularra egitean, bakterioek karbono-dioxido bihurtzen dituzte hondakin asko, eta atmosferara isurtzen.

6. Bigarren mailako dekantagailuetan, hondoan jalkitzen dira bakterioak eta oraindik ere urak dituen ia substantzia kutsatzaile guztiak.

7. Bigarren mailako dekantagailutik irteten den ura ureztatzeko erabil daiteke, jada, eta ibaietara nahiz itsasora ere isur daiteke.

8. Andel guztien hondotik ateratako hondakinek lohiak osatzen dituzte. Lohi horiek ere tratatu egiten dira, kutsadura kentzeko eta nekazaritzan ongarri gisa erabiltzeko.

4. Lehen mailako dekantagailuan, oso partikula txikiak hondora eroriz joaten dira, dentsitateari esker, eta kendu egiten dira.

Gure araztegian, Goiko Zumardiko eta Beheko Zumardiko hondakin-urak biltzen dira, ur horiek leheneratzeko eta Zumartxo ibaira ahalik eta baldintza onenetan isurtzeko. Urak zenbait prozesu jasaten ditu araztegian:

132815 _ 0074-0087.indd 87 21/5/09 11:11:05

R18

Ideas TICAntivirus 2009 Security Alert http://observatorio.cnice.mec.es/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=668

En este trabajo publicado por el Observatorio Tecno-lógico del ISFTIC (Ministerio de Educación), su autor, Die-go Morla, nos muestra cómo eliminar este spyware.

5U06

Documents

Transcript of 5U06