ANTZINAROAREN AMAIETA
description
Transcript of ANTZINAROAREN AMAIETA
ANTZINAROAREN AMAIETA
6. GAIA DBH 2
IV. mende bukaera – XV. mendea
Erromatar Inperioa erdibitu Teodosio I (Handia)
enperadorearen heriotzagatik
Kristautasuna ezarri
Barbaroekin tratua egin (soldatuak)
BIZANTZIAR INPERIOA
Honorio V. mendean bukatu germaniarren inbasioen
ondorioz
Mendebaldeko inperioa
Ekialdeko inperioa edo Bizantiar inperioa
Arcadio enperadorea
XV. Mendean bukatu
Hasierako herrialdeak: Asia Txikia, Balkanetako
penintsula, Siria, Palestina eta Egipto
VIII-IX. Mendeetan borroka ikonoklasta = erlijio-
irudiak debekatu
VI. mendea goieneko aldia (Justiniano I) = Erromatar
inperioaren handitasuna berreskuratu nahi
Kanpaina militarrak Mediterraneoan
Afrikako iparraldean
Italiar penintsulan
Hispaniako hegoaldean
* Konstantinoplako Patriarkaren eta Erromako Aita
Santuaren arteko liskarrak (Ekialdeko Zisma 1054) Mendebaldea Aita Santuari leial
Ekialdea Konstantinoplako Patriarkari leial (Eliza
Ortodoxoa)
Ekialdeko inperioa edo Bizantiar inperioa
INPERIOAREN ANTOLAKUNTZA
Kristautasunak eragin handia gobernuan
Politika:
Estatu teokratikoa
Enperadorea (basileusa) = jainkoaren ordezkaria lurrean
Armadaren laguntza
Elizak pisu politiko handia
Ekonomia: Oinarria: nekazaritza (nagusiki latifundioak)
Merkataritza ere oparoa (batez ere ehunen
manufaktura)
Gizartea: Hierarkizatua:
1. Enperadorea
2. Kleroak eta nobleak
3. Armadako soldatuak
4. Esklaboak, nekazariak eta merkatariak
INPERIOAREN ANTOLAKUNTZA
INPERIOAREN GAINBEHERA ETA AMAIERA
XI. mendetik aurrera inperioaren gainbehera
1453an bukatu = Turkiarrek Konstantinopla hartu
Arrazoiak Arabiarren eta turkiarren presioa
Probintzia aberatsenak konkistatuz. Mugen aurkako erasoak ugari
Krialdi ekonomikoa Gerra etengabeak nekazaritza murriztu eta merkataritza
txartu. Ondorioak: Landa-eremua hustu: hiriburura emigratu Armada zatitu: gastu handia suposatzen zuen
BIZANTZIAR KULTURA
Greziar inperioaren eragina = esaten da kultura klasikoa transmititu
Hiru arlo nabarmendu: Hezkuntza: aberatsen seme-alabak bakarrik
Artea eta letrak irakatsi batez ere
Hizkuntza: greziarrak latina ordezkatu hizkuntza ofizial bezala
Zuzenbidea: Bizantziok lege-kodea sortuJustinianoren Kodea
JUSTINIANOREN KODEA
BIZANTZIAR KULTURA
Erlijioari lotuta Arkitektura
Erromatarren elementu batzuk hartu: ganga Berrikuntzak: gurutze grekoko oinplanoa Eraikuntzek: material pobreak
HarriaAdreilua
Barrualdeak aberastasunez beteak
Eskultura Eskultura gutxi geratu dira
SANTA SOFIA BASILIKA
HOSIOS-LUKAS MONASTERIOA
Pintura: tenpluen barrualdea edertzeko
Horma pintura
Ikonoak: guztiak erlijiosoak
Mosaikoak
Erromatar tradizioa
Eszena erlijiosoak
Bizantziar inperioaren historiako garaien
adierazpenak
MOSAIKOAK
ISLAMA
Islamiar zibilizazioaren elementu bateratzailea
Erlijioa
VII. mendean sortu
Arabian
Jarraitzaileak musulmanak = sinestuna
ISLAMA EZAGUTZEA
Monoteista = jainko bakarra
Liburu sakratua = Korana
Jainkoa = Ala
Profeta = Mahoma
Mahoma profeta = Buruzagi politiko eta erlijiosoa
Arabiako penintsulako zati handi bat konkistatu
Sinestunaren bost betebeharrak:
Fede aitortza (shahada): Ala da jainko bakarra eta
Mahoma da haren profeta
Otoitza (salat): Egunean 5 aldiz, Koraneko txatal batzuk
errezitatu Mekara begira
Baraualdia (swam): Ramadan hilean. 10 urtetik gorakoek
Limosna (zakat): txiroei limosna ematea eta ondasunak
partekatzea
Erromesaldia (hayy): Mekara joan behar bizitzan behin
Mahomen bizipenak eta esaerak jasotzen dituen idazkia =
Sunna
ISLAMAREN HEDAPENA
Inperioak VIII. Mendean = hedapenik
handiena
Afrikako iparraldea eta Iberiar penintsulako zati
handi bat
Inperioaren bilakaera
Jainkoak lurrean zuen ordezkaria = Kalifa
632. urtean Mahoma hil = garai politiko berria hasi
Bi aldi/dinastia bereizi ziren
Omeiatarren dinastia 661. urtean
Hiriburua: Damasko
Antolaketa: politika eta ekonomiaren inguruan
Lurraldearen banaketa = emirrerrietan (probintziak)
Agintariak: gobernadorea + kalifaren ordezkaria (emirra)
Abbastarren dinastia 750. urtean
Hiriburua: Bagdad
Antolaketa: ekonomia eta kulturaren inguruan
Txanponak sortu
Arabiera hizkuntza ofiziala
EKONOMIA ETA GIZARTEA
Gizartea = hiritarra = hierarkizatua
*Hiria = ekonomia, erlijioa eta boterearen gunea
*Arabiarrak = administrazioko eta armadako kargurik
garrantzitsuenak
*Arabiarrak ez zirenak = botere-eremuetatik baztertuta
Inperioaren ekonomiaren oinarria: Merkataritza
Nekazaritza
Manufaktura
*Merkataritza-bide garrantzitsuenak kontrolatu
Labore garrantzitsuenak: Zerealak
Frutak
Kotoia
Azafraia
Lihoa
Manufaktura industria nagusiak: Larrugintza
Papergintza
Zeramika
Beiragintza
Oihalgintza
ISLAMIAR KULTURA ETA ARTEA
Ekarpen kulturalak: Hizkuntza eta literatura
Matematika eta astronomia
Teknologia berriak
Osasuna, medikuntza eta higienea
Artea Arte sinkretikoa = beste kultura batzuetako arte-
elementuak
Ez ziren asko garatu = pintura eta eskultura (Koranak
debekatu irudiak gurtzarako erabiltzea)
Arkitektura Arkitektura eraikin garrantzitsuenak = hirietan
Erlijio eraikinak: meskitak eta madrasak Eraikin zibilak: jauregiak
Ezaugarriak: Dekorazio soila kanpoaldean
Portalea Kupula
Apaingarri ugari barrualdean: Patioak Lorategiak Iturriak Irudi geometrikoak Koraneko pasarteak…
Eraikuntza-material pobreak: Kanpoaldean: buztina, igeltsua edo zura Barrualdean: marmola, mosaikoak, magolanak…
ARKU MOTAK
ARROKAKO MESKITA (JERUSALEM)
KORDOBAKO MESKITA
Meskitaren egitura Haram
Otoitz aretoa Minarete
Dorrea otoitzera deitzeko
Sabil Iturria
Sahn Patio nagusia
Minbar Pulpitua
Quibla Mekara begirako horma
Mihrab Mekara begirako hobia
ARTE TXIKIAK Motak
Miniatura Ainpagarria; Korana edertzeko Geroago erabiltzen ziren:
Ipuinak Fabulak Medikuntza, astronomia eta
zientziari buzuko liburuak
Zeramika Ehungintza Urregintza Mosaikoak Beiragintza
INPERIO KAROLINGIOAFRANKOEN INPERIOTIK
Frankoak = V. Mendeko Galia Erromatarrean kokatutako herri
germaniarra
VI. mendean lurralde osoa menderatu eta erresuma bat sortu
Monarkia ahula beraz noblezia indartu
732an Karlos Martelek (noblea) Poitiersen islama Europan sartzea
geldiarazi
751an Pepin Laburra (Martelen semea) frankoen errege bihurtu
Dinastia Karolingioa onartzeko Aita Santuari lurrak eman = Eliz Estatua sortu
(indarra)
768an Karlomagno (Pepinen semea) errege izendatu = Europako zati handi
bat konkistatu, Mendebaldeko Erromatar Inperioa berrezartzeko.
800an Aita Santuak Karlomagno kristau-herriaren enperadore izendatu
KARLOMAGNO
INPERIOA Antolakuntza
Karlomagnok Akisgranen (Alemania) ezarri hiriburua (Gortea
bertan)
Enperadorea = botere politiko eta militarraren ordezkari gorena =
Jainkozko zuzenbideko monarkia
Harreman feudalaren hasiera
Inperio handia = administrazio zabala sortu behar
Inperioa banatu eta zati batzuk nobleen esku utzi: Konderria: Erregeak izendatutako noble batek gobernatu
Marka: defentsa-lurraldea, mugetan kokatua eta markes batek
gobernatua
Missi Dominici = konde eta markesen jokabidea kontrolatzeko
arduradunak
Nobleei feudoak eman = truke nobleek erregeari leialak
EKONOMIA
Inperio nagusiki landatarra = lurra
aberastasun-iturri nagusia
Jendea herrixkatan edo biztanle-gune txikitan
sakabanatuak
Hiria ez da gehiago botere politikoaren eta
eskulangintzaren gunea
Merkataritza murriztu
GAINBEHERA
Inperioak Karlomagnoren erregealdian (768-
814) iraun zuen bakarrik Luis Errukitsua errege ahula zen
Ezin inperioari eutsi
Inperioa banatzea erabaki (843 Verdungo Ituna) Nobleziak gero eta botere handiagoa
Ondioz sortu:
Frantziako Erresuma
Lotaringia
Germania
PIZKUNDE KAROLINGIOA
Pizkunde Karolingioa = erromatarrek utzitako
ondarean eta bizantziar tradizioan oinarritutako
artea eta kultura
Kultura
Biztanle + nobleek = ez zekiten irakurtzen + idazten
Kleroek + ordena monastikoek = kultura-maila handia
Karlomagnoren ardura nagusiak
Administrazio eraginkorra lortzea
Irakaskuntza antolatu
Kultura bultzatu
Irakaskuntza Alfabetatzea sustatu
Eskolak sortu
Eskoletan: arteak eta zientziak ikasten ziren
(salmoak, kantuak, kalkulua eta latina)
Monjeak ez zeuden prestatuta monasterio eta
erlijio-zentroetan
Jendea ez zengoen prest monasterioetara
joateko
Monasterioetan mota guztietako eskuizkribuak
eskuz kopiatu eta zabaldu
Erromatar eta bizantziar tradizioen eragin nabaria zuen artea loratu Arkitektura:
Lan asko eraikin: jauregiak, tenpluak eta monasterioak… Materialak:
Hasieran: zura Gero: Adreilua eta Harria
Ezaugarriak: Erdi-puntuko arkuak Zutabeak euskarri
Lanik ezagunetako bat: Alemaniako Akisgran hiriko kapera palatinoa (erregearen hil kapena)
Pintura eta eskultura: Aztarna gutxi geratzen dira
Mosaikoak: Tenpluak edertzeko
Miniaturak: Eskuizkribuak edertzeko Inperio osoan lantegiak
ARTEA
AKISGRANEKO KAPERA
MAPA HISTORIKOAK NOLA INTERPRETATU
Informazio iturri baliagarriak → historia ikertzeko/ulertzeko
Gaikakoak dira
Mapa historikoa: historiako gertaerak geografikoki kokatu eta
grafikoki jasotzen dituzten mapak dira.
Bi mota:
Estatikoa: une jakin bateko gertaera historiko bat jasotzen dute
Dinamikoa: egoera historiko baten bilakaera erakusten dute.
Kontuan hartzeko:
Izenburua: izena eta aztergaia
Legenda/argibidea: mapa interpretatzeko beharrezko
informazioa
Ikurrak: Geziak: mugimendua adierazi
Lerro etengabeak: mugak adierazi
Lerro etenak: denbora laburrez menperatutako lurraldea
Lerro oker koskadunak: erresistentzia, defentsa antolatua
edo blokeoa
Irudi geometrikodun lerroak: harresiak edo babes-lerroak
Bi lerro zuzen paralelo: herrialdeen arteko aliantza
Sua: jaikialdiak/matxinadak
Ezpata gurutzatuak: gudaldiak
Eraztun gurutzatuak: batasun dinastikoa/ezkontza
Gainean gurutzea duen zirkunferentzia: erlijio-guneak
Azterketarako urratsak:
Eremu geografikoa eta garai historikoa
kokatu/deskribatu
Mapa mota adierazi (estatiko edo dinamiko)
Egoera politikoa eta lurraldeak deskribatu
Datu ekonomiko, sozial eta kulturalak aipatu
Txosten bat idatzi datuekin