GUÍA DE RECURSOS EDUCATIVOS residuos e compostaxe

ELABORACIÓN E MAQUETACIÓNCentro de Documentación Ambiental Domingo Quiroga

EditaCEIDA

Coa colaboración deDeputación de Pontevedra

3ª edición actualizadaOutubro 2021

1

GUÍA DE RECURSOS educativos: residuos e compostaxe

PRESENTACIÓN

O Plan Revitaliza, da Deputación de Pontevedra, trata de impulsar un modelo de residuos baseado na compostaxe e no tratamento a quilómetro cero dos biorresiduos municipais. Aposta pola compostaxe como modelo de xestión global, tratando os residuos orgánicos a través de centros de autocompostaxe comunitaria, de autocompostaxe individual e plantas comerciais.

Entre as súas actividades divulgativas, o Plan Revitaliza conta cun programa de educación ambiental dirixido aos centros de ensino da provincia, que pretende difundir a compostaxe entre o alumnado, persoal docente, e tamén entre os pais e nais.

Este programa está desenvolvido polo Centro de Extensión Universitaria e Divulgación Ambiental de Galicia (CEIDA) a través dun convenio de colaboración coa Deputación de Pontevedra, e nel inclúense actividades nas aulas, xornadas de formación do profesorado, exposicións, obradoiros ou congresos de educación ambiental.

Esta guía de recursos educativos sobre residuos e compostaxe foi elaborada polo Centro de Documentación Ambiental do CEIDA, e sirve como material de apoio aos centros participantes no programa educativo, e a todas as persoas que traballan no campo da Educación Ambiental vinculada aos residuos.

A maior parte dos documentos pódense descargar a texto completo ou visualizar a través da Rede, mais tamén inclúe recursos físicos dispoñibles en préstamo no Centro de Documentación.

2


índice

Materiais do Plan Revitaliza ............................................................. 3

Materiais técnicos para o persoal docente ................................. 5

Recursos didácticos para traballar na aula ................................ 14

Textos literarios ................................................................................... 24

Documentais e vídeos didácticos ................................................... 30

Xogos didácticos interactivos .......................................................... 37

Centro de Documentación Ambiental Domingo Quiroga ........ 40

MATERIAIS PLAN REVITALIZA

[ Documentos divulgativose educativos elaboradosdentro do Plan Revitaliza ]

O xogo da miñocaDeputación de PontevedraRecurso didáctico empregado no programa educativo do Plan Revitaliza, dirixido ao primeiro ciclo de primaria, que aborda de xeito lúdico e ameno os conceptos básicos da compostaxe.

Taboleiro: https://bit.ly/30eCCrUPreguntas: https://bit.ly/3qndnya

Videoguía compostaxe comunitarioDeputación de PontevedraReportaxe na que unha mestra composteira detalla

como realizar un compost de calidade no composteiro comunitario describindo os procesos e as ferramentas necesarias.

https://bit.ly/3H62iYh

Vídeoguía compostaxe individual Deputación de PontevedraReportaxe na que unha

mestra composteira detalla como realizar un compost de calidade no composteiro individual describindo os procesos e as ferramentas necesarias.

https://bit.ly/3c1azhF

Guía de compostaxe individual: Plan RevitalizaDeputación de PontevedraGuía de compostaxe para informar sobre o proceso de compostar os residuos orgánicos na túa propia casa.

https://bit.ly/3ojhKrh

Guía de compostaxe comunitaria: Plan RevitalizaDeputación de PontevedraGuía breve a modo de infografía que recolle información básica sobre a compostaxe comunitaria: que se pode compostar, como facer, quen se ocupa do compost...

https://bit.ly/30kGIyr

Tríptico Apúntate á Compostaxe: Plan Revitaliza Deputación de PontevedraMaterial divulgativo que recolle información básica do Plan Revitaliza: por que compostar, onde compostar, como facelo, así como que residuos se poden botar no composteiro.

https://bit.ly/3bYcN1v

4


Máis información do Plan Revitaliza: https://revitaliza.depo.gal

Materiais técnicos para o docente

[ Libros, informes, recursos de referencia dirixidos ao persoal docente sobre os residuos urbanos e a compostaxe ]

do PXRUG na que, entre outras cuestións, resolveuse ampliar a vixencia do PXRUG ata o ano 2022. Este documento recolle a súa actualización.

https://bit.ly/3Cj8KYZ

Dirección Xeral de Calidade Ambiental e Cambio Climático (2020). Estratexia Galega de Economía CircularXunta de GaliciaO 12 de decembro de 2019 aprobouse en Consello da

Xunta a Estratexia Galega de Economía Circular 2020-2030. Con este documento a Xunta de Galicia quere impulsar un cambio na próxima década que permita substituír o noso sistema económico e produtivo lineal por outro máis eficiente e racional, baseado na recuperación de materiais.

https://bit.ly/3fjgeRH

Elzer-Peters, K. (2020). El huerto en la cocina: residuo ceroEditorial AcantoQue facer cos restos orgánicos que xeras na cociña? Nesta guía atoparás toda a información que necesitas para cultivar e volver a propagar verduras

a partir dos restos culinarios, reducindo así os residuos alimentarios. Inclúe experimentos científicos para facer cos máis pequenos da casa.

García, N. (2020). Guía de medidas para prevenir y reducir el desperdicio alimentarioAgencia Menorca Reserva de Biosfera, Consell Insular de Menorca

Arnell, K. (2021). Vivir sin generar residuosRoca EditorialEste libro guiará ao lector polo camiño cara un estilo de vida libre de residuos, cos principios das 5R (reparar, reducir, reutilizar, reciclar e recuperar). Dende reducir os residuos de comida, ata

elaborar produtos de beleza e saúde feitos na casa, cara un estilo de vida sen lixo.

Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestrutura (2011). Plan de xestión de residuos urbanos de Galicia (PGRUG) 2010-2020 Xunta de GaliciaAprobado en virtude de acordo do Consello da Xunta de 13 de

xaneiro de 2011, pretende dar cumprimento ao disposto pola Lei 10/2008 de residuos de Galicia en materia de difusión e publicidade, poñéndoo a disposición das Administracións afectadas, do público interesado e de toda a cidadanía galega.

https://bit.ly/3q9dzB5

Consellería de Medio Ambiente e Ordenación do Territorio (2016). Actualización do PXRUG: Plan de xestión de residuos urbanos de Galicia Xunta de GaliciaEn decembro de 2016 aprobouse unha actualización

RESIDUOS URBANOS

6


Propostas para reducir odesperdicio alimentario, poñendo énfase na súa prevención, e non tanto no reaproveitamento dos residuos xerados. As medidas están agrupadas en cinco decálogos, para que poidan ser impulsadas de forma específica dende os axentes do sector primario

(especialmente o agrario), da comercialización, da hostalaría, da restauración colectiva e os consumidores.

https://bit.ly/3o8BVb7

Ramírez, Y. (2020). Residuo ceroEditorial TitilanteO lixo que xeramos é un fiel reflexo de como vivimos neste planeta. Este libro invítanos a superar o devastador modelo de usar e tirar, a reflexionar sobre a forma na que consumimos alimentos, moda,

cosmética, ... e dar un paso hacia un consumo máis responsable, crítico e transformador, a partir da redución de residuos.

Rhoads, E. (2021). Residuo cero: 365 consejos para reducir, reutilizar e reciclarCinco TintasGuía paso a paso para incorporar sinxelos cambios no día a día que repercutirán positivamente no futuro do

planeta. Erin Rhoads é unha apaixonada defensora do estilo de vida «residuo cero», e neste libro ofrece un consello para cada día do ano.

7

Simon, J.M. (2017). Residuo cero: cómo reactivar la economía sin cargarse el planetaKaicron Unha economía baseada no malgasto de recursos, está condenada á insostibilidade ambiental, económica e social.

Os residuos son o síntoma, a proba de que o sistema está mal deseñado. Este libro presenta unha alternativa ao sistema actual de xestión de recursos que é factible, positiva e que, mediante as últimas innovacións no campo social e tecnolóxico, permítenos mirar hacia o futuro con esperanza.

Tansey, R. (2015). Reducción de residuos: el reciclaje no es suficiente para alcanzar una economía circularAmigos de la Tierra Reducir a cantidade de residuos e mellorar a súa xestión é necesario, mais a

redución do sobreconsumo dos recursos naturais, implica unha estratexia máis ampla. Esta guía recolle algúns aspectos que os gobernos deberían ter en conta para reducir os residuos e mellorar a xestión dos recursos naturais, promovendo a reutilización, a reparación e a reciclaxe.

http://bit.ly/2jvPFxA

Virginie, M. (2011). Los caminos del reciclajeNed EdicionesEste libro responde á necesidade de coñecer os ciclos que emprenden os refugallos coa idea de concienciarnos do impacto que producen sobre o noso ecosistema.



Alonso Peña, J. R. (2011). Cómo hacer compost: guía para amantes de la jardineria y el medio ambienteMundi-PrensaGuía sinxela para todas as persoas que estén interesadas na produción

de compost, tanto particulares, agrupacións e institucións (comunidades de veciños, concellos, urbanizacións, ONG´s) como empresas ou outros colectivos.

Alonso Peña, J.R. (2014). Compost de lombricesMundi-PrensaA cría de miñocas é un método sinxelo, racional e económico que constitúe unha alternativa á continua degradación, erosión e contaminación dos nosos solos. Aprender como se fai compost de miñocas

pode ser útil na xardinería, a agricultura sostible e o coidado do medio ambiente.

Álvarez de la Puente, J. M. (2014). Manual de compostaje para agricultura ecológicaJunta de Andalucía A produción de compost vense realizando dende tempos inmemorables, xa que a natureza produce

humus espontaneamente. Este manual pretende profundar neste procedemento de aproveitamento dos residuos orgánicos e a súa aplicación á agricultura ecolóxica.

https://bit.ly/3vZTBIo

8

COMPOSTAXEVispo, A. (2019). Zero waste para salvar el mundo: guía ilustrada para una vida sostenibleEditorial VergaraPrimeira guía ilustrada que ofrece trucos e consellos para poñer en práctica o movemento ‘Zero Waste’ en

todos os ámbitos do día a día: como reciclar os residuos, como facer a compra dunha forma máis sostible, que obxectos debemos eliminar da nosa rutina...

VV.AA. (2015). La gestión de los residuos municipalesFundación Conde del Valle de Salazar (Universidad Politécnica de Madrid) Esta guía mostra aspectostales como a prevención de residuos, os distintos sistemas de recollida e os seus custos asociados, así como os

diferentes tipos de tratamento de residuos e valorización, todo isto enmarcado no contexto legal vixente.

https://bit.ly/3y3CLKL

Vizcaíno López, A. (2020). Contenedor amarillo S.A.Fuera de RutaVivimos nun modelo de consumo baseado na obsolescencia dos produtos. Non hai solucións máxicas para salvar o planeta da inundación de envases de usar

e tirar, mais coñecendo onde e como ocorre a transformación dos nosos refugallos nas nosas materias primas, todos podemos aportar algo para resolver o problema e mellorar o sistema.


9

Ansorena Miner, J. (2016). El compost de biorresiduos: normativa, calidad y aplicacionesMundi-PrensaNo estado español, a recollida separada e o tratamento biolóxico dos biorresiduos iníciase en Cataluña e, uns

anos despois, en Gipuzkoa. Este libro recolle a experiencia vasca dos últimos vinte anos: o complexo marco normativo, a caracterización e avaliación da calidade do compost e as súas posibles aplicacións nas áreas da horticultura, a xardinería e o paisaxismo.

Aporta Comunicación (2020). Manual de compostaje para una correcta gestión de los residuos urbanosSOGAMAA correcta xestión dos residuos urbanos é un dos maiores desafíos ambientais,

responsabilidade compartida de diferentes actores implicados. A compostaxe doméstica e a vermicompostaxe poden ser dúas excelentes alternativas para a súa xestión. Esta guía recolle todas as súas aplicacións e beneficios.

https://bit.ly/3BUbcob

Barral Silva, M.T.; Díaz-Raviña, M.; Devesa-Rey, R.; Paradelo Núñez, R. (eds.) (2014). Avances en la investigación sobre compost: materias primas, procesos, calidad y usosAndaviraA compostaxe goza en España

dunha longa tradición, aínda que nos tempos

Amigos de la Tierra (200-?). Manual básico para hacer compostAmigos de la TierraManual básico que recolle os aspectos máis relevantes para facer compost: a preparación previa, os materiais, as mesturas, operacións, fases

e tipos de compost, así como consellos de interese.

https://bit.ly/33INCvy

Amigos de la Tierra (2009). Manual de compostaje Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y MarinoA preocupación pola necesidade dunha xestión dos residuos urbanos plásmase

na abundante lexislación aplicada a este ámbito. Este manual pretende fomentar a implantación no territorio nacional da compostaxe doméstica, e obter así un produto útil como fertilizante e emenda orgánica en zonas axardinadas ou de recreo.

https://bit.ly/3bmVZRB

Amigos de la Tierra (2015). Ventajas del compostajeAmigos de la TierraCada día malgastamos toneladas de recursos naturais en forma de lixo e unha gran porcentaxe corresponde á fracción orgánica. Amigos de la Tierra insiste nas vantaxes que supón a compostaxe.

https://bit.ly/3k9ozdD

10

CEIDA (2011). Manual de compostaxe doméstica na Comarca de BetanzosCEIDAO proxecto ‘Compostaxe Doméstica na Comarca de Betanzos’ foi promovido pola Asociación de Desenvolvemento Rural

Mariñas–Betanzos no ano 2011, como experiencia piloto que pretendía demostrar o funcionamento da compostaxe doméstica en diferentes tipoloxías de unidades familiares, vivendas e contornas sociais e xeográficas da comarca de Betanzos. Esta publicación forma parte dos materiais didácticos elaborados no marco deste proxecto.

https://bit.ly/3jVGvZN

COGERSA. (2009). Guía de compostaje domésticoCOGERSAEsta guía informa sobre a reciclaxe da materia orgánica e explica cun enfoque práctico as cuestións principais sobre a compostaxe: material e utensilios, funcionamento, aplicacións, problemas que

poden xurdir e como solucionalos...

https://bit.ly/3jD0uLu

Diputación de Alicante (2019). Manual práctico de compostaje comunitarioDiputación de Alicante Debido ao auxe dos residuos orgánicos, é necesario atopar solucións sostibles para levar a cabo a súa xestión, como pode ser o compost. Este documento describe os pasos

a seguir para realizalo, a súa utilidade, os

máis recentes, os países do norte e centro de Europa posúen un maior liderado. O uso do compost é ademáis moi variado, dende o agrario como abono ou substrato, ata usos máis novidosos de restauración ambiental ou depuración. Todos estos avances analízanse nas III Xornadas de Compostaxe da Rede Española de Compostaxe celebradas en Compostela no 2012, que recompila esta publicación.

https://bit.ly/3nh6pJi

Bueno Bosch, M.(2004). Cómo hacer un buen compost : manual para horticultores ecológicosLa Fertilidad de la TierraHoxe en día xa se sabe que non hai que alimentar ás prantas, senon á terra

na que nacen e se desenvolven. O alimento perfecto para a terra é o compost. Con esta guía aprenderemos paso a paso a facer compost, o mellor abono para o noso horto e xardín, esencial para manter sa e fértil a terra de cultivo.

Bueno Bosch, M.(2015). Elabora tu propio lombricompost : el mejor humus para tu huerta, macetas y jardínLa Fertilidad de la TierraGuía práctica de vermicompostaxe para iniciarse e profundizar na

apaixonante e enriquecedora práctica de obter humus de miñoca. Poderás reciclar residuos (do fogar, da horta, da escola, da finca agrícola ) e obter un excelente abono que incrementará a fertilidade da terra, o vigor das plantas e a produtividade dos cultivos.


11

fenómenos naturais que consiste en descompoñer os nosos residuos orgánicos e obter como resultado un fertilizante de alta calidade. Esta guía recolle os aspectos a ter en conta para elaborar o compost na casa.

https://bit.ly/3E2wTEA

L’Espigall (2021). Guía de elaboración de compost rico en carbonoL’EspigallA aplicación de materia orgánica nos solos permite que estos sexan máis produtivos e máis eficientes. Para obter un compost rico en carbono hai que seguir

unha serie de pasos descritos nesta guía, que permitirán incrementar a produción vexetal do solo. Documento elaborado no marco de TornaSòl, proxecto de investigación participativa levado a cabo no Parque Natural da Serra de Collserola.

https://bit.ly/3rQpzWV

Medialdea Mankomunitatea (200-?). Manual de compostajeMedialdea MankomunitateaA compostaxe non é unha tecnoloxía. É un proceso comparable á humidificación

que ten lugar de forma natural nos substratos dos bosques húmidos. Esta guía recolle os aspectos básicos, elaboración, consellos, así como solucións a preguntas frecuentes.

http://bit.ly/2GsqdRv

problemas que poden xurdir na súa elaboración, ademáis de recoller ligazóns de interese.

https://bit.ly/2WY0Ftb

Fresno, E. e Ojeda, M. (200?). Pequeño manual de compostaje domésticoEcologistas en AcciónA fracción orgánica é o compoñente do noso lixo que mellor pode ser reciclado a través da compostaxe. Este manual é unha sinxela guía para aprender a compostar na

casa.

https://bit.ly/3ht1gtW

García Izquierdo, B. e González Rodríguez, C. (2017). Manual básico de compostajeMedio Ambiente, Agua, Residuos y Energía S.A.Que é a compostaxe e cales son os seus beneficios? Como se fabrica? Onde debemos

colocar un composteiro? Estas cuestións e moitas máis son recollidas nesta guía básica para a elaboración de compost doméstico, que axudará a reducir os residuos que depositamos no colector verde.

http://bit.ly/2sDo0kh

GMR Canarias (2008). Guía util para compostarÁrea de Sostenibilidad, Territorio y Medio Ambiente, Cabildo de TenerifeNa natureza todo se recicla. O que sae da terra volve a ela en forma de nutrintes. A compostaxe é unha imitación controlada e acelerada dos


12

dentro das iniciativas municipais de compostado descentralizado que impulsa a Diputación de Granada, como material de apoio nos procesos de asistencia técnica que esta presta aos concellos.

http://bit.ly/2C6rqjg

Schuldt, M. (2006). Lombricultura: teoría y prácticaMundi-PrensaEste libro constitúe unha resposta integradora acorde á evolución, perfil actual e proxección futura da actividade para a lombricultura doméstica, as

Pymes, as actividades agroindustriais xeradoras de grandes cantidades de materia orgánica insuficientemente aproveitada e as correntes de refugallos vinculada á xestión e tratamento de residuos sólidos urbanos.

Sevilla Portillo, A.; et al. (2012). Compost para principiantesFundación CajamarEsta guía recolle todo o necesario para producir compost: que é, como se fai, o proceso e pasos a seguir, así como algunhas indicacións para avaliar a calidade do

compost resultante.

https://bit.ly/3lr0Bfy

Moreno Casco, J. e Moral Herrero, R. (eds.) (2008). CompostajeMundi-PrensaObra de referencia sobre a compostaxe, que realiza unha ampla revisión do coñecemento nesta área, tanto a nivel do propio proceso

como do produto obtido. Recóllense aspectos xerais sobre o tratamento e xestión dos residuos orgánicos, aspectos técnicos do proceso da compostaxe, a calidade do compost, aplicacións en agricultura e outros ámbitos, así como casos prácticos.

Plana González-Sierra, R.; et al. (2021). Guía práctica para a implantación da compostaxe comunitaria como alternativa para a xestión local dos biorresiduosAsociación Fertile Auro

Guía de referencia para a implantación da compostaxe comunitaria que se enmarca dentro das políticas e estratexias globais de economía circular para a xestión local dos biorresiduos. Pretende orientar ao persoal técnico, empresas, persoas usuarias, administracións públicas e outros axentes de interese, nas prácticas e o manexo dos espazos de compostaxe comunitaria.

www.fearesiduos.com

Rodríguez Ramírez, R. (2016). Manual de compostado y vermicompostado domésticoDiputación de GranadaPublicación orientada a ilustrar os procesos de compostaxe e vermicompostaxe doméstica


13

refugallos orgánicos que tiramos ao colector pode converterse en humus, que é de grande relevancia para as plantas.

VV.AA. (2010). Compost y abonos naturalesSusaetaOs residuos orgánicos procedentes do xardín, horto ou a cociña, pódense empregar convertidos nun abono excelente denominado compost. Este libro ofrece ao lector unha guía moi completa

para aprender a crear e empregar o compost, e establecer así un xardín saudable e respectuoso co medio ambiente.

Sheperd, A. (2008). Guía para la elaboración de compost: recetas para disfrutar de un jardín sano y del cuidado del medio ambienteTutorCon esta guía

comprenderemos o sinxelo que é transformar as sobras da cociña en nutrientes vitais para a terra do xardín. Contén oito receitas para elaborar compost, algunhas transmitidas durante xeracións, outras novas desenvolvidas cun enfoque científico novidoso.

SOGAMA (2021). Manual de compostaxe doméstica e recollida selectivaSOGAMACase a metade do lixo que se xera nos fogares é materia orgánica. Esta pode ser utilizada para elaborar compost, un abono excelente con propiedades para o solo.

Este manual explica non só que é o compost senón que pasos hai que seguir para obtelo e as súas utilidades.

https://bit.ly/38Y08da

Vallès Casanova, J.M. (2014). Compostar en casa: manual para fabricar abono con residuos del hogarEdiciones del SerbalManual práctico para iniciarse na compostaxe a pequena escala, tanto para os que

teñen xardín como para quen non dispón dese espazo. O obxectivo está claro: a bolsa de


RECURSOS DIDÁCTICOS para TRABALLAR NA AULA

[ Unidades didácticas e libros informativos para traballar co alumnado de todos os niveis educativos ]

Recurso didáctico no que se desenvolven contidos relacionados coa problemática dos residuos en xeral e, concretamente, co sistema de xestión de residuos da Coruña. Inclúe un manual para o profesorado e unha proposta de actividades para o alumnado.Dirixido a: secundaria.

Manual para o docente: https://bit.ly/3k2ZrWm Manual para o alumando: https://bit.ly/3AaFkLu

Bombín Puyo, J. e Sevillano Pérez, N. (2005). Erre que erre: cuaderno del profesorJunta de Castilla y León, Consejería de Medio AmbienteO programa ‘Erre que Erre’ ten como obxectivo mellorar o

coñecemento dos residuos urbanos e promover os cambios de comportamento para asegurar unha adecuada utilización dos sistemas de xestión implantados. Este material, dirixido ao primeiro curso da ESO, foi deseñado partindo de solucións e alternativas positivas e posibles, non só analizando problemáticas. Inclúe un cómic, un folleto informativo e un caderno do profesorado.Dirixido a: secundaria

https://bit.ly/3hB0RpD

Bunting, P. (2020). Tu planeta te necesita: una guía optimista para reducir, reutilizar, reciclar y renovarRBANinguén quere pensar no lixo. Nembargantes, aínda que non nos decatemos, os refugallos xa forman parte das nosas vidas. De onde sae o lixo e

Arana Eiguren, X. (coord.) (2012). Recicla tu vida: unidad didácticaDiputación Foral de Bizkaia, Departamento de Medio AmbienteEsta unidade didáctica traballa o ciclo de vida dos materiais. Sete sesións con diferentes

actividades prácticas que nos axudarán a comprender a importancia que ten cada unha das fases do ciclo de vida dos materiais cos que convivimos no noso día a día.Dirixido a: primaria e secundaria.

https://bit.ly/3CPPceI

Arbuniés y Lekumberri (2008). Materiales educativos sobre residuos sólidos urbanosCentro de Recursos Ambientales de Navarra Proposta de materiais educativos para traballar a problemática dos residuos

sólidos urbanos. Pode ser empregado en centros escolares, mais tamén no ámbito non formal. Entre os conceptos recollidos atópase a orixe e localización dos residuos sólidos urbanos, os probemas derivados da súa acumulación, hábitos de comportamento que favorecen a xestión do lixo ou consumo responsable, entre outros.

Dirixido a: infantil, primaria e secundaria.

http://bit.ly/2jwwK5R

Ayuntamiento de A Coruña (200-?). Los residuos urbanos en A CoruñaÁrea de Movilidad y Sostenibilidad Urbana, Ayuntamiento de A Coruña

RESIDUOS URBANOS

15


Carreiro, P. (2018). Que se bota no contedor amarelo (Os Bolechas Guías)BolandaOs humanos somos os habitantes da terra que máis lixo producimos, sendo os envases unha parte moi grande do lixo xerado. Os

Bolechas van axudarnos a comprender que cousas se tiran no contedor amarelo e cales non. Dirixido a: infantil e primaria.

https://bit.ly/3zOmqJp

Centre d’Ecologia i Projectes Alternatius (2001). Guies d’educació ambiental: 4 propostes senzilles per reducir els residusAjuntament de BarcelonaGuía didáctica que ofrece información, consellos e

solucións prácticas para reducir a cantidade e a toxicidade dos nosos residuos, para xerar menos lixo do necesario e, en definitiva, colaborar cunha cidade máis sostible e máis solidaria coa nosa contorna.Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/2VP5qUZ

COGERSA (201-?). Recicla y coloreaCOGERSACaderno para colorear e descubrir como coidar da natureza cun xesto tan sinxelo como separar os residuos e empregar os colectores azul, verde ou amarelo.

onde acaba? Canto tarda en descompoñerse? Preguntas como estas son resoltas neste libro a fin de poder axudar ao noso planeta. Dirixido a: primaria.

Callejo Touriño, M.J. e Fernández Merino, A. (coords.) (2019). Cuaderno de reciclajeCOGERSAOrientado a todos os públicos para promover a correcta reciclaxe dalgúns dos residuos que xeramos

(aceite vexetal, lámpadas, móbiles…). Organizado en fichas diferenciadas por cada tipo de residuo, nas que se inclúe as súas características, información sobre como se recicla e algúns dos novos produtos elaborados a partir do residuo recuperado.Dirixido a: primaria e secundaria

Caderno: https://bit.ly/3Crwwm2 Exercicios: https://bit.ly/3s4ynZe

Carreiro, P. (2017). Como producir menos lixo (Os Bolechas Guías)BolandaA sociedade de consumo na que vivimos, dominada pola adquisición incontrolada de bens, o hábito de usar e tirar, as políticas de márketing... deu lugar a que a produción

de lixo no noso país teña incrementado dunha forma preocupante. Os Bolechas ensinarannos neste volume que facer no fogar, na escola, no supermercado, no traballo, no tempo libre... para evitar xerar máis lixo do necesario.Dirixido a: infantil e primaria.

https://bit.ly/3jZXc6h

16


Gordon, M. e Green, J. (2020). ¿Por qué debo reciclar?AnayaCal é a importancia de reciclar e como podemos axudar nós dende a nosa casa? Os protagonistas desta historia ensinarannos e mostrarannos

as respostas ás nosas dúbidas incluíndo actividades lúdicas e notas para os pais e nais, e para o persoal docente. Dirixido a: infantil e primaria.

Greenpeace (201?). Guía de transform-acción: reducción de los residuos (Serie Cómo lograr un centro educativo más sostenible)GreenpeaceComo reducir os residuos na nosa comunidade

educativa? Redución, reutilización e reciclaxe son os principios desta guía educativa dirixida á comunidade escolar.Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/3CraJdi

Jiménez, N. e Jiménez, E. (2011). ¡Puaj!: los residuosSusaetaLibro informativo que pretende inculcar aos máis pequenos o respecto polo medio ambiente e, concretamente, sobre a reciclaxe e a xestión dos

residuos. Dirixido a: primaria.

Porque tamén os protagonistas dos contos saben reciclar.Dirixido a: infantil.https://bit.ly/2XnYoYv

Ecoembes (2021). Reciclaje en el aulaEcoembesPortal da empresa Ecoembes que recompila diferentes recursos didácticos relacionados coa xestión dos residuos sólidos urbanos.Dirixido a: infantil, primaria e secundaria

https://bit.ly/3C88oDY

Daynes, K. e Donnelly, P. (2021). Yo me pregunto... la basura y el reciclajeUsborneLibro informativo que introduce aos nenos e nenas aos procesos de tratamento de residuos e reciclaxe, cunha grande cantidade de datos, divertidas ilustracións e

solapas con preguntas e respostas.Dirixido a: primaria

Fabbian, F. (2020). Gira la rueda y salva la tierraVicens Vives Todos podemos axudar á natureza dalgunha maneira. Neste libro poderemos aprender a importancia de limpar o mundo de plásticos e outros residuos. Dirixido a: infantil e primaria.

17


diario, nas nosas vivendas e colexios. Non se plantexan problemas relacionados con outros residuos como os industriais ou as augas residuais. Inclúe unha guía para o profesorado, un caderno de traballo para o alumnado e unha carpeta de documentación complementaria.Dirixido a: primaria e secundariaCarpeta primaria: https://bit.ly/3AaOFmOCarpeta secundaria: https://bit.ly/3nt0aCA

Martínez Egaña, V. (2021). Familias con clase: programa de educación ambiental: cuaderno de actividadesCOGERSACaderno que recolle distintas actividades coa finalidade de difundir a cultura das Tres

Erres a toda a comunidade educativa, a través da reciclaxe artística, desenvolvendo estratexias de concienciación e recuperando o valor do xogo e o contacto directo coa natureza.Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/38ZHfXo

Martínez Villar, A.J. e Ojeda Barceló, F. (2001). Las basuras: un tesoro en tus manos (guía informativa + guía de actividades)EcotopíaMaterial didáctico que recolle os aspectos máis relevantes que interveñen na temática

dos residuos: as fraccións do lixo doméstico, a lexislación e propostas para solucionar os problemas actuais. Inclúe ademáis diferentes actividades para traballar nas aulas.Dirixido a: secundaria

Lanzarote Recicla (2018). Manual de reciclaje centros educativosCabildo de LanzaroteA reciclaxe na escola proporciónanos unha ferramenta práctica e activa. Este documento propón a reciclaxe no centro como unha experiencia educativa

innovadora e dinámica, traballando nun proxecto común de forma colaborativa. O obxectivo final é facer da reciclaxe un hábito, integrado na vida e na dinámica escolar.Dirixido a: primaria e secundaria.https://bit.ly/3nzLWj0

Leiro Lois, A.; et al. (2002). Os residuos (manual e cadernos de exercicios)A Nosa TerraUnidade didáctica sobre a redución, reutilización e reciclaxe dos residuos. Inclúe información sobre a orixe do lixo, os distintos tipos de residuos (envases, materia

orgánica, papel e cartón, vidro...), o valor dos residuos... e actividades para desenvolver nas aulas.Dirixido a: primaria e secundaria.

Marcén, C., Hueto, A., e Fernández Manzanal, R. (2001). ¿Dónde está la basura que producimos?Mancomunidad de la Comarca de PamplonaUnidade didáctica dirixida a escolares de primaria que se ocupa dos residuos urbanos,

fundamentalmente producidos no noso consumo

18


poder consumir dunha maneira responsable. Este libro pertence á colección Misión Planeta, adicada aos obxectivos da Axenda 2030 das Nacións Unidas para o Desenvolvemento Sostible.Dirixido a: Infantil e Primaria

SMA (200?). Puntúa limpio con los residuosAyuntamiento de MadridGuía de traballo que pretende ser unha ferramenta de apoio á acción educativa. Contén información sobre o tema dos residuos e, específicamente, sobre a súa xestión. Inclúe suxerencias de actividades

para desenvolver na aula, ademáis de recursos para o docente como un glosario, bibliografía e ligazóns de utilidade.Dirixido a: primaria e secundaria.

Guía do profesor: http://bit.ly/2jwhuWsFichas de traballo: https://bit.ly/3njQvOp

SOGAMA (200-?). O lixo, un problema teu e do planetaSOGAMAXa sabemos o grave problema que para o noso planeta representa o lixo. Tamén sabemos como podemos reducir o volume de lixo con xestos sinxelos no noso

día a día. O seguinte paso é ser conscientes de que unha correcta separación de refugallos nos nosos fogares é crucial para que se poida recuperar e reutilizar. Nesta guía didáctica amósannos como podemos facelo de forma correcta.Dirixido a: infantil e primariahttps://bit.ly/3bbxFBV

Precioso, J.; Henriques, R. (2008). ReciclaxeNova GaliciaA produción de bens de consumo é beneficiosa, mais xera a redución de recursos naturais e grande cantidade de residuos. A reciclaxe reduce o consumo de recursos e enerxía e os problemas

ambientais da súa vertedura. Esta guía didáctica recolle todos os aspectos relacionados co tratamento de residuos mediante a reciclaxe.Dirixido a: primaria e secundaria

Rodríguez García, Rodrigo; et al. (2013). Educación ambiental, residuos y reciclajeConsejería de Medio Ambiente y Ordenación del Territorio, Junta de Andalucía.Para abordar a xestión dos

residuos dende un punto de vista didáctico, esta guía explica os diferentes sistemas de tratamento e solucións á problemática asociada á xeración dos refugallos. Presenta ademáis ferramentas, recursos para traballar dende o ámbito da educación, xa sexa dende a aula dun centro de ensino ou dende a educación non formal.Dirixido a: secundaria.

http://bit.ly/2jyBIi2

Serrano, L. (2000). Basura y más basuraAnayaPreguntácheste algunha vez que pasaría se ninguén retirase o lixo? Así é como comeza esta aventura, onde os seus protagonistas explican os pasos a seguir para reciclar e

19


Queres participar nas solucións á xestión de residuos? Isto supón consumir menos e potenciar a durabilidade e a reparación nos produtos. Ademáis, podemos convertilos en materia prima de novo mediante a reciclaxe. Nesta guía abórdanse posibles actuacións para sensibilizar á comunidade escolar sobre esta problemática. Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/2U9m8Ow

Varas, J. (2006). Los residuos no son basuraGobierno de Cantabria, Consejería de Medio AmbienteCaderno didáctico ilustrado que recolle diferentes aspectos relacionados co lixo, os residuos sólidos urbanos, a súa xestión, o transporte e o

seu tratamento. Dirixido a: primaria

https://bit.ly/3C0ndIG

VV.AA .(2012). Juegos y juguetes para reducir, reciclar y reutilizarCOGERSAConxunto de xogos variados que promoven a redución e reutilización de residuos. Deseñados por persoal docente, e nalgúns casos

alumnado, dos colexios de Asturias que colaboran na Red de Escuelas de Reciclaje de COGERSA. Dirixido a: infantil e primaria

https://bit.ly/3s6Nh1d

SOGAMA (200-?). Separamos para recuperarSOGAMAOs residuos que non fomos quen de reutilizar aínda poden ser útiles no posterior tratamento que reciben logo de ser depositados no colector. Esta guía didáctica amosa como podemos separar

para recuperar o lixo de forma correcta.Dirixido a: infantil e primariahttps://bit.ly/3BXX65d

SOGAMA (200-?). Vida despois da reciclaxeSOGAMAMoitos dos refugallos que van parar aos colectores poden ser reciclados ou reutilizados. Evitamos así que se produza máis lixo innecesariamente e contribuímos a que o planeta sexa máis sustentable. Nesta

unidade didáctica detállanse os usos que se poden dar aos refugallos tras o correspondente tratamento industrial.Dirixido a: infantil e primaria

https://bit.ly/3zWkxv8

Sureda, P. e Baselga, J.M. (2001). Los residuos. ¿Qué podemos hacer?: cuaderno de actividades y recomendacionesDepartamento de Medio Ambiente del Gobierno de Aragón, Fundación Ecología y Desarrollo

20


experimentación para estudar os efectos que ten o compost sobre as propiedades do solo e o crecemento das plantas. O compost será obtido a partir de restos orgánicos que xera a propia actividade diaria, como pode ser a comunidade escolar.Dirixido a: primaria e

secundaria.

http://bit.ly/2EonxDK

Compostadores. (2009). Actividades pedagógicas relacionadas con el compostadorCompostadoresO obxectivo principal deste caderno de actividades é potenciar a práctica da autocompostaxe como unha maneira eficaz de tratar os

nosos residuos orgánicos. A transversalidade das propostas é clara, xa que inclúe contidos de ciencias sociais, ciencias da natureza, matemáticas, e linguas.Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/3EmYQ9z

Compostadores. (201?). El compostage a l’escola. Dossier d’activitats pedagògiquesCompostadoresDossier de actividades dirixidas aos diferentes ciclos de educación primaria sobre a compostaxe. Dirixido a: primaria

https://bit.ly/3CKrO2O

ADEGA (201-?). Compostaxe nos centros de ensino: caderno de actividadesADEGACal é o mellor xeito de reducir os nosos residuos? Mercando só o imprescindible, usando envases reutilizables,

separando os residuos en diferentes fraccións e botando os orgánicos no composteiro! Esta guía propón un proxecto que implique a todo o centro escolar para compostar os residuos orgánicos.Dirixido a: primaria e secundaria

http://bit.ly/2k6gj0S

Cel Rogent Educació i Comunicació Ambiental. (ca. 2003). Dossier pràctic per fer compost a l’escolaAjuntament de Reus, Medi ambientDossier didáctico que inclúe información sobre a materia orgánica na natureza e na

casa, o proceso de compostaxe, como poñer en marcha un programa de compostaxe na escola, así como actividades para desenvolver nas aulas asociadas ao programa.Dirixido a: infantil, primaria e secundaria

https://bit.ly/3fWOS4C

Ciudad Ciencia (2012). Utilización de compost en huertos ecolaresCSIC, Obra Social La CaixaExperimento científico que pretende recrear un microcosmos agrario en parcelas de

COMPOSTAXE

21


García Elizburu, J., Arana Eiguren X. (2010). ¡Mejoremos la compostura! Apuesta por el compost: unidad didácticaDiputación Foral de Bizkaia, Departamento de Medio AmbienteCaderno que ten como

obxectivo traballar, de forma didáctica, o tema da compostaxe, a súa necesidade e vantaxes, co fin último de crear unha serie de valores e actitudes favorables co medio ambiente. A guía analiza que residuos orgánicos se producen nos nosos fogares e no centro escolar, que impactos xeran, e como podemos atallar estos problemas dándolles unha xestión adecuada.

Dirixido a: primaria e secundaria.

http://bit.ly/2iUUVtI

Moreno Ramos, C. e Toledano Cuéllar, M. (2014). Guía de compostaje para familias: ¿cómo hacer compost en el cole? Asociación El Enjambre sin ReinaGuía didáctica elaborada no marco do proxecto ‘Huerto

escolar ecológico: caminando hacia la soberanía alimentaria y la agroecología’ da asociación El Enjambre sin Reina, en torno ao horto escolar como ferramenta educativa. Entre os materiais editados destaca esta guía sobre compostaxe e a súa aplicación nos centros educativos.Dirixido a: primaria e secundaria.

https://bit.ly/3Cbchsl

Comunidad de Madrid (201?). Actividades para centros educativos: acierta con la orgánicaComunidad de MadridActividades para realizar na aula que pretenden dar a coñecer ao alumnado a chegada aos barrios dun

novo contedor de recollida de residuos orgánicos, así como reforzar os hábitos da reciclaxe, tanto na escola como nos fogares.

Dirixido a: infantil, primaria e secundaria.

https://bit.ly/3yHRVoW

Consorci per a la gestió de residus. (201?). Programa compostaescola. Kit del alumnoConsorci per a la gestió de residusConxunto de actividades sobre compostaxe para nenos e nenas entre as que se atopan

contos, xogos e vídeos.

Dirixido a: infantil e primaria

https://bit.ly/3AzbX5u

Deputación Provincial de Granada. (ca. 2021). Compostaje educativoDeputación de Granada, Medio AmbienteMaterial didáctico dirixido aos centros de ensino para achegar ao alumnado unha aproximación multidisciplinar

á compostaxe.Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/2WTuhaZ

22


Sogama. (201-?). Composting! SogamaCatro fichas didácticas en inglés coas que os rapaces e rapazas poden aprender este idioma, ademáis de sensibilizarse coa correcta produción e xestión dos residuos orgánicos. Dirixida

tanto á poboación dos centros urbanos coma á xente do rural. Ensina acerca da compostaxe e anima a estes últimos a practicalo nas súas casas.Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/2Vt3odl

Osuna, D. (200?). Propuesta de compostaje para centros educativosAyuntamiento de Móstoles, Amigos de la TierraA compostaxe involucra a toda a poboación das escolas, dende personal

docente, alumnado, persoal administrativo…, resultando unha ferramenta moi útil para a educación social e ambiental. Mediante a súa práctica descubriremos o ciclo da materia orgánica e aprenderemos a utilidade dos nosos residuos, comprendendo así a necesidade dun consumo responsable. Dirixido a: primaria e secundaria.

http://bit.ly/2sDlbiS

Rodríguez Ramírez, R. e Pereira Zapata, M. A. (201-?). ¡Huerto y Compostera en mi cole! Unidad Didáctica Integrada para la implantación de huerto y compostera en el ámbito escolar Deputación Provincial

de Granada, Delegación de Asistencia a Municipios e Medio AmbientePublicación que nace coa vocación de servir de apoio a aquelas experiencias municipais que están iniciando procesos de compostaxe descentralizado. Orientado aos centros escolares, servirá de guía tanto para a posta en marcha como na continuidade dos proxectos de compostaxe e hortos escolares xa iniciados.Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/3fudSAc

23


TEXTOSLITERARIOS

[ Contos, novelas, cómics... infantís e xuvenís cuxas historias se desenvolven en torno aos residuos ]

e rapazas da súa idade divírtense cazando lucecús e atrapándoas en botes de vidro. A Pedro non lle gusta a idea de pechar os insectos e decide ensinarlles que é moito máis divertido reutilizar os botes para fabricar obxectos.

Dirixido a: primaria

Amavisca, L. e Villamuza, N. (2014). Los gulinosNube ochoOs protagonistas desta historia son os gulinos, alieníxenas que viven en Gala, un planeta que ten moito que ver co noso. Un conto para reflexionar sobre o

noso modelo de consumo e coñecer todo o que podemos facer na nosa vida diaria para reducir o impacto que xeran os residuos e a súa pegada ecolóxica.Dirixido a: infantil e primaria

Backderf, D. (2016). BasuraAstiberriCada semana amontoamos o noso lixo diante da porta e desaparece... por arte de maxia! Mais a realidade é moi distinta. Entrelazadas nesta epopea cómica de cubos apestosos e bolsas

que explotan, nesta historia veremos cales son os nosos refugallos e a onde van, unha viaxe ao mundo segredo e inmenso dos desperdicios.Dirixido a: primaria e secundaria.

ADICAE (2017). ¿De verdad es esto necesario?: un cómic sobre la reducción de desechos y desperdicios alimentarios para ser un consumidor críticoADICAEHistorieta gráfica que ten como finalidade sensibilizar

e profundizar no problema dos refugallos e as súas repercusións en termos sociais, ambientais e económicos, ofrecendo alternativas aos consumidores para que o consumo sexa máis crítico e consciente.

Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/397BAyv

Álvarez, S. e Resnik, N. (2006). La tortuga sabiaDiputación de MálagaDúas tartaruguiñas de tenro corazón e a súa avoa tartaruga viven nun balcón. Mais nos tempos da avoa, as tartarugas vivían nun fermoso bosque cheo de árbores e outros animais. Os humanos

destruírono e xa apenas quedan árbores para fabricar papel. A familia tartaruga pensa un plan para axudar á natureza a partir da reciclaxe de papel. Dirixido a: primaria

Álvarez, S. e Resnik, N. (2006). Las luciérnagas pintorasDiputación de MálagaPedro acaba de chegar ao barrio de Bella Vista a pasar as vacacións cos seus avós. Alí os rapaces

RESIDUOS URBANOS

25


Compostadores. (200-?). Cuentos infantilesCompostadoresColección de contos relacionados co lixo e as boas prácticas vinculadas á súa xestión. Inclúe ‘Simón el caracol y el compostador del jardín’, La ‘historia de Busta’, e ‘El planeta Ambilimpio’.

Dirixido a: infantil e primaria.

https://bit.ly/37yvsyJ

Corderoy, T. e Neal, T. (2020). ¡Solo es uno! Luis VivesVilladichosa é unha cidade perfecta, onde reinaba a amabilidade e a alegría. Ata que un día, un dos seus habitantes tira un envoltorio ao chan. “Só é un”, pensou, mais pouco a pouco, os

demáis habitantes comezaron a comportarse sen importarlles o resto. Dirixido a: infantil e primaria

Dios, O. de (2017). Rana de tres ojosApila AsociaciónRana de tres Ojos crece nun lugar contaminado e cheo de lixo. Salta moi alto para tratar de comprender o que sucede. Pronto descubre que quere cambiar as cousas.... un conto para ilusionarnos na búsqueda

de solucións comúns.Dirixido a: infantil e primaria

Benlloch, V. e Simón Ros, P. (2019). La doctora residuNatura y Cultura Servicios Ambientales Que pasaría se os nosos contedores da cidade enfermaran? Se o amarelo e o verde tiveran indixestión? E o

contedor de materia orgánica, desnutrición? A doutora Residu axudaranos a participar nas solucións e a mellorar o lugar onde vivimos.Dirixido a: secundaria

Benoît, C. (2011). ¡Benny es un campeón! Oficina de Publicaciones de la Unión EuropeaO desexo de mercar unha nova bicicleta leva a Benny, Tom e Lila a reflexionar sobre os nosos hábitos de consumo e buscar novas formas que sexan máis responsables co

medio, como a reutilización ou a reparación de obxectos vellos.Dirixido a: primaria

https://bit.ly/3DYOMmX

Bethel, E. e Colombo, A. (2009). Capitán Verdemán: súper héroe del reciclajeJuventudUnha pequena cidade estase a afogar en montóns de lixo, pola pereza e o malgasto dos seus habitantes. Pero aquí está Capitán Verdemán para rescatar a cidade e demostrar

que a reciclaxe é divertida. Dirixido a: infantil e primaria.

26


Ibarrola, B. (2007). Historia de una lataSMEsta é a historia e aventuras dunha lata que, tras reciclarse ou reutilizarse, vaise convertindo en outros obxectos útiles.Dirixido a: infantil.

Ibáñez, F. (2011). ¡A reciclar se ha dicho! (Una aventura de Mortadelo y Filemón)Ediciones BA crise apreta e, como non, tamén chegou ás dependencias da T.I.A. O Súper chama aos seus axentes Mortadelo e Filemón

para que poñan en práctica novos sistemas de aproveitamento dos materiais. Dirixido a: primaria e secundaria.

Mayor, A. (2017). El basurero mágicoCreateSpace Independent Publishing PlatformOs habitantes de Trapolote viven felices grazas ao amable e silencioso traballo do barrendeiro Serafín, que se encarga de facer desaparecer todo o lixo que tiran a diario.

Un día chega un novo alcalde, que considera o seu traballo innecesarrio e decide despedilo. Só entón os cidadáns comprenderán a importancia de reciclar. Será demasiado tarde para salvar a Trapolote da inundación de lixo que se aveciña?Dirixido a: primaria

García López, R. (2018). La eco-panda contra don BasurónAyuntamiento de MálagaCómic publicado dentro do programa de concienciación e educación ambiental urbana do concello de Málaga, que narra a historia de Basurón, un monstruo cuxo obxectivo é

xerar máis e máis lixo e sabotear todo sistema de reciclaxe e xestión de residuos que se leva a cabo na cidade.Dirixido a: primaria.

García López, R. (2007). Viaje al Planeta Basurero: las aventuras de Súper PaulaAyuntamiento de MálagaCómic publicado dentro do programa de concienciación e educación ambiental urbana do concello de Málaga, que narra a historia de Súper Paula, unha rapaza de 9 anos

que coñece a Súper Manuel e xuntos deciden solucionar un dos grandes problemas dos terrículas, a acumulación de lixo.Dirixido a: primaria.

Harper, C.M. e Piñeiro, L. (2018). Experta en reciclajeRBAA nosa protagonista Lucía vai recibir unha clase sobre a necesidade de axudar á Terra. Pero salvar o planeta non é algo que poida facer un só, así que Lucía, xunto coa súa

compañeira Mimi, unirán forzas para levar a cabo o eco-proxecto do colexio. Dirixido a: primaria.

27


Álvarez, S. e Resnik, N. (2006). La bacteria locaDiputación de MálagaAs bacterias termófilas teñen unha función esencial na descomposición dos residuos orgánicos, son as responsables de convertelos en abono fértil, quitando os xermes patóxenos, e

nun rexenerador de solos ou abono orgánico. A protagonista deste conto é unha bacteria que precisa que o todo o mundo coñeza a súa función na natureza.


Ciclo Verde (201-?). El compost va al campoCiclo VerdeConto educativo para colorear, para nenos de 5 a 8 anos, elaborado co fin de que os máis pequenos aprendan a importancia de reciclar a materia orgánica.Dirixido a: infantil e primaria

Gravel, E. (2021). El gusanoNube OchoAlgúns din que son feos e outros desagradables, mais a función dos vermes é fundamental para a natureza, xa que descompoñen a materia orgánica para que a vida siga o seu ciclo.


Rodríguez Juanes, E., Martín L. e Rodríguez, J. (2021). No somos basuraJaguar EdicionesPraia? Montaña? Cruceiros por alta mar? Botella imaxinaba unha vida chea de aventuras. Rematar metida nun cubo amarelo de reciclaxe... non lle parecía un gran plan. Mais

moitos saben que, cando anoitece, estes cubos transfórmanse en lugares máxicos. E se o que tiramos ao lixo puidera ter outra vida? Unha historia para concienciarnos sobre o lixo que xeramos.Dirixido a: infantil e primaria

Viéitez, D. e Iglesias, I. (2016). O raposo Rufo en o coidado do medioEmboraRufo e os seus amigos amósannos por que debemos coidar o medio ambiente e como facelo. El quere concienciar á cativada da importancia de coidar o noso

mundo con pequenos xestos como é a reciclaxe de residuos.Dirixido a: infantil e primaria.

Zinkia Entertainment (2010). ¡Qué divertido es reciclar! (Las aventuras de Pocoyó)Timun MasPocoyó e os seus amigos deciden tirar os seus xoguetes e trastos vellos, ata que a Pocoyó se lle ocorre unha

gran idea para reciclalos e darlles una segunda vida.Dirixido a: infantil.

28


compostaxe

responsable co medio ambiente. A avoa ensina a Caillou un gran truco de maxia: como converter restos de comida, de herba cortada e peles de froita en abono para as plantas.Dirixido a: infantil.

Villén, J. e Egea, R. (2020). Dhor, el compostadorConsejo de Protección de la Naturaleza de AragónNamika é unha ‘pajarika’ protagonista desta historia máxica que se inicia un día calquera nunha fría neveira. Os residuos orgánicos que alí

viven reúnense cunha grande preocupación: que será dos seus restos cando sexan comidos?Dirixido a: primaria.

Luna, C. e Ben, A. Reciclaje orgánico: aventuras con Wiki y Kusu (Martina y Marcos: héroes del reciclaje)Cometa RojaMartina e Marcos están a disfrutar dun día de vacacións xogando no xardín cando, de

repente, o Kiwi que ían comer cobra vida. É Wiki e, xunto a Kusu, unha miñoca, explicaranlles que é a materia orgánica, o importante que é reciclala correctamente e como o seu proceso de reciclaxe é o máis natural e sinxelo de todos. Dirixido a: primaria.

Res2ValHUM (2019). Aqueles monstros anciáns que viven baixo a terraRes2ValHUM A través deste divertido conto, os tres monstros anciáns Rufo, Pedro e Coco móstrannos que é o que fan durante o día: comerse o lixo das casas para convertelo en

compost, un proceso que ben pode facerse nas fábricas ou que nós mesmos podemos elaborar na casa, sendo moi importante para as plantas e os animais. Dirixido a: infantil e primaria

https://bit.ly/3xzHUss

Sévigny, E. (2011). La magia del compost (Caillou, el club de la ecología)EverestConto pertencente á colección ‘El club de la ecología’ que emprega situacións cotiás para mostrar aos máis pequenos a actuar de forma

29


DOCUMENTAIS

E VÍDEOS DIDÁCTICOS

[ Documentais e recursos audiovisuais didácticos para visualizar nas aulas ]

Animal Planet (2011). Los animales salvan el planetaAnimal PlanetO problema do lixo tamén chega aos bosques e aos

espazos naturais. Os animais sofren as súas consecuencias.Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/39NYv2t

ASPAPEL (2005). Tu papel es reciclarASPAPELPelícula de animación sobre o ciclo sostible do papel para

familiarizar ao alumnado cos hábitos da reciclaxe. Inclúe unha guía didáctica para traballar na aula.Dirixido a: primaria

Vídeo: https://youtu.be/-pKLhTLrfcI Unidade didáctica: https://bit.ly/3CkDo3F

Ayuntamiento de Madrid. (2020). La economía circularAyuntamiento de Madrid O modelo económico e

industrial actual non é sostible. Para tratar de paliar este problema, podemos aplicar a economía circular. Neste vídeo animado veremos en que consiste a economía circular e que podemos facer nós dende a nosa casa. Dirixido a: secundaria

https://bit.ly/3AnT5pU

Baker, M. e Astley, N. (prods.) (200-?). Reciclaje (Pepa Pig)Rubber Duck Entertainment

Peppa e George axudan a Mama Pig a limpar despois do almorzo. Mamá Pig ensínalles como reciclar as botellas e os xornais.

Dirixido a: infantil e primaria

https://bit.ly/3Atg43j

Cutts, S. (prod.) (2012). ManSteve CutsO paso do home pola Terra en tan só 3 minutos. É tempo

de reaccionar, o noso planeta non é indestrutible. Dirixido a: primaria e secundaria

http://bit.ly/1eZzyhJ

Los Colorados. (2010). Reducir, Reutilizar y ReciclarLos Colorados Vídeo musical para concienciar sobre que

podemos facer dende a nosa casa para empregar as 3R: reducir, reutilizar e reciclar.Dirixido a: infantil e primaria

https://bit.ly/3jImowG

Dannoritzer, C. (dir.) (2011). Comprar, tirar, comprar: la historia secreta de la obsolescencia programada

RTVEReveladora historia que explica por que os produtos que mercamos duran cada vez menos,

RESIDUOS URBANOS

31


detallando a programación da obsolescencia dos obxectos para incrementar o consumo.Dirixido a: secundaria.

https://bit.ly/2ZgzBGx

Ecoembes (2013). BasuriaEcoembesCortometraxe baseado no conto ‘Basuria’, gañador do II Concurso Nacional de Contos

de Ecoembes.Dirixido a: infantil e primaria.

https://bit.ly/3lAQzqC

Ecoembes (2016). La Península IvérdicaEcoembesCortometraxe baseado no conto ‘La Península Ivérdica’,

gañador do V Concurso Nacional de Contos de Ecoembes.Dirixido a: infantil e primaria.

http://bit.ly/2k3yCzJ

Ecoembes (2014). Los nuevos vecinosEcoembesCortometraje baseado no conto ‘Los nuevos vecinos’,

gañador do III Concurso Nacionald e Contos de Ecoembes.Dirixido a: infantil e primaria

https://bit.ly/3lOHbzM

Ecoembes (2015). Los recicladores nocturnosEcoembesCortometraxe basado no conto ‘Los recicladores nocturnos’,

gañador do IV Concurso Nacional de Contos de Ecoembes.Dirixido a: infantil e primaria

https://bit.ly/3baUuWf

Ecovidrio (2014). Mr. Iglú y la cadena de reciclaje de vidrioEcoembesCortometraje de animación

dirixido ás escolas sobre a importancia da reciclaxe de vidrio. Dirixido a: infantil e primaria

https://bit.ly/3Aq79zz

Federación Española de Municipios y Provincias. (2017). Los Gobiernos Locales, ante el reto de una gestión de residuos

sostenibleFederación Española de Municipios y Provincias O modelo de producir, consumir e tirar non é sostible. Na búsqueda dunha solución, os concellos optan por unha economía circular baseada en producir, consumir e reciclar. Dirixido a: secundaria

https://bit.ly/3Cj75Tx

Gallego, J. L. (2011) Los residuos no son basuraRTVECapítulo da serie ‘Naturalmente’ de TVE adicado

a xestión dos residuos urbáns.Dirixido a: secundaria

https://bit.ly/2Zyxiit

32


Grande, A.R. e Rojo, D. (dirs.) (2015). Trashformation: un corto sobre reciclajeRTVE

Entre a contaminación e os residuos que invaden a cidade dos nosos protagonistas, uns poucos habitantes da zona deciden probar a separar o lixo que lles rodea. Corto gañador da primeira edición de ‘Madrid Arte Recicla’ na sección audiovisual.Dirixido a: primaria e secundaria

http://bit.ly/2iEzePY

Instituto Tomás Pascual Sanz (2017). La importancia de reciclarInstituto Tomás Pascual Sanz

Mediante a reciclaxe, axudamos ao medio ambiente e, á vez, coidámonos a nós mesmos. O respecto á contorna natural e, en definitiva, ao noso planeta, tradúcese en saúde para nós.Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/3Axokj2

LlobreGats Asociación (2021). A familia Soste-NibleLlobreGats AsociaciónMini serie sobre a economía circular que recolle consellos

e trucos para reducir, separar e para depositar correctamente os residuos caseiros nos colectores. Converter os residuos en recursos para evitar que terminen contaminando a nosa contorna é un dos obxectivos destes vídeos didácticos. Dispoñibles nos diferentes idiomas do estado español. Dirixido a: primaria

https://bit.ly/3Cr7nac

Lloréns, P. (dir.). (2009). El ultimátum evolutivoSETEM Comunitat ValencianaCorto sobre o consumo

responsable que mostra as causas e o impacto sobre o medio ambiente e as persoas, ao respecto do noso consumo excesivo e irresponsable, ademáis de provernos de alternativas rápidas e positivas que podemos practicar cada un de nós na vida cotiá.Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/2XyptYF

Martínez Báez, R. (2014). Historia diariaEcoFilm FestivalUn pequeno envase de zume abandonado percorre a cidade

tratando de atopar un lugar ao cal pertencer. Un corto de animación para reflexionar sobre a problemática do lixo.Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/3lT0eJ9

Reyes García, R. D. (2014). La máquinaEcoFilm FestDon Juan móstralle ao seu fillo a nova máquina que

inventou. O que non sabe é o caos ecolóxico que causará, debido principalmente aos residuos que xera. O pequeno Diego propoñerá un plan para resolver o problema.Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/3zDsc0n

33


Ronsel de Ideas (prod.) (2012). Planeta verdeSOGAMAA familia extraterrestre de Lucas viaxa ao espacio

para amosarlle o que alí se atopa. Cando se achegan á Terra decátanse que nese planeta, tan afastado ao deles, tamén hai problemas, e que moitos dos seus habitantes non se dan de conta de que coidar da natureza é tarefa de todos. Dirixido a: infantil e primaria

http://bit.ly/2jC56UK

SOGAMA (2017). Os tres erresSOGAMAVídeo didáctico protagonizado polos Bolechas sobre as tres

erres: reducir, reutilizar e reciclar.Dirixido a: infantil e primaria

https://bit.ly/3zuVkHb

SOGAMA (2016). Vídeo educativoSOGAMAVídeo que pretende reflexionar sobre o impacto ambiental que

xera o modo de consumo da sociedade actual e os nosos hábitos de mercar, usar e tirar. Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/3CrcgQA

Tides Foundation (2009). La historia de las cosasThe Story of Stuff ProjectDende a súa extracción ata a súa venda, uso e disposición,

todas as cousas que hai nas nosas vidas afectan ás comunidades. Este

cortometraxe expón as conexións entre unha grande cantidade de problemas ambientais e sociais, o lado escuro dos nosos patróns de produción e consumo.Dirixido a: secundaria

https://bit.ly/2Z53nhg

Tostado Arévalo, R. (2014). La misma canciónEcoFilm FestivalVídeo que expón a magnitude do problema do lixo a través

dun idioma universal: a música. Exposto no Ecofilm Festival, no xénero Hip Hop, dirixido aos xoves.Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/39vt3Wx

Zentzuz Kontsumitu. (2010). La Cesta de CaperucitaZentzuz KontsumituEste conto, a modo de

vídeo, pretende ser un recurso didáctico que incite ao debate sobre o consumo consciente e responsable, falando do comercio xusto e da soberanía alimentaria. Dirixido a: secundaria

https://bit.ly/3xvCUoB

Amigos de la Tierra (2014). Reduce, reutiliza, compostaAmigos de la Tierra

A compostaxe é unha simple práctica para crear abono? Non, a compostaxe é

34


COMPOSTAXE

moito máis, é un sistema de xestión de residuos que reduce os refugallos e a pegada ecolóxica. Dirixido a: primaria e secundaria

http://bit.ly/2jbOq3p

Artelatz (dir.) (2013). El compostaje doméstico: una práctica que enganchaMancomunidad de Txingudi

Vídeo sobre como compostar residuos orgánicos no fogar, a modo de guía audiovisual de boas prácticas.Dirixido a: secundaria

http://bit.ly/2jOTmf1

Ayuntamiento de Madrid. (2020). Compra sostibleAyuntamiento de MadridVídeo animado que mostra

algúns consellos a seguir antes, durante e despois de realizar a compra, e á hora de preparar a comida. Seguindo estos pasos poderemos realizar unha compra sostible, evitando o desperdicio alimentario. Dirixido a: secundaria

https://bit.ly/3ClYyzc

Baker, M. e Astley, N. (prods.) (200-?). Compost (Pepa Pig)ClanPapa Pig está preparando

sopa de verdudas para o almorzo. Cos seus pais, Peppa e George aprenden a separar os residuos orgánicos para facer compost.Dirixido a: infantil e primaria.

http://bit.ly/2k3Oe6d

Composta en Red (2021). Vídeos formativos de Composta en RedComposta en RedColección de vídeos da

coordinadora de entidades locais de todo o Estado que desenvolven experiencias de compostaxe doméstico e comunitario. Inclúe información sobre o proceso da compostaxe, os seus beneficios económicos, e a implantación de proxectos e experiencias exitosas.Dirixido a: secundaria.

https://bit.ly/3AE23js

iPlanet (2011). Residuos orgánicosiPlanetVídeo informativo acerca da problemática dos residuos

orgánicos. Se nos facemos cargo do lixo orgánico, eles mesmos se encargarán de pechar o ciclo.Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/3oXCwid

Laesponja (2012). Compostaje domésticoSOGAMAUn dos principais problemas aos que a sociedade actual

se enfronta é a xestión e tratamento dos residuos. Este vídeo mostra os beneficios da compostaxe.Dirixido a: secundaria

http://bit.ly/2iMGpRk

COGERSA (2020). ¿Qué residuos compostar?COGERSAVídeo explicativo sobre os residuos orgánicos que deben

35


depositarse ou non no composteiro doméstico.Dirixido a: primaria e secundaria

https://bit.ly/3BIJATh

Res2ValHum. (2018). CompostajeSOGAMACompostar é someter a materia orgánica do

lixo doméstico en fermentación para obter compost. De maneira gráfica e sinxela, podemos seguir neste vídedo os pasos para obter compost mostrando as vantaxes que presenta e apostando por un tratamento ecolóxico sostible. Dirixido a: primaria e secundaria.

https://bit.ly/3s3c5as

SOGAMA. (2013). Landriño y el compostajeSOGAMAO protagonista desta historia, Landriño, fai un oco na súa

apretada axenda para explicarnos en que consiste o proceso da compostaxe. Dirixido a: primaria.

http://bit.ly/2iVIVb5

SOGAMA. (2021). Unha historia sobre a compostaxeSOGAMALola non sabe nada sobre o compostaxe, mais comeza a

súa aprendizaxe grazas as explicacións do seu pai e do colexio. Neste vídeo dannos a coñecer todo sobre esta forma de tratamento de residuos orgánicos, a súa importancia e beneficios. Dirixido a: primaria.

https://bit.ly/3jpn0qV

Vila Sésamo (2014). CompostSésamoSabías que os desperdicios como as mondas da froita e

o resto do material orgánico sirven para crear compost? Con el poderemos sembrar máis plantas e árbores! Coñece os seus beneficios cos personaxes do barrio Sésamo.Dirixido a: infantil e primaria.

http://bit.ly/2iMBeAX

Wonham, A. G. (dir.) (2016). Desecho en barbecho (El Escarabajo Verde)RTVE

A xestión dos residuos urbanos é un reto urbanístico e ambiental, que teñen todas as cidades modernas. Este programa narra a primeira experiencia piloto de recuperación e agrocompostaxe de materia orgánica, auspiciada por varias plataformas cidadás, e apoiada polo goberno municipal de Madrid.Dirixido a: secundaria

https://bit.ly/3v9deid

36


XOGOSdidácticosinteractivos

[ Materiais multimedia exogos interactivos paraaprender de forma divertida sobre os residuos e acompostaxe ]

Centro de Educación e Investigación Didáctico Ambiental (2003). Iurra eta biokGobierno Vasco,

Departamento de Ordenación del Territorio y Medio AmbienteXogo interactivo en formato CD-Rom que nos mostra como sería o mundo se o ser humano non mudase os seus hábitos: ríos contaminados, cidades cheas de fume e coches, mares cheos de lixo... acompañado das súas personaxes mitolóxicas, aprenderás boas prácticas ambientais para axudar ao planeta.Dirixido a: primaria

Fundación Biodiversidad (200-?). El desafío del reciclaje (Biodiver)Fundación BiodiversidadBioDiver é o espazo da

Fundación Biodiversidad pensado para os máis pequenos. Inclúe un xogo adicado á reciclaxe de residuos urbanos. Sabes separar o lixo? Con este xogo interactivo deberás axudar ao oso Rober a reciclar os seus residuos.Dirixido a: primaria

http://bit.ly/2jbLm78

Requejo García, A. (dir.) (2001). ReciclatorAyuntamiento de BilbaoXogo interactivo en formato CD-Rom para aprender

a separar os residuos e depositalos no colector adecuado.Dirixido a: primaria

SOGAMA (201?). Nesta casa, non se tira nada!SOGAMAXogo orientado a reducir o desperdicio alimentario no

fogar. Un terzo dos alimentos que se producen no mundo para o consumo humano acaban desperdiciados, dando lugar a un problema con serias consecuencias ambientais, económicas e sociais. Dirixido a: primaria

https://bit.ly/3i5rDGV

SOGAMA (201?). Corre y recorreSOGAMAXogo de secuencias que pretende que o alumnado

logre interiorizar o circuíto que os refugallos deben percorer dende que se producen ata que son reciclados ou valorizados enerxéticamente no complexo medioambiental de Sogama, en Cerceda (A Coruña).Dirixido a: primaria

https://bit.ly/2XTVon7

SOGAMA (201?). RecogeSOGAMAXogo de asociar dirixido aos escolares co fin de capacitalos para que logren identificar os distintos tipos de residuos cos

correspondentes contedores de destino.Dirixido a: infantil

https://bit.ly/3CIJRFX

RESIDUOS URBANOS

38


SOGAMA (201?). Únete, ti decidesSOGAMAXogo de toma de decisións que pretende promover a reflexión

dos mozos e mozas en torno aos hábitos de consumo e compras responsables, decidindo que debe facerse cos residuos xerados e avaliando as consecuencias das súas accións.Dirixido a: secundaria

https://bit.ly/3CGgbJB

SOGAMA. (2019). Apúntate al compostajeSOGAMA Xogo interactivo baseado en arrastrar ao colector os

elementos correctos para xerar o mellor compost posible. Antes de comezar, ofrece instrucións sobre o proceso de compostaxe: como obtelo, a recollida, o seu transporte… ademáis dos seus beneficios. Dirixido a: infantil e primaria

https://bit.ly/3fx5gsK

SOGAMA. (2016). Compostaxe doméstica: experiencia stop motionSOGAMAXogo interactivo no que

poderás facer un filme engadindo personaxes, escenarios, os elementos da compostaxe... ao mesmo tempo que aprendes todo o relacionado con esta forma de aproveitar os residuos orgánicos.Dirixido a: secundaria

https://bit.ly/3Cc86gp

COMPOSTAXE

39


CENTRO DE DOCUMENTACIÓN

AMBIENTAL DOMINGO QUIROGA ]

[ Servizo de documentación do CEIDA que funciona de forma similar a unha biblioteca especializada en medio ambiente

41

CENTRO DE DOCUMENTACIÓN AMBIENTAL DOMINGO QUIROGA

O CENTRO DE DOCUMENTACIÓNÉ un • centro público de recursos documentais sobre medio ambiente.O seu funcionamento é similar ao dunha •biblioteca especializada.Forma parte da Rede de Centros de •Información e Documentación Ambiental (RECIDA), con máis de 150 bibliotecas e centros especializados no campo do medio ambiente de todo o estado.

para quen?Persoal docente, profesionais da educación •ambiental, intérpretes do patrimonio.Persoal técnico vinculado á xestión •ambiental. Colectivos ambientalistas.•Estudantado vinculado ás áreas de bioloxía, •ciencias ambientais, ciencias do mar...Público xeral interesado.•

QUE FONDOS ALBERGA?Libr• os, revistas, películas e documentais, recursos multimedia, folletos, literatura gris e recursos electrónicos. A educación ambiental, a conservación e •o desenvolvemento sostible son as súas principais áreas temáticas. O catálogo en liña está dispoñible en:•

https://documentacion.ceida.org

QUE servizos ofrece?Préstamo en sala ou por correo postal• . Búsqueda especializada de documentación.•Guías de recursos.•Maletas viaxeiras.•Ciclo de cine Butaca Verde. •Actividades de animación á lectura.•

onde estamos?Pranta baixa do Castelo de Santa Cruz (Oleiros, A Coruña), sede do Centro de Extensión Universitaria e Divulgación Ambiental de Galicia (CEIDA).

MÁIS INFORMACIÓ[email protected]•981 630 618.•www.ceida.org•

42

CENTRO DE DOCUMENTACIÓN AMBIENTAL DOMINGO QUIROGA

SE CHE RESULTOU ÚTIL ESTA GUÍA... aquí deixamos outras guías QUE tamén podeN interesarche...

Guía de Recursos Educativos sobre Lixo MariñoElaborada polo Centro de Documentación do CEIDA no marco do programa ‘Para unha Transición Ecolóxica’, pon a disposición tanto dos profesionais da educación, formal e non formal, como das familias, unha selección de documentos cos que traballar a problemática do lixo mariño en todos os niveis educativos.

https://bit.ly/3G4dfsW

Guía de Recursos Educativos sobre Cambio ClimáticoElaborada pola rede de centros de información e documentación ambiental (RECIDA), coa participación do Centro de Documentación do CEIDA, prentede que o profesorado, alumnado e familias teñan a man recursos variados para coñecer, xogar, ou facer actividades sobre o cambio climático.

https://bit.ly/3FTk7Jk

Verde que te Leo Verde: Guía de Literatura Infantil, Medio Ambiente y ODSElaborada pola rede de centros de información e documentación ambiental (RECIDA), coa participación do Centro de Documentación do CEIDA, recompilan fundamentalmente contos, novelas e cómics que sirven como recurso para a educación e sensibilización ambiental.

https://bit.ly/3DR0BeP

GUÍA DE RECURSOS EDUCATIVOS residuos e compostaxe

Documents

Transcript of GUÍA DE RECURSOS EDUCATIVOS residuos e compostaxe