NUMERO 199 (2004:1)

ISSN

0023-3

692

2 numero 199 (2004:1)saluton!

<ENHAVO>

Temoj de la venontaj numeroj de KONTAKTO:– 200 (2004:2): HUMURO.– 201 (2004:3): DISKRIMINACIO – rasa, seksa, religia kaj aliaj formoj de diskriminacio. Ãu ekzistas diskriminacio en via lando?

Sciigu tion al la mondo! Limdato: la 1a de majo.– 202 (2004:4): LUDOJ (historio de diversaj ludoj, ekzemple, Ùakoj; modernaj ludoj, interkulturaj ludoj). Limdato: la 5a de junio.– 203 (2004:5): RIFUÏINTOJ/HOMAJ RAJTOJ/TOTALISMO/DIKTATORECOJ. Limdato: la 1a de aªgusto.– 204 (2004:6): TERORO/TERORISMO (inkluzive de hejma teroro/perforto). Limdato: la 1a de oktobro.Ni ankoraª ne planis konkrete aliajn temajn numerojn. Skribu – tiu decido povas esti ja la VIA. Inter eblaj temoj estas la jenaj:

MANÏA¥OJ (kial normala¢oj en iuj landoj estas Ùokaj en la aliaj?); POLITIKO (diversaj politikaj ideoj kaj ideologioj, avantaßoj kaj proble-moj de demokratio, kapitalismo/socialismo k.s.); MILITOJ (historia aspekto, nuntempaj militoj); TUTMONDIÏO; SEKTOJ (kio estas“sekto”? kie estas la diferenco inter religio kaj sekto? kiel sektoj “kaptas” siajn viktimojn? ¤u malfacilas eskapi de sekto? kio ßeneraleallogas homojn en sektojn?); TOLEREMO KAJ SOLIDARECO. Krome, ekde tiu ¤i jaro KONTAKTO ekkunlaboras pri la projekto Interkulturo<www.interkulturo.net>. Kune kun la IK-teamo, KONTAKTO preparos artikolojn rilatajn al kultura diverseco, interkultura lernado, interkul-turaj konfliktoj ktp. Viaj artikoloj / ideoj ¤i-temaj kaj ajnatemaj estas pli ol bonvenaj!

* Noto: se vi interesißas pri la temo, kies limdato jam pasis, sendu vian artikolon ¤iuokaze – ßi simple estos publikigita en posta numero.

Saluton kaj bonvenon al launua KONTAKTO 2004!Bedaªrinde, ankaª ¤i-jare ßiatingis vin kun sufi¤e signi-fa mafruo... Antaª ¤io tiookazis pro laboro en mianova posteno (en laukrainia turisma ministerio)kaj ties konstantaj ofic-vojaßoj...

Ãi-jare la tuta mondo fes-tas la centjaran jubileon de la naskißo de Salvador DALI – eble, la plejfama kataluno (li naskißis la 11an de majo 1904; pri li ni skribos iomposte). Iuj konsideris lin frenezulo, kaj nun liaj verkoj, iam ßispintemodernaj, estas klasika¢oj. Strangege, ¤u ne, ke ßuste du monatojnantaª tiu ¤i datreveno okazis en Hispanio tiel Ùokaj teroratakoj... Kiommulte da koincidoj (kaj ¤u vere koincidoj?)?.. Kaj denove ni vidas lanombron “11”. Post 911 tagoj... Sincerajn kondolencojn al Hispanio.Sincerajn kondolencojn al la tuta mondo...

La jubileo de DALI, cetere, estis unu el la kialoj, kial ni elektis ßustearton kiel ¤eftemon de tiu ¤i numero. Pri moderna arto esprimas siajnopiniojn Anna LÖWENSTEIN (Italio) kaj Sergej TIM¤ENKO (Ukrainio). Tiujopinioj estas cetere tute malsamaj: Anna ne povas kompreni, ¤u vereen la mondo ekzistas Ùatantoj de verkoj, kiel, ekzemple, La lampoj,kiuj Ùaltißas kaj malÙaltißas (p.3). Sergej opinias, ke moderna arto neimitas, sed kreas sian propran realecon (p.11). Sergej cetere estasskulptisto, aª “malskulptisto”, kiel li mem nomas sin, kaj la plejmultode la desegna¢oj, kiuj aperas en KONTAKTO, estas faritaj de li.

Kial islamo ne permesas figuri homojn kaj bestojn? Pri tio ni prome-sis rakonti antaª kelkaj numeroj. Kaj jen – Behrouz SOROUSHIAN,Irano/Francio, klarigas tiun fenomenon (p.4).

Anatoli IONESOV, Uzbekio, estas jam konata al la legantoj deKONTAKTO. Mi rememorigu: li estas la direktoro de Pac-muzeo enSamarkando. Ãi-foje li rakontas pri la historio de tiu ¤i antikva kaj belacentr-azia urbo (p.6-8).

Vi certe scias, ke ekzistas iuj triboj, kies anoj komunikißas per faj-fado. Sed ¤u vi scias, ke ie en la mondo oni e¤ instruas fajfadon enlernejoj? (Nu, se oni instruus fajfadon en mia lando, oni, verÙajne,neniam fajfus pri ßi!) Pri tio rakontas Marco TREVISAN, Hispanio (9).

La paßoj 10-11 estas plene dedi¤itaj al Afriko. Atendas vin duartikoloj pri Benino kaj unu el Togolando.

Ãu vere la plejmulto da japanoj Ùatas anglismojn? Respondon pro-ponas Marko Naoki LINS, Germanio/Belgio (p.12). Daªrigas la temonnia vic-redaktoro, Joel, kiu laboris du jarojn en Japanio kiel asista anglainstruisto. Li trovis, interalie, ke instruado de la angla lingvo en tiulando estas vere tre malproksima de la idealo...

Ho, mi preskaª forgesis! Antaªnelonge Joel farißis ¤ef-redaktoro deTEJO Tutmonde, kiu ekde nun estos sendata kune kun KONTAKTO.Gratulojn, Joel! Kaj dankon al ¤iuj, kiuj kontribuis por tiu ¤i numero.Bonan legadon kaj – ne forgesu reaboni KONTAKTO-n por 2004, se viankoraª ne faris tion!

¥enja

Jes, sed ¤u tio estas arto? (Anna LÖWENSTEIN, Italio) 3Ikonrompistoj antaªaj kaj nuntempaj, aª: Kiam religio estas kontraª arto... (Behrouz SOROUSHIAN, Irano/Francio) 4La urbo de via revo (Sergej TIM¤ENKO, Ukrainio) 5Anonce 5Lando dezirata de la koro (Anatoli IONESOV, Uzbekio) 6-8Fripulismo: bizareco, huliganeco aª arto? (Sergej TIM¤ENKO, Ukrainio) 8La gomera fajfado (Marco TREVISAN, Hispanio) 9Akvo-fonto – danke al esperantistoj! (Jean CODJO, Benino/Kanado) 10“Al afrikanoj ne mankas projektoj por plialtigi siajn viv-kondi¤ojn. Mankas motivo!” (intervjuo kun Nadine Rivière) 11Pigroboj (Pajto AJTO, Togolando) 11Plejmulto da japanoj Ùajnas ami anglismojn, aª: La angla kiel defio kaj minaco (intervjuo fare de Marko Naoki LINS) 12Reen al la 19a jarcento, aª: Kiel oni lernas la anglan en tipa mezlernejo. Impresoj de asista angla instruisto (Joel AMIS, Usono/Nederlando) 13Recenze: rekomendinda lernilo por progresantoj (Anna kaj Mati PENTUS, Rusio) 14Bumerange: “Movada, sed altnivele!” (I.F. BOCIORT, Germanio) 14Informe 15Facilaj vortoj 16

Enkonduke

¥enja kaj Joel en Kievo

La sola trajto de vera arto estas originaleco; arto ¤iamkreas ion novan (V. BRJUSOV).

Arton oni devas senti, ne kompreni (I. GUBERMAN).Vere granda kaj signifoplena arto devas ßuigi ¤iujn.

Arto de kasto estas simple ludilo (S. MAUGHAM [moem]).Plena sensenca¢o estas konsideri arton metio, kiun

ßisfunde komprenas nur la metiisto. Arto estas mani-festa¢o de sentoj, kaj sentoj parolas la lingvon, kom-preneblan de ¤iuj (S. MAUGHAM).

Arto estas mikroskopo, kiun artisto enfokusigas surenigmojn de sia animo kaj montras tiujn, komunajn por¤iuj, enigmojn al la homoj (L. TOLSTOJ).

Vera arto neniam mortos, kiu ajn politiko estu en ßiagrundo (E. HEMINGWAY).

Publiko en arto Ùatas tion, kio estas banala kaj kona-ta al ßi, al kio ßi alkutimißis (A. ÃE§OV).

Ãiama noveco – tio estas valormezurilo de ¤iu arta¢o(E. EMERSON).

numero 199 (2004:1) 3temo: arto

Anna LÖWENSTEIN, Italio

Sur la planko en unu el la plejgravaj art-muzeoj de LondonokuÙas 120 brikoj. La usonaartisto, Carl ANDRE, ne aranßisilin laª aparte artisma maniero,simple li metis unu sur la alianen la formo de rektangulo. Onipovus imagi, ke baldaª alvenosla konstruistoj por forporti ilin.

Por tiu ekspozicia¢o la muzeoTate pagis en 1976 altegan sumon(ßi ne volis malkaÙi al la publikoprecize kiom, sed certe temis primiloj da pundoj). La populara tag-gazeto Daily Mirror havis sianopinion pri tiu elspezo. Aperis enßi artikolo sub granda titolo Kiagranda stulta¢o! Mi ne Ùatas trovimin en konsento kun Daily Mirror,

kies opinio pri artismaj aferoj neestas kutime atentinda, tamen en ¤itiu okazo mi devas sam-opinii.

Ne pla¤as al mi konfesi tion.Ãu estas mi mem, kiu estas trostulta por kompreni? Multaj trefamaj arta¢oj ne estis komprenatajen la propra tempo, kaj nur postela homoj komencis Ùati ilin. VanGOGH, ekzemple, kiu nun estasunu el la plej famaj kaj amatajartistoj, dum sia tuta vivo vendisnur unu pentra¢on. La urinujo dela franca artisto Marcel DUCHAMP

nun estas klasika¢o, sed kiam liunue proponis ßin al nov-jorkaart-muzeo en 1917, ßi ne estisakceptita. E¤ kontraª la Ejfel-turo venis multaj plendoj, kiamßi estis ¢us konstruita – poste ßifarißis la plej fama vidinda¢o deParizo, kiun ¤iuj turistoj nepredevas viziti.

Povus esti, ke post kvindek jarojla brikoj de ANDRE farißos klasi-ka¢o, same kiel la urinujo deDUCHAMP, kaj ke oni memoros kunmalestimo la homojn, kiuj estis tromalklar-vidaj por kompreni ilianartisman valoron. Jam mirimarkas, ke mia 18-jara filo vereßuas tiajn arta¢ojn, kiujn mi memrigardas kun granda dubo. Kiam lividas, ekzemple, pentra¢on tutenigran (ja ekzistas tiaj pentra¢oj), litrovas tion vere amuza.

Multaj modernaj arta¢oj vekasla demandon, kio entute estasarto. Por mi arta¢o estas pentra¢o,skulpta¢o aª simile. Sed laªmodernaj artistoj ßi povas estiankaª malnova meblo aª filmo –mi celas filmojn, kiujn neniuvolus spekti, krom specialistoj priarto. (Sed ¤u artistoj produktassiajn verkojn nur por montri alaliaj fakuloj?)

Mi mem supozus, ke io, kiononi difinas “arto”, devus celi laokulon, same kiel muziko celas laorelon. Laª la artistoj ne: laª iliarto povas esti ankaª okaza¢o. En1995, ekzemple, la brita artistoMartin CREED kreis verkon kun latitolo La lampoj, kiuj Ùaltißas kajmalÙaltißas. Ïi konsistas el pre-cize tio: malplena ¤ambro, kie lalampoj Ùaltißas kaj malÙaltißas.

Jes, sed ¤u tio estas arto? Facila

En nov-jorka Nova muzeo de moderna arto okazasekspozicio de aparato, kiu nomißas Kloako. Belga artisto VimDelvoje opinias, ke tiu aparato estas pura arto, ¤ar ßi donas neni-un praktikan utilon. La aparato celas montri digeston de la homo.Dufoje tage oni “manßigas” ßin per bonkvalita manßa¢o, kaj ßi pro-duktas... pensu mem kion ßi produktas (bildo 4).

Cetere

Ne laª artisma maniero, kiel,ekzemple, la koloraj lumoj endisko-dancejo. Simple normale,kiel povus fari ¤ies lampoj hejme.

Laª la usona artisto RichardPRINCE, arta¢o povas ankaª estiÙerco. En 1985 li prenis Ùercon (netre bonan) el revuo. Li skribis ßinsenzorge sur malgranda papero,aldonis sian nomon, kaj vendisßin kontraª $10. Por la dua Ùercoli ricevis iom pli. Nun li pentras laÙercojn tre bele sur grandaj tabu-loj, kiujn oni pendigas en la plejfamaj art-muzeoj, kaj li ricevaspor ili milojn da dolaroj.

Kion oni devas fari por ricevitian sukceson? Se mi mem skri-ba¤us malbonan Ùercon surpoÙtkarto, neniu donus al mi e¤$10. Simile, se mi portus urinujonal art-muzeo kaj proponusekspozicii ßin, oni ridus. Laartisma aspekto de tiuj krea¢ojdependas de la situacio, en kiu oniprezentas ilin. Sed ¤u la valoro dearta¢o ne devus trovißi en la verkomem, senkonsidere de la loko aªla maniero de ßia ekspoziciado?

Kiam mi iras al muzeo kajvidas tiajn ekspozicia¢ojn, mi sen-tas ßenon. Estas la sama sento,kiun mi havas, kiam ¤iuj ridas proÙerco, kiun mi ne komprenas. Mie¤ sentas iom da kolero – ¤u mi

estas tiel stulta kaj malmoderna,ke nur mi ne trovas ßin amuza?

Pluraj verkoj, kiujn mi vidisen art-muzeoj, laª mia opinioestus tute taªgaj, se ili aperus enalia formo, ekzemple kiel afiÙo,aª reklamo, aª kiel bildo enrevuo. Tiam verÙajne ankaª mißuus kaj longe memorus ilin.Sed kiam ili aperas sur la murojde muzeo, ili ricevas graveconkaj Ùajnan signifon, kiun ili nemeritas.

Kelkfoje per tiaj verkoj la artis-toj deziras pensigi la rigardantojnpri la celoj de la arto mem. Kaj tiofunkcias; kiam oni rigardasarta¢on kun la titolo Folio de pap-ero A4 kunpremita por formipilketon, aª alian, kiu konsistasnur el tute ordinara lampo fiksitaal muro, oni ja demandas sin prila celo de arto, ¤u ne? Aliflanke,¤u la celo de arto estas nurdiskutigi pri la celo de arto? Tioestas kiel uzi Esperanton nur porparoli pri Esperanto.

En la muzeoj de la mondo tro-vißas art-verkoj el antaªaj jar-centoj, e¤ el tre malproksimajtempoj, kiujn oni ankoraª nunrigardas kun granda plezuro.Sed se la ar§eologoj de la eston-teco elfosus la muzeon Tate kajtrovus la brikojn de Carl ANDRE,kion ili pensus? VerÙajne ili e¤ne komprenus, ke temas priarta¢o: ili supozus, ke la brikojestis ordinaraj konstru-materi-aloj sen artisma celo. Kaj kiamtemas pri la lampoj kiuj Ùaltißaskaj malÙaltißas, de tiu verko ilitute ne trovus resta¢on.

afiÙo – granda presita anonco, fik-sebla al muro, ofte kun bildo(j)

ar§eologo – sciencisto, kiu stu-das pasintajn kulturojn per iliajresta¢oj en la tero

briko – unu el la eroj, el kiuj onikonstruas muron aª domon

digesto – korpa prilaboro demanßa¢o

klasika¢o – tre fama verko, kiun¤iuj konas kaj eventuale imitas

kloako – malpura¢ejolampo – vitra ujo, kiu lumigas

¤ambron aª alian ejonpundo (dolaro) – mono uzata en

Britio (Usono)rektangulo – formo preskaª

kvadrata, tamen pli longa en unudirekto ol la alia

skulpti (skulpta¢o) – krei art-verkon el Ùtono, metalo, ligno aªsimila materialo

Ùalti – ekfunkciigi elektran ilonaª maÙinon

titolo – nomo de libro, artikolo,art-verko ktp.

turo – konstrua¢o tre alta sed netre larßa

urini (urinujo) – maltrinki

INTERRETO

4 numero 199 (2004:1)temo: arto

Behrouz SOROUSHIAN,Irano/Francio

Dum la lastaj tri jardekoj, postestablißo de islama respublikoen Irano kaj sperto de talibanaregado en Afganio, ofteaªdeblas la demando: kial laªislamo oni ne rajtas pentri /skulpti / foti homojn? Ãu verenome islamo malpermesasenbildigon de homa korpo, aªeble tio estas genta kutimo de lamez-orientanoj?

Unue ni notu, ke islamo ne ¤ieestas same komprenata kaj prak-tikata. Ïi ne estas homogenaunuo. Ekzemple, la islamo enMez-Oriento estas malsama al laislamo en Sud-Oriento (ekzem-ple, Malajzio). Krome, e¤ enunu lando troveblas diferencoj.Ekzemple, en Suda Irano virinojkovras, krom la kapojn kaj korp-ojn, ankaª siajn vizaßojn, dumen centraj kaj nordaj partoj de lalando ili kovras nur la korponkaj hararon.

Oni devas ankaª noti, ke isla-maj leßoj eltirißas ¤efe el Koranokaj elparoloj de la profeto(Hadis). Do, por unusola elparoloaª iu verso de Korano ekzistasdiversaj kaj iam malsamaj inter-pretoj. Ekzistas intepretoj relativetoleremaj kaj interpretoj tre strik-taj. Tiu talibana interpreto deislamo, kiu rezultigis eksplodigonde du grandaj statuoj de Budhoaª malpermesis fotadon de homavizaßo, estas konsiderataekstrema. Kaj ßi ne estas kondutode nur talibanoj: ni povas konsta-ti ¤i tiajn tendencojn ¤ie en isla-maj landoj...

Antaª islamo en Irano oni japovis pentri aª skulpti homojn kajbestojn. Ekzemple en Persepolooni trovas gravuritan sur murojvicon de soldatoj kaj imagitajnbestojn, skulptitajn kiel kapiteloj.

Post islamo, tamen, pentradokaj skulptado en la lando malpros-peris. Neislamanoj, aparte okci-dentanoj, malfacile trovas pravigo-jn por tio, sed ili forgesas, ke en laprofundo ßi havas samajn radiko-jn, kiuj nutras parton de ilia proprakulturo kaj civilizacio (rememorula biblian epizodon, kiam Moseorompis oran bovidon!). Ankaªteatro, kiu en la helena epokoprosperis, post kresko de kristanis-

mo en la mezepoko estis neglekta-ta. Hodiaª, kiam oni uzas la vor-ton “ikonrompisto”, oni volasparoli pri iu, kiu vaste atakas kre-dojn, akceptatajn en la socio.Tamen originale ßi signifis iun,kiu senmetafore rompas idolojn.La unua ikonrompisto sendubeestis Moseo.

La tri abrahamaj religioj (judis-mo, kristanismo kaj islamo) estassimilaj almenaª rilate severanmalpermeson de idol-adorado. Kajpor pli efike forigi la riskon, ¤iuj ilikelkfoje en historio agadis kontraªbildoj kaj figuroj. La unuaj kris-tanoj detruis figurojn de grekaj kajromiaj dioj ¤ie en Romo, kaj lasamon kristanaj misiistoj faris ¤ieen la mondo. La ProtestantaReformacio de Lutero kaj Kalvinoparte estis reago kontraª la katoli-ka kulto de Maria kaj sanktuloj.Protestantoj detruis multajn kato-likajn ikonojn. Ankaª en judismoikonrompemo forte ¤eestas.

Oni argumentas, ke monoteis-maj religioj forte forpuÙis bildojnkaj figurojn. La religiuloj simpletimis, ke oni adoros tiujn figurojnkaj bildojn anstataª Dion. Laª ili,Dio estas pura spirito – io nefigur-ebla kaj nebildigebla. Aliflanke ilikredis, ke realeco, kreita de Dio,estas bela, sed ßi ne meritas kon-sideron, ¤ar kompare al Dio ßiestas efemera.

Estas interese scii, ke fruaislamo ne malpermesis pentradonkaj skulptadon. Ãi tiu situacioÙanßißis, kiam judoj konvertißisal islamo kaj ekhavis influon enla reganta sistemo. Post ilia kon-vertißo (¤irkaª 700 p.K.) Abd-al-Malik liveris dekreton, laª kiukristanoj, kiuj loßis en islamaimperio, ne rajtis ornami siajnpreßejojn per ikonoj kaj aliaj sim-boloj. Tiun dekreton plifortigisJazid II en 721 p.K. (ekde tiam ßiaplikißis ankaª al islamanoj).Post tiu dato detruo de bildoj kajfiguraj arta¢oj sen¤ese daªris...

La kopta egipto Ibn-al-Mugafaskribis, ke ekde 686 ßis 689 p.K.¤iuj krucoj, e¤ oraj kaj arßentaj,en tiu lando estis detruitaj. Sur lapordoj de preßejoj estis skribite:“Mahometo estas granda aposto-lo de Dio. Ankaª Jesuo estasapostolo de Dio. Sed la vera Dione estas naskita kaj ne naskas”.En 719 kaj 720 p.k. preskaª ¤iujmozaikoj en preßejoj dePalestino kaj Transjordanio estisfrakasitaj. En 705 kaj denove en713 kaj 714, sub regado de JazidII, krucoj kaj bildoj estis detru-itaj. Ãu konvertitaj eksjudoj aªtimo de idol-adorado puÙis isla-manojn al tia agado kontraª figu-raj arta¢oj? Oni opinias ke, kiamislamaj araboj konkerisBizancon, vidante belecon de ties

Ikonrompistoj antaªaj kaj nuntempaj, aª:

skulpta¢oj, ili sentis sin malsu-peraj kompare al iliaj kreantoj.Oni sugestas ke nome pro tio ilidetruis la arta¢ojn...

Mi mem Ùatas proponi alianhipotezon ¤i-rilate. La origino detia konduto radikas multe antaª laapero de monoteismo. Ïin oniser¤u en la kredaro de niaj praavoj.Ãiuj ni ja spektis filmojn, en kiujmalica sor¤istino turmentas iun,manipulante (plejofte pinglepikante) pupon? Aª tiujn, en kiujiu elißas el pentra¢o?.. Mi opinias,ke ¤iuj tiaj supersti¤oj devenas dela kredo, laª kiu oni povas trans-meti kaj enkapti animojn dehomoj en objektojn. Tiu hipotezoankaª klarigas, kial en iuj landojpentri, skulpti aª foti homojn aªbestojn estas malpermesite.

Malgraª ke islamanoj ne povispentri aª alimaniere enbildigiviva¢ojn, tamen ili disvolvis alia-jn formojn de arta esprimo:geometrian arton, abstraktajnsimbolojn kaj kaligrafion. En iujpartoj de la islama mondo onitamen ne tiel multe sekvis strik-tajn interpretojn. Ekzemple, enIrano oni povas pentri ¤iujn ajn,krom la profeto kaj sanktuloj, sedpor forigi ¤ian suspekton pri idol-adorado iuj elektis du-dimensianprezentadon.

* kapitelo – supro de kolonoj

KKiiaamm rree ll iigg iioo eess ttaass kkoonnttrraaªª aarr ttoo .. .. ..

volus konstrui laurbon de via revo?Urbo, en kiu ne estasloko por tiuj, kiuj nepla¤as al vi, kie neekzistas malsanoj kajne estas tio, kion vine deziras?..

Nu bone, nisupozu, ke vi jamkonstruis la urbon devia revo. Ni nomu

ßin Rev-urbo. Kaj certe Rev-urbo estos la plej bela kajbona urbo en la mondo.Ondoj de varma maro kare-sas la bordojn; tutan jarontie floras la plej belaj floroj;de sur neßa monto oni ¤iampovas gaje malsupren-skii.Super la Rev-urbo ¤iu-tagebrilas suno, kaj se ek-pluvas,tio malhelpos al neniu. Kajcerte en tiu urbo vivos intere-saj kaj bon-koraj homoj.

La fenestroj de via domorigardas al la Ãef-Placo.Kontraª via domo estasTemplo de Via Kredo kajViv-Principoj. Dekstre devia domo, apud la Templo,staras Muzeo de ViajKulturaj Valora¢oj... Nur unuloko en la centro de la Ãef-Placo estas mal-plena, kaj videvas pli-bel-igi ßin per viaKrea¢o. Ïi devas speguliVian Kredon, Viv-Principojnkaj Kulturajn Valora¢ojn.Tion vi volas montri al laloßantoj kaj gastoj de Rev-urbo, kaj ili devas neniamekenui rigardante vianverkon. Kaj nun, kiam viscias pri Rev-urbo, kreu ßintiel, ke viaj krea¢oj estu indajpor via Rev-urbo!”

Per tiu ¤i rakonto mikomencas instrui al gejunulojskulptadon kaj artan ligno-¤izadon. Poste ili lernos reali-gi siajn pensojn en formoj,pentri, pri-labor-adi multajnmaterialojn. En iliaj manojakraj iloj farißos obeemaj.Ilin atendas multe da laboro,studado kaj... sukceso!

Ili ¤iam inter-Ùanßas ideo-jn. Nia celo estas ne imiti,sed kreadi. Kiam ni vidasbonajn skulpta¢ojn, ni ßojas,kaj ne gravas, kiu estis laaªtoro. Dank’ al verkoj dealiaj ni ekscias pli pri ni

mem kaj pri la mondo.

La urbo de via revo

numero 199 (2004:1) 5temo: artotemo: arto

Saluton! Mi ser¤as korespondamikojn, kiuj intere-sißas pri sporto kaj aviado (mi estas 18-jaraßa ler-nanto). Skribu al: <cxhx@pochta.ru>; Igor Cigno,Pochtamt, P.O box 27, Mirgorod, Poltavska oblastj,Ukrainio 37600.

***Por ¤iuj esperantistinoj en kaj ekster SAT!

Antaªnelonge ekfunkciis dissendolisto kaj informejode la IN-fako “EMMA” ¤e SAT – SATINO. SATINOkunlaboras kun ¤iuj esperantistinoj kaj esperantistoj, kiujvolas speciale engaßißi por la rajtoj de inoj en ¤iuj sferojde la socio. SATINO estas kontraª ¤ia diskriminacio kon-traª inoj, ankaª en Esperantujo. SATINO helpas rompitabuojn kaj antaªjußojn pri inoj. SATINO estas kreitaunuavice pro neceso politika, sed tamen ßi estas malfer-ma por ¤iuj tipe inaj aferoj. SATINO estas bazo por plibone povi diskuti, kiel inoj devas agadi en la E-organizojkaj en la In-movadoj. Pli da informoj:<http://groups.yahoo.com/group/satino>. Alißu: <sati-no-subscribe@yahoogroups.com>, aª sendu mesaßojnal: <satino@yahoogroups.com>. Administrantino de ladissendolisto SATINO – Dorothea KAISER: <satino-owner@yahoogroups.com>, <kaiser-altenburg@t-online.de>; Germanio, 04600 Altenburg, Wenzelstr.12.

***Esperanto en la uragano de ideologioj. InternaciaEsperanto-Simpozio en la Aªstria Nacia Biblioteko

La 8an kaj 9an de oktobro 2004 la Aªstria NaciaBiblioteko, kunlabore kun UEA, organizos simpozionokaze de du Esperanto-jubileoj: la centjara datrevenode la naskißo de Lidia ZAMENHOF (1904-1942) kaj la75-jarißo de la Internacia Esperanto-Muzeo (IEM,aligita al la Aªstria Nacia Biblioteko en 1929).Prelegos Ulrich LINS (Germanio/Japanio, ¤efprele-ganto), Vilmos BENCZIK (Hungario), Wera kaj DetlevBLANKE (Germanio), Heiner EICHNER (universitato deVieno, Aªstrio), Alex KAEFER (Aªstrio), HerbertMAYER (IEM, Aªstrio), Claude PIRON (Svisio).

La historio de Esperanto kaj la sorto de esperantistojestas firme ligita al la ßenerala historia evoluo. Verkihistorion de Esperanto signifas verki kadre de la histo-rio de la mondo. Tion montris Ulrich LINS per Ladanßera lingvo. Studo pri la persekutoj kontraªEsperanto. Esperanto do ne estas io ekzotika kajmarßena, kiel foje opinias la ßenerala publiko, sed ßiestas integra parto de historiaj evoluoj.

Tiu fakto estas la elirpunkto de la simpozio, kiu pri-traktas la destinon de Esperanto en la politikaj-ideolo-giaj uraganoj de la pasinta jarcento, fokusante interaliela atenton al la sorto de Lidia ZAMENHOF (murdita enla koncentrejo Treblinka en 1942) kaj de la InternaciaEsperanto-Muzeo (fermita en 1938 fare de la nazioj).Apud tio estos pritraktataj ankaª temoj, kiuj tuÙas lanuntempon: kia estas hodiaª la situacio de Esperantoen la mondo? Kiel aspektas la rilato inter Esperanto kajla nunaj politikaj regantoj? Kiel kondutu la esperantis-toj en la mondo, kiu almenaª en la publika diskursoege malfavoras la ideon de artefarita internaciahelplingvo, sed aliflanke pere de modernaj teknologiojofertas novajn eblecojn?

La laborlingvo dum la unua duontago de la sim-pozio estos la germana por la ne-Esperanta publiko –la cetero disvolvißos en Esperanto. Paralele okazos:malfermo de ekspozicio pri la sama temo en laInternacia Esperanto-Muzeo, prezento de la novel-donita plena verkaro de Lidia ZAMENHOF kaj interna-cia Cseh-kurso por tutkomencantoj. (La germananomo de la aranßo estas: Die gefährliche Sprache).Partoprenkotizo: 50 EUR, por studentoj kaj lernantoj35 EUR. Alißo: <plansprachen@onb.ac.at>.

***FRE£O ‘04 – Frusomera Renkontißo Esperanta£okanta Obstinulojn. E-kviza okaza¢o kun premioj.30 de junio – 04an de julio en Olsztyn (Pollando).Alißado: Marian ZDANKOWSKI, ul. Limanowskiego 4,10-343-Osztyn, Pollando. Rete: <avolamer@ols.vec-tranet.pl> kaj <angiel@polbox.com>. Programo: kromkvizoj – prelegoj, ekskursoj ktp. <http://www.ema.z.pl/-esperanto>. Pri FRE£o emfazis: “...neforgeseblaaranßo...” – El Popola Ãinio. “...eble la plej fama kvizaprogramo en Esperantujo...” La Ondo de Esperanto.

***10-17 de julio: 60-a IJK, Internacia JunularaKongreso en ripozejo Berjozka apud Kovrov(regiono Vladimir), Rusio. Inf: LKK de IJK, SlavikIvanov. Rete: slavik@babil.komputilo.org; http://-www.tejo.org/ijk; http://www.tejo.org/rejm/-ijk/index.php (pli detale – en TEJO Tutmonde).

Anonce

Sergej TIM¤ENKO, Ukrainio

En la jaro 2001 la Papovizitis Ukrainion. Dum liarestado en Kievo mia ler-nantino Anja VARRAVA

sendis al li lignan anßelon,kiun Ùi mem ¤ize skulptis.Responde venis dank-letero de la Papo...

“Ãu vi volas esti liberaj?Liberaj de aª liberaj por? Ãuvi scias, kio estas libereco?Bone, mi rakontu. Ïi estasebleco realigi viajn plejkuraßajn ideojn. Ekzemple,vi ek-volis loßi en vilaßo – via¤etis al vi vilaßon. Vi ekvolisloßi en urbo – vi konstruisurbon. Aleksandro la Granda,Petro la Unua, Walt DISNEY

faris tion. Tamen la urbo de launua estis la rezulto de mult-nombraj militoj; la urbo de ladua kostis vivojn de multajsklavoj, kaj nur la urbo de lalasta estas verko de talentodesegnista mult-obl-ig-ita per

g e n i of inancis ta .Ãu vere vi ne

Jam ok jarojn mi okupißaspri mia plej Ùatata afero kajinstruas ßin al gejunuloj.Nun mi lernas Esperantonkaj volas traduki mian kur-son en Esperanton. Ni treßojos konatißi kun aliajesperantistoj, kiuj interesißaspri skulptado kaj ¤izado!

anßelo – spirita esta¢o, meza

inter Dio kaj homo (ofte montr-

ata en arto kun flugiloj)bordo – tero tuj apud maro,rivero, k.s.¤izi – pri-labori lignon (Ùtononktp.) per akra iloenui – mal-interes-ißifinancisto – tiu, kiu okupißas primonogenio – grandega talentoimiti – fari similekaresi – ame tuÙetikuraßa – sen-timaligno – materialo el arbomuzeo – kolektejo kaj konserve-jo de valora¢ojobei (obeema) – sekvi la dirojnaª ordonojn de aliajPapo – la plej supera (sur-tera)gvidanto de Rom-Katolikismoplaco – malferma loko en lacentro de urboprincipo – regulorevo – tio, pri kio ni pensadaskaj volas real-igiskiado (skii) – vintra sportosklavo – mal-libera laborantoskulpti (skulpta¢o) – unu el¤efaj ar toj; skulpta¢oj ¤iamestas tuÙeblajsupozi – pensi, opiniitalento – kapablo; sen talentotre malfacilas skulpti aª desegnitemplo – religia konstrua¢o

Facila

Alegro en nokta ¤apeto.S. TIM¤ENKO

Ombro de sono. S. TIM¤ENKO

KOMPLEZE DE LA AUTORO

<sergey_tim@ukr.net>, UA-02125, Kiev-125, bulv. Perova16-b, apt. 15, Ukrainio.

<Kontaktu>

6 numero 199 (2004:1)temo: arto

Anatoli IONESOV, Uzbekio

Inter la multnombraj urboj de la mondomalmultas tiuj, kiuj portas specialan sig-nifon kaj kaÙas en si plurajn enigmojn detorentaj interplektißoj de la historio.Temas pri tio, ke multajn problemojn,kiujn alfrontas nun la homaro, eblas solvinur bone konante la historion.Samarkando estas kondukilo de ideoj,kiuj eliris tre malproksimen de la limoj deCentra Azio. Kio do tiel ekskluzivigasSamarkandon?

Ekde Ùtona epoko ßis Aleksandro la Granda

La historio de la urbo radikas en la Ùtonaepoko. En la ¤irkaªa¢oj de Samarkando tro-vißas unikaj kavernaj loßlokoj de neanderta-laj prahomoj, kiuj aßas je almenaª 40 000-100 000 jaroj. Pli poste la vivo translokißis alla teritorio en la centro de la nuntempaSamarkando. Tie cetere ßis nun ekzistas laakvofonto, kiu vivnutris plurajn generaciojnde homoj dum multaj jarmiloj. Povas esti, keßuste dank’ al tiu ¤i akvofonto Samarkandotransformißis al granda urbo... En la loko, kietrovißas la nuna urbocentro, situis loßloko deprahomo de la malfrua paleolitiko (antaª20 000-40 000 jaroj), kie estis malkovritajsurteraj loßejoj, ornama¢oj, laboriloj ktp.

Nova paßo en la historio de Samarkandokomencißis ekde la 7-6a jarcentoj a. K.,kiam ßi supozeble farißis vera urbo. Tiamaperis ankaª ¤iuj trajtoj de la urba vivo:citadelo, defendaj muroj, metiistaj kvartaloj,templo, palaco k.s.

CCeettee rreeEkzistas multaj legendoj kaj hipotezoj pri la

deveno de la nomo “Samarkand”. Iuj diras, kela urbo ricevis sian nomon laª la nomoj de tieskonstruintoj – Samar kaj Kamar. Laª aliaj ver-sioj, la nomo tradukißas kiel “la urbo de dol¤ajfruktoj”, “lando dezirata de la koro” aª “ri¤aloßloko”. Tamen nunaj fakuloj opinias, ke lavorto “Samarkand” en la antikva persa lingvo

supozeble signifis “kunveni”, “renkontißo”,“kunveno” kaj en la sanskrita – “loko porrenkontißoj kaj kunvenoj” kaj “loko por komer-co”. Ïuste evoluo de komerco stimulisformißon de la urba vivo.

La sekva paßo en la historio deSamarkando, kiu en la helenaj manuskriptojnomißis “Marakanda”, estas ligita al laepoko de konkeraj militoj de Aleksandro laGranda (la 4-3a jarcentoj a. K.). Por liSamarkando ißis malfacile superebla barosurvoje al Ãinio kaj Hindio. Aleksandro laGranda diris: “Ãio, kion mi aªdis pri labela¢oj de Samarkando, estas pura vero,krom tio, ke ßi estas pli bela ol mi imagis”.

Post la konkero fare de Aleksandro laGranda komencißis periodo de aktiva kul-tura kunißo de helenaj kaj centr-aziaj tradi-cioj. Plej bone tiu ¤i sintezo videblas en lasuda parto de Uzbekio, kie ni e¤ nun povasvidi budhistajn heroojn en la aspekto dehelenaj dioj... Ankaª poste Samarkandodaªre restis dezirata celo. Dum la epoko dela granda translokißo de popoloj (la 1-6ajarcentoj p. K.) Samarkando estis en la cen-tro de atento de konkerantoj*.

CCeettee rreeSurbaze de studado de tekstoj el

“Avesto”** kaj aliaj fontoj ekzistas sciencajsupozoj, ke la fondinto de la unua monda reli-gio – zoroastrismo – Zoroastro (perse“ZaratuÙtra”) naskißis ¤e la bordo de la riveroDargom, t.e. en la ¤irkaªa¢oj de Samarkando,¤e la limo inter la dua kaj la unua jarmiloj a. K.Sed poste li komencis prediki la novan religionen la sudo de la nuna Uzbekio – en Baktrio.

Elementoj de zoroastrismo ßis nun kon-servißis en la tradicia kulturo de mez-aziajpopoloj. Ekzemple, dum geedzißo okazasmarÙado kun fajrotor¤o tra vilaßo, gefian¤ojsupersaltas lignofajron “purigante” sin (kielkonate, en zoroastrismo estas kvar sanktaj

elementoj: fajro, aero, tero kaj akvo).“Nauruz” – orienta nova jaro, festo de print-empo – ßis nun estas unu el la plej popularajfestoj en Centra Azio.

Oni opinias, ke budhismo, naskißinta enHindio je la limo inter la kvina kaj la kvara jar-centoj a. K., enpenetris Ãinion kaj posteJapanion kaj Koreion tra Okcidenta Hindio kajKuÙana regno***, sur kies teritorio tiam situ-is ankaª Samarkando. Fakte zoroastrismo kajbudhismo paralele kunekzistis ¤i tie ßis laoka jarcento.

Lando dezirata

Sogdiana estis la lando inter la riveroj Amudarjo (antaªeOks) kaj Sirdarjo (antaªe Jaksart). Romianoj nomis ßin

“Transoksiana” (“trans la rivero Oks”), araboj –“Mavarannahr” (“inter du riveroj”). Ïi estis unu el la plejantikvaj landoj de amasa artefarita akvumado, kiu trans-formis sekajn grundojn de la regiono en florantajn oazojn.Tion pruvas eltrova¢oj de arkeologoj, kiuj trovis ¤i tie mult-kilometrajn 2500-jaraßajn irigaciajn kanalojn. Ãefurbo de

Sogdiana estis Samarkando.

Panvendisto en samarkanda bazaro

Lernejo Tilla Kari

Antaªnelonge la uzbekia urbo Samarkando estis listigita en la Listo de Kultura

numero 199 (2004:1) 7temo: arto

Araba konkero kaj la islama Renesanco

La sekva etapo en la historio de la urboestas ligita al la araba konkero kaj al la his-torio de la Araba kalifejo. En la jaro 712Samarkando estis konkerita de araboj. Ekdetiu ¤i tempo komencißas evoluo deSamarkando en la sino de araba kulturo. Ïifarißas centro de la spirita vivo de centr-aziaj popoloj. La urbo kreskas, aperas mon-umentaj konstrua¢oj en tradicioj de islamaarkitekturo. Samarkando tre brile montrissin dum la epoko de la t. n. islamaRenesanco (fino de la 9a ßis la 11a j.c.).Historio de la urbo estas ligita al la nomoj dela tieaj eminentuloj: Rudaki, Omar Hajam,Beruni, Aviceno, Farabi, Al-Horezmi k.a.,kiuj faris grandegan kontribuon al la evoluode la monda scienco, inkluzive medicinon,astronomion, literaturon, matematikon ktp.

CCeettee rreeEble ne ¤iuj scias, ke la fondinto de algebro

– genia scienculo Abu Abdallah Muhammadibn Musa Al-Horezmi (¤. 800-847) – naskißisen °ivo, proksime de Samarkando. Li estiseminenta matematikisto, astronomo kajgeografo. Liaj antaªuloj estis pastroj dezoroastra religio, tiam reganta en Horezmo.Unuiginte ¤iujn atingojn de la antaªaj matem-atikistoj, li verkis la trakta¢on sub la titolo “LaKonciza Libro pri Kalkulado per Kompletigo kajEkvilibrigo” (arabe “Kitab muhtasar al-ßabr val-mukabala”), en kiu li formulis ßeneralajn reg-ulojn, kiuj formis la unuecan sciencan teorion.Al-Horezmi kreis sian teorion en Bagdado,tiama ¤efurbo de la Araba kalifejo. Dum kelkajjarcentoj “Algebro” de Al-Horezmi estis vastekonata en la originalo, kaj poste danke al latradukoj kaj adaptoj ßi farißis e¤ pli populara.Al-Horezmi enkondukis ankaª hindajn / arab-ajn ciferojn samkiel la vortojn “algebro” kaj“algoritmo” al Eªropo en la 12a jarcento.

de la koro

La islama Renesanco je kelkaj jarcentojantaªis la okcident-eªropan Renesancon (la14-16a j.c.) kaj ludis gravan rolon en ßi. Laoriento sukcesis konservi la verkojn de hele-naj scienculoj, kiuj dank’ al araba tradukorevenis al Eªropo. Ja dum la Mezepokogravega socia rolo de la Eklezio kaªzis sig-nifan perdon de kulturaj ligoj al la grandaantikva hereda¢o. Ãio, kio estis antaª kris-tanismo, estis neniigata, kaj pro tio multoestis por ¤iam perdita. Kaj ßuste CentraAzio, dank’ al la krea agado de siaj sciencu-loj, sukcesis konservi por Eªropo kaj por latuta mondo multajn grava¢ojn de la grandaantikva kulturo. La antikva hereda¢o posterevenis al Eªropo en prilaborita kaj ri¤igitaformo. Sed plej gravas, ke rezulte de alpro-prigo de la antikva hereda¢o estis faritajnovaj malkovroj (movado de steloj kajplanedoj, ekvacioj, medicino ktp).

“Sed kio diferencigas la OrientanRenesancon disde la Okcidenta?” – vi povasdemandi. Kontraste al la Okcidenta, laOrienta Renesanco direktis ¤efan atenton alrenaskißo de natur-sciencaj scioj kaj filo-zofio. Ïi pli multe atentis sciencon kaj liter-

aturon ol la socian sferon kaj evoluon deindividuaj liberecoj, ¤ar la kolektivo ¤i tieestis kaj ßis nun estas la plej grava valoro.

Sed tio ne signifas, ke la temoj de indi-viduaj sentoj kaj liberecoj malforte esprim-ißis en la Orienta Renesanco. Ili simpleestis reprezentitaj metafore kaj alegorie,kun bunta arta ornamo. Ni rigardu la verk-ojn de Omar Hajam (¤. 1048-1125): temojde amo, beleco, justeco, senta inklino en liapoezio estas brile esprimitaj en la ri¤apaletro de artaj figuroj.

Ruinigo kaj la “dua Renesanco”En 1220 Samarkando estis konkerita de

Ïingis-§ano. La urbo estis bruligita kajpreskaª plene detruita, kaj la evoluo de laurba vivo estis bremsita je pli ol 150 jaroj...En 1370 al la potenco venas Amir Timur, kiudum sia 35-jara regado montris sin ne nurelstara Ùtata aganto, talenta militestro kajsaßa diplomato. Li ankaª transformisSamarkandon en “Ãefurbon de ¤efurboj”.Por substreki la superecon de sia ¤efurbo,Timur donis al la ¤irkaªaj loßlokoj la nomo-jn de monde konataj urboj: Bagdado, £irazo,Parizo, Misro (Kairo) k.a. Kelkaj el tiujnomoj cetere konservißis ßis nun. Surpordego de unu palaco de Timur estis skrib-ite: “Se vi dubas pri nia majesteco, rigarduniajn konstrua¢ojn”.

Alligißo de Samarkando al la mondo deislama kulturo ebligis fortigi la ligojn kunOkcidenta Azio kaj tra ßi – kun Eªropo (ßis lamarbordoj de Hispanio) kaj Afriko. Komencisvigle evolui scienco, literaturo kaj arto, kaj ¤io¤i esprimißis en disfloro de arkitekturo. (Ja seevoluas scienco, bezonatas lernejoj, kiuj devasesti adekvate ornamitaj.) Evoluo de sciencodo stimulis evoluon de arkitekturo, evoluo dearkitekturo – evoluon de arto. Centr-azia artodum la Mezepoko klare distingißis per ri¤adekoracio – ¤iuj konstrua¢oj estis kovritaj perbrilaj ornama¢oj. Kial?

Unuflanke, islama kulturo malpermesisfiguri homojn kaj bestojn (“oni ne rajtas fig-Lernejo de Ulugbek

Doi Hirokaz

Hereda¢o de la Homaro de Unesko

8 numero 199 (2004:1)temo: arto

uri tion, kio estis kreita de Dio!”). Sed nenur figuri oni ne rajtis – e¤ en ¤iutaga vivooni ne povis kaj ofte ßis nun ne povas pub-like montri nudajn korpopartojn: korpo,sentoj ktp. estis ¤iel maskataj kaj Ùirmataj.Samtempe ankaª la konstrua¢oj, kreitaj dehomoj, ne povas esti nudaj, precipe se iliestas sanktaj objektoj. Tial oni “vestis” ilinen ornama¢ojn kaj kovris kvazaª per mozai-ka “tatuo”. Vi ne trovos similan eksteranornam-manieron en la Okcidento. Ne trove-blas ßi ankaª en aliaj landoj de la Oriento,ekzemple, en Japanio, kie, laª mi, la artaarkitektura tradicio trovis sian plej superanesprimon en kreado de perfektaj formoj.

En 1501 sur la samarkandan tronon venas£ejbani-§ano, fondinto de la uzbeka dinastio,kiu ordigis la Ùtatajn aferojn kaj revivigis laekonomion de la lando (mona reformo,riparo de pontoj kaj vojoj, komerco, akvu-mado k.a.). Tamen post lia pereo, postekonomia kaj politika progreso, komencißisinterfeªdaj militoj kaj bataloj por la trono. Ladinastio de £ejbanidoj regis la landon ßis lafino de la 16a j.c. Komence de la 17a j.c. lapotenco transiris al la dinastio deAÙtar§anidoj kaj poste al tiu de Mangitoj. Lafinon de la 17a j.c. kaj la unuan duonon de la18a j.c. oni nomas la tempo de tumultoj.Senfinaj militoj kondukis al formißo defeªdaj monar§ioj – la Kokanda kaj °iva§anlandoj kaj la Bu§ara emirlando surteri-torie de la nuntempa Uzbekio en 16-19ajj.c. Post konkero de Mez-Azio fare deRusio en 1868 Samarkando ißis administracentro de ZarafÙana distrikto, kaj ekde1887 – de Samarkanda provinco. Ekde tiutempo en la urbo oni komencas konstruivastajn stratojn, eªropstilajn domojn,industriajn entreprenojn...

CCeettee rreeLa unua blazono de Samarkando estis kre-

ita dum regado de Amir Timur. Ekde 1994estas oficiale uzata nova blazono de la urbo,kreita de la loka pentristo Grigorij ULKO. Labazon de la blazono formas rußa rondo –batala Ùildo, simbolo de defendo deSamarkando. Rußa koloro signifas vivon,dinamikon, evoluon. Centre estas flugilhavaneßa leopardo en pozo de beno. Bestoj kunflugiloj estas antikvaj simboloj de altspiritarilato al ili. Similaj simboloj aperis en pasin-teco kiel simboloj de unueco de naturo kajhomo. Malsupre estas or-blanka ondeca linio,simbolanta la riveron, kiu portas oron –

ZerafÙan. En supra parto de la blazono lok-ißas sep-pinta turkis-kolora stelo – signo, egerespektata en la Oriento, – simbolo de per-fekteco, de unueco de scienco, arto kajarkitekturo, kiu ege harmonias kun la pasin-teco, nuntempo kaj estonteco de la urbo.

Aliaj “Samarkandoj”Nuntempe Samarkando estas la dua plej

granda industria, kultura kaj scienca cen-tro de Uzbekio, kaj kiel magneto ßi daªreallogas vizitantojn el la tuta mondo.Interalie, en multaj landoj troveblas diver-saj lokoj kaj objektoj kun la nomo de niaurbo. Ekzemple, en la usona urbo SantaBarbara estas kvartalo, strato kaj centropor pliaßuloj nomataj Samarkand, enAªstralio – hotelo, en Francio – firmaokaj samtitolaj kolonja akvo kaj parfumo.En Italio oni bone konas la kanzononSamarkand kaj en skandinaviaj landoj – lakanton Se iam venos vi al Samarkand,teatro Samarkand estas en Hispanio,poemo Ora vojaßo al Samarkand eniris laantologion de la angla poezio. VendejojSamarkand trovißas en Kopenhago,Fukuoka, Thiene…

fotoj de la aªtoro

* Rezulte de tiuj konkeroj ßi eniris la grandajnimperiojn de la Oriento: la Ùtaton Kangjuj (la 1-3aj.c.), la Ùtaton de Eftalitoj (la 4-5a j.c.) kaj Tjurkanprinclandon (la 5-6a j.c.).** Avesto – en zoroastrismo – kolekto de sanktajlibroj. Avesto ekestis, verÙajne, en la unua duonode la unua jarmilo a. K. kaj enhavas aron da reli-giaj kaj juraj instrukcioj, preßkantoj, himnoj ktp.*** KuÙana regno – unu el la kvar grandaj impe-rioj de la antikva mondo (kune kun la Romiaimperio, Parfjana regno en Irano kaj la §anaÃinio).

Moskeo Tilla Kari

Sergej TIM¤ENKO, Ukrainio

Bildo la unua. Lastaj ferioj demajo. Tago de la urbo. Liberaeraar t-ekspozicio en kievaMonmartre** – deklivoAndrejevskij. Aro da ferie vestitajhomoj malrapide fluas laª la sun-inundita kurba strato, serpenteiranta suben de sur la monteto. Enunu loko la homfluo subite haltas.Ãies atento estas altirita al io eks-terordinara. Ne kaÙante sian sciv-olemon, oni rigardas, kiel unuhomo en freneze stranga kostumo(brila pompa kasko, kombineo,malhela, ßis-pieda mantelo kunlonga brila trena¢o) konstruas ion

tute strangan. Observema okulopovas kapti tie segbokon***,duonsferajn fenestrojn dehelikoptero, tirkestojn de skrib-otablo, ombrelon, kontrabason,hamakon, valizon, manekenon kajpursangan Ùafhundon en koljungokun grandegaj falsaj diamantoj.“KosmoÙipejo de Fripuljo”, tekstaskarba surskribo.

Bildo la dua. Vesperißas. La fluode homoj denove lasas lokon por lahomo en la stranga kostumo. Ãi-foje Fripuljo faras “grandansuprenißon” laª la deklivo,metante antaª si ladan barelon.Dum kelka tempo la barelo staras,poste kun bruego rulißas suben, alla suprenißanta homo.

Bildo la tria. La sama loko, iomposte. Bruego de falantajtirkestoj, tondro de la barelo,rulißanta laª la pavimÙtona strato(¤i-foje jam suben...). Plena disfa-lo de la “kosmoÙipejo”. Svingantela kruron de manekeno kaj alvokekriante, Fripuljo malsuprenißas dela deklivo... sidante en kontraba-so sen supra parto kvazaª ensledo.

La unuan fojon mi konatißis kun lalaboroj de la honora artisto deUkrainio, monumentisto FedorTETJANI¤ dum ekspozicio. Granda pen-tra¢o en tradicia maniero. Sed la orna-ma¢o de la bildo ne limißis nur je belakadro... Fotoj, algluitaj sur la pentra¢o,pecoj de gazetoj, parto de malnovaafiÙo malsuprenißis de sur la bildosuben, laª la muro, transformißanteal granda trena¢o el tute diversajobjektoj starantaj sur la planko. TiekuÙas plene hazardaj, kiel povasÙajni, a¢oj: vazo de abrikota konfita¢o,“kronita” per turkisa Ùimo; gramo-fono; rompita seßo; Ùtofpecoj; rustajÙlosiloj de neniu-konas-de-kiuj seruroj;brikoj... Ãio ¤i per la mano de majstroharmonie formis la unuecan tuton,kaj ¤iu ajn provo Ùanßi la ordon tujdetruus la kompona¢on.

Simile al tio, ke en la vivo neekzistas bagateloj, kaj ¤iu hazardoestas nur malbone komprenita reg-uleco, nenio estas superflua en laverkoj de la fondinto de fripulismo.Pli kaj pli ofte nuntempaj artistoj neilustras realecon, sed formas ßin.

Ar taj objektoj ofte por taskolosan emocian informon, sed la

rigardanto ne ¤iam kapablas legißin. Ne ¤iuj kaj ¤iam komprenas lastranga¢ojn de huligananta avan-gardisto. Por trovi la Ùlosilon de tio,kion nuntempaj artistoj volas mon-tri al la observanto, necesas rigar-di la kompona¢on en detaloj kaj kielunuecan tuton. Majstro ne postu-las, ke observanto donu sian”noton” al la verko. Li proponas ionalian: konatißi kun la tuta universode emociaj informoj.

Fripulismon oni povas trakti kielarton de komponaj improviza¢oj kunelementoj de tradicia pentrado,skulptado kaj afiÙarto. Ãiu objektode kompona¢o meritas atenton.Sed nur kiam vi rigardas la verkonkiel tuton, kaj sentas vin memparto de la kompona¢o, vi povos dirial la majstro “dankon”. Kun ßojo,kunsento aª simple kun rideto!

* fripulismo – de la anglaj vortoj“free” [frij] (libera) kaj “pull” (tiri).** Monmartre [monmartr] – trefama loko en Parizo, konata pro siajliberaeraj artekspozicioj.*** segboko – speco de stablo, surkiun oni aranßas segotajn Ùtipojn(N.PIV).

Fripulismo*: bizareco, huliganeco aª arto?

Fripuljo

INTE

RR

ETO

numero 199 (2004:1) 9popole

La Gomera insulo estas mal-granda (ßi areas nur 379 kvadrata-jn kilometrojn) kaj montara. Tieloßas 19 000 homoj, kaj ¤iuj paro-las la hispanan lingvon. La insuloestis konkerita kaj aldonita al laHispana Imperio en 1405.

Paroli kun la najbaro de laapuda monteto estis tro malfacilepor la gomeranoj: endis mal-supreniri, promeni, resupreniri...Kaj oni perdis multe da tempo.Do, ili preferis fajfadi. Gomeranokapablas fajfadi aªdigante sin ßistri kilometroj for. Amuze, sed iujgomeraj birdoj lernis kelkajnkutimajn fajfadofrazojn, kiel“saluton”, “aªskultu”, “kien viiras?” aª “kie vi estas?”, kaj iliuzas tiun lingvon tute ne konantela signifon!

Kia ßi estas?La gomera fajfado (hispan-

lingve silbo gomero, silbo = fajfo)ne estas vera lingvo: ßi estas faj-fokodo, kiu anstataªas la elparoli-

La gomera fajfadoMarco TREVISAN, HispanioFoje en la montaroj de la Gomera insulo (unu el la Kanariaj insuloj) aªdeblas birdeca ling-vo: fortaj kaj belaj fajfoj. La fajfantoj tamen estas ne birdoj, sed... homoj! Kaj, plejmirinde, ilia fajfado estas ne por amuzißi, nek por ßeni aliajn. Ïi estas por komunikißi!Fakte, iuj gomeranoj ne bezonas poÙtelefonojn!

Aliaj fajfolingvojLa gomera fajfado neestas la ununura fajfol-ingvo en la mondo: onifajfadas ankaª enMeksiko (la zapotekoj,

mazatekoj kaj aliajetnoj), en Okcidenta Afriko

(¤efe la diolaa tribo elSenegalo), Turkio, Nov-

Gvineo, Nepalo,Venezuelo, Kubo, Usono(indianoj el Teksaso) ktp.Laª kelkaj teorioj,pragomeranoj migris al latri laste menciitaj lokoj

dum malfacilaj ekonomiajepokoj. Kaj aliaj lingvistoj, kielMarie-Louis MOREAU, pensas,ke la gomera fajfado havas rila-tojn al la senegalaj fajfolingvoj.£ajne, en Meksiko kaj Afrikonur viroj lernas fajfadon. Neestas strange, ke ¤iuj lokoj, kieekzistas fajfolingvo, havaskomunajn ecojn: ¤iuj ili estasmaldense loßataj kaj malfacilajpor piediri.

La gomera fajfado tamen, laªmultaj aªtoroj, estas la plejevoluinta el ¤iuj ekzistantaj faj-folingvoj. Ne ¤iuj ili estas uzatajpor trans-montara komunikado:en Nepalo kaj Afriko ßi estasuzata ¤efe dum ¤asado kajaliloke – kiel kaÙkodo.

En 2003 okazis la unuainternacia kongreso pri fajfol-

ingvoj, kie kunlaboris instruistoj,lingvistoj kaj esplorantoj el diver-saj landoj. £ajne, ßi estis tiel sukce-sa, ke ili rekongresumos en 2005.

Instruado kaj lernadoLa gomera fajfado estas ankaª

la nura, kiu estas oficiale instru-ata en lernejoj, sed tio ¤i estasnova¢o. Dum la lastaj jaroj faj-fantoj tre malmultißis – eblepro novaj teknologioj aª propli urbema vivo de la nunajtempoj... La gejunuloj ne ler-nas tiun ¤i komunikilon. Tialla gomeranoj aktivißis kajdecidis instrui fajfadon enlernejoj.

En 1998 parlamentanoPedro MEDINA prezentis pro-ponon por enigi la gomeran faj-fadon en la insulan klerigsiste-mon. Tiu propono estis aprobitade la tuta parlamento de laAªtonoma Komunumo (simila alfederacia Ùtato de aliaj landoj) deKanariaj Insuloj, kaj post pli olunu jaro da laborado kaj kunlab-orado de universitataj kaj neuni-versitataj instruistoj, fajfospertu-loj, psikologoj, lingvistoj, gepa-troj de ontaj lernantoj ktp., la10an de januaro 2000, komenc-ißis la instruado.

La gomera fajfado lerneblas enbazlernejoj kaj mezlernejoj: 15minutoj semajne por infanojinter ses kaj ok jaroj; 30 minutojsemajne por infanoj inter ok kajdekkvar jaroj; mezlernejanojinter dekkvar kaj dekses jarojhavas nedevigan lernobjekton prigomera fajfado.

Gomera fajfado kaj Unesko

Tiu ¤i komunikilo estas tiomrara kaj mirinda pro sia beleco kajpro historiaj, lingvistikaj kajantropologiaj kialoj, ke homoj kielMoisés PLASENCIA agadas porkonvinki Uneskon, ke ßi devas estiakceptita kiel Kultura Hereda¢o dela Homaro, ¤ar ßi perfekte konfor-mas al la postuloj de Unesko. Tio¤i gravas, ¤ar tiel oni povus petioficialan subtenon de internaciajorganizoj, do, ne nur de la hispanakaj kanaria registaroj.

tajn silabojn danke al kvin (aªkvar, laª diversaj aªtoroj)“vokaloj” kaj kvar “konsonantoj”.Tre gravas melodio, ritmo,frekvenco, paªzoj, daªro kaj aliajnuancoj. Oni diras, ke laª la sonoeblas diveni, ¤u fajfanto estas viroaª virino; tamen, nur spertulojkapablas rimarki tion. La gomerafajfado enkodigas la hispananlingvon, do, ßi uzas hispanajnvortojn kaj gramatikon. Tamensenprobleme eblus fajfadi esper-antlingve aª franclingve. Ïi estaskodo, samkiel la latina alfabeto,la morsa kodo aª la praegiptajhieroglifoj. Tiuj ¤i kodoj estasmirindaj, kaj tia estas ankaª lagomera fajfado.

BUSNEL, R.G. kaj CLASSE, A. 1976.Whistled Languages, Berlin: Springer.

<legu>

Scivolema? Se via komputilo povasaªdigi MP3-dosierojn, vi povas aªdiekzemplon de gomera fajfado ¤e lapaßo <http://www.insel-la-gomera.de/silbo.htm>, la rektaligo al la aªdo-ar§ivo (MP3) estas<http://www.insel-la-gomera.de/silbo.mp3>. La frazo signifas: “Mitre ßojas pro tio, ke vi vizitis min¤i-vespere. Salutojn de Emilo alGermanio” (originale: “Estoy muycontento de que hayáis venidoesta tarde a visitarme. Muchossaludos de Emilio a Alemania”).

10 numero 199 (2004:1)temo: Afriko

AAkkvvoo-ffoonnttoo –– ddaannkkee aall eessppeerraannttiissttoojj!!

Jean CODJO, Benino/Kanado

Dank’ al eªropaj esperantistoj, precipe elGermanio, Francio, Belgio kaj Danio, enfora benina vilaßo Kodji oktobre 1999estis fondita Esperanto-lernejo JulesVERSTRAETEN. Ekde tiam evoluas la tutaprojekto kaj ßia interna ideo malgraª¤iaspecaj malfacila¢oj, kiuj evidente neeviteblas en la Tria Mondo.

Jam pasis kvar jaroj, kaj la infanoj, kiujkomencis lerni de la “naskißo” de la lerne-jo, ekde oktobro 2004 estos en la kvinalernejo-jaro, kaj ¤iam kun la samaj sinde-di¤o kaj entuziasmo por Esperanto. Lalernejo konsistas el nur tri klasoj, pro tiojam de la antaªpasinta jaro necesis disponi-

enspezi sufi¤e da mono per vendado de varojel la lernej-ßardeno en la loka bazaro.

La tuta ¤i-somera laboro – fosado de puto,pretigo de kampo por terkultivado, konstrua-do de kvina klas¤ambro el loka materialo(konstruado el pli fortika materialo estasprokrastita) ktp. certe ne eblus sen la sin-dedi¤o kaj bonvolo de la infanoj. Ili ja kon-scias pri la utilo de klereco kaj sekve ne ¤iamatendas kontribuon de siaj gepatroj, kiuj,bedaªrinde, ankoraª ne tute komprenas, keklerigado devas esti la prioritato.

Per la ¢us fosita puto ni ankaª celis enkon-duki la infanojn al bredado kaj terkultivadone nur kiel agadoj, kiuj kreas profiton. Tioestas ankaª pedagogia klopodo instrui, kielvivteni sin pere de aferoj el sia propramedio. La terkultivado jam komencißis, sed

La konstruado de la akvofonto estas financatade Sabine kaj Henning HAUGE, Germanio. La kos-toj de instruado, korespondado kun aliajbazlernejoj tra la tuta mondo estas subvenciitajde la organizo Stiftung-Mondo (Martin SCHAEFFER,li subvencias ankaª la beninan E-movadon),Agnes GEELEN, Jules VERSTRAETEN (Belgio), RobertDION kaj Jacques MORNET (Francio), AllisonBROADBENT-CODJO (Kanado) kaj aliaj. Multe kon-tribuis ankaª la Agado Espero de UEA. Multajaliaj kontribuis per sendado de ludiloj kaj libroj.La infanoj kaj la tuta vilaßo de Kodji tre dankas¤iujn kaj daªre esperas kalkuli je ili en la eston-teco. Nia Esperanto-movado aparte dankas s-ronHouenavo PIERRE, kiu faras ¤ion eblan por ke lainstruado de Esperanto en la lernejo estu efika.Li respondecas ankaª pri instruado al la infanojpri bredado kaj terkultivado.

Fine, kune kun la infanoj de nia lernejo, mivolus esprimi sincerajn kondolencojn al sinjorinoSabine HAUGE, kiu antaªnelonge perdis sianedzon – Henning HAUGE. Jen granda arbo, kiu falisen la arbaro, kaj mi ne scias, ¤u oni denove povosparoli pri la arbaro sen tiu giganta arbo. Tristaperiodo ne nur por nia lernejo, sed ankaª por latuta Esperanto-movado...

Por pliaj informoj kaj subteno bv. direkti vin al la ini-ciatinto – Jean CODJO, Kanado(<jean_codjo@yahoo.com>, la UEA-konto jeco-h), laorganizo Stiftung-Mondo, Martin SCHAEFFER, Germanio(<stiftung-mondo@web.de>), Agnes GEELEN, Belgio(<agnes@esperanto.be>) aª al UEA – la projektoAgado Espero. Vi povas sendi rekte al la lernejoludilojn, didaktajn materialojn kaj aliajn a¢ojn, kiujpovus kontentigi infanojn. La adreso: EPP JV-Kodji, c/o Esperanto-Afrik ONG, BP 383 Lokossa-Mono, Benin.

La agado Lernejoj por evoluo estas la tria, plejjuna bran¤o en Agado Espero. La raporto el Benintre adekvate ilustras, kion eblas fari per nia helpo.Estas interkonsentoj pri kunlaboro jam kun lernejojen Benino, Albanio kaj Kolombio. Krome, ni starigisla unuajn kontaktojn ankaª kun aliaj afrikaj lernejoj.Nia espero estas sukcesi, iom post iom, pligrandigila rondon de partoprenantaj lernejoj, ekzemple,ankaª en Azio. Kontribuojn por tiu agado akceptasla fonda¢o Agado Espero de UEA. Aldona indiko: porLernejoj por evoluo.

Agnes GEELEN, Belgio

gi kvaran klas¤ambron, por ke la lernejojaron post jaro atingu la sesnivelan gradon,kiel rekomendas la benina klerigsistemo.Ïuste tio fakte farißis unu el la ¤efaj kialojde mia vizito al Benino somere 2003.

Malfeli¤e, la kolektita sumo ne tutesufi¤as por konstrui la mankantan parton dela lernejo. Intertempe aldonißis alia tiklamalfacila¢o: malsana kaj malsata infanocerte ne povas multon lerni, e¤ en la plejbela lernejo.

Multaj infanoj en la lernejo malsanißis promanko de taªga trinkebla akvo. Ãar urßissolvi tiun problemon, ni do kontraª grandaparto de la kolektita sumo decidis ene de lalernejo fosi puton. El la puto la infanoj povastrinki relative pli puran akvon. Krome, tioankaª ebligas terkultivadon pere de akvuma-do, precipe dum malseka sezono, kiam oftemankas pluvakvo. Tiam legomoj kaj fruktojofte multekostas, kaj do la lernejanoj povos

la bredado ankoraª ne, ¤ar necesas por tiotaªga ejo. La infanoj mem uzos multajnlokajn materialojn por realigo de la tuta pro-jekto. Do, kiel oni proverbe diras, ni nedonas al ili fiÙon, sed instruas, kiel fiÙkapti.

La infanoj dum tiu ¤i somero multe ludis,¤ar mi kunportis plurajn balonojn kaj nova-jn (t.e. ankoraª ne konatajn de ili) ludojn,kiel korbopilko, volanludo ktp.

Por bona funkciado de la tuta projekto,mi kompilis taªgan statuton kaj regulojnpor la administrado de la lernejo, ¤ar seterkultivado kaj bredado farißos bonafinanca fonto, necesas havi regulojn pri tio,kiel administri la monon. Pri la financoj dorespondecas komitato de infanoj kun helpode la Esperanto-instruisto (HouenavoPIERRE) kaj la lernejestro. Ni nur esperu, keel la naturo fontos granda parto de la solvopor multaj problemoj en la lernejo JulesVERSTZRAETEN de Kodji!

<Cetere>

<Kontaktu>

KOMPLEZE DE LA AUTORO

numero 199 (2004:1) 11temo: Afriko

“Al afrikanoj ne mankas projektoj por plialtigi siajn viv-kondi¤ojn. Mankas motivo!”

Nadine RIVIÈRE estas 19-jaraßafrancino. Antaª unu jaro Ùi kunsia familio vojaßis al Benino kajtie gastis, dank’ al benina esper-antisto Gaston HOUSSOU, laªafrika maniero (ili konatißis kunli antaª 6 jaroj, dum la UK enMontpellier). La celo de tiu ¤ivojaßo estis helpi al la OrfaLernejo Esperantista, kies direk-toro estas s-ro HOUSSOU. Tiu pri-vata lernejo akceptas georfojn dela vilaßo Tozounmé (15 km deLokossa) kaj infanojn demalri¤aj familioj, kiuj ne povaspagi por la publika lernejo (mal-graª ke ßi estas malmultekosta).La familio renkontis infanojnkaj iliajn familiojn, iometeinstruis Esperanton kaj, cetere,kunportis monon, donacitan dedu francaj asocioj por konstrua-do de nova klas-¤ambro.KONTAKTO petis Nadine rakontipri la impresoj de sia vojaßo.

- Mi kompreneble sciis, ke niiros al tre malri¤a lando, kie ¤iomankas (akvo, elektro, manßa¢o,edukado...) kaj certe provis imagi,

kia estas vivo tie. Sed mi imagistion fuÙe. Pli ßuste, mi komprenis,ke estas tre malfacile havi objekti-van ideon pri afrika ¤iu-taga vivo,kiam oni mem ne spertis ßin. Ãioestas tiom malsama kompare al laokcident-eªropa vivo!

Unue, tre malfacila estas lalingva situacio en Benino.Efektive, en tiu lando oni parolasdiversajn lingvojn, interalie, lalingvon Fon en la suda regiono,kie ankaª ni estis. La franca estasla “oficiala lingvo”, kiun oniinstruas en lernejoj. Sed malmul-

taj homoj en la vilaßoj (kaj e¤ engrandaj urboj!) sci-povas parolißin. La beninanoj videble urßebezonas komunan lingvon, kiuestus multe pli facila ol la franca.

Due, ni ekvidis, ke ne mankasal afrikanoj projektoj por plialtigisiajn viv-kondi¤ojn. Sed, malfe-li¤e, Ùajnis al ni, ke malmultaj elili realißas. Plej bonokaze ili real-ißas malrapide... Kaj tio okazasne nur pro manko de mono kajhelpo, sed ankaª pro manko demotivo.

Trie, ni estis tre mir-ig-itaj pri

influo de religio en la beninasocio. Mi mem ne estas religiemahomo, sed mi bone komprenaskaj akceptas, kiam iu dedi¤astempon aª monon al religio.Tamen en tiu lando, kie ¤iomankas, ni kun bedaªro ekvidis,ke ja trovißas grandaj mon-sumojpor konstruado de preßejoj aªaliaj religiaj agadoj, dum onipovus pli utile uzi ilin por sano,instruado, manßa¢oj ktp...

Sed malgraª malfacilaj viv-kondi¤oj ni ¤iam estis tre boneakceptataj. La kutimo en Afrikopostulas, ke gasto (ekster-landanoaª sam-landano) estu reße bon-venig-ita, ke oni donu al li tion,kion oni neniam povas a¤eti por simem... Saluton kaj dankon al ¤iujinfanoj kaj amikoj de Tozounmé!

motivo – la sento, kiu igas nin ionfari

orfo – infano sen patro, patrino aªambaª gepatroj

impreso (impresi) – influo al iessentoj

dedi¤i – fordoniobjektiva – bazita sur realeco

Facila

estas farita, neniu viruso agas –simple la uzanto... amikißis kunpigroboj. Sed kiel facilas kulpigikomputil-virusojn, ¤u ne?.. Ankaªen nia Esperanto-movado, cetere,loßas homoj, trafitaj de pigroboj.Inter tiuj, kiuj komprenigas, kepro malsano ili ne povas plenumitaskojn, tre malmultas tiuj, kiujvere estas tiel malsanaj. La plejgranda parto estas simple trafitade pigroboj!

detrui – malbonigi; neniigifidi – kredißemi (ßemado) – sono, kiun oni

faras, kiam io doloraspigrobo – de la vorto “pigra” – mal-

laborema truko – lerta¢otrempi (trempißi) – enakvigi, ¤i

tie: plene enirimikrobo (viruso) – estulo, kiu

kaªzas malsanojnruza – el-pens-ema (en malbona

senco)ma¤i – dis-pec-igi manßa¢on per la

dentoj

Facila

Pajto AJTO, Togolando

La edzino kuÙis en la lito. Dumla tuta tago Ùi nenion manßis, nurßemadis. Kiam Ùi rimarkis, ke laedzo estas for, Ùi levis la kapon kajklopodis atingi la kuirejon por ionmanßi. £i estis tre malsata. Ãar latutan tagon Ùi kuÙis kaj ßemis en lalito, la edzo konsideris Ùin ne mal-sata, sed malsana. Tamen Ùi memsciis, ke ne malsana, sed malsata Ùiestas. Labori estis por Ùi tiel mal-facile kaj peze, ke Ùi ¤iam havistrukojn por ne fari tion. Kiam laedzo eniris la domon (li ¤iam fidissian edzinon kaj multe kuradis por“malsana” Ùi), la edzino rapidegeeniris la dormejon, kuÙißis kajekßemis: “Mia dorso, mia kapo,miaj kruroj! Ho, mi tuj mortos!”La edzo tute ne sciis, kion fari. Livolis irigi Ùin al kuracisto, sed Ùimalkonsentis – eble, ßis nokto Ùiekfartos pli bone. Kiam la sunomalaperis, Ùi vere ekfartis pli bone;kaj nokte, kiam ne plu estis tempopor labori, Ùi jam tre bone fartis.Jen Ùi manßis tiom multe, kiompostulis la edzo. En la nokto Ùiestis tute sana. Sed, kiam fru-matene Ùi rimarkis, ke la tago estosplena je farenda¢oj, Ùi denove“malsanißis”. £i kondutis tiel tiomlonge, ke Ùia tuta persono trem-

pißis en malsana stato. £i maldik-ißis kaj finfine mortis. Kial?

Certe en Ùian korpon eniris estul-etoj, kiuj mortigis Ùin. La modernamedicino tute ne povas malkovriilin, sed ili certe ne estas mikroboj.Tiuj estuloj estas ali-naturaj. Laedzo finfine malkovris tion, kiomalsanigis lian edzinon:PIGROBOJ!

Pigroboj respondecas pri multajaferoj. Rigardu la nunajn lernanto-jn aª rememoru propran lernadon,kaj vi malkovros multon kaªzatande pigroboj. Lernantoj ne povas irial la lernejo – ili restas sur stratoj

ßis fino de la tago, kaj tiam ili irashejmen. Ruzaj lernantoj metaspanon en la buÙon, ma¤as ßin kajposte kun bruego el-buÙ-igas lama¤a¢on. Timante, la instruistojvenigas la lernantojn al kuracisto,de kie la ruzuloj simple iras hej-men... Tiuj, kiuj malsanißas jepigroboj multfoje en la jaro, ofte nesukcesas en la ekzamenoj.

Nekredeble! Afo komprenasnenion pri matematiko kaj ¤iamricevas malbonajn notojn. Tamenbabilante kun amikoj li ¤iam diras,ke ankaª li havos bonan noton dumla ekzameno. Okazis provekza-meno. Lia noto estis denove mal-bona. Sed li tute ne koleris: “Dumvera ekzameno noto ja estos bona!”Monatoj pasis, kaj jen alvenis laekzamena tago. Kvazaª io enirus lajunan Afon, li sentis sin tute mal-stre¤ita dum la ekzameno kaj... lisukcesis! Kial Afo ekhavis plejaltajn notojn? Ãu io eniris lin? Eblepigroboj? Aª... malpigroboj?..

En nia komputila erao multasvirusoj, kiuj detruas komputilo-jn. Sed pli ofte, kiam laboro ne

Pigroboj

Kun novaj amikoj en Tozounmé

KOMPLEZE DE N.R.

12 numero 199 (2004:1)lingve

La angla lingvo komencis sianprestißgajnon kaj signifokreskonen Azio ekde la momento, kiam labrita imperio perdis sian politikansignifon – en la dua duono de la20a jarcento. Kiu memoras, ke enHinda Unio oni iam seriozediskutis anstataªigi la anglan perla hindia? Nek en Indonezio, neken Filipinoj la nederlanda(respektive la hispana) havisveran Ùancon kontraª la angla.Ankaª en iama Hindo¤inio scipo-vo de la franca farißas pli kaj pligeneracia distingilo: junaj vjet-namoj ne plu iras al Parizo porstudi, sed al Usono, ¤ar tiu, kiuvolas progresi en malfermißantaVjetnamio, devas scipovi laanglan. E¤ la malajzia ¤efministroMahsathir Mohammad, kutimetre kritikema kontraª la okciden-to, admonas siajn civitanojn pliintense lerni la anglan. Kaj enÃinio la rapida ekonomia malfer-mo de la lando kaªzis, ke engrandurboj, kiel £anhajo, oni plifacile povas interkomprenißi perla angla ol en la iama brita kolo-nio Honkongo.

Koncize, tia estas la lingva situa-cio en Orienta Azio. Ãu Esperantoentute havas Ùancojn tie? Specialafokuso direktißas ¤i-foje al Japanio.Jam delonge japanoj vojaßas al ¤iujmondopartoj, tamen la scipovo de laangla daªre estas tre limigita en ¤itiu lando. Ãu la situacio tie estastute alia ol en la najbaraj Ùtatoj? Jenintervjua interparolo kun esperan-tistoj el Japanio – spertaj prilingvopolitiko: Kimura Goro estasjapana lingvosociologo kaj docento¤e la Keio-Universitato en Tokio.Yamasaki Seiko estas iama prezi-danto de Japana Esperanto-Institutokaj nuntempe membro de laAkademio de Esperanto. UlrichLins estas iama vicprezidanto deUEA kaj aªtoro de La DanßeraLingvo.

- Kiuj lingvoj plej popularas enJapanio? Kiujn fremdlingvojn onilernas devige kaj kiujn laªvole?

Kimura Goro (KG): En ¤iujmezlernejoj (ekde la 7a ßis 9a ler-nojaro) oni preskaª devige instruasla anglan. En universitato aldonißasplej ofte la franca, germana, his-pana, ¤ina aª korea. Aliaj lingvojmaloftas.

Ulrich Lins (UL): Necesas pre-cizigi, ke universitataj studentoj ler-nas, aldone al la angla, kiel duanlingvon unu el la nomitaj. Se temaspri populareco, la sinsekvo estas laªiuj fontoj la jena: la ¤ina, franca, ger-mana, korea, rusa kaj hispana. Laªaliaj fontoj – la ¤ina, germana, fran-ca, korea, hispana kaj rusa. La ling-

vo-preferoj ekster la universitatamedio ne nepre estas la samaj.Ekzemple, inter la lingvaj kursojspekteblaj en televido grandan popu-larecon ßuas tiu de la itala.

- Ãu internaciaj firmaoj havasnejapanan lingvon kiel kompanianlingvon?

KG: Jes, grandaj multnaciajkompanioj – precipe skribe pordokumentoj – uzas ankaª la anglan.E¤ germanaj aª francaj kompaniojuzas la anglan!

Yamasaki Seiko (YS): Mi laborisen internacia komerca kompaniojapana. Tie la oficiala, aª komuna,lingvo inter oficejoj tra la mondoestas la angla kaj tiu inter la japanajoficejoj – la japana. En praktikotamen tio estas pli ßuste pia dezirode la ¤efstabo en Tokio, kaj japanajoficistoj uzas la japanan por interna-cia komunikado je maltrankviligo delokaj diverslingvaj kunlaborantaroj,¤ar tiuj ¤i ne scipovas la japanan, kiune apartenas al la fakkono postulataje la dungo. La japana estas la plejmaltaªga por tiu celo.

- Kiun lingvopolitikon rilatefremdlingvan instruadon sekvas lajapana registaro kaj aliaj gravajsociaj rolantoj?

KG: Ili ßenerale emas postuli laanglan de ¤iuj, por ke Japanio povuludi gravan rolon en internaciamerkato/politiko ktp...

YS: En nia kompanio la angla neestas la sola nejapana lingvo postu-lata: oni devas nepre posedi laanglan kiel la interoficejanlingvon, kaj la nacian kiel la labor-lingvon surlokan – la germanan enGermanio, la ¤inan en Ãinio ktp.,¤ar ßi estas la lingvo de la klientoj,do estas strikta dulingvismo. Lahegemonio de la angla en la japanaßenerala publiko ne aplikeblas al lamedio de internacia komerco.

- Ãu vi povas rakonti pri konkre-taj planoj de la japana edukminis-

terio plivigligi fremdlingvan instru-adon en lernejoj?

KG: Estas provoj enkonduki laanglan jam en bazlernejo, ekde lakvara lernojaro. Kelkaj (malmultaj)lernejoj e¤ jam komencis parteinstrui en la angla. Parolante prifremdlingva instruado, oni plej-parte celas nur la anglan.

- Kiun rolon ankoraª havas lanacia lingvo kiel scienca lingvo?

KG: La situacio en Japanio simi-las al tiu en Germanio: en natur-sciencoj kaj ekonomiko pli kaj plidominas la angla, en liberaj kajsociaj sciencoj oni ankoraª suficemulte uzas la nacian lingvon.

- Kial, laª vi, japanoj tiomintense lernas la anglan?

KG: Oni kredas, ke la "tutamondo" parolas la anglan.

- Ãu oni problemigas aªpridiskutas la fenomenon deJaplish/Jenglish (japan-anglamikslingva¢o)?*

KG: Relative ofte aperas artikolojpri la abundo de fremddevenaj vor-toj. Sed kritikantoj estas malplimul-to. La plimulto Ùajnas ami anglis-mojn. Ankaª tiu ¤i situacio similasal Germanio, laª mi.

UL: Mi ne kredas, ke plimulto dajapanoj vere "amas anglismojn".Multaj, t.e. unuavice la gejunuloj,volonte uzas novajn vortojn,supozante ke ili estas modernaj, nemulte pensante pri tio, ¤u ili estasangladevenaj. Post iom da tempo ilikonsideras tiujn vortojn jam japanaj.Tiuj, kiuj vere scipovas la anglan, tutemalÙatas abundon de anglismoj.

- Ãu vi scias, kiom da mono"movißas" pro fremdlingva instrua-do en via lando?

KG: S-ro Tukahara Nobuyuki dela Universitato de Nagoya skribis,ke en 1997 la enspezoj de privatajlingvo-instruaj lernejoj atingis 992220 000 eªrojn**.

- Laª vi, ¤u estas bona didaktike

la fremdlingva instruado? Ãuekzistas iuj specifa¢oj, kiuj igas lalernadon de fremdaj lingvoj mal-facila por japanoj?

KG: Certe por japanoj multe plimalfacilas lerni iun eªropan lingvonpro granda malsimileco. La korean,ekzemple, oni lernas pli facile.

- Ãu japanoj konscias pri lingvaproblemo aª diskriminacio?

KG: Ïenerale ne. E¤ fakuloj pridiskriminacio foje ne komprenas,kio estas "lingva diskriminacio" –tion mi spertis en konferenco defakuloj-sociologoj.

- Ãu Japana Esperanto-Institutokonkrete kaj aktive propagandasEsperanton kaj provas levi la kon-scion pri tiu lingva fenomeno?

YS: La japanaj esperantistoj nekomprenas profunde, ke la lingvaproblemo en Japanio estas tiu de laliteroj. Certe trovißas alta proporciode adeptoj de la movado por aboli la¤inan ideografion kompare kun laeksteresperantista medio, sed ili neestas multaj. La litera problemo estaspli grava ol tiu de internacia lingvo,¤ar ßi koncernas la propran denaskanlingvon de japanoj***.

UL: La premo lerni la anglannuntempe Ùajnas nerezistebla. Sedkiel enkonduke aludite, la sukcesode japanoj en lernado de la angla neestas granda. Ãu ili vere Ùatas laanglan, estas dubinde. Mi ofterenkontas ankaª pledantojn pormultlingveco, do ekzemple por ler-nado de la germana. Japanaj sciantojde la germana iom moketas prinesufica "lingva lojaleco" de ger-manoj, esprimißanta ekzemple ensenpensa alpreno de anglismoj.

KG: JEI organizas publikajn sim-poziojn pri lingvoproblemoj, lingvol-ernado ktp. Lokaj kongresoj kutimehavas nefermitajn programerojn.Laste mi Ùatus diri, ke pozitiva signopor multlingveco estas, ke ekzistasprovoj instrui la lingvojn de najbarajregionoj, ekzemple la korean enKjuÙu kaj la rusan en Hokkaido.

Enkonduko kaj demandoj deMarko Naoki LINS (BruselaKomunikadcentro)

* Vidu ekzemple la retejojn<h t t p : //www.eng r i sh . com/> ,<http://www.daninjapan.com/jenglish/>,<http://www.cycleboy.com/jeng-lish2.html>, <http://www.toky-otales.com/japlish/index.html>.

** Konsultu: "La angla furiozas enJapanio", Dafydd ap FERGUS, revuoEsperanto, 1155 (1), januaro 2003, p. 9.

*** Pli detale: Yamasaki Seiko:"Por pli aktiva lingvopolitiko", red.Detlev BLANKE, UEA, 1999.

Plejmulto da japanoj Ùajnas ami anglismojn"La angla kiel defio kaj minaco

Kimura Goro Ulrich Lins

KO

MPLE

ZE D

E M

.N.L

.

numero 199 (2004:1) 13lingve

Joel AMIS, Usono/Nederlando

Se oni nur supra¢e scias pri lastato de anglalingva edukadoen Japanio, oni eble supozos, keJapanio estas vere dulingvalando. Oni ofte citas la fakton,ke japanaj lernantoj studas laanglan kutime ses jarojn en lalernejo (tute devige oni studasla anglan nur tri jarojn, sed enla praktiko kutime ses, kaj seoni pluiras al la universitato, e¤ok aª pli). Mi pasigis du jarojnen Japanio laborante en japanamezlernejo kiel asista anglainstruisto (miaj studentoj estislernejanoj de la 7a ßis 9a lerno-jaroj), kaj trovis la realan sta-ton de anglalingva edukadoankoraª tre malproksima de laidealo.

Ãiujare la japana registaro varbaspli ol mil universitat-diplomitojn elanglalingvaj landoj kiel asistajnanglajn instruistojn. Ïi venigas ¤itiujn gejunulojn al Japanio kaj dis-sendas ilin tra la lando al mezlerne-joj kaj gimnazioj, kie ili servos kielasistaj instruistoj almenaª unujaron. La celoj de ¤i tiuj asistantojestas, laªdire, internaciigo (t.e. doniinternaciajn kontaktojn al kutimeizolitaj japanoj) kaj plibonigo de laanglalingva instruado.

Mi do estis unu el tiuj varbitoj,kaj, kiel la granda plejmulto da ili,ankaª mi estis sendita al tre kam-para, tradiciema urbeto. Ïuste en lakamparo la bezono de internaciakontakto estas plej bezonata – laplejmulto da japanaj kamparanoj janeniam havus la okazon personerenkonti eksterlandanojn sen tiuregistara programo. Kvankamneniu kampara urbeto tute similasal ¤iu alia, Ùajne mia urbeto estissufi¤e reprezenta de "tipa" japanakampara urbeto.

Do, kiam mi eklaboris en "mia"mezlernejo, mi baldaª konstatis, kemalgraª tio, ke oni studas la anglanlingvon, oni apenaª lernas praktikeuzi ßin. Kutima angla leciono kon-sistas ¤efe el lernado de gramatiko,parkerigado de vortoj kaj tradukadode tekstoj. Oni apenaª faras ajnajnkonversaci-ekzercojn (oni faras ilinnur kiam la eksterlanda helpantovizitas la klason). La rezulto de tiainstrumaniero estas ke la lernantojbonege konas la gramatikon kajmultajn vortojn, sed preskaª nekapablas utiligi ilin por komunika-do! Kompreneble, troveblas ankaªmultaj instruistoj, kiuj uzas moder-najn instrumetodojn, sed ili estas laesceptoj.

Sed kial instruistoj tiel rezistasmodernajn metodojn? Mi trovisalmenaª du kialojn: tradicio kajuniversitateniraj ekzamenoj.

Tradicio ludas tre gravan rolon

en japanaj lernejoj, kaj multaj tradi-cioj devenas de la malfrua 19a jar-cento, kiam la japana registaroklopodis rapide kaj radikale "okci-dentecigi" la landon. Ãi tiu okci-dentecigado okazis grandparte laªprusa modelo (Japanio havis multa-jn kontaktojn kun Prusio tiutempe,kaj Ùajne japanoj trovis la prusanordemon simpatia). La prusa influoankoraª forte senteblas en japanaj

lernejoj: la ¤iutagaj formala¢oj, laarmeeca ordemo, kaj, plej frape, launiformoj! Sentroige, la lernejajuniformoj de la knaboj estas faritajlaª la stilo de prusaj soldatunifor-moj de la 19a jarcento!

La alia restanta prusa influo estasla t.n. "gramatik-traduka" metodode lingvoinstruado. Antaª centjaroj ßi estis la plej ofta metodo delingvoinstruado ankaª en Eªropo

kaj Usono, kaj ßi ankoraª estasuzata por instrui klasikajn lingvojn,kiel la latinan kaj grekan. Tiu meto-do tute taªgis por la celoj de latiama Japanio: japanoj tiutempepreskaª neniam vojaßis eksterlan-den, do, oni celis ¤efe tradukadon,ne konversacion. Sed tiu gramatik-traduka metodo profunde enradik-ißis, kaj oni nur nun kun grandegajmalfacila¢oj klopodas Ùanßi ßin.

Ankoraª unu problemo estas laekzamenoj por eniri la universita-ton. Anglalingva scio estas absolutenecesa por sukcesi en tiuj ekza-menoj. Sed kia scio? Nu, same kiella instrumetodoj, ankaª la ekza-menoj estas eksmodaj. Oni devasrespondi demandojn pri diversajdetaloj de angla gramatiko kaj prila signifo de vortoj, sed onibezonas nek paroli nek aªskulti laanglan. Krome, oni devas kom-preni, ke la universitateniraj ekza-menoj estas la plej grava celo de lamezlernejoj kaj gimnazioj. E¤ kiaminstruistoj deziras pli moderne kajkreeme instrui, ili ofte ne havasmulte da libereco, ¤ar ili sentasgrandan premon de la gepatroj desiaj lernantoj instrui nur tion, kiogravas en la ekzamenoj.

Do, Ùajnas ke malgraª multajbelaj paroloj de politikistoj kajteoriistoj pri "komunikeca"lingvoinstruado kaj malgraª laklopodoj de entuziasmaj instruistojkaj ties eksterlandaj asistantoj, nepovos okazi profunda transformißode la fremdlingva edukado ßis kiamla ekzamensistemo estos reformitakaj la ßenerala lernejokulturo estostute modernigita.

Reen al la 19a jarcento, aª:Kiel oni lernas la anglan en tipa mezlernejo. Impresoj de

asista angla instruisto laborinta en Japanio

Japanaj mezlernejanoj

Tipa japana mezlernejo

Tre tipa japana klas¤ambro

INTERRETO

14 numero 199 (2004:1)mozaike

Anna kaj Mati PENTUS, Rusio

Boris KOLKER. Vojaßo en Esperanto-lando. Perfektiga kurso de Esperantokaj Gvidlibro pri la Esperanta kul-turo. Rotterdam: UEA, 2002. 278paßoj. ISBN 92 9017 078 6.

Nuntempe eblas trovi multajn vojo-jn por ellerni Esperanton. Onipovas legi facilajn lernolibrojn, alißial interreta kurso aª loka rondo deesperantistoj. Tamen venas tempo,

kiam la libro estas tralegita, la bazakurso estas finita kaj la lernantoatingis la nivelon de sia amiko-instruisto. Kion fari, se la deziroperfektißi ne estingißis kaj la mensopostulas ion pli malfacilan, pli pro-fundan? Ni rekomendas tiuokaze lalibron Vojaßo en Esperanto-lando deBoris KOLKER. Oni povas e¤ simpleadmiri tiun ¤i libron, ¤ar ßi estasperfekte eldonita. Bona papero,atentokapta kovrilo, abundo da ilus-tra¢oj, pripensita strukturado de lamaterialo per agrabla oranßakoloro – ¤io ¤i allogas la atenton alla eldono. Ni lasu neesperantistojnßui la aspekton kaj iru al la enhavo.

Tiu, kiu ser¤as lernilon, povas kon-sideri Vojaßo-n kiel lernolibron, kon-sistantan el 26 lecionoj. Ãiu lecionoenhavas kelkajn tekstojn (prozajn kajversajn), komentaron kaj ekzercaron.Pure gramatikaj klarigoj forestas, sedamantoj de tiuspeca materialo ne¤agrenißu. Ili povas trovi interesajnlingvosciencajn fragmentojn kajevoluigi kaj perfektigi sian lingvosen-ton pere de eltira¢oj el verkoj deelstaraj aªtoroj. 15-20 ekzercoj fine de¤iu leciono vere donas bonan lingvan

praktikon, ¤ar plimulto el ili devigas“rakonti”, “klarigi” kaj “verki” ion.

Tamen Vojaßo estas pli ol nur lerni-lo, ßi estas antaª ¤io “gvidlibro pri laEsperanta kulturo”. Ãiu homo konashistorion kaj eminentulojn de sia lando,ßiajn kutimojn, iujn kuriozajn faktojn.Tiuj “ßeneralaj scioj” faras lin “mal-fremdulo” en la lando, li komprenascita¢ojn kaj aludojn, kapablas de¤ifrigazetajn titolojn ktp. Same esperantis-toj devas koni la verdan kulturon, kajtiu ¤i kompetenta libro helpos al ili.

Lernantoj, ¢us finintaj bazan kur-son, ofte demandas, kion ili legu. Niaunua konsilo estas: la Vojaßo-n; sedpli serioze ni dirus, ke en tiu ¤ikrestomatio estas kolektitaj fragmen-toj el preskaª ¤iuj plej famaj verkoj,do la lega¢listo estas preta, kaj onipovas elekti la plej taªgan verkon.

Vojaßo inkluzivas ankaª ideojn kajproponojn pri organizado de laboroen Esperanto-kluboj, pri aktiva vivoen Esperantujo.

Se vi volas ßui legadon, aª preparivin por ekzamenoj, aª interese aranßikunvenon, aª perfektigi viajn sciojn,ni rekomendas al vi tiun ¤i rimarkin-dan libron.

Pri Vojaßo:Vojaßo en Esperanto-lando estas

certe la plej ri¤e ilustrita originalalibro en nia eldonhistorio (TrevorSTEELE, Ïenerala Direktoro de UEA,membro de la Akademio deEsperanto, Aªstralio/Nederlando).

...kvazaª moderna enciklopedietopri Esperanto... (Raita PYHÄLÄ,Finnlando).

...Ekstreme rekomendinda lernoli-bro por kursoj por progres(eg)intoj...(Bertilo WENNERGREN, membro de laAkademio de Esperanto, Germanio).

La libro estas bona referenca¢o porprepari sin al la meznivela internaciaekzameno de ILEI/UEA (LEE Chong-Yeong, vic-prezidanto de UEA,Koreio).

...bona bazo por tiuj, kiuj volassenti sin hejme en la tutmondaEsperantio... (Slavik IVANOV kajAleksandr OSOKIN, Rusio).

...La libro, laª mi, meritas esti celode la vivo (Mikaelo BRONÙTEJN, verk-isto kaj kanzonisto, Rusio).

...unu el la plej gravaj kaj uzeblajlibroj, kiuj iam ajn aperis enEsperanto (Leif NORDENSTORM,Svedio).

Rekomendinda lernilo por progresantoj

“Movada, sedaltnivele!”

En La ondo de Esperanto (2:2003)oni povis legi ripro¤eton al tiu ¤ibona revuo, ke ßi estas “tromovadeca”. Mi ne bone komprenas:¤u movadeca karaktero estas peko,kiun oni toleras ßis certa punkto?Eble en ideala kazo la revuo entutene estu “movadeca”? Ãu pli bonevendeblas “ne-primovadaj” revuoj?..

Certe, ¤iu redakcio havas la rajtonser¤i la plej taªgan vojon por paroli alla konscienco de la legantaro. Tamen¤i tie kuÙas la danßero praktiki nurankomercan principon: “oni donu alhomoj tion, kion ili Ùatas [legi]”.Kulturaj postuloj de homo, tamen, neestas tiel unuecaj, kiel la biologiaj,kiujn atentas komercistoj. Jam antik-va aªtoro skribis, ke la kamparanojaªskultas rakontojn pri virbovoj, lamaristoj pri Ùtormoj, la militistoj pribataloj. Pri kio interesißas esperan-tistoj?.. Certe, ili interesißas ne nurpri “strikte movadaj” temoj.Malfacila¢o de serioza kulturrevuokuÙas en la Ùarßo doni al siaj legan-toj samtempe agrablajn kaj utilajntekstojn, kaj oni ¤iam revenas aldira¢o de Horacio, ke oni kuniguagrablecon kun utileco.

KONTAKTO pritraktas seriozajn, aktu-alajn problemojn de nia homaranaperspektivo. La artikoloj ne celasesti simple “distraj” – ili parolas seri-oze kaj profesinivele al nia konscien-co. Sed, miaopinie, absolute rezignipri la “movadeca karaktero” estasmortiga por niaj revuoj.

KONTAKTO petas, ke oni ne sendu alßi “primovadajn raportojn” (ilin jaaperigas TEJO Tutmonde). Tiu anon-co, miaopinie, estas konfuza: oni dopovas konkludi, ke nia problemaro

estas aª tro klara aª neinteresa. Mitamen komprenas la anoncon alie:tiu ¤i bona revuo estas ja pormovadakaj primovada en larßa senco. Oniakceptas diskutojn, debatojn, sed neraportojn. La lastaj estas foje veresensignifaj, klubaj kaj hobiistaj (“Niagrupo faris ekskurson, kaj la organi-zanto estis mi” ktp.; foje aperis e¤ lajena anonco: “Grupo de TEJO vizitisPortugalion kaj trinkis barelon dabiero”). Rezigni pri tiaj raportoj certene signifas rezigni pri Esperanta spir-ito de la revuo. Oni do ne kredu, keKONTAKTO estas ne-primovada – ßi nurne volas ripeti la informojn, kiuj jamaperis en aliaj E-revuoj. La redakciokredeble diras: “Ne sendu al ni mor-tajn informojn – bv. sendi informojn,kapablajn krei aliajn informojn (t.e.diskutojn, komentojn, opiniojn...).Tion la redakcio jam parte faras –rigardu “temojn de la venontajnumeroj”, p. 2.

Mi kredas, ke la revuo porjunularo povus esti iom pli evidentemovada, pli pasie esperantista, plibatalema, defendanta la principojnkontraª pesimismaj, e¤ kapitulacan-taj opinioj. Se mi estus redaktoro deKONTAKTO, mi farus la jenajn invitojnal la legantoj:

“Karaj legantoj, en Esperantujooni povas legi aª aªdi la jenajn opi-niojn:

– la E-movado ne postvivos lajaron 2045.

– E-o ne devas celi al disvastißo,ßi restu nur hobio.

– la E-movado evoluis ßis certapunkto kaj poste ¤esis evolui,samkiel vivantaj organismoj.

– E-o ne povas havi pacajn kajamikecojn funkciojn (¤ar vidu kielinterbatalas ankaª samlingvanoj!).

– E-o, samkiel iu ajn ideo, ne

povas batali kontraª ekonomiaj kajarmeaj fortoj, kiuj celas kaj atingashegemonion.

- E-o ne taªgas kiel “la dua lingvo”por nuntempanoj ktp.

Kiu povas verki por KONTAKTO seri-ozajn kritikajn analizojn de tiaj opin-ioj?”

Tiuj artikoloj, bedaªrinde, ne tro-veblas aliloke. Ili ne estas “rapor-toj”. La revuo farißus pli grava por ni,se ßi estus movada, sed altnivele.Iom da hobiismo, cer te, nedamaßus, sed ¤i-rilate ni ne povaskonkurenci kun nacilingvaj revuoj –pli ri¤aj, pli ampleksaj, pli bone kajpli rapide informantaj.

I.F. BOCIORT, Germanio

Kara S-ro BOCIORT,Mi tre dankas vin pro viaj laªdoj

pri KONTAKTO – ni klopodas ¤iam liveriinteresajn kaj pensigajn artikolojnpri seriozaj, aktualaj temoj. Kaj mivere dubas, ke iu povus nomiKONTAKTO-n simple “distra lega¢o”.

Mi respektas vian ideon, ke lavor to “movado” estu uzata plilarßsence en nia komunumo porinkluzivi la pli altajn, homaranajncelojn de nia “movado”. Sed ni kielindividuoj ne povas simple laªvoleÙanßi la signifon, kiun la vorto alpre-nis dum sia historia evoluo. Kaj lafakto estas, eble bedaªrinde, ke “E-movado” por multaj el ni signifasklubojn, asociojn, kongresojn, kon-ferencojn kaj ja amatorecon. Kiamla redakcio de KONTAKTO diras, ke niarevuo ne estas “movadeca”, tio sig-nifas, ke ßi ne temas (kaj ja neniamtemu) pri la internaj funkcioj, poli-tiko kaj disputoj de nia movado aªnia komunumo. Tio, kompreneble,ne signifas, ke la enhavo de

KONTAKTO ne esprimu homaranecanvidpunkton, e¤ male. Sed ja ekzis-tas homoj ekster nia komunumo,kiuj dividas niajn homaranecajn ide-alojn, dum e¤ en nia lingvoko-munumo trovißas homoj, kiuj nedividas ilin. KONTAKTO celas pontiinter la gravaj problemoj de la tutamondo kaj nia komunumo, por ke nisimple ne restu enÙlositaj en niafermita rondo, disputantaj pri “fin-venkismo” kaj “raªmismo”.

Mi opinias, ke la temoj, kiujn vilistigis, estas ja tre gravaj kajdiskutindaj. Mi mem tre interesißaspri ili, sed tamen mi ne volus legi pritio en KONTAKTO... Trovißas ja pli kon-venaj eldona¢oj por tiuj temoj: ili per-fekte konvenas al la revuoEsperanto kaj, se temas prijunularo, – al TEJO Tutmonde.

Mi tamen opinias, ke vi eraras pritio, ke tiuj artikoloj ne troveblasaliloke... Ãu vi ne legas la revuonEsperanto? Ili ja estas konstante pri-traktataj tie kaj nome en Esperantoestas la ßusta loko por ili. Se ankaªKONTAKTO pritraktus tiajn temojn, ßisimple reproduktus la revuonEsperanto. Tiam nia revuo perdussian ekzistokialon kaj devus malaperi.

KONTAKTO plenumas tre specialanfunkcion kiel soci-kultura revuo enEsperanto, kio ja elstarigas ßin kielunika¢on. Se ni alprenus movadajndiskutojn kaj disputojn, ßi simpleenvicißus kun la amasego da jamekzistantaj movadaj revuoj.

Kiel vi legis en la redaktora salu-to, mi nun estas la nova redaktorode TEJO Tutmonde. Mi treege bon-venigas ne nur “movadajn raport-ojn” sed ankaª pli altnivelajn diskut-ojn pri la temoj, kiujn vi proponis.

Joel AMIS, Usono/Nederlando

Recenze

Bumerange

numero 199 (2004:1) 15informe 15

Kiel sendi kontribuojn al KONTAKTO?sendu prefere tekston originale verkitan en Esperanto aª

foton/bildon memfaritanse vi sendas tradukon, bv. indiki la originajn fontojn, lingvon kaj

aªtoron. Ãe fabelo indiku, ¤u ßi estas popola (kaj de kiu popolo)aª verkita de vi

KONTAKTO ne estas movada revuo, do ne sendu al ßi pri-movadajn rapor tojn!

indiku, ¤u via ar tikolo jam aperis, aª estas proponata al aliarevuo

fotoj devas esti bonkvalitaj, ne gravas ¤u nigrablankaj, ¤ukoloraj. Ne forgesu aldoni la nomon de la ar tisto aª de la fotin-to!

dikajn kover tojn prefere sendu registritajrete bv. sendi vian ar tikolon kiel kutiman retmesaßon aª RTF

(bv. uzi x-kodigon por supersignaj literoj); bildojn – kiel JPEG(150-300 dpi)

ilustra¢oj kaj adresoj en la Interreto, kiuj rilatas al via temo,estas tre bonvenaj! Koran antaªdankon!

Lando/valuto MG MJ(-T) MA(-T) SA Kto SZArgentino/eªro 4 10 25 15 9 50Aªstralio/dolaro 14 36 89 53 32 178Austrio/eªro 8 20 50 32 19 100Belgio/eªro 8 20 50 32 19 100Brazilo/eªro 4 10 25 15 9 50Britio/pundo 5 13 32 20 12 64Bulgario/eªro 4 10 25 15 9 50Ãe§io/krono 175 440 1100 660 395 2200Danio/krono 60 150 370 235 140 740Finnlando/eªro 8 20 50 32 19 100Francio/eªro 8 20 50 32 19 100Germanio/eªro 8 20 50 32 19 100Greklando/eªro 8 20 50 32 19 100Hispanio/eªro 8 20 50 32 19 100Hungario/forinto 1300 3200 8000 4800 2900 16000Irlando/eªro 8 20 50 32 19 100Islando/eªro 8 20 50 30 18 100Israelo/eªro 6 16 40 24 14 80Italio/eªro 8 20 50 32 19 100Japanio/eno 900 2200 5500 3300 2000 11000Kanado/dolaro 12 30 75 45 27 150Nederlando/eªro 8 20 50 32 19 100Norvegio/krono 65 165 415 250 150 830Nov-Zelando/dolaro 17 44 109 65 39 218Pollando/eªro 4 10 25 15 9 50Portugalio/eªro 8 20 50 32 19 100Rusio/eªro 4 10 25 15 9 50Slovakio/krono 200 500 1250 750 450 2500Svedio/krono 80 190 480 310 185 960Svislando/franko 12 31 78 47 28 156Ukrainio/eªro 4 10 25 15 9 50Usono/dolaro 8 20 50 30 18 100TARIFO A/eªro 5 13 33 20 12 66TARIFO B/eªro 4 10 25 15 9 50ALIAJ LANDOJ: Luksemburgio laª Belgio; San-Marino laª Italio; Li§tenÙtejno laªSvislando.TARIFO A: Honkongo, Korea Respubliko, Malto, Singapuro, Sud-Afriko, Tajvano.TARIFO B: Ãiuj ceteraj landoj ne jam menciitaj.Mallongigoj:MG – Membro kun GvidlibroMJ – Membro kun JarlibroMJ-T – MJ malpli ol 30-jara (individua membro de TEJO; ricevas ankaª la revuonKONTAKTO kaj la bultenon TEJO tutmonde)MA – Membro-Abonanto (ricevas la Jarlibron kaj la revuon Esperanto)MA-T – MA malpli ol 30-jara (individua membro de TEJO; ricevas ankaª la revuonKONTAKTO kaj la bultenon TEJO tutmonde)SA – Simpla abono de revuo Esperanto sen membrecoKto – Simpla abono de revuo KONTAKTO

SZ – Societo Zamenhof (subtena kotizo aldone al membrokotizo)PT – Patrono de TEJO: 3-oblo de MJ (ricevas KONTAKTO kaj TEJO tutmonde)DM – Dumviva Membro: 25-oblo de MA (ricevas dumvive la samon kiel MA)DMJ – Dumiva Membro kun Jarlibro: 25-oble de MJ (ricevas dumvive la samon kielMJ)Kiel individuaj membroj de TEJO (MJ-T aª MA-T) por 2003 estos registritaj tiujindividuaj membroj de UEA, kiuj estos malpli ol 30-jaraj la 1an de januaro 2003(t. e. kiuj naskißis en 1973 aª poste). Ankaª Dumvivaj Membroj samtempemembras en TEJO, dum ili estas malpli ol 30-jaraj.Eblas aboni ankaª al TEJO tutmonde sen membreco en TEJO. La abonprezoestas duono de la MJ-kotizo por la koncerna lando.Oni povas pagi pere de la perantoj de UEA, aª rekte al UEA per ßiro al ßia bankaaª poÙta konto, per ¤eko aª poÙtmandato, aª per kreditkarto.

Kotiztabelo de UEA por 2004

JUNA AMIKO – internacia e-revuo de ILEI por lernejanoj kajkomencantoj

– aßas 30 jarojn kaj aperas 4-foje jare (marto, junio, septembro,decembro) sur 28 plurkoloraj paßoj kun plenkoloraj kovriloj;– havas kunlaborantojn el ¤iuj kvin kontinentoj;– rabato ßis 50%!Karakterizas ßin:modela stilo kaj facila lingva¢o (1500 vortradikoj sen glosoj), enhavotre varia: rakontoj, fabeloj, raportoj, informoj, interesa¢oj, enigmoj,kvizoj, versa¢oj, ludoj, kantoj, humuro, lingvaj konsiloj, interkulturo,kurioza¢oj, vo¤o de legantoj k.a. kun multaj ilustra¢oj.JUNA AMIKO estas fonto de taªgaj legaßoj por komencantoj, fidindahelpilo por E-kursgvidantoj. Vizitu nian TTT-ejon: <www.junaamiko.inf.hu>!

Ãu vi ser¤as korespondamikon?Sendu al Koresponda Servo Mondskala jenajn detalojn: nomo,adreso, sekso, aßo, profesio, geedza stato, kiom da korespon-dantoj vi deziras, en kiuj landoj kaj pri kiuj temoj. Kunsendu 2internaciajn respondkuponojn, aª, se ili ne estas a¤eteblaj en vialando, neuzitan poßtmarkon. KSM pludonos viajn informojn alalia(j) korespondemulo(j), kiu(j) konformas al viaj deziroj. Viricevos rektan respondon. KSM estas servo de UEA. Skribu: Koresponda Servo Mondskala, B.P. 6, FR-55000Longeville-en-Barrois, Francio

FARIÏU KONSCIA SUBTENANTO DE TEJO!farißu patrono de TEJO

Pagante trioblon de vialanda MJ(-T)-kotizo vine nur subtenas la esperantistan junularon;

de TEJO vi ankaª ricevas:– revuon KONTAKTO

– bultenon TEJO Tutmonde (oficiala organo de TEJO)– akcepton dum la ¤iujara Universala Kongreso– aliajn laªokazajn servojn kaj publikiga¢ojn

KONTAKTO: Dumonata socikultura revuo de Tutmonda Esperantista Junulara Organizo (TEJO), eldonata de Universala Esperanto-Asocio (UEA). Fondita en1963. N-ro 199 (2004:1), 41a jarkolekto. ISSN 0023-3692. Legata en ¤. 90 landoj. TTT-paßo: <http://www.tejo.org/eldonoj.jsp>. Eldonanto (administra-do, abonoj, anoncoj): UEA: Nieuwe Binnenweg 176, NL-3015 BJ Rotterdam, Nederlando; tel.: +31 10 436 10 44, fakso: +31 10 436 17 51; ret-adreso:<uea@inter.nl.net>. Redakcio: KONTAKTO, p/k 89, UA-01030, Kievo-30 Ukrainio; ret-adreso: <kontakto@tejo.org>. Redaktoro: Eugenia ZVEREVA (Ukrainio). Vic-redaktoro: Joel AMIS (Usono/Nederlando). Ãef-korektisto: Pavel MO¢AJEV (Ukrainio) Kovrilo: Aleksej KOBZENKO. Presado: SKONPRES, Bydgoszcz (Pollando), ret-adreso: <skonpres@poczta.onet.pl>. Konstantaj kunlaborantoj: Joel AMIS (Usono), Giancarlo BARALDI (Italio), Morteza MIRBAGHIAN (Irano), ÒSHÓ-DAVIESOlúwábùnmi (Nißerio), SALIKO, (Finnlando), Behrouz Soroushian (Irano/Francio), ZHANG Xuesong (Ãinio). Facillingvaj artikoloj estas verkitaj en la niveloj trefacila kaj facila, laª la vortolisto de KONTAKTO. Tiu listo aperas kun la unua numero ¤iujara. Anonctarifo: Tutpaßa 350 EUR, 1/2-paßa 190 EUR, 1/4-paßa100 EUR, 1/8-paßa 55 EUR, 1/16-paßa 30 EUR. Anoncoj sur kovrilpaßoj kostas duoble. Por E-organiza¢oj 50% da rabato. Varbantoj de ekstermovadaj anon-coj ricevas maklera¢on de 30 %. Por anoncoj bv. kontakti UEA. Anoncetoj: por Anonctabulo kostas tri internaciajn respondkuponojn por dek vortoj. Bv. sendirekte al la redakcio aª al UEA. Abontarifo: varias laªlande. Petu informojn de UEA. Malfortvidantoj: povas ricevi vo¤legitan eldonon senpage. Sendu du 60-minutajn kasedojn al Elise LAUWEN, Fort Alexanderstraat 16, NL-5241 XG Rosmalen, Nederlando. KONTAKTO en radioj: Regiono / tempo (UTC) / metroj /frekvencoj (kHz)): Radio Havano (Kubo) Okcidenta kaj Norda Ameriko kaj Pacifika Azio/ 7:00/31/9 820; Tuta Ameriko kaj Karibio / 15:00, 23:30/25/11760; Eªropo Mediteranea/ 19:30, 22.00/21/13 715; <http://216.138.240.229/rc4> (je la 15a horo UTC),<http://roi.orf.at/esperanto/es_demand.html> (laª mendo tra la servilo de Austria Radio Internacia). Pola Radio: elsendoj:13:30/41,23/7 275; ripetoj:18:00/42.07/7 130; 20:00 kaj 9:30 sekvan tagon (nur per satelito). La satelita ricevo eblas per: Eutelsat II F – 6 – Hot Bird – 13 gradoj de la orienta lat-itudo; frekfenco 11,474 GHz, polarizado horizontala (H); subportanto 7,38 MHz. <http://www.wrn.org/ondemand/poland.html>,<http://www.radio.com.pl/polonia/esperanto_eo.asp>, <http://start.at/retradio> La redakcio kaj la eldonanto ne respondecas pri la opinioj de unuopajaªtoroj.

AAAAbon-a¤et-adres-aer-afabl-afer-ag-agrabl-aß-ajnakcept-akr-aktiv-akv-alali-almenaªalt-am-amas-ambaªamik-amuz-angul-anim-ankaªankoraªanonc-anstataªantaªaparat-apart-aparten-apenaªaper-apudaranß-arb-art-artikol-asoci-aspekt-atak-atend-atent-ating-aªaªd-aªskult-aªtobus-aªt(omo-bil)-aªtun-av-azen-

BBBBaldaªban-bar-bat-batal-baz-bedaªr-bel-best-bezon-bibliotek-bicikl-bier-bild-bilet-bird-blank-blov-blu-bol-bon-bord-botel-bov-brak-bril-bros-bru-brul-brun-brust-buÙ-buter-buton-

CCCCel-cerb-centr-cert-ceter-cigared-cirkl-

¤¤¤¤ambr-¤apel-¤ar¤e

¤ef-¤emiz-¤es-¤eval-¤i¤iel-¤irkaª¤u

DDDDadanc-danßer-dank-daªr-dedecid-defend-dekstr-demand-dens-dent-desegn-detal-dev-dezir-di-diferenc-difin-dik-dir-direkt-disk-diskut-divers-divid-dodoktor-dol¤-dolor-dom-domaß-don-donac-dorm-dors-drat-dub-dumdung-

EEEEben-e¤eduk-edz-efektiv-efik-egal-ekonomi-ekskurs-ekspozici-eksterekzamen-ekzempl-ekzerc-ekzist-elelekt-elektr-emoci-enenergi-erar-esper-esplor-esprim-est-estim-eventual-evolu-

FFFFacil-faden-fajr-fak-fakt-faktur-fal-fam-famili-far-fart-feli¤-fenestr-fer-feri-ferm-fest-fiks-fil-film-fin-fingr-fiÙ-

flag-flank-flav-flor-flu-flug-foj-foli-fond-font-forforges-fork-form-fort-fos-fot-frap-frat-fraªl-fremd-frenez-freÙ-frost-fru-frukt-fulm-fum-funkci-fuÙ-

GGGGaj-gajn-gas-gast-gazet-glaci-glas-glit-grand-gras-gratul-grav-gren-griz-grup-gust-gvid-

ßßßßarden-ßen-ßeneral-ßentil-ßisßoj-ßu-ßust-

hahalt-har-haªt-hav-haven-hejm-hel-help-herb-hieraªhistori-hohodiaªhom-hor-horloß-hotel-hund-

IIIIde-ideal-imag-imit-industri-infan-inform-insekt-insign-instru-insul-inteligent-intenc-interinteres-intern-invit-ir-

JJJJajamjar-jejenjes

juß-jun-jup-just-

¢¢¢¢et-¢us

kadr-kaf-kajkajer-kalendar-kalkul-kamp-kant-kap-kapabl-kapt-kar-karb-kart-kased-kaÙ-kat-kaªz-kaz-kekelk-kilogram-kilometr-kis-klar-klas-klin-klopod-klub-knab-kol-kolekt-koler-kolor-komb-komenc-komerc-komfort-komisi-komitat-kompar-kompat-kompren-komput-komun-komunik-kon-koncern-kondi¤-konduk-konfes-kongres-konkret-konsent-konserv-konsider-konsil-konsist-konstant-konstru-kontakt-kontent-kontraªkontrol-konven-konvink-kopi-kor-korb-korespond-korp-kort-kost-kostum-kovert-kovr-krajon-kre-kred-kresk-kri-kromkruel-krur-kudr-kuir-kuk-kuler-kulp-kultur-kunkupon-kur-kurac-kuraß-

kurs-kuÙ-kutim-kuz-kvadrat-kvalit-kvankamkvant-kvazaª

LLLLalabor-lac-lag-lakt-land-lang-larß-las-last-laªlav-lecion-leg-legom-leß-lern-lert-leter-lev-liber-libr-lig-lign-lim-lingv-lini-lip-list-lit-liter-literatur-loß-lok-long-lud-lum-lun-

MMMMan-manß-manier-mank-mantel-mar-mark-marÙ-mastr-maÙin-maten-material-mebl-medi-memmembr-memor-mend-mens-merit-met-metal-metod-metr-mez-mezur-miks-milit-minus-minut-mir-modern-mok-mol-moment-mon-monat-mond-mont-montr-morgaªmort-mov-mult-mur-muÙ-muze-muzik-

NNNNaci-naß-nask-natur-naz-

nenebul-neces-neß-neknep-nepr-neªtral-nev-nigr-nivel-nokt-nom-nombr-nord-normal-not-nov-nunub-numer-nunnur

OOOObe-objekt-odor-ofic-oft-okaz-okcident-okul-okup-olole-onkl-opini-or-ord-ordinar-ordon-orel-organiz-orient-original-ost-ov-

PPPPac-pag-paß-pak-palp-pan-pantalon-paper-par-pardon-park-parol-part-pas-paÙ-patr-pec-pen-pend-pens-pentr-perperd-perfekt-period-permes-person-pet-pez-pied-pik-pilk-pla¤-plafon-plan-plank-plant-plast-plejplen-plend-plezur-pliplor-pluplum-plur-pluspluv-popoem-poent-poezi-polic-politik-

pont-popol-popular-porpord-port-postpostul-poÙ-poÙt-pot-pov-praktik-prav-precip-preciz-prefer-preß-preleg-prem-premi-pren-prepar-pres-preskaªpret-preterprez-prezent-prezid-priprincip-printemp-proproblem-produkt-profund-program-progres-projekt-proksim-promen-promes-propon-propr-prov-prunt-publik-pun-punkt-pup-pur-puÙ-

RRRRad-radi-rajt-rakont-rand-rang-rapid-raport-redakt-reg-region-regul-reß-reklam-rekomend-rekt-religi-renkont-respond-rest-revu-rezult-ricev-ri¤-rid-rigard-rilat-rimark-rimed-ripet-ripoz-river-riz-rob-roman-romp-rond-roz-rubrik-ruß-rul-

SSSSaß-sak-sal-salon-salt-salut-sam-

san-sang-sankt-sat-sav-sci-scienc-sesedseß-sek-sekretari-seks-sekv-semajn-sensenc-send-sent-ser¤-seri-serioz-serv-sezon-sid-sign-signif-silent-simil-simpl-sinjor-sistem-situaci-skatol-skrib-soci-soif-sol-soldat-solv-somer-son-spec-special-spegul-spert-spez-spic-spir-spirit-sport-staci-star-stat-stel-strang-strat-stre¤-stud-stult-subsubit-sud-sufer-sufi¤-sukces-suker-sum-sun-supersupoz-supr-sur

ÙÙÙÙaf-Ùajn-Ùanc-Ùanß-Ùat-Ùerc-Ùip-Ùir-Ùlos-Ùnur-Ùrank-Ùtat-Ùtel-Ùtof-Ùton-Ùtrump-Ùtup-Ùu-

TTTTabl-tabul-tag-tamentas-task-taªg-te-

teatr-tegment-tekst-telefon-teler-televid-tem-temp-ten-teori-ter-terur-tim-tir-tond-tratradici-traduk-traf-trakt-tran¤-trankvil-transtretrink-trotrov-tru-tujtuk-turism-turist-turn-tuÙ-tut-

UUUUniversal-universi-tat-urb-util-uz-

VVVVagon-valid-valor-varm-vast-vek-ven-vend-venk-vent-ver-verd-verk-vesper-vest-veter-vetur-viand-vic-vid-vigl-vilaß-vin-vintr-vir- viÙ-vitr-viv-vizaß-vizit-vo¤-voj-vojaß-vok-vol-volv-vort-vost-

ZZZZorg-

Pri ajnajdemandojkontaktularedakcion!

Kiam vi verkas por komencan-toj, eble vi pensas: “Mi devasuzi facilan lingva¢on. Kion mipovas diri per ßi?” Provu pensianstataªe: “Mi volas komunikiion. Kiel mi povas esprimi ßinper facila lingva¢o?”Eble vi trovos dum la verkado,ke estas pli facile unue verki laartikolon per normala lingva¢okaj poste simpligi ßin. Ankaª laredaktoro povas pli facilesimpligi vian interesanartikolon, ol aldoni intereson alfacillingva, sed banala artikolo.Se vi ne sukcesas sufi¤esimpligi la lingva¢on, tamensendu vian artikolon!La redaktoro rezervas al si larajton laªnecese korekti, mal-longigi kaj simpligi artikolojn.Facileco: La facillingvajartikoloj de KONTAKTO aperas endu niveloj:Tre facila: Uzu nur tiujn ele-mentojn de la listo, kiuj aperasgrase presitaj, plus tiujn deAldone. Se vi deziras uzi alianradikon, necesas klarigi ßin enla artikolo mem aª aldoni pied-noton.Facila: Vi rajtas uzi ¤iujn ele-mentojn de la listo. Aliajn nece-sas klarigi.Longeco: Verku ne tro longanartikolon! Prefere ßi ne enhavupli ol 800 vor tojn. Se viopinias, ke tio ne sufi¤as,verku pri unu aspekto de viatemo pli profunde.Stilo: Uzu simplajn frazstruktur-ojn kun kutima vortordo. Evitupezajn kunmeta¢ojn. Prefere neuzu verban substantivon, seeblas uzi verbon anstataªe.Gramatiko: Je la nivelo Facilajam estas uzata la tuta bazagramatiko. Je la nivelo TreFacila oni ne uzas la participo-jn (krom la substantiva fina¢o -anto, necesa en vortoj kielleganto, prezidanto).Nomoj: Vi rajtas libere uzinomojn de landoj, lingvoj,popoloj kaj urboj. NeEsperantigu propran nomon,sed uzu Esperantan nomon nurse ßi jam ekzistas! Prefere uzunacilingvan (latinalfabetan) for-mon, kaj aldonu inter krampojla prononcon.Aldone uzeblas ¤iuj oficialajafiksoj, gramatikaj fina¢oj, korel-ativoj, pronomoj, tag- kajmonatnomoj, numeraloj, kun-metitaj vortoj formitaj el lalistigitaj elementoj kaj la plejkonataj mallongigoj.

Kiel verki perfacila lingvo por

?

©2004