LA CIENCIA DEL DERECHO PROCESAL ... 978-970-32-5375-3 (obra completa) ISBN 978-970-32-5376-0 (tomo...

14

Transcript of LA CIENCIA DEL DERECHO PROCESAL ... 978-970-32-5375-3 (obra completa) ISBN 978-970-32-5376-0 (tomo...

Page 1: LA CIENCIA DEL DERECHO PROCESAL ... 978-970-32-5375-3 (obra completa) ISBN 978-970-32-5376-0 (tomo I) CONTENIDO Pró lo go. Héc tor Fix-Za m u dio y el Insti tu to de Inves ti ga
Page 2: LA CIENCIA DEL DERECHO PROCESAL ... 978-970-32-5375-3 (obra completa) ISBN 978-970-32-5376-0 (tomo I) CONTENIDO Pró lo go. Héc tor Fix-Za m u dio y el Insti tu to de Inves ti ga

LA CIENCIA DEL DERECHO PROCESAL CONSTITUCIONALEstudios en homenaje a Héctor Fix-Zamudio

en sus cincuenta años como investigador del derecho

TOMO I

TEORÍA GENERAL DEL DERECHOPROCESAL CONSTITUCIONAL

Page 3: LA CIENCIA DEL DERECHO PROCESAL ... 978-970-32-5375-3 (obra completa) ISBN 978-970-32-5376-0 (tomo I) CONTENIDO Pró lo go. Héc tor Fix-Za m u dio y el Insti tu to de Inves ti ga

INSTITUTO DE INVESTIGACIONES JURÍDICAS

Serie DOCTRINA JURÍDICA, Núm. 436

Coordinadora académica: Elvia Lucía Flores ÁvalosCoordinadora editorial: Karla Beatriz Templos Núñez

Edición y formación en computadora: Karla Beatriz Templos NúñezDiseño de portada: Laura Ivonne Sánchez Zúñiga

Page 4: LA CIENCIA DEL DERECHO PROCESAL ... 978-970-32-5375-3 (obra completa) ISBN 978-970-32-5376-0 (tomo I) CONTENIDO Pró lo go. Héc tor Fix-Za m u dio y el Insti tu to de Inves ti ga
Page 5: LA CIENCIA DEL DERECHO PROCESAL ... 978-970-32-5375-3 (obra completa) ISBN 978-970-32-5376-0 (tomo I) CONTENIDO Pró lo go. Héc tor Fix-Za m u dio y el Insti tu to de Inves ti ga

LA CIENCIADEL DERECHO PROCESAL

CONSTITUCIONAL

Estudios en homenaje a Héctor Fix-Zamudioen sus cincuenta años como investigador del derecho

EDUARDO FERRER MAC-GREGOR

ARTURO ZALDÍVAR LELO DE LARREA

Coordinadores

TOMO I

TEORÍA GENERAL DEL DERECHOPROCESAL CONSTITUCIONAL

UNIVERSIDAD NACIONAL AUTÓNOMA DE MÉXICOINSTITUTO MEXICANO DE DERECHO PROCESAL CONSTITUCIONAL

MARCIAL PONS

MÉXICO, 2008

Page 6: LA CIENCIA DEL DERECHO PROCESAL ... 978-970-32-5375-3 (obra completa) ISBN 978-970-32-5376-0 (tomo I) CONTENIDO Pró lo go. Héc tor Fix-Za m u dio y el Insti tu to de Inves ti ga

Primera edición: 2008

DR © 2008. Universidad Nacional Autónoma de México

INSTITUTO DE INVESTIGACIONES JURÍDICAS

Circuito Maestro Mario de la Cueva s/nCiudad de la Investigación en HumanidadesCiudad Universitaria, 04510 México, D. F.

Impreso y hecho en México

ISBN 978-970-32-5375-3 (obra completa)ISBN 978-970-32-5376-0 (tomo I)

Page 7: LA CIENCIA DEL DERECHO PROCESAL ... 978-970-32-5375-3 (obra completa) ISBN 978-970-32-5376-0 (tomo I) CONTENIDO Pró lo go. Héc tor Fix-Za m u dio y el Insti tu to de Inves ti ga

CONTENIDO

Pró lo go. Héc tor Fix-Za mu dio y el Insti tu to de Inves ti ga cio -nes Ju rí di cas de la UNAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XV

Héc tor FIX-FIERRO

Pre fa cio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXVII

Eduar do FERRER MAC-GREGOR

Artu ro ZALDÍVAR LELO DE LARREA

Sem blan za del maes tro Héc tor Fix-Za mu dio . . . . . . . . . . . XXXVII

Eduar do FERRER MAC-GREGOR

Cu rri cu lum vi tae del doc tor Héc tor Fix-Za mu dio . . . . . . . . XLIII

EPISTOLARIO

Jor ge Ada me God dard (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Eli seo Aja (Espa ña) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Mi guel de Je sús Alva ra do Esqui vel (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . 8

Pe dro Ara go ne ses Alon so (Espa ña) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Gon za lo M. Armien ta Cal de rón (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Car los Aya la Co rao (Ve ne zue la) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Re né Bal di vie so Guz mán (Bo li via) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

VII

Page 8: LA CIENCIA DEL DERECHO PROCESAL ... 978-970-32-5375-3 (obra completa) ISBN 978-970-32-5376-0 (tomo I) CONTENIDO Pró lo go. Héc tor Fix-Za m u dio y el Insti tu to de Inves ti ga

Ma nuel Bar quín A. (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Ma nuel Be ce rra Ra mí rez (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Ro ber to Omar Be ri zon ce (Argen ti na) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Bea triz Ber nal Gó mez (Cu ba) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Joa quín Bra ge Ca ma za no (Espa ña) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Pau lo Car di nal (Ma cau) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Jor ge Uli ses Car mo na Ti no co (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Fe de ri co Car pi (Ita lia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Jor ge Car pi zo (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Mil ton Emi lio Cas te lla nos Goût (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Ger mán Cis ne ros Fa rías (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Juan Co lom bo Camp bell (Chi le) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Krystian Com plak (Po lo nia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Edgar Cor zo So sa (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Jo sé de Je sús Co va rru bias Due ñas (Mé xi co)Eduar do Gar cía de Ente rría (Espa ña) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

Jo sé Hu go Au gus to Díaz-Estúa Ave li no (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . 73

Ma. Ma ca ri ta Eli zon do Gas pe rín (Mé xi co)Jo sé Alfre do Gar cía So lís (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

Iván Esco bar For nos (Ni ca ra gua) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

Ge rar do Eto Cruz (Pe rú) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

CONTENIDOVIII

Page 9: LA CIENCIA DEL DERECHO PROCESAL ... 978-970-32-5375-3 (obra completa) ISBN 978-970-32-5376-0 (tomo I) CONTENIDO Pró lo go. Héc tor Fix-Za m u dio y el Insti tu to de Inves ti ga

Eduar do Fe rrer Mac-Gre gor (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

Jo sé Fer nan do Fran co Gon zá lez Sa las (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . 85

Fla vio Gal ván Ri ve ra (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

Jo sé Ga mas To rru co (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

Má xi mo N. Gá miz Pa rral (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Do min go Gar cía Be laun de (Pe rú) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

Ser gio Gar cía Ra mí rez (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

Pau la Ma ría Gar cía-Vi lle gas Sán chez-Cor de ro (Mé xi co) . . . . . . . 104

Alon so Gó mez Ro ble do (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

Juan Luis Gon zá lez Alcán ta ra y Ca rran cá (Mé xi co) . . . . . . . . . . 110

Car los Gon zá lez Blan co (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

Héc tor Gon zá lez Ché vez (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

Jor ge Alber to Gon zá lez Gal ván (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

Raúl Gon zá lez Schmal (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

Héc tor Gros Espiell (Uru guay) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

Pe ter Häber le (Ale ma nia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

Ri car do Ha ro (Argen ti na) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

Artu ro Ho yos (Pa na má) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

Tony Jo lo wicz (Ingla te rra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

Pa tri cia Kurczyn Vi lla lo bos (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

CONTENIDO IX

Page 10: LA CIENCIA DEL DERECHO PROCESAL ... 978-970-32-5375-3 (obra completa) ISBN 978-970-32-5376-0 (tomo I) CONTENIDO Pró lo go. Héc tor Fix-Za m u dio y el Insti tu to de Inves ti ga

Mar ga ri ta Bea triz Lu na Ra mos (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

Ra fael Már quez Pi ñe ro (Espa ña) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

Fa bio la Mar tí nez Ra mí rez (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

Gon za lo Moc te zu ma Ba rra gán (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

Car los A. Mo ra les-Pau lín (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

Jo sé Ra món Nar váez (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Cé sar Na va Escu de ro (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

Sal va dor Olimpo Na va Go mar (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

Jo sé F. Pa lo mi no Man che go (Pe rú) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

Car los Pa ro di Re món (Pe rú) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

Car los Pé rez Váz quez (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

Kar la I. Quin ta na Osu na (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

Car los Res tre po Pie drahi ta (Co lom bia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

Adol fo A. Ri vas (Argen ti na) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

Fdo. Fran cis co Ru bio Llo ren te (Espa ña) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

Alber to Saíd (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170

Ri car do J. Se púl ve da I. (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

Luis Fer nan do So la no Ca rre ra (Cos ta Ri ca) . . . . . . . . . . . . . . . . 174

Mar cel Stor me (Bél gi ca) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

Evan ge li na Suá rez Estra da (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

CONTENIDOX

Page 11: LA CIENCIA DEL DERECHO PROCESAL ... 978-970-32-5375-3 (obra completa) ISBN 978-970-32-5376-0 (tomo I) CONTENIDO Pró lo go. Héc tor Fix-Za m u dio y el Insti tu to de Inves ti ga

Kar la Bea triz Tem plos Nú ñez (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

Jo sé Juan Tre jo Ordu ña (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

Jean Clau de Tron Pe tit (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

José Luis Váz quez So te lo (Espa ña) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

Juan Ve ga Gó mez (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

Pe dro de Ve ga (Espa ña) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

Ma nuel E. Ven tu ra Ro bles (Cos ta Ri ca) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

Artu ro Zal dí var Le lo de La rrea (Mé xi co) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

CAPÍTULO I

TEORÍA GENERAL DEL DERECHO PROCESAL

CONSTITUCIONAL

Pro ce sos y pro ce di mien tos cons ti tu cio na les . . . . . . . . . . . . . . . . 209

Gon za lo M. ARMIENTA CALDERÓN

Do ce te sis en tor no al de re cho pro ce sal cons ti tu cio nal . . . . . . . . 247

Cé sar ASTUDILLO

Ca la man drei y la Cons ti tu ción de mo crá ti ca . . . . . . . . . . . . . . . . 303

Mi che lan ge lo BOVERO

Enfo ques con cep tua les y ca rac te ri za ción del de re cho pro ce salcons ti tu cio nal a prin ci pios del si glo XXI . . . . . . . . . . . . . . . . 317

Juan COLOMBO CAMPBELL

Teo ria do pro ce so cons ti tu cio nal: uma bre ve vis ão pes soal . . . . . 361

Ivo DANTAS

CONTENIDO XI

Page 12: LA CIENCIA DEL DERECHO PROCESAL ... 978-970-32-5375-3 (obra completa) ISBN 978-970-32-5376-0 (tomo I) CONTENIDO Pró lo go. Héc tor Fix-Za m u dio y el Insti tu to de Inves ti ga

Fun da men tos del de re cho pro ce sal cons ti tu cio nal . . . . . . . . . . . . 407

Iván ESCOBAR FORNOS

El de re cho pro ce sal cons ti tu cio nal (Teo ría ge ne ral, na ci mien to yde sa rro llo de la dis ci pli na, con te ni do, au to no mía cien tí fi ca) . . 439

Enri que FALCÓN

Re fle xio nes so bre al gu nas pe cu lia ri da des del pro ce so cons ti tu -cio nal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459

Jo sé Ju lio FERNÁNDEZ RODRÍGUEZ

La inac ti vi dad en el de re cho pro ce sal cons ti tu cio nal . . . . . . . . . . 483

Jor ge FERNÁNDEZ RUIZ

De mo cra zia cos ti tu zio na le e di rit ti fon da men ta li . . . . . . . . . . . . . 505

Lui gi FERRAJOLI

Héc tor Fix-Za mu dio y el ori gen cien tí fi co del de re cho pro ce salcons ti tu cio nal (1928-1956) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529

Eduar do FERRER MAC-GREGOR

El de re cho pro ce sal cons ti tu cio nal en ex pan sión (cró ni ca de uncre ci mien to) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 659

Do min go GARCÍA BELAUNDE

Jus ti cia cons ti tu cio nal: la in va sión del ám bi to po lí ti co . . . . . . . . 687

Ma ri na GASCÓN ABELLÁN

Las som bras de la ju ris dic ción cons ti tu cio nal . . . . . . . . . . . . . . . 711

Je sús GONZÁLEZ PÉREZ

El de re cho pro ce sal cons ti tu cio nal co mo cien cia. Alcan ce y con -te ni dos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 727

Osval do Alfre do GOZAÍNI

La ju ris dic ción cons ti tu cio nal en la so cie dad abier ta . . . . . . . . . . 763

Pe ter HÄBERLE

CONTENIDOXII

Page 13: LA CIENCIA DEL DERECHO PROCESAL ... 978-970-32-5375-3 (obra completa) ISBN 978-970-32-5376-0 (tomo I) CONTENIDO Pró lo go. Héc tor Fix-Za m u dio y el Insti tu to de Inves ti ga

El con trol ju di cial de las le yes en el Rei no Uni do . . . . . . . . . . . . 785

John Anthony JOLOWICZ

Su pre ma cía, ri gi dez y ga ran tía de la Cons ti tu ción . . . . . . . . . . . . 805

Luis PRIETO SANCHÍS

Jus ti ça cons ti tu cio nal: su pe ran do as te ses do “le gis la dor ne ga ti -vo” e do ati vis mo de ca rá ter ju ris di cio nal . . . . . . . . . . . . . . . . 825

André RAMOS TAVARES

Una re lec tu ra del Dr. Bon ham’ Ca se y de la apor ta ción de SirEdward Co ke a la crea ción de la ju di cial re view . . . . . . . . . . . 847

Fer nan do REY MARTÍNEZ

Un nú me ro pa ra dig má ti co de la Re vis ta de la Fa cul tad de De re -cho en ma te ria pro ce sal cons ti tu cio nal . . . . . . . . . . . . . . . . . . 867

Alber to SAÍD

Ju ris dic ción cons ti tu cio nal y po lí ti ca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 881

Fer nan do SERRANO MIGALLÓN

Ju di cial Re view glo bal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 889

Mar tin SHAPIRO

Cons ti tu tio nal Jus ti ce: an Ef fec ti ve Gua ran tee of Cons ti tu tio na -lism (Lit hua nian Ex pe rien ce) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 901

S. STA� ÈIOKAS

Hans Kel sen: un ju ris ta de mó cra ta an te la cri sis de la Cons ti tu -ción . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 921

Ja vier TAJADURA TEJADA

Su ma rio ge ne ral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 961

CONTENIDO XIII

Page 14: LA CIENCIA DEL DERECHO PROCESAL ... 978-970-32-5375-3 (obra completa) ISBN 978-970-32-5376-0 (tomo I) CONTENIDO Pró lo go. Héc tor Fix-Za m u dio y el Insti tu to de Inves ti ga

La ciencia del derecho procesal constitucional.

Estudios en homenaje a Héctor Fix-Zamudio en

sus cincuenta años como investigador del dere-

cho. Tomo I. Teoría general del derecho proce-

sal constitucional, editado por el Instituto deInvestigaciones Jurídicas de la UNAM, se termi-nó de imprimir el 18 de agosto de 2008 en For-mación Gráfica, S. A. de C. V., Matamoros 112,col. Raúl Romero, 57630 Ciudad Nezahualcó-yotl, Estado de México. Se utilizó tipo Times

New Roman de 9, 10 y 11 puntos. En esta ediciónse usó papel cultural 70 x 95 de 50 kilos para laspáginas interiores y cartulina couché de 162 kilos

para los forros; consta de 1,000 ejemplares.