PDF Trokelak I
-
Upload
jgarciabidasoa -
Category
Documents
-
view
232 -
download
11
Transcript of PDF Trokelak I
LANBIDE EKIMENA 1
TTRROOKKEELLAAKK,, MMOOLLDDEEAAKK EETTAA
TTRREESSNNEERRIIAA
00.. PPRREESSTTAAKKUUNNTTZZAA--ZZIIKKLLOOAARREENN IIRRAAUUPPEENNAA
2.000 ordu (baliokidetasunari dagokionez, ordu hauek honela antolatuko dira: ikastetxe bakoitzean
bost hiruhilabeteko prestakuntza gehienez, eta ondoren dagokion lantokiko prestakuntza).
0.1. Produkzio sistemaren erreferentzia
Langilearen profila
► Gaitasun orokorra
Teknikari honek produkzio-sistemaren lanbide-prestakuntzari dagozkion eskakizun orokor hauek
bete behar ditu:
Aurreproiektu batetik abiatuta eta ezarritako arau batzuei jarraituz, aleko zein seriean
fabrikatzeko proiektu mekanikoak garatu beharko ditu, betiere fabrikazioaren bideragarritasuna eta
definitutako produktuaren kalitatea eta segurtasuna bermatzen duelarik.
Edonola ere, teknikari honen lana arkitekto, ingeniari, lizentziatu edo/eta arkitekto tekniko eta
ingeniari tekniko edo diplomatuek gainbegiratuko dute.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 2
► Gaitasun profesionalak
Fabrikazio mekanikoaren produkzio-prozesuko atalen eta alderdi tekniko, ekonomikoen eta
antolaketa zein pertsonei dagozkien alderdien ikuspegi orokor eta bateratua izan beharko
ditu, hartara proiektuari irtenbide eraginkorrak gehitu ahal izateko.
Proiektuari dagokion dokumentazioa egin beharko du, beharrezko planoak zehaztea eta
plano orokorrak zein despiezezari dagozkionak, krokis eta xehetasun osagarriak,
instalazioenak eta makinen osagaienak egitea barne.
Tresneria, trokel eta moldeak muntatzeko zein fabrikatzeko prozesuan alderdi teknikoetan
aholkua eman beharko du. Horretarako prozesu hauek fabrikan ikusi eta datuak eta
proiektua optimizatzeko proposamenak bilduko ditu.
Proiektu mekanikoa automatizatzen lagunduko du, horretarako sekuentzia edo
konbinazioak zehaztu eta eragile zein kontrolatzaileak hautatzen parte hartuko du, eta
behar izanez gero, tresna pneumatiko, hidrauliko, elektriko eta PLCak muntatzeko
eskemak egingo ditu.
Lanari lotutako alderdi ekonomiko, tekniko edota lan-antolakuntzan gertatutako aldaketek
sortutako lan-baldintza berrietara egokitu beharko du.
Proiektua aurrera eramateko behar den dokumentazioa antolatu beharko du eta aldaketak
egiteko jarraibideak ezarri, horretarako eratutako prozeduretan oinarrituta.
Fabrikazio mekanikoaren industrian kalitatea kudeatuko du, horretarako, enpresaren kalitate-
-politika kontuan hartuz. Produkzio-prozesua kontrolatzeko plana garatzen lagunduko du eta
produktuen kalitatea bermatzeko prozedurak zehaztuko ditu.
Fabrikazio mekanikoko produktuen proiektuak garatuko ditu, horretarako diseinu
industrialaren teknika, metodo eta estrategia osagarriak erabiliz eta fabrikazio-baliabideak,
produkzio-kostuak eta merkatuaren joerak kontuan hartuz.
Diseinu eta fabrikazioaren eskakizunak bete ahal izateko produktuan aldaketak proposatuko
ditu. Horretarako produktua eta prototipoak aztertuko ditu eta aldaketak egiteko lanak
zehaztu, antolatu eta gainbegiratuko ditu eta produktuaren kalitatea bermatzeko egin
beharreko saiakuntzak gestionatuko ditu.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA
3
Bere lan-taldeko kideekin harreman errazak izango ditu eta taldeko betekizunak antolatzen
eta garatzen parte hartuko du ezarritako helburuak lortzearren, betiere jarrera jasanbera
izanez eta taldeko kide guztien zein menpekoen lana errespetatuz.
Arazoak konpondu eta norberaren zein beste lankideen jarduerari buruz erabakiak hartuko
ditu, bere aginpideari dagozkion ezarritako arauei jarraituz, eta, hautatutako irtenbidea
gauzatzean ondorioak segurtasun, antolakuntza edo ekonomiari dagozkion baldintzetan
eragina baldin badu, aldez aurretik nagusiei galdetuko die.
Jarrera berritzailea izango du eta produktuaren zehaztapena, fabrikazio-kostuak, lehengaiak,
osagaiak, produktua merkaturatzeari eta kalitateari buruzko proposamenak egitean aurrea
hartuko du.
Maila apalagoko beste teknikarien lana antolatu, zuzendu eta gainbegiratu egingo du eta lan
egitean sor daitezkeen arazoak konpondu egingo ditu.
Lan-egoeretan izango dituen autonomia-eskakizunak
Teknikari honi, oro har, honako eginkizun hauetan autonomia izatea eskatuko zaio, betiere
goragoko teknikariek ezarritako betekizun eta helburuak kontuan hartuz:
Produktu berrien diseinuan, bertsio edota aldaeratan parte hartzea eta espezifikazio
teknikoko proposamenak eta irtenbide eraginkorrak ekartzea.
Aurreproiektu batean oinarriturik, produktua fabrikatzeko beharrezko planoak egitea.
Normalizatutako elementuen neurriak ezartzeko kalkulu teknikoak egitea.
Fabrikaziorako beharrezko diren produktu mekanikoen planoak eta dokumentu teknikoak egitea.
Produktua automatizatzeko beharrezko diren eskema pneumohidraulikoak egitea.
Sistema informatikoak eta diseinuko eskuliburuak erabiltzea.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 4
Prototipoak fabrikatzeko beharrezko diren planoak edota maketak egitea eta hauek
burutzeko lanak koordinatzea.
Prototipoekin egindako saioen jarraipena egitea, emaitzen berri ematea eta garrantziko
informazioa artxibatzea.
Proiektuari buruzko datuak biltzea eta lanaren garapenari buruzko txostenak bidaltzea.
Fabrikazio eta muntaketari dagokionez, aldaketak edota hobekuntza teknikoak, kostuen
murriztapena eta laguntza teknikoa proposatzea.
Produktuen zehaztapena eta garapenari buruzko dokumentazioa artxibatzea eta mantentzea.
► Gaitasun-unitateak
Fabrikazio mekanikoko produktuak garatzea.
Fabrikazio mekanikoko prozesuaren matrize, molde eta tresneriari buruzko proiektuak
garatzea.
Produktuaren automatizazioa fabrikazio mekanikoan ezartzea.
Produktuaren kalitatea fabrikazio mekanikon kudeatzea.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA
5
11 MMOODDUULLUU--AAUURRKKEEZZPPEENNAA
1.1. Helburuak
Programazioaren helburu orokorra zein den jakin
Ebaluatuko diren hiru eduki (kontzeptu, prozedura eta jarrerari dagozkionak) ezagutu
Ebaluatzeko irizpideak ezagutu. Zer, Nola eta Noiz ebaluatu eta errekuperatu
Modulua gainditzeko behar diren ahaleginak kontuan eduki
1.2. Moduluaren identifikazioa
Aurkezpena
Modulu profesionala: Trokelak, moldeak eta tresneriak.
Prestakuntza-zikloa: Proiektu mekanikoen garapena.
Maila: Goi-maila.
Familia profesionala: Fabrikazio mekanikoa. Produktuen garapena eta fabrikazioa.
Oinarrizko iraupena: 135 ordu.
Iraupen finkoa: 165 ordu.
Gehienezko iraupena: 199 ordu.
Laneko korrespondentzia: Bai.
LH okupazionalarekin baliozkotasuna: Bai.
Irakasleen espezialitatea: Fabrikazio mekanikoaren antolakuntza eta proiektuak.
Modulu-mota: Berariazkoa, Gaitasun Unitate bati lotuta.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 6
Amaierako trebetasunak
Xafla ebakitzeko erabili beharreko matrizegintza-tresnak zehaztea, produkzio-eskakizunak
eta prentsaren baliabideak kontuan hartuz.
Produkzio-eskakizunak eta prozesuan erabilitako baliabideen ahalmena kontuan harturik,
galdaketarako eta forjaketarako moldeak zehaztea.
Produkzio-prozesua aztertuz, mekanizatua ahalbidetzeko edo produktibitatea hobetzeko
piezei eusteko tresnak zehaztea.
Unitate didaktiko honetan ikasleari honako informazio hau emango zaio:
Moduluaren eduki orokorra
Eskola ematean jarraituko den metodologia
Zer, Nola eta Noiz ebaluatuko den
Errekuperazio-sistema
Moduluarekin zerikusia duten beste zenbait alderdi
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA
7
II.. BBLLOOKKEEAA
XXaaffllaa pprroozzeessaattzzeekkoo mmaattrriizzee--ttrreessnneenn zzeehhaazzttaappeennaa
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 8
22.. MMAATTRRIIZZEEGGIINNTTZZAA,, MMOOLLDDAAKKEETTAA EETTAA TTRREESSNNEERRIIAA.. SSAARRRREERRAA
Helburuak
► Piezak hotzeko nahiz beroko konformazioan egiteko eren ikuspegi orokorra izatea lortu.
► Piezak mekanizatzeko erabiltzen den lotzeko tresneria ongi finkatzeak duen garrantziaz
jabetzea.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA
9
2.1. Lan mekanikoak
Lan mekanikoa honako honi deritzo: teknika egokia erabiliz metal-zati bat (pieza gordina)
eraldatzea, nahi dugun forma eta neurriak dituen objektua (bukatutako pieza) lortzearren.
Industrian erabiltzen diren lan mekaniko arruntenak galdaketa, forjaketa, estanpazioa, ijezketa,
estrusioa, elektrohigadura, sinterizazioa eta txirbil-harroketazko mekanizazioa dira.
Galdaketa
Galdaketa urtutako metala forma egokia duen molde izeneko ontzira sartuz nahi dugun formako
pieza fabrikatzea da.
Galdaketa bidez honako metal hauek lantzen dira: burdinurtua, brontzea, aluminioa eta altzairua.
Izan ere, likido egoeran metal hauek oso jariakorrak eta homogeneoak baitira. Galdaketa bidez lortutako
piezek itxura landugabea izan ohi dute.
2.1. irudia.
Forjaketa
Tenperatura jakin bateraino berotutako pieza eskuzko mailuen kolpez zein kolpe mekanikoen
bidez deformatzea da forjaketa. Forjaketa-tenperatura hori forjatu nahi den materialaren arabera
desberdina izango da.
Forjaketaren bidez egoera plastikora eralda daitezkeen materialak lantzen dira. Horrela, sistema
merkeagoaren bidez lortu ezin diren forma eta neurri jakinetako piezak lortzen dira, bai eta piezaren
egitura molekularra, eta honekin batera ezaugarri mekanikoak, hobetu nahi direnean ere. Burdina eta
altzairu gozo eta erdigogorrak dira forjaketarako material egokienak.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 10
2.2. irudia.
Beroko estanpazioa
Aldez aurretik tenperatura egokian berotutako pieza bi estanpazko (A estanpa eta B
kontraestanpa) metalezko molde batean sartu eta presio handia eginez pieza hori deformatzeari deritzo
beroko estanpazioa.
Beroko estanpazioarekin tenperatura altuan plastiko bihurtzen diren altzairu eta beste material
batzuk lantzen dira.
Sistema honetan indar handiko prentsak erabiltzen dira.
2.3. irudia.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA
11
Ijezketa
Lingote edo erdibukatutako produktutik abiatuta profil jakin bat duen xafla edo barra lortzen da
ijezketaren bidez. Ijezteko makinen bidez burutzen da ijezketa eta, oro har, metalezko masa aldez
aurretik berotuz egiten bada ere, lodiera txikiko xaflekin hotzeko ijezketa egiten da.
Ijezketan tenperatura altuaren bidez egoera plastikoan dagoen materialean trakzio- eta
konpresio-indarrek batera eragiten dute. Ijezketa-prozesua pixkana egiten da eta eraldaketa materiala
profil egokia duten bi arrabolen artean hainbat aldiz iraganaraziz burutzen da. Ijezketaren bidez egoera
plastikoa lor dezaketen materialak lantzen dira, hala nola, altzairua, letoia, aluminioa, etab.
2.4. irudia.
Estrusioa
Estrusioa lingote txikiak eraldatzea da, barra, tutu, profil, etab. lortzeko.
Materiala berotu eta egoera plastikoan dagoenean A izeneko arrabolean sartu eta, prentsa baten
bidez C izeneko pistoiak bultzata, B izeneko trokel edo trefilagailu batetik irtenarazten da, materialari
nahi den forma emanten zaiolarik.
Prozedura hau burdin metal ez diren beste metalek onartzen dute, hala nola zinkak, kobreak,
letoiak eta aleazio arinek.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 12
2.5. irudia.
Hotzeko estanpazioa
Hotzeko estanpazioan xafla eta txapak erabiliz hainbat formatako piezak lortzen dira.
Hauek dira estanpazio-lan arruntenak:
Trokelaketa
Tolestaketa
Enbutizio edo tenkaketa
Puntzonaketa
Txanpongintza
Trokelaketan, adibidez, xafla metalikoaren S zerrenda M izeneko matrizearen gainean jartzen
da. Matrize hau plaka da, eta zulo bat du, lortu nahi den piezaren profila duena. Matrizearen profilaren
berdina duen Z puntzoiaren bidez, eta kolpe bakar batez, P izeneko pieza ateratzen du S zerrendatik.
Eragiketa hau prentsa izeneko makinetan burutzen da.
Estanpazioaren bidez material xaflakorrak lantzen dira: altzairu gozoa, letoia eta aluminioa.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA
13
2.6. irudia.
Sinterizazioa
Sinterizazioan piezak honela lortzen dira: partikula metalikoak (hautsa) moldeetan konprimitzen
dira eta horrela lortutako piezak tenperatura alturaino berotzen dira partikula metalikoak solda daitezen.
Hautsa Z izeneko puntzoi baten bidez M matrizearen barruan konprimitzen da. Zuloak forma
egokia duten A arren bidez lortzen dira. Pieza E egozkailuaren bidez ateratzen da matrizetik.
Material gogorreko piezak, estelita edo karburo metalikoak kasu, egiteko erabiltzen da
sinterizazioa, bai eta altzairu eta beste material batzuetako makinen pieza txikiak egiteko ere.
Sinterizazioaren bidez doitasun handiko piezak lor daitezke.
2.7. irudia.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 14
Elektrohigadura
Elektrohigaduraren bidez metalezko piezaren barneko profila egin ohi da E polo negatiboa
(elektrodoa) eta P polo positiboaren (landu behar den piezaren) arteko deskarga elektrikoaz baliatuz.
Elektrodoak lortu nahi den profilaren araberako aurreko profila dauka. Elementuak petrolio-bainuan
sartuta daude.
Soberako materiala deskarga elektrikoen bidez askatzen da.
Landuko diren materialen gogortasunak edo erresistentziak ez dute eraginik eragiketa honetan.
Elektrodo eta piezek ez dute elkar ukitzen. Ez dago inolako indarren eraginik, eta gainera
eragiketa honetan ez da berorik askatzen.
Elektrohigaduraren bidez hain gogorrak diren karburo metalikoak, altzairu tenplatua, metalak eta
aleazio arruntenak landu daitezke.
2.8. irudia.
2.2. Txirbil-harroketazko mekanizazioa
Pieza bati material-kantitate txikiak kenduz (txirbila) pixkanaka txikiagotzea eta forma ematea da
txirbil--harroketazko mekanizazioa.
Piezari materiala kentzeko erabiltzen den tresna erreminta da.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA
15
Silexko aizkora da gizakia objektuari forma emateko lehenik erabili zuen erreminta, erreminta
zahar honetaz baliatuta objektuari puskak kenduta hain zuzen. Labana, aizkora eta zizela erreminta
arruntak dira.
2.9. irudia.
Erreminta berarekin emaitza desberdinak lor daitezke lantzen ari den material-motaren arabera.
Eskultorearen zizelak marmolari harri-puska zapalak kentzen dizkio, berehala gainera, marmola
material hauskorra baita.
Errementariaren S zizela altzairuzko P piezari txirbil-itxurako T zati txikiak ateratzen dizkio. Kasu
honetan zati txikiak ez dira berehalakoan aterako, altzairua plastikoa izanik erremintaren kolpearen
eraginez zatiak piezatik atera baino lehen deformatu egiten baita.
2.10. irudia.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 16
Erreminten lan egiteko modua
Erremintarekin lan egin ahal izateko materiala ukitzen duen zatiak ziri-forma izan behar du,
horrela materiala ebaki ahal izango baitu.
Ziriaren ebakidura-angelua desberdina izango da landuko den piezaren materialaren arabera.
Adibidez: sorbatza burdinurtuko piezan Pg (material gogorra) lanean ari bada, ebakidura-angelua
handiagoa izan beharko du aluminiozko pieza Pa (metal biguna) lantzeko behar dena baino.
Txirbilaren forma ere landutako materialaren arabera desberdina izango da.
Adibidez: burdinurtuko piezatik ateratako txirbilak puska zapal eta txikiak izango dira Ts.
Aluminiozko aleaziotik ateratako txirbilak, berriz, itxuraz kizkurrak izango dira Tr.
2.11. irudia.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA
17
2.12. irudia
PRO
IEK
TU M
EKA
NIK
OEN
GA
RA
PEN
A
LAN
BID
E EK
IMEN
A
18
2.3.
Met
alak
lant
zeko
pro
zedu
rak
ME
TALA
K L
AN
TZE
KO
PR
OZE
DU
RAK
MO
LDAK
ETA
(Lik
ido-
egoe
ratik
abi
atut
a fa
brik
atze
a): m
asko
rrea
n,
hond
arre
an, a
rgiz
ari
gald
uzko
an, p
resi
opea
n.
HA
UTS
-ME
TALU
RG
IA
(Hau
tset
atik
abi
atut
a fa
brik
atze
a)
KO
NFI
GU
RAZ
IOA
(Sol
ido-
egoe
ratik
abi
atut
a fa
brik
atze
a)
BE
STE
ZE
NB
AIT
(Ego
era
bere
ziet
atik
abi
atut
a fa
brik
atze
a)
-Ele
ktro
lisia
-S
olid
otze
azka
rra
MO
LDAK
ETA
Sol
dadu
ra (z
uzen
ekoa
eta
ze
hark
akoa
, gog
orra
eta
big
una)
, er
rem
atxa
keta
, its
aske
ta, p
rent
sa
bide
zko
mun
take
ta, p
laka
keta
,...
ME
KA
NIZ
AZI
OA
(Mat
eria
la h
arro
tzea
)
DE
FOR
MA
ZIO
ETA
EB
AK
ETA
(Mat
eria
la h
arro
tu g
abe)
Txirb
il-ha
rrok
eta
bide
z
Torn
eake
ta, f
resa
keta
, zu
lake
ta, z
erra
keta
Urra
dura
bid
ez
Aka
bera
-pro
zedu
rak
Pro
zedu
ra fi
siko
eta
kim
ikoa
k
Mat
eria
la h
arro
tzea
m
ekan
ikoa
EZ
den
ekin
tzar
en b
idez
: - E
lekt
rohi
gadu
ra
- Ele
ktro
litoa
- M
ekan
izat
u ki
mik
oa
- Las
erra
- E
lekt
roi-s
orta
- U
ltras
oinu
ak
- Ur-z
orro
tada
BE
RO
KO
A
Forja
keta
, est
rusi
oa,
esta
npaz
ioa,
ijez
keta
.
HO
TZE
KO
A
- Enb
utiz
ioa
- Tol
esta
keta
- T
roke
lake
ta
- Tre
filak
eta
- Ten
kake
ta
- Ije
zket
a - E
stru
sioa
- H
ozka
keta
- L
auke
ta
Har
ri ur
raga
rri b
idez
ko la
nak
Bes
te z
enba
it (d
oita
sun
txik
ia):
- Zor
rozk
eta
- Esm
erila
keta
- B
izar
rak
kent
zea
Arte
zket
a (d
oita
sun
hand
ia):
- Arte
z. z
ilindr
ikoa
- K
anpo
ko a
rtez.
- A
rtez.
sak
ona
- Abi
adur
a ha
ndik
o ar
tez
- Leu
nket
a - L
apea
keta
- T
xarta
keta
Err
emin
ta
ebak
itzai
lear
en
bide
zko
akab
era
(nan
otek
nolo
gia)
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA
19
2.4. Piezak finkatzea
INFORMAZIO TEKNOLOGIKOA
AI/2/A IKASTURTEA
3 ZULAKETA
IT-1/1 HO-1 HS-1 HV-1
PIEZAK FINKATZEA
Landu nahi den zuloaren zentroak, granatez markatuak, barauts-puntaren azpian zehazki egon
behar du. Ezin izango da zulaketa bertikala egin pieza horizontalki ondo finkatuta ez badago.
Horrexegatik zulatzeko mahaiak garbi-garbia egon behar du, inolako txirbil edo zikinkeriarik gabe (1.
irud.).
Pieza alderik alde zeharkatzen duten zuloak egitean kontuz ibili behar da mahaia ez zulatzeko
(2. irud.). Barauts-puntak piezaren zulotik irtetean mahaiaren zulo edo hutsuneren batekin bat egin
beharko du. Horrelakorik ez badago, piezaren azpian tako edo mokorra jar daiteke, edo bestela,
paralelepipedo--formako bi metal-zati jarriko dira barauts-punta bi hauen artean igaro dadin.
Zuloa egitean pieza biraraz dezaketen biraketa-momentuak sortzen dira. Barautsak pieza erabat
zeharkatu duenean esfortzu hauek gehiago nabaritzen dira. Hortaz, barautsa biraketa horren kontra
finkatu egin beharko dugu.
Pieza txikiak matxarden bidez ondo finkatzen dira (3. irud.). Barailak pieza txiki eta ertainekin
erabiltzen dira (5. irud.). Pieza biribilak “uve” formako prismetan finkatzen dira, 6. irudikoak
bezalakoetan. Mahaiari finkatzeko torlojuek ondo doituta estutu behar dute (7. irud.).
Berdinak diren pieza ugari zulatu nahi direnean, zulatzeko muntaia bereziak erabiltzen dira (8.
irud.). Pieza muntaian finkatzen da eta barautsa tenplaketa-prozesu egokia duten zorro gidarien bidez
gidatzen da. Muntaia berezietan trazatu eta markatu beharrik ez dago.
1. taula.
2.13. irudia. Pieza horizontal jarri behar da a) pieza. b)
zulatzeko mahaia. c) zuloa.
2.14. irudia. Barautsak egindako zuloekin
hondatutako zulatzeko mahaia.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 20
2.15. irudia. Pieza txikiak eskuko barailen bidez finkatuta.
2.16. irudia. Pieza luzeak eta ezegonkorrak finkatzeko
modua.
2.17. irudia. Finkatzeko torloju edo buruaz baliatutako
zulaketa.
2.18. irudia. Zulagailua “uve” formako piezaren bidez
finkatuta.
2.19. irudia. Finkatzeko torlojuak finkatzeko arteketan ondo
doituta estutu behar ditugu.
2.20. irudia. Zulatzeko muntaia a) Pieza. b) Zulatzeko muntaia c) Barautsa gidatzeko zorroa.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA
21
INFORMAZIO TEKNOLOGIKOA
AP/2/A IKASTURTEA 2 ARRABOTAKETA
IT-2/2 HO-1 HV-1 —
PIEZAK FINKATZEA
Arrabotatzeko makinetan egiten den ebaketa-presio edo -indar handiaren eraginez, piezek
barailako finkatzeko brida edo ahotik mugitzeko joera izaten dute. Piezaren gainazala zimurra denean
indar hau are indartsuagoa da. Beraz, pieza ez dela mugituko bermatzeko, finkatzeko elementuekin
presio handia egin beharra dago. Alabaina, piezak oso meheak baldin badira deformatu egin daitezke.
Finkatzeko edo estutzeko azalera txikia denean, unitateko presioa oso handia izango da eta
piezak estutu dugun tokietan markak izango ditu. Tartean gera daitezkeen txirbil eta bestelako pusken
eraginez pieza ez da oso ondo finkatuta geratuko, eta, ondorioz, presioa edo estutze-indarra txikiagoa
izango da. Horregatik garrantzitsua da pieza muntatu baino lehen dena ondo garbitzea.
Pieza txikiak makinaren barailan finkatzen dira (1. irud.). Baraila estutzen dugunean piezak
altxatzeko joera duenez, pieza zurezko mailu baten bidez hondoaren kontra finkatu behar da.
Paralelepipedo--formako pieza metalikoen laguntzaz pieza ondo kokatu eta finkatuko dugu, betiere
mekanizatzen ari garen bitartean piezaren neurketan eta egiaztapenean ez dutela trabarik egiten kontu
izanik.
Pieza handiak mahaian finkatzeko T torlojuen bidez estutzen diren mahaiko bridak erabiltzen
dira. Bridak piezari finkatzeko presioa transmititzen dionez, pieza finkatzen ari den gainazalarekiko
paralelo egotea komeni da, hartara azalera handiagoa izango baita eta unitate-presioa txikiagotu egingo
baita. Torlojuak piezatik gertu jarri behar dira palankaren eragina handitzearren (2. irud.).
Piezaren goiko aldea aske geratzea komeni denean, mahaiari alboko briden bidez finkatuko
diogu (3. eta 4. irud.).
2. taula.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 22
2.21. irudia. Torlojuan edo finkatzeko barailan finkatuta.
2.22. irudia. Arrabotatzeko mahaian finkatuta. a) ondo
finkatuta x ahal den txikiena denean; b) gaizki finkatuta x, y –ren arabera handiegia denean; c) goitik behera mugi
daitekeen finkatzeko baraila; d) finkatzeko eskailera txikia.
2.23. irudia. Pieza meheak finkatzeko modua. a) topeko
listoia; b) pieza; c) albotik finkatzeko piezak; d) torlojuaren bidez eusteko gakoa e) aurreko topea.
2.24. irudia. Hainbat piezari eusteko modua.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA
23
INFORMAZIO TEKNOLOGIKOA
AI/2/F IKASTURTEA 8 FRESAKETA
T-2/2 HO-1 HV-1 —
PIEZAK FINKATZEA (jarraipena)
Piezak seguru eta sendo finkatu behar dira. Lanean ari garela pieza lasaitzen bada, piezak ez du
balioko eta gainera fresatzeko makina puska daiteke.
Piezak zulagailuaren barailan finkatzen dira, edo bestela, fresatzeko makinarenn mahaian
finkatzen dira eusteko brida edo torlojuen bidez (1, 2, 3, 4 eta 5 irudiak).
Berdinak diren pieza ugari mekanizatu behar direnean, eusteko gailu edo muntaia bereziak
erabiltzen dira (4. irud.). Horrela pieza guztiak aldi berean doitu, zentratu eta sestran jarri ahal izango
ditugu. Denbora aurreztearren batzuetan muntaia bikoitzak erabiltzen dira. Hauetan fresa bat muntaia
batean lanean ari den bitartean beste muntaian pieza bat edo gehiago prestatzen dira. Lan egiteko modu
honi fresaketa pendularra deritzo (5. irud.).
Gainazalean zehar modu erregularrean fresatutako planoak izango dituzten piezak, hala nola
azkoinak, gurpil horztunak, etab., buru zatitzailearen bidez finkatuko dira (6. eta 7. irudiak).
3. taula.
2.25. irudia. Pieza meheak babestu egin behar dira makurtu ez daitezen. a) pieza b) eusteko pieza c) makinaren torlojua.
2.26. irudia. Piezak makinatik edo makinaren zutabetik gertu
finkatu behar dira.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 24
2.27. irudia. Landu behar den gainazala ahalik eta baxuen
jartzea komeni da.
2.28. irudia. Hainbat pieza finkatzeko modua.
2.29. irudia. Fresaketa pendularra. a pieza fresatzen den
bitartean, b pieza finkatzen da.
2.30. irudia. Oinarrizko buru zatitzailea a) pieza; b) buru mugikorra edo kontrapuntua; c) disko zatitzailea duen tresna zatitzailea; d) karraka; e) torloju zatitzailea eta g
arraste--pieza.
2.31. irudia. Buru zatitzailea.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA
25
33.. XXAAFFLLAA EEBBAAKKIITTZZEEKKOO EETTAA KKOONNFFOORRMMAATTZZEEKKOO PPRROOZZEEDDUURRAA
Helburuak
► Pieza egiteko orduan kokapen egokia aukeratu xafla hobeto aprobetxatzeko eta
parametro guztiak ondo kalkulatu.
► Ebakitzeko indarrak kalkulatu; baita matrize eta puntzoiaren arteko erlazioa ere
(lasaiera)
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 26
EEbbaakkeettaa eettaa ppuunnttzzoonnaakkeettaarreenn ooiinnaarrrriiaakk
3.1. Ebaketa eta puntzonaketa
Estanpa egokia erabiliz, xafla batean jakineko forma duen zuloa egitea da puntzonaketa.
Ebaketa, berriz, jakineko forma duen pieza xafla batetik ateratzeko eragiketa mekanikoa da
(3.1. irud.).
3.1. irudia. Pieza ebakitzeko prozesua eta ebakitzean parte hartzen duten indarrak: A, prestaketa; B, ebaketaren hasiera; C lanean (bete-betean); D, ebakitako pieza; E, xaflatik egoztea.
Trokelgintzan ez dira txirbil-harroketazko ebaketa, edo oxiebaketa bidezkoa, egiten; ezta zizaila
edo antzeko erreminten bidez egindako ebaketak ere. Trokelgintzan lantzen diren ebaketak puntzoi
bidez ebakitako lerro osoan batera egiten dena da. Ondorioz, askotan baliokidetzat jotzen dira ebaketa
eta puntzonaketa kontzeptuak, nahiz eta puntzonaketa ebaketa-kasu jakin bat izan (3.2. irud.).
Kontuan izan behar da, bestalde, puntzonaketa gehienetan xafla mehe edo ertainetan burutzen dela.
3.2. irudia. Disko baten puntzonaketa.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA
27
Ebaketan gertatzen diren fenomenoak
Puntzoiaren bidez ebakitzen denean, lehenik materiala konprimitu egiten da (3.1. irud. A, B, eta C)
eta materialaren zuntzak deformatu egiten dira. Are gehiago, presioa materialaren ebakidura-erresistentzia
baino handiagoa denean materiala urratu eta puskatu egiten da (ikus 3.1B eta C irudiak). Materiala ebaki
denean, deformatutako zuntzek, elastikotasuna dela eta, jatorrizko egoerara itzultzeko joera dute, eta
horrela, ebakitako zatiak hurrenez hurren puntzoiari eta matrizeari itsatsiko zaizkio (3.1. E irudia).
Beraz, zuloaren amaierako neurria puntzoiaren neurriaren berdina izango da, eta ebakitako
piezarena eta matrizean egindako zuloarena ere bai, nahiz eta hauek, puntzoia eta matrizearen arteko
lasaiera dela eta, neurri guztiz berekoak izan ez.
Xaflaren lodieraren eta puntzoiaren diametroaren arteko erlazioa.
Xafla oso lodia denean eta puntzoiaren zeharkako sekzioa oso txikia denean, gerta daiteke puntzoiak
xafla ebakitzeko egin behar duen presioa puntzoiaren erresistentzia bera baino handiagoa izatea. Kasu
honetan ezin izango da ebakia egin. Ebakia egiteko ahalmena edo muga ez da xafla eta puntzoiaren neurrien
araberakoa bakarrik. Xaflaren materiala eta puntzoiaren forma ere kontuan hartu behar dira.
Altzairu biguna eta puntzoi zilindrikoa hartzen baditugu, ebaki daitekeen xaflaren gehienezko
lodiera mm-tan (e) honela kalkulatuko da:
e = 1,2 · d [1]
e = xaflaren lodiera mm-tan
d = puntzoiaren diametroa mm-tan
Material bigunagoak lantzean erlazioa handiagoa da.
Segurtasun-arau praktiko gisa honako hau kontuan hartzea komeni da: xaflaren lodierak puntzoi
txikiaren diametroaren berdina edo txikiagoa izan behar du. Zilindrikoak ez diren puntzoiekin lan egitean,
berriz, diametroaren ordez puntzoiaren neurri txikiena hartuko da kontuan.
Trokel ebakitzailearen atal nagusiak
Ebakitzeko trokelaren atal nagusiak honako hauek dira (3.3. irud.): Puntzoi-etxearen heldulekua
edo zurtoina (1); Balazta-plaka edo puntzoien tope-plaka (2); Puntzoi-etxearen plaka (3); puntzoiak (4);
puntzoien plaka gidaria edo ateragailua (5); material-zerrenda (6); alboko gidariak (7A); eusteko topea
(8); matrize-plaka (9); matrize-etxearen oinarria edo plaka (10); gidariaren zutabeak (11); malgukiak (12);
torlojuak (13); gidari-zorroak (14).
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 28
3.3. irudia. Puntzonatzeko ohiko matrizea.
Irudi honetan matrize osoa, despiezea eta beronen muntatze-pozesua ikusten dira.
3.4. irudia. Ebakitzeko trokelaren atal nagusiak.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA
29
Puntzoi-etxearen heldulekua edo zurtoina (3-3. irud.). Forma eta neurri normalizatuak dituen
altzairuzko zilindro erdigogorra da.
Trokela eta trokela lotu behar zaion prentsaren arteko lotura egitea du helburu.
Balazta-plaka edo kontraplaka (3.4. irud.). Izenak berak adierazten duenez, trokelaren goiko
aldearen euskarri eta aldi berean puntzoien ebaketa-esfortzuaren berme eta euskarria da.
Pieza honetan puntzoi-etxearen heldulekua eusten zaio.
Puntzoi-etxearen plaka (3.5 irud.). Atal honek puntzoiei heldu eta gidatu egiten ditu, horrela
gilbordura saihesten da eta materiala okertu gabe ebaki daiteke. Ondorioz, atal honen lodiera
puntzoiaren luzeraren araberako izango da.
Puntzoiak (3.6. irud.). Altzairu tenplatuzko prismak dira. Puntzoi-etxearen plakari akoplatuta
daude eta matrizearen zuloetan sartzean xafla zizailaketa bidez ebakitzen dute.
Puntzoien zeharkako ebakidurak lortu nahi den piezaren forma osoa edo partziala dauka.
Puntzoiek matrize-plakarekiko elkarzut egon behar dute, bestela sorbatzen lan irregularraren
ondorioz hautsi egin daitezke eta.
Puntzoien plaka gidaria (3.7. irud.). Puntzoiak matrize-plakaren gainean gidatzeko balio du.
Zenbaitetan, pieza ebaki ondoren puntzoiei itsatsita geratzen den material-puskak ateratzeko
ere baliodezake.
Material-zerrenda (3.8. irud.). Forma luzanga duen xafla-banda da. Bertan ebakitzen dira
fabrikatu behar ditugun piezak. Zerrenda trokelaren albo batetik sartu ohi da eta piezari
dagokion ebaketa-posizioa tope baten bidez edo prentsaren elementu osagarrien aitzinapen
automatikoaren bidez finkatzen da.
Alboko gidariak (3.9A irud.). Xafla gidatzea helburu duten pletinak dira alboko gidariak.
Trokel batzuetan gidarien alde bat xaflaren tope gisa erabiltzen da pieza ebakitzean
(3.8B irud.).
Material-zerrendari eusteko topea (3.10 irud.). Bere izenak adierazten duenez, ebaketa
bakoitzean xafla egoki kokatzeko balio du.
Tope-mota eta sistema ugari dago eta geroago aztertuko ditugu.
Matrize-plaka (3.11 irud.). Puntzoiekin batera matrize-plaka trokelaren atal nagusia da.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 30
Matrize-plakan lortu nahi den piezaren irudi osoa edo zati bat zehazki zizelkatuta dago.
Egitura osoan matrize-plaka da esfortzurik handiena jasaten duena.
Matrize-etxearen oinarria edo plaka (3.12. irud.). Matrize-plakak eusteko balio du eta
prentsaren mahaiari lotzeko arteka batzuk ditu.
Zutabe gidatzaileak (3.13 irud.). Zutabe hauek puntzoiak matrizeari dagozkion zuloekin
zehazki bat egitea dute helburu. Trokel handietan edo doitasun handiko trokeletan erabiltzen
dira batik bat.
Malgukiak (3.14 irud.). Malgukiak elastikoak dira eta pieza ateratzea eta puskak egoztea dute
helburu. Kasu honetan plaka ateratzaileak lan egin dezan dute helburu.
Torlojuak eta ziriak (3.15. irud.). Elementu mekaniko eta normalizatuak dira eta trokeleko
plakak, atal mugikor zein finkoarenak, elkarri lotzea dute helburu.
Gidari-zorroak (3.16. irud.). Kojinete lauak dira eta goiko plakan finko daude. Trokelaren atal
mugikorra zutabeetan zehar lasaiera lerrakorraren bidez eramatea dute helburu.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 31
Ebaki beharreko irudien kokapena, formaren arabera
Piezak, oro har, xafla-zerrenda edo zumitzean ebakitzen dira. Materiala ahalik eta gehien
aprobetxatzea komeni da. Horregatik, irudien eta irudiak ebakitzen dituzten puntzoien kokalekua
garrantzi handikoa da.
Adibidez: 3.1A. irudiaren antzeko forma duten piezak ebaki nahi badira, ebaketa 3.1B. eta 3.1C.
irudietan ikusten den bezala egin daiteke. Argi dago B irudian material asko alferrik galtzen dela eta C
irudian, berriz, ahalik eta gehien aprobetxatuz kokatu direla piezak.
Irtenbide egokiena ez da, ordea, 3.1A. irudikoa bezain erraza izaten beti. Kasu bakoitzean
azterketa sakona egin beharra dago. 3.1D., 3.1E., 3.1F. eta 3.1G. irudietan irtenbide batzuk
azaltzen dira.
Xaflaren ekonomia pieza material-bandan modu egokian kokatzean oinarritzen da.
Kokapena aukeratzean ezaugarri hauek kontuan hartu behar dira:
Piezaren kanpoko forma eta zumitzean duen kokapena
Seriearen garrantzia
Piezen arteko tartea
Piezaren ertzaren eta zerrenda edo zumitzaren ertzaren arteko tartea
Pieza bat eta hurrengo piezaren arteko tartea (pieza-neurria)
► Kokapen normala
Ebaki behar diren piezen kanpoko forma ABCD paralelogramo angeluzuzen baten barruan muga
daitezkeen kasuetan erabiltzen da (3.2. irud.).
► Kokapen zeiharra
Ebaki behar den pieza zabalera txikikoa izanik triangelu angeluzuzen baten barruan muga
daitekeen kasuetan erabiltzen da batik bat (3.3A. irud.).
Posizio honetan piezak inklinatuta jarriko dira, zumitzaren alde paraleloekiko (3.3B. irud.);
ondorioz, zumitzaren luzeran ertzak alferrik galtzen dira eta zabalera handiko piezak direnean kokapen
hau ez da batere ekonomikoa (3.3C. irud.). Kasu hauetan hobe da hementxe azaltzen den
alderantzikatutako kokapena aukeratzea:
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 32
3.1. irudia. A, ebaki behar den pieza; B, ekonomiaren kontrako kokapena; C, irtenbide onuragarriagoa; D, pieza kokapen
normalean; E, pieza kokapen inklinatuan; F, pieza kokapen alderantzikatuan; G, beste kokapen bat.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 33
3.2. irudia. Angeluzuzen batek mugatutako forma
erregularreko pieza.
3.3. irudia. A, Triangelu angeluzuzen batean muga daitekeen
oinarri zabaleko pieza estua; B, pieza-mota honetarako kokapen egokiagoa; C, aplikazioa.
► Alderantzikatutako kokapena (3.4B. irud.)
Batzuetan, xafla hobeto aprobetxatzeko, bi ebaketa-serie egiten dira. Lehenengo seriean
zerrenda noranzko batean iragaten da eta bigarrenean alderantzizkoan. Horrela, piezen kokapenak
material-zerrendan aldizka korrespondentzia du.
Kokapen hau erabili ahal izateko baldintza hauek bete behar dira:
Zumitza trokel ebakitzaile beretik bi aldiz iragan behar da: lehenengo iraganaldian posizio
batean dauden piezak ebakiko ditu (3.4A. irud.), eta bigarrenean zumitzaren beste aldea
ebakiko du (3.4B. irud.), baina zumitzak alderantziz egon behar du.
Alderantziz jarritako forma bereko bi puntzoi dituen erreminta ebakitzailea erabil daiteke
(3.4C. irud.). Kasu honetan prentsaren kolpe bakar batean ebakitzen dira bi posizioak.
Piezak alderantziz bi modutara jar daitezke:
Ardatz bertikalarekiko alderantziz jarrita (3.4D. irud.).
Ardatz horizontalarekiko alderantziz jarrita (3.4E. irud.).
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 34
3.4. irudia. A, lehenengo ebaketa-kokapena; B, bigarren ebaketa-kokapena; C, alderantzikatutako piezen ebaketa bi puntzoien bidez; D, material-zerrenda alderantziz jarrita ardatz bertikalarekiko; E, material-zerrenda alderantziz jarrita
ardatz horizontalarekiko.
Piezen kokapena seriearen garrantziaren arabera
Ebaki behar den pieza-kopuruaren arabera bi kokapen desberdin erabil daitezke: bakuna eta
anizkoitza.
► Kokapen bakuna (3.5. irud.)
Serie txikietan erabiltzen da, kokapen anizkoitzak duen tresneriako hasierako kostua dela-eta, ez
baitu merezi pieza gutxiko serieekin.
Kokapen honetan zumitzean pieza-ilara bakarra dago (3.5. irud.). aurreko atalean azaltzen diren
pieza-kokapen guztiak, 3.5C. irudia salbu, mota honetakoak dira.
3.5. irudia. Kokapen bakunean jarritako irudien ebaketa.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 35
► Kokapen anizkoitza
Serie handietan eta materiala hobeto aprobetxatzeko, pieza bat baino gehiago aldi berean
ebakiko dituen trokela eraikitzen da. Irtenbide hau oso interesgarria da ekonomiaren aldetik.
3.6. irudia kokapen anizkoitzaren adibide bat da. Kasu honetan banda zabalagoa erabili eta hiru
puntzoi dituen trokela eraiki behar izan da.
1. ariketa
99 disko ebaki behar ditugu. Kalkulatu kokapen bakunean eta puntzoi bakar batekin egindako
piezen ebaketa (3.5. irud.), hiru puntzoi dituen hiru lerroko kokapen anizkoitza erabiliz (3.6. irud.) egiten
badugu zenbat material aurreztuko dugun.
3.6. irudia. Kokapen anizkoitzean jarritako piezak ebakitzea.
Piezen arteko tartea
Ebaki beharreko irudiak elkarren segidan kokatzean kontuan izan behar da pieza batetik bestera
tarte bat utzi behar dela, ebaketan bota beharreko piezak, akatsak edo trabak gerta ez daitezen.
Bi irudien artean utzi beharreko gutxieneko tartea, xaflaren lodieraren berdina izan ohi da. Hala
ere, nahiz eta xafla oso mehea izan, bi irudien arteko tartea ez da sekula 1 mm baino txikiagoa izango.
Formula honen bidez zehazkiago kalkula daiteke:
s = (5 e + 9 ) : 12) [2]
Kasu honetan
s = gutxieneko tartea mm-tan
e = xaflaren lodiera mm-tan
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 36
Kontuan izan behar da horrela kalkulatutako distantzia gutxieneko tartea dela soilik, eta kasu
batzuetan, 3.7A. irudian adibidez, gutxieneko distantzia hori puntu jakin batzuetan bakarrik egoten dela.
Beste batzuetan, berriz, gutxieneko tarte hori lerro luze batean izaten da, 3.7B. irudian kasu, eta orduan
gutxieneko distantzia hori apur bat handitzea komeni da, xaflaren lodiera bider bat koma bost, adibidez.
Horrela, materiala ez da bihurrituko eta ez du zinta iragatea oztopatuko, edo behintzat, baztertu
beharreko piezak fabrikatzea eragotziko dugu.
Trokelak xafla prentsatzeko sistema baldin badauka, banda deformatzeko arriskua txikiagoa
izango da.
2. ariketa
2 mm-ko lodiera duen xaflan ebaki behar diren bi piezen arteko tartea kalkulatu. Pieza hiru
kokapenetan marraztu eta piezen arteko tartea akotatu.
► Piezaren eta zumitzaren alboaren arteko tartea
Oro har, piezen arteko tartea kalkulatzeko jarraitzen diren irizpide bertsuak aplikatzen dira kasu
honetan:
s’ = 1,5 e ≥ 1 mm [3]
Hots, piezaren ertza zumitzarekiko paralelo denean (3.7B. irudia).
Piezaren ertzaren eta zumitzaren alboaren arteko punturik gertuena puntu batekoa denean
(3.7A. irudia):
s’ = e ≥ 1 mm [4]
Edonola ere, kasu guztietan tarte honek 1 mm-koa edo handiagoa izan behar du beti.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 37
3.7. irudia. A, kasu honetan piezen artean eta pieza eta zumitzaren aldearen artean tarterik txikiena dago; B, kasu honetan piezen artean eta pieza eta bandaren alboaren artean tarte normala dago.
Pieza-neurria
Hauxe da matrizearen pieza-neurria: ebaki beharreko pieza, edo pieza-multzo, bakoitzean
prentsaren kolpearen eraginez xafla-banda edo zerrendak egiten duen aitzinapena, edo bestela,
elkarren segidan doazen bi piezen bi puntu homologoren artean dagoen distantzia (3.8A. irud.).
3.8A. irudia. Piezen ebaketan dagoen pieza-neurria.
Honela kalkulatzen da: ebaki behar den piezaren neurririk handienari, zerrendaren luzerako
norabidean hartuta, norabide berean hartutako piezen arteko distantziarik txikiena gehituz (3.8B. irud.).
Kontuan hartu behar da, bestalde, lehen aipatutako formularen bidez kalkulatutako piezen arteko tarterik
txikiena, ebaketa-ilararekiko zut egongo dela eta, ondorioz, luzera-tartea, batzuetan, handiagoa izango
dela (3.8C. irud.).
Demagun xafla-lodiera, e = 1,5 mm-koa dela eta piezen arteko tartea s = e. Hau horrela bada,
s = e honela kalkulatuko da:
p = 21 + 1,5 = 22,5 mm
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 38
(2) formula erabiliz s-ren balioa kalkulatzen badugu
s = (5 e + 9) : 12 = (5 x 1,5 + 9) : 12 = 1,375 ≈ 1,40
Beraz,
p = 21 + 1,40 = 22,40 mm
Eta horrela bi bide desberdinetatik antzeko emaitza lortzen dela ikus daiteke.
Pieza-neurria grafikoki ere kalkula daiteke. Eskala naturalean ebaki behar dugun pieza bi aldiz
marraztu behar dugu, bata bestearen ondoan, bien artean tarte egokia utziz (ikus 3.8B. eta 3.8C.
irudiak), edo bestela, zenbakizko kalkulua eginez.
3.8B. irudia. Pieza-neurria kalkulatzeko bide arrunta. 3.8C. irudia. Inklinatutako piezen pieza-neurria kalkulatzeko
modua.
3. ariketa
Piezak 3.8D. irudian ikus daitezkeen bezala ebakitzeko pieza-neurria kalkulatu.
3.8D. irudia.
1. adibidea
Prentsa baten bidez 3.9. irudian agertzen den pieza bezalako 2.000 pieza ebaki nahi dira.
Kalkula ezazue zumitzaren zabalera, pieza-neurria eta xaflaren zenbat metro karratu erabiliko diren,
piezak kokapen normalean, zeiharrean eta alderantzikatuan ebakiko direla kontuan izanik.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 39
3.9. irudia. Azterketa ekonomikoa egiteko erabiliko den piezaren forma.
Ebazpidea:
Kokapen normala (3.9A. irudia)
Zumitzaren zabalera = 2 + 25 + 2 = 29 mm. (Bateratzeko, hiru kokapenetan pieza eta banda-
-ertzaren artean 2 mm daudela jarriko dugu).
Pieza-neurria = 17 + 2 = 19 mm.
2.000 pieza egiteko xaflaren zenbat metro karratu behar diren:
Xaflaren luzera = 2 + (1.999 x 19) + 2 = 37.985 mm.
Azalera = 29 x 37.985 = 1.101.565 mm2 = 1,101.565 m 2.
3.9A. irudia. Piezak kokapen normalean jarrita.
Kokapen zeiharra (3.9B. irud.)
Pieza-neurria = .50.8485.872363666 22 ≈==+=+
Piezaren inklinazio-angelua tg α = 6/6 = 1; α = 45º.
Zumitzaren zabalera hauxe izango da = 2 + A + B + C + D + 2.
A, B, C, eta D-ren balioak triangelu hauen emaitzen arabera kalkulatuko dira:
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 40
A = 17 x sin 45º = 17 x 0,707 = 12,01 mm
B = 20 x cos 45º = 20 x 0,707 = 14,14 mm
C = 1 x sin 45º = 1 x 0,707 = 0,707 mm
D = 5 x cos 45º = 5 x 0,707 = 3,535 mm
3.9B. irudia. Piezak kokapen zeiharrean jarrita.
Zumitzaren zabalera = 2 + 12,01 + 14,14 + 0,707 + 3,535 + 2 = 34,392 mm
2.000 pieza egiteko xaflaren zenbat metro karratu behar diren:
xaflaren luzera: 2 + (1.999 x 8,485) + 2 = 16.965,51 mm.
azalera = 34,392 x 16.965,51 = 583.477,81 mm2 = 0,5834 m2
Kokapen normalarekin alderatzen badugu, 2.000 pieza ebakitzen dugunean, aldiko material-
-kantitate hau aurreztuko dugu:
1,1015 – 0,5834 = 0,5181 m2
Kokapen alderantzikatua (3.9C. irud.).
Pieza-neurria = 17 + 2 = 19.
Zumitzaren zabalera = 2 + 25 + 2 + 4 + 2 = 35 mm.
Zumitzaren luzera = 2 + [(1.999/2) x 19] + 2 = 18.994,5 mm.
Xaflaren azalera = 18.994,5 x 35 = 661.807 mm2 = 0,661 m2
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 41
Kokapen normalarekin alderatzen badugu, 2.000 pieza ebakitzen dugunean, aldiko material-
-kantitate hau aurreztuko dugu:
1,1015 – 0,664 = 0,4375 m2
Kokapen alderantzikatuarekin alderatzen badugu, 2.000 pieza kokapen zeiharrean ebakitzen
dugunean, aldiko material kantitate hau aurreztuko dugu:
0,664 – 0,5834 = 0,0806 m2
3.9C. irudia. Piezak kokapen alderantzikatuan jarrita.
4. ariketa
2 m2 xafla hartzen badugu, kalkulatu 3.10. irudikoak bezalako zenbat pieza ebaki daitekeen,
pieza-neurria eta zumitzaren zabalera: kokapen normalean, zeiharrean eta alderantzikatuan.
Hiru kokapen hauetan zein den kokapen ekonomikoena adierazi.
5. ariketa
15 mm-ko diametroa eta 1,5 mm-ko lodiera duten diskoak ebaki nahi dira kokapen bakuna
erabiliz eta hiru puntzoi konbinatuz. 3 m2-ko xafla dugula jakinik, kalkulatu zumitzaren zabalera, pieza-
-neurria eta kokapen bakoitzean ebaki daitekeen pieza-kopurua.
3.10. irudia.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 42
XXaaffllaa eebbaakkiittzzeekkoo eerraaggiitteenn ddiirreenn iinnddaarrrraakk
GGAAIIAARREENN AAZZAALLPPEENNAA
Puntzoien bidez ebakitzean, trakzio- eta konpresio-tentsio handiak pairatzen ditu materialak.
Materialaren kanpoaldeko tentsioak xaflak zizailaketaren aurrean duen erresistentzia baino handiagoa
denean gertatzen da ebaketa. Ebaketa, azken finean, zizailaketa-eragiketa baizik ez da.
3.2. Ebaketak beharrezko dituen esfortzuak
Ebaketan izaten diren esfortzuak honako hauek dira:
Ebaketa-esfortzua, materiala zizailatzeko beharrezkoa (1. irud.)
Ebaketa-lana
Erauzketa-esfortzua, puntzoia xafla-zerrendatik atera ahal izateko (2. irud.)
Kanporatze-esfortzua, pieza matrizetik atera ahal izateko (3. irud.)
3.11.irudia. Ebaketa-esfortzua.
3.12. irudia. Erauzketa-indarrak.
3.13. irudia. Kanporatze-indarrak.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 43
Ebaketa-esfortzua
Ebakitzeko egin behar den esfortzua ebaki behar den materialaren, piezaren neurriaren eta
xaflaren lodieraren araberakoa izango da.
Ebaketa egiteko behar den F esfortzua, kp-etan honako hau izango da:
F = στ x l x e) [1]
στ = materialak duen ebaketa-erresistentzia (kp/mm2 )
l = ebaketa-perimetroaren luzera mm-tan
e = ebakiko den xaflaren lodiera mm-tan
Formula hau erabiltzeko honako puntu hauek kontuan hartu behar dira:
στ-ren balioak, material arruntentzat, 3.4. taulan jasota daude.
στ-ren balioa ezezaguna baldin bada, haren ordez 3.5. taulan dauden materialaren
trakzio-erresistentzia har daiteke.
Ebaketarako erabiliko den prentsaren ahalmena ez da izango formulan F-k duen
balioaren guztiz berdina. Marruskadura eta bestelako erresistentzia pasiboak direla eta,
tarte txiki bat utzi behar da-eta. Trokelak malguki ateratzaileak edo antzeko gailuak
baldin baditu, malguki hauen indarra kontuan hartu behar da, formulak emandako
F-ren balioari gehitu, eta horrela, prentsak guztira zenbateko indarra egin behar duen
kalkulatu ahal izateko.
Puntzoi bat baino gehiago erabiltzen badira, guztira erabilitako indarra kalkulatzeko
puntzoi guztien indarrak batu egin beharko ditugu. Datu hau kalkulatzeko lehen
aipatutako formula ere erabil daiteke, horretarako l-ren balioa puntzoi guztien ebaketa-
-perimetroen batura delarik.
Ebaketa handiak egiteko ebaketa mailakatu daiteke forma egokia duten puntzoiak
erabiliz, eta horrela, une bakoitzean behar den indarra txikiagotu egingo dugu. Edonola
ere, ebaketaren guztizko lana eragiketa dena batera egingo balitz bezalakoa izango
litzateke. Horrexegatik, ebaketa mailakatuarekin trokela edo prentsaren haustura edo
deformazioa eragin dezaketen esfortzuen arriskua txikiagoa bada ere, prentsak
zenbateko ahalmena izan behar duen kalkulatzeko ez da kontuan hartuko ebaketa
mailakatua edo kolpe bakarrean egiten den.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 44
Ebaketa-lana
Ebaketa-lana honako honi deritzo: lana bider ibiltartea.
Gure kasuan:
T = F x e (2)
T = ebaketa-lana kp/mm-tan
F = ebaketa-esfortzua kp-etan
e = xaflaren lodiera (ibiltartea) mm-tan
Ebaketa-esfortzua tonatan eta xaflaren lodiera mm-tan ematen ditugunez, lana kpm-tan
adieraziko da.
Pieza puntzoiak metala erabat zulatu baino lehen zizailatzen denez, benetako lanaren balioa (2)
formularen bidez lortzen dena baino txikiagoa izango da.
ZIZAILADURA-ERRESISTENTZIA (στ) kp/mm2-TAN
EGOERA EGOERA MATERIALA BIGUNA GOGORRA
MATERIALA BIGUNA GOGORRA
Goma 0-7 2-7 Larrua 0-7 —
Mika 5-8 — Zura 1-3 —
Zeluloidea 4-6 — Papera eta kartoia 2.5 —
Kartoi gogorra 7-9 — Erretxina sintetikoko kartoi mehea 10-14 —
Beruna 2-3 — Burdina komertzialeko xafla - 40
Eztainua 3-4 — Enbutitu daitekeen burdinazko xafla 30-35 —
Aluminioa 6-11 13-16 Burdina komertzial erdigogorrezko xafla 45-50 55-60
Duraluminioa 15-22 30-38 Altzairu ijetzia % 0,1 C duena 25 32
Siluminioa 10-12 20 Altzairu ijet. % 0,2 C duena 32 40
Antikorodala 9-10 25-29 Altzairu ijet. % 0,3 C duena 35 48
Zinka 12 20 Altzairu ijet. % 0,4 C duena 45 56
Kobrea 12-22 25-30 Altzairu ijet. % 0,6 C duena 56 72
Letoia 22-30 35-40 Altzairu ijet. % 0,8 C duena 72 90
Brontze ijetzia 32-40 40-60 Altzairu ijet. % 1 C duena 80 105
Alpaka ijetzia 28-36 45-46 Silizio-altzairua 45 56
Zilar ijetzia 23-24 — Altzairu herdoilgaitza 50-55 55-60
1. taula. Trokelaren bidez ebaki daitezkeen materialen zizailadura-erresistentzia (στ).
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 45
HAUSTURA-KARGA
σR SEGURTASUN-KARGA ONARGARRIA
συδ MATERIALAK ELASTIKOTASUN-
-MODULUA E TRAKZIOA KONPRESIOA
ELASTIKOTASUN--MUGA
σE MAKINERIA ERAIKUNTZA
Burdina pudelatua 20.000 30-36 28-30 16-20 9 8-10
Altzairu gozoa 21.500 35-45 >> 18-24 9-12 >>
Altzairu erdigogorra 22.000 40-60 80 25-35 12-15 13-20
Nikel-altzairua >> 50-110 >> 30-50 20-25 18-24
Kromo-, silizio-, etab. altzairu berezia — 90-180 — 60-120 15-30 —
Burdin haria 20.000 45-60 — 24-30 15-20 15-20
Altzairuzko alanbrea 24.000 75-200 — 40-50 18-30 24-30
Burdinurtua 10.000 10-15 60-80
trak. 6
konp. 15
trak. 3
konp. 9
trak. 2
konp. 5
Kobre urtua 11.000 13-15 40 — — —
Kobre ijetzia >> 20-25 40-50 trak. 10 3-5 —
Kobre ijetzia 13.000 40-60 — >> 13 4-6 —
Aluminio ijetzia 7.000 10-12 — — — —
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 46
Letoi urtua 6.000 12-15 50 trak. 5 1.5 —
Letoi ijetzia 10.000 20-25 70-90 >> 10 3-5 —
Letoizko alanbrea >> 35-80 — >> 12 4-6 —
Brontze urtua 7.000 15-25 50 >> 6-10 2-3 —
Fosforo-brontzea 9.800 30-40 — >> 13.5 7 —
Beruna 2.000 3.5 5 >> 1 — konp. 1
Zink ijetzia 9.500 16 — >> 2.5 — —
Eztainua 4.000 3-4 11 trak 0.5 — —
Larrua 10-20 3-5 — >> 1.5 0.25 —
Zur gogorra,
zuntz luzea 1.200 8-9 4-5
>> 2.5
konp. 2.2 0.6
trak. 1
konp. 0.6
Zur biguna, zuntz luzea 1.000 7-8 3-4
trak. 2.2
konp. 1.6 0.4
trak. 0.6
konp 0.4
Zura, zeharkako zuntza 150 1.2 2.5 — — —
Kalamu-soka 150 6-8 — 2 0.6-1 1
2. taula. Materialen koefiziente mekanikoak (kp/mm2 sekzio).
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 47
3.14. irudia. Ebaketa-prozesua: A, zuloa puntzonatzea; B, pieza ebakitzea.
1. adibidea
% 0,2 karbonoko egoera biguneko eta 1,2 mm-ko lodiera duen altzairu biguneko zumitzean
lauki-formako pieza ebaki nahi dugu (3.14. irud.). Zein da ebaketa-esfortzua eta egindako lana?
Ebazpidea:
Lehen aipatutako 1. taulan altzairu bigunak zizailadurarekiko duen erresistentzia σt = 32 kp/mm2
dela ikusten da.
Puntzoi zilindrikoaren ebaketa-indarra:
F1 = σt x l x e = 32 x 3,1416 x 10 x 1,2 = 1.206,37 kp
Puntzoi angeluzuzenaren ebaketa-indarra:
F2 = σt x l x e = 32 x 30 x 4 x 1,2 = 4.608 kp
Guztizko ebaketa-indarra:
F = F1 + F2 = 1.206 + 4.608 = 5.814 kp
Guztizko lana:
F x e = 5.814 x 1,2 = 6.976,512 kpmm = 6,97 kpm
Erabili beharko dugun prentsa 6 tonakoa izango da gutxienez, ebaketaren guztizko indarra
gainditu ahal izateko.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 48
1. ariketa
Matrize batean 3.15. irudikoa bezalako piezak lortu nahi dira. Xaflaren lodiera 2mm-koa eta
materiala letoi gogorra izanik, kalkula ezazu:
Ebaketa burutzeko behar den indarra.
Prentsak egin beharko duen lana.
2. ariketa
8 tonako prentsan eta matrize anizkoitza erabiliz, 3.16. irudiko ezaugarriak dituen pieza-seriea
ebaki nahi dugu. Xafla aluminio gogorrekoa da eta 1,5 mm-ko lodiera dauka. Kalkulatu:
Kolpe bakar batez lor daitekeen pieza-kopurua.
3.15. irudia.
3.16. irudia.
Matrize eta puntzoiaren arteko lasaiera.Matrize eta puntzoiaren tamaina
piezaren arabera
Puntzoi eta matrizearen artean lasaiera egokiak egon behar du (3.17. irud.), makina ondo ibil
dadin, trokela ondo mantentzeko eta ebaketa zehatza eta garbia egiteko.
Lasaieraren balioa xaflaren lodieraren 0,05 eta 0,10en artekoa izan ohi da, eta puntzoiaren
diametro izendatuari edo matrizeari kentzen zaio kasuan kasu. Dena den, balio hauek ebaki behar den
piezaren materialaren eta lodieraren araberakoa izaten dira.
Autore bakoitzak bere balioa eman ohi dio lasaierari. Praktikan honako formula hauek erabil
daitezke:
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 49
Altzairu gogorrarekin:
j = 100
25 2e+ [3]
Letoi eta altzairu gozoarekin:
j = 100
5.14 2e+ [4]
Aluminio eta aleazio arinekin:
j = 100
5.03 2e+ [5]
3.17. irudia. Matrize eta puntzoiaren artean dagoen lasaieraren adierazpen grafikoa.
Formula hauetan:
e = xafla-lodiera mm-tan
j = diametroan oinarritutako lasaiera mm-tan
Irudia zilindrikoa ez denean lasaiera profilaren kanpoalde osoan emango dugu, eta lasaiera
honen balioa lehen emandakoaren erdia izango da.
Puntzoien sorbatzak edo matrizearenak zeihar jarrita baleude, lasaieraren balioa aldatu egingo
litzateke, bai eta ebaketa egiteko behar den indarra ere.
► Puntzoiaren eta matrizearen neurriak
Ebakitako pieza lortzeko, ez dugu ahaztuko sekula matrizeak neurri zehatzak izan behar dituela
eta lasaiera puntzoiari kendu behar zaiola (3.18. irud.). Xaflan zuloa egin behar dugunean, berriz,
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 50
puntzoiak neurri zehatza izan beharko du eta lasaiera matrizearen neurri izendatuari gehitu beharko
diogu.(3.18. irud.).
3.18. irudia. Matrize eta puntzoien lasaiera: A xehetasuna, barruko pieza ateratzeko; B, kanpoko pieza ebakitzeko.
2. adibidea
50 mm-ko diametroa eta 2,5 mm-ko lodiera duten altzairu gogorreko xafla biribilak ebaki nahi
ditugu. Kalkulatu puntzoiaren eta matrizearen neurriak.
Ebazpidea:
Lasaiera honako hau izango da:
j = mm18.0175.0100
5.225 2
≈=×+
Matrizearen neurria: 50 mm
Puntzoiaren neurria: 50 – 0,18 = 49,82 mm.
3. adibidea
Aluminio biguneko aleazio arineko xafla bat dugu eta 3.19. irudiko krokisaren araberako pieza-
-serie bat lortu nahi dugu. Xaflaren lodiera 3 mm-koa da.
Kalkulatu:
Puntzoiaren neurria
Matrizearen neurria
Ebakitzeko beharko dugun indarra
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 51
Ebazpidea:
Honako formula honen bidez matrizearen eta puntzoiaren arteko lasaiera kalkulatuko dugu:
j = mme 075.0100
35.03100
5.03 22
=×+
=+
Puntzoiaren neurria:
30 – 0,075 = 29,925 mm
3.19. irudia.
Matrizea eta lortu nahi dugun pieza neurri berekoak izango dira.
Ebaketarako behar dugun indarra (1) formularen bidez kalkulatuko dugu:
σt-ren balioa = 10 kp/mm2 (4. taula)
Lortu nahi dugun piezaren ebaketa-perimetroa hauxe izango da:
l = 5 x 30 = 150 mm
beraz,
F = 10 x 150 x 3 = 4.500 kp
3. ariketa
Ebaketaren bidez 3.20. irudiko pieza bezalako pieza-seriea lortu nahi dugu. Ebaki behar dugun
material-zerrenda altzairu gogorrekoa da, xaflaren lodiera 3 mm-koa eta σt = 60 kp/mm2 .
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 52
Kalkulatu:
Ebaketa egiteko behar dugun indarra.
Pieza ebakitzeko puntzoiaren eta 6 mm-ko diametroa duten zuloetarako puntzoien eta
matrizearen arteko lasaierak.
4. ariketa
Gehienez 5.100 kp-eko indarra duen prentsa dugu. Prentsa honen bidez 3.21. irudikoa bezalako
pieza-seriea lortu nahi dugu ebaketaren bidez. Material-zerrenda eztainuzkoa da eta mm 1eko lodiera dauka.
Kalkulatu:
Prentsaren kolpe bakar batez lor daitekeen pieza-kopurua.
Ebaketaren bi faseetan matrizea eta puntzoiaren arteko lasaiera.
5. ariketa
Ebaketaren bidez 3.22. irudiko pieza bezalako pieza-seriea lortu nahi dugu. Material-zerrenda
zink bigunekoa da eta 2 mm-ko lodiera dauka.
Kalkulatu:
Ebaketa egiteko behar dugun indarra.
Puntzoia eta matrizearen arteko lasaiera.
Oharra. Kontuan hartu behar da prentsa-kolpe bakoitzean lau pieza lor daitezkeela.
3.20. irudia.
3.21. irudia.
3.22. irudia.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 53
Erauzketa-esfortzua (Fer )
Puntzoiei itsatsirik gelditzen den ebakina bereizteko behar den indarra da erauzketa-esfortzua.
Ebaketa-eragiketa bakoitzaren ondoren, puntzoiak zulatu duen material-zerrenda itzulera-
-ibiltartean arrastatu egiten du, materiala puntzoiari itsatsirik geratzen baita. Zizailatu den ebaketa
handiagoa denean eta ebaki den piezaren inguruan soberako material-kantitate handia geratzen
denean, materiala are eta sendoago itsatsirik geratuko da.
Puntzoitik zumitza erauzteko esfortzua soberako materialaren neurriaren arabera eta ebaketa-
-esfortzuaren ehunekotan ematen da.
Fer = % 7 · F [6]
Fer = erauzketa-indarra kp-etan
F = ebaketa-indarra kp-etan
Ebaketa xaflaren erdi-erdian egiten denean eta zuloaren inguruan material ugari geratzen
denean (3.23 irud.).
Fer = % 4 x F [7]
Ebaketa egin ondoren, zuloaren alde batzuetan bakarrik material ugari geratzen baldin bada
(3.24. irud.), edota piezak sartuneak baldin baditu (3.25. irud.).
Fer = % 2 x F [8]
Ebaketa egin ondoren, soberako materialak araututako neurri txikienak dituenean (3.26. irud.).
3.23. irudia. Piezaren ebaketa xaflaren erdi-erdian.
3.25. irudia. Sartuneak dituen piezaren ebaketa.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 54
3.24. irudia. Piezaren ebaketa alde batzuetatik.
3.26. irudia. Ahalik eta ebakin txikiena duen ebaketa.
4. adibidea
Material-zerrenda zink gogorrekoa dela jakinik, kalkulatu puntzoian sartutako ebakina 3.27.
irudiko piezatik bereizteko behar den erauzketa-indarra.
3.27. irudia.
Ebazpidea:
Puntzoi zilindrikoak piezaren erdi-erdian egiten du lan; puntzoi angeluzuzenak, berriz, onar
daitekeen ebakinik txikiena sortzen du.
Puntzoi zilindrikoarekin:
F1 = σt x l x e = 20 x 3,1416 x 8 x 1,5 = 753,98 kp ≈ 754 kp
Puntzoi angeluzuzenarekin:
F2 = σt x l x e = 20 [( 20 x 2) + (16 x 2)] x 1,5 = 2.160 kp
Guztizko ebaketa-indarra:
F = F1 + F2 = 754 + 2.160 = 2.914 kp
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 55
Erauzketa-indarra:
Fer 1 = % 7 x F 1 = ( 7/100) x 754 = 52,78 ≈ 52,8 kp
Fer 2 = % 2 x F 2 = (2/100) x 2.160 = 43,20 kgf ≈ 43 kp
Guztizko erauzketa-indarra:
Fer = Fer 1 + Fer 2 = 52,8 + 43,2 = 96 kp
Kanporatze-indarra (Fkan)
Pieza matrizearen barnealdetik ateratzeko egin behar den esfortzuari deritzo kanporatze-indarra.
Honela kalkulatzen da:
Fkan = % 1,5 x F [9]
Fkan = kanporatze-indarra kp-etan
F = ebaketa-indarra kp-etan
Erauzketa- eta kanporatze-indarrak kasu hauetan kalkulatzen dira: indar hauek eragiteko
malgukiak, kautxu edo gomazko blokeak erabiltzen direnean, hain zuzen. (Aurrerago elementu elastiko
hauek egiten duten indarra ikusiko dugu.)
5. adibidea
Kalkulatu 4. adibideko pieza angeluzuzena matrizetik ateratzeko erabili behar dugun
kanporatze-indarra.
Aurreko irudiko guztizko ebaketa-indarra honako hau da: F = 2.914 kp.
Kanporatze-indarra honako hau izango da:
Fkan = kp71.432941100
5.1=×
Ebatzi beharreko ariketak
1. ariketa
Trokel ardazkide batean ebaketaren bidez 3.28. irudiko pieza bezalako pieza-seriea lortu nahi
dugu. Ebaki behar dugun material-zerrenda altzairu gogorrekoa da, xaflaren lodiera 2 mm-koa eta σt =
57 kp/mm2.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 56
Kalkulatu:
Ebaketa egiteko behar dugun indarra
Puntzoia eta matrizearen arteko lasaiera
Guztizko erauzketa-indarra
Guztizko kanporatze-indarra
3.28. irudia.
2. ariketa
45 tonako prentsan matrize mailakatu anizkoitza jarrita dago eta honekin, 2 mm-ko lodiera duen
xaflatik eraztun elastiko batzuk lortu nahi dira (3.29. irud.). Eraztunaren perimetroa 212 mm-koa da eta
erabiliko den materiala σt = 32 kp/mm2 duen burdina enbutigarria da.
Kalkulatu:
Eraztun baten ebaketa-indarra
Prentsaren kolpe bakar batean zenbat eraztun lor daitezkeen
Prentsak egin beharko duen guztizko indarra
3. ariketa
Trokel ardazkide baten bidez 3.30. irudikoa bezalako pieza lortzeko 20.000 kp-eko indarra
erabiltzen da. Xafla altzairu herdoilgaitzekoa da eta 2 mm-ko lodiera dauka.
Kalkulatu:
Materialaren zizailadura-erresistentzia
Puntzoien eta matrizeen arteko lasaiera
Guztizko erauzketa-indarra
Guztizko kanporatze-indarra
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 57
3.29. irudia.
3.30. irudia.
MATRIZE ETA PUNTZOIAREN ARTEKO LASAIERA XAFLAREN LODIERA
Mm LETOIA ETA ALTZAIRU
GOZOA ALTZAIRU
ERDIGOGORRA ALTZAIRU GOGORRA ALUMINIOA
0.25
0.5
0.75
1
1.25
1.50
1.75
2
2.25
2.50
2.80
3
3.3
3.5
3.8
4
4.3
4.5
4.8
5
0.01
0.025
0.04
0.05
0.06
0.075
0.09
0.10
0.11
0.13
0.14
0.15
0.17
0.18
0.19
0.20
0.22
0.23
0.24
0.25
0.015
0.03
0.045
0.06
0.075
0.09
0.10
0.12
0.14
0.15
0.17
0.18
0.20
0.21
0.23
0.24
0.26
0.27
0.29
0.30
0.02
0.035
0.05
0.07
0.09
0.10
0.12
0.14
0.16
0.18
0.20
0.21
0.23
0.25
0.27
0.28
0.30
0.32
0.34
0.36
0.02
0.05
0.07
0.10
0.12
0.15
0.17
0.20
0.22
0.25
0.28
0.30
0.33
0.35
0.38
0.40
0.43
0.45
0.48
0.50
3. taula. Puntzoien eta plaken arteko perdoi onargarriak.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 58
ZIZAILADURA-ERRESISTENTZIAkg/ mm2-TAN
TRAKZIOAREN ERAGINEZ HAUSTURAREKIKO
ERRESISTENTZIA kg/ mm2-TAN MATERIALA
GOZOA GOGORRA GOZOA GOGORRA
Beruna
Eztainua
Aluminioa
Aluminio gogorra
Zinka
Kobrea
Letoia
Brontze ijetzia
Burdinazko xafla
Fe enbutigarriko xafla
Altzairuzko xafla
Altzairua, % 0,1 C duena
Altzairua, % 0,2 C duena
Altzairua, % 0,3 C duena
Altzairua, % 0,4 C duena
Altzairua, % 0,6 C duena
Altzairua, % 0,8 C duena
Altzairua, % 1 C duena
Silizio-altzairua
Altzairu herdoilgaitza
2-3
3-4
7-11
22
12
12-18
22-30
32-40
—
30-35
45-50
25
32
36
45
56
72
80
45
52
—
—
13-16
38
20
25-30
35-40
40-60
40
—
55-60
32
40
48
56
72
90
105
56
56
25-4
4-5
8-12
26
15
22-28
28-35
40-50
—
32-38
—
32
40
45
56
72
90
100
55
65-70
—
—
17-22
48
25
30-40
40-60
50-75
45
—
60-70
40
50
60
72
90
110
180
65
—
4. taula. - Schuler-ek zehaztutako zizailadura- eta trakzio-erresistentziaren balio praktikoak.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 59
Diametroa Erradioa 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12 13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23 24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
5
5.5
6
6.5
7
7.5
8
8.5
9
9.5
10
10.5
11
11.5
12
12.5 13
13.5
14
14.5
15
15.5
16
16.5
125.66
251.32
376.99
502.65
628.32
753.98
879.64
1005.31
1130.97
1256.64
1382.30
1507.96
1633.63
1759.29
1884.96
2010.62
2136.28
2261.95
2387.61
2513.28
2638.94
2764.60
2890.27
3015.93
3141.60
3267.26
3392.92
3518.59
3644.25
3769.92
3895.58
4021.24
4146.91
753.98
1005.31
1256.64
1507.96
1759.29
2010.62
2261.95
2513.28
2764.60
3015.93
3267.26
3518.59
3769.92
4021.24
4272.56
4523.90
4775.22
5026.56
5277.88
5529.2
5780.54
6031.86
6283.20
6534.52
6785.84
7037.18
7288.50
7539.84
7791.16
8042.48
8293.82
1507.96
1884.96
2261.95
2638.94
3015.93
3392.91
3769.92
4146.90
4523.88
4900.89
5277.87
5654.88
6031.86
6408.84
6785.85
7162.83
7539.84
7916.82
8293.80
8670.81
9047.79
9424.80
9801.78
10178.7
10555.7
10932.5
11309.7
11686.7
12063.7
12440.7
2513.28
3015.93
3518.59
4021.24
4523.88
5026.56
5529.20
6031.84
6534.52
7037.16
7539.84
8042.48
8545.12
9047.80
9550.44
10053.1
10555.7
11058.4
11561
12063.7
12566.4
13069
13571.6
14074.3
14577
15079.6
15582.3
16084.9
16587.6
3769.92
4398.24
5026.55
5654.85
6283.20
6911.50
7539.80
8168.15
8796.45
9424.80
10053.1
10681.4
11309.7
11938
12566.4
13194.7
13823
14451.3
15079.6
15708
16336.3
16964.6
17592.9
18221.2
18849.6
19477.9
20106.2
20734.5
5277.88
6031.86
6785.82
7539.84
8293.80
9047.76
9801.78
10555.7
11309.7
12063.7
12817.6
13571.7
14325.6
15079.6
15833.6
16587.6
17341.6
18095.5
18849.6
19603.5
20357.5
21111.5
21865.5
22619.5
23373.4
24127.4
24881.4
7037.17
7916.79
8796.48
9676.10
10555.7
11435.4
12315
13194.7
14074.3
14953.9
15833.6
16713.2
17592.9
18.472.5
19352.2
20231.8
21111.5
21991.2
22870.8
23750.4
24630.1
25509.7
26389.4
27269
28148.6
29028.3
9047.76
10053.1
11058.4
12063.6
13069
14074.3
15079.6
16084.9
17090.2
18095.6
19100.8
20106.2
21111.5
22116.8
23122.1
24127.4
25132.8
26138
27143.3
28148.7
29154
30159.3
31164.6
32169.9
33175.2
11309.7
12440.7
13571.6
14702.6
15833.6
16964.6
18095.5
19226.5
20357.5
21488.4
22619.5
23750.4
24881.4
26012.4
27143.3
28274.4
29405.3
30536.2
31667.3
32798.2
33929.2
35060.2
36191.1
37322.1
13823
15079.6
16336.3
17592.9
18849.6
20106.2
21362.8
22619.5
23876.1
25132.8
26389
27646
28902.7
30159.3
31416
32672.6
33929.2
35185.9
36442.5
37699.2
38955.8
40212.4
41469.1
16587.5
17969.9
19352.1
20734.5
22116.8
23499
24881.4
26263.7
27646
29028.3
30410.6
31792.9
33175.2
34557.6
35939.8
37322.1
38704.4
40086.7
41469.1
42851.3
44233.6
45616
19603.5
21111.4
22619.5
24127.4
25635.3
27143.4
28651.3
30159.3
31667.2
33175.2
34683.2
36191.1
37699.2
39207.1
40715
42223
43731
45239
46746.9
48254.8
49762
22870.7
24504.4
26138
27771.6
29405.3
31038.9
32672.6
34306.2
35939.8
37573.5
39207
40840.8
42474.3
44107.9
45741.7
47375.2
49008.9
50642.5
52276.1
53909.8
26389.4
28148.6
29907.9
31667.3
33426.5
35185.9
36945.1
38704.4
40463.7
42223
43982.4
45741.6
47500.8
49260
51019.5
52778.8
54538.1
56297.3
58056.7
30159.3
32044.2
33929.2
35814.1
37699.2
39584.1
41469
43354
45238.9
47124
49008.9
50893.8
52778.8
54663.7
56548.8
58433.7
60318.6
62203.6
34180.4
36191.2
38201.7
40212.4
42223
44233.6
46244.3
48254.8
50265.6
52276.1
54286.7
56297.4
58308
60318.7
62329.2
64339.8
66350.5
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 60
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
17
17.5
18
18.5
19
19.5
20
20.5
21
21.5
22
22.5
23
23.5
24
24.5
25
25.5
26
26.5
27
27.5
28
28.5
29
29.5
30
30.5
31
31.5
32
32.5
33
33.5
4272.57
4398.24
4523.90
4649.56
4775.23
4900.89
5026.56
5152.22
5277.88
5403.55
5529.21
5654.88
5780.54
5906.20
6031.6
6157.3
6283
6408.66
6534.32
6659.98
6785.64
6911.30
7036.96
7162.62
7288.28
7413.94
7539.60
7665.26
7790.92
7916.58
8042.24
8167.90
8293.56
8419.22
8545.14
8796.4
9047.80
9299.12
9550.46
9801.78
10053.1
10304.4
10555.7
10807.1
11058.4
11309.7
11561
11812.4
12063.3
12314.6
12566
12817.3
13068.6
13319.9
13571.2
13822.6
14073.9
14325.2
14576.5
14827.8
15079.2
15330.5
15581.8
15833.1
16084.4
16335.8
16587.1
16838.4
12817.7
13194.7
13571.7
13948.6
14325.6
14702.6
15079.6
15456.6
15833.6
16210.6
16587.6
16964.6
17341.6
17718.6
18095
18472
18849
19225.9
19602.9
19979.9
20356.9
20733.9
21110.8
21487.8
21864.8
22241.8
22618.8
22995.7
23372.7
23749.7
24126.7
24503.7
24880.6
25257.6
17090.2
17592.9
18095.6
18598.2
19100.9
19603.5
20106.2
20608.8
21111.5
21614.2
22116.8
22619.5
23122.1
23624.8
24126.7
24629.3
25132
25634.6
26137.2
26639.9
27142.5
27645.2
28147.8
28650.4
29153.1
29655.7
30158.4
30661
31163.6
31666.3
32168.9
32671.6
33174.2
33676.8
21362.8
21991.2
22619.5
23247.8
23876.1
24504.4
25132.8
25761.1
26389.4
27017.7
27646
28274.4
28902.7
29531
30158.4
30786.7
31415
32043.3
32671.6
33299.9
33928.2
34556.5
35184.8
35813.1
36441.4
37069.7
37698
38326.3
38954.6
39582.9
40211.2
40839.5
41467.8
42096.1
25635.4
26389.4
27143.4
27897.3
28651.3
29405.3
30159.3
30913.3
31667.2
32421.3
33175.2
33929.2
34683.2
34537.2
36190
36944
37698
38451.9
39205.9
39959.8
40713.8
41467.8
42221.7
42975.7
43729.6
44483.6
45237.6
45991.5
46745.5
47499.4
48253.4
49007.4
49761.3
50515.3
29907.9
30787.6
31667.3
32546.9
33426.6
34306.2
35185.9
36065.5
36945.1
37824.8
38704.4
39584.1
40463.7
41343.4
42221.7
43101.3
43981
44860.6
45740.2
46619.8
47499.4
48379.1
49258.7
50138.3
51017.9
51897.5
52777.2
53656.8
54536.4
55416
56295.6
57175.3
58054.9
58934.5
34180.5
35185.9
36191.2
37196.4
38201.8
39207.1
40212.4
41217.7
42223
43228.4
44233.6
45239
46244.3
47249.6
48253.4
49258.7
50264
51269.2
52274.5
53279.8
54285.1
55290.4
56295.6
57300.9
58306.2
59311.5
60316.8
61322
62327.3
63332.6
64337.9
65343.2
66348.4
67353.7
38453.1
39584.1
40715.1
41846
42977
44108
45239
46369.9
47500.9
48631.9
49762.8
50893.9
52024.8
53155.8
54285.1
55416
56547
57677.9
58808.8
59939.8
61070.7
62201.7
63332.6
64463.5
65594.5
66725.4
67856.4
68987.3
70118.2
71249.2
72380.1
73511.1
74642
75772.9
42725.7
43982.4
45239
46495.6
47752.3
49008.9
50265.6
51522.2
52778.8
54035.5
55292.1
56548.8
57805.4
59062
60316.8
61573.4
62830
64086.6
65343.2
66599.8
67856.4
69113
70369.6
71626.2
72882.8
74139.4
75396
76652.6
70909.2
79165.8
80422.4
81679
82935.6
84192.2
46998.2
48380.6
49762.9
51145.1
52527.5
53909.7
55292.1
56674.4
58056.6
59439
60821.3
62203.6
63585.9
64968.2
66348.4
67730.7
69113
70495.2
71877.5
73259.7
74642
76024.3
77406.5
78888.8
80171
81553.3
82935.6
84317.8
85700.1
87082.3
88464.6
89846.9
91229.1
92611.4
51270.8
52778.8
54286.8
55794.7
57302.7
58810.6
60318.7
61826.6
63334.5
64842.6
66350.5
67858.5
69366.4
70874.4
72380.1
73888
75396
76903.9
78411.8
79919.7
81427.6
82935.6
84443.5
85951.4
87459.3
88967.2
90475.2
91983.1
93491
94998.9
96506.8
98014.8
99522.7
101030
55543.4
57177.1
58810.7
60444.2
62077.9
63711.5
65345.2
66978.8
68612.4
70246.1
71879.7
73513.4
75147
76780.6
78411.8
80045.4
81679
83312.5
84946.1
86579.7
88213.3
89846.9
91480.4
93114
94747.6
96381.2
98014.8
99648.3
101281
102915
104549
106182
107816
109449
59815.9
61575.3
63334.6
65093.8
66853.2
68612.4
70371.8
72131
73890.3
75649.7
77408.9
79168.3
80927.5
82686.8
84443.5
86202.7
87962
89721.2
91480.4
93239.7
94998.9
96758.2
98517.4
100276
102035
103795
105554
107313
109072
110832
112591
114350
116109
117869
64088.5
65973.6
67858.5
69743.4
71628.4
73513.3
75398.4
77283.3
79168.2
81053.2
82938.1
84823.2
86708.1
88593
90475.2
92360.1
94245
96129.9
98014.8
98899.7
101784
103669
105554
107439
109324
111209
113094
114978
116863
118748
120633
122518
124403
126288
68361.1
70371.8
72382.4
74392.9
76403.6
78414.2
80424.9
82435.5
84446
86456.8
88467.3
90478
92488.6
94499.2
96506.8
98517.4
100528
102538
104549
106559
108570
110580
112591
114601
116112
118623
120633
122644
124654
126665
128675
130686
132696
134707
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 61
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
34
34.5
35
35.5
36
36.5
37
37.5
38
38.5
39
39.5
40
40.5
41
41.5
42
42.5
43
43.5
44
44.5
45
45.5
46
46.5
47
47.5
48
48.5
49
49.5
50
50.5
8544.88
8670.54
8796.20
8921.86
9047.52
9173.18
9298.84
9424.50
9550.16
9675.82
9801.48
9927.14
10052.8
10178.4
10304.1
10429.7
10555.4
10681.1
10806.7
10932.4
11058
11183.7
11309.4
11435
11560.7
11686.3
11812
11938
12063.7
12189.4
12315
12440.7
12566.4
12690
17089.7
17341
17592.4
17843.7
18095
18346.3
18597.6
18849
19100.3
19351.6
19602.9
19854.2
20105.6
20356.9
20608.2
20859.5
21110.8
21362.2
21613.5
21864.8
22116.1
22367.4
22618.8
22870.1
23121.4
23372.7
23624
23876.1
24127.4
24378.8
24630.1
24881.4
25132.8
25384.1
25634.6
26011.6
26388.6
26765.5
27142.5
27519.5
27896.5
28273.5
28650.4
29027.4
29404.4
29781.4
30158.4
30535.3
30912.3
31289.3
31666.3
32043.3
32420.2
32797.2
33174.2
33551.2
33928.2
34305.1
34682.1
35059.1
35436.1
35814.2
36191.2
36568.2
36945.2
37322.1
37699.2
38076.1
34179.5
34682.1
35184.8
35687.4
36190
36692
37195.3
37698
38200.6
38703.2
39205.9
39708.5
40211.2
40713.8
41216.4
41719.1
42221.7
42724.4
43227
43729.6
44232.3
44734.9
45237.6
45740.2
46242.8
46745.5
47248.1
47752.3
48254.9
487576
49260.2
49762.9
50265.6
50768.2
42724.4
43352.7
43981
44609.3
45237.6
45865.9
46494.2
47122.5
47750.8
48379.1
49007.4
49635.7
50264
50892.3
51520.6
52148.9
52777.2
53405.5
54033.8
54662.1
55290.4
55918.7
56547
57175.3
57803.6
58431.9
59060.2
59690.4
60318.7
60947
61575.3
62203.6
62832
63460.3
51269.2
52023.2
52777.2
53531.1
54285.1
55039
55793
56547
57300.9
58054.9
58808.8
59562.8
60316.8
61070.7
61824.7
62578.6
63332.6
64086.6
64840.5
65594.5
66348.4
67102.4
67856.4
68610.3
69364.3
70118.2
70872.2
71628.4
72382.4
73136.4
73890.4
74644.3
75398.4
76152.3
59814.1
60693.7
61573.4
62453
63332.6
64212.2
65091.8
65971.5
66851.1
67730.7
68610.3
69489.9
70369.6
71249.2
72128.8
73008.4
73888
74767.7
75647.3
76526.9
77406.5
78286.1
79165.8
80045.4
80925
81804.6
82684.2
83566.5
84446.1
85325.8
86205.4
87085.1
87964.8
88844.4
68359
69364.3
70369.6
71374.8
72380.1
73385.4
74390.7
75396
76401.2
77406.5
78411.8
79417.1
80422.4
81427.6
82432.9
83438.2
84443.5
85448.8
86454
87459.3
88464.6
89469.9
90475.2
91480.4
92485.7
93491
94496.3
95504.6
96509.9
97515.2
98520.5
99525.8
100531
101536
76903.9
78034.8
79165.8
80296.7
81427.6
82558.6
83689.5
84820.5
85951.4
87082.3
88213.3
89344.2
90475.2
91606.1
92737
93868
94998.9
96129.9
97260.8
98391.7
99522.7
100653
101784
102915
104046
105177
106308
107442
108573
109704
110835
111966
113097
114228
85448.8
86705.4
87962
89218.6
90475.2
91731.8
92988.4
94245
95501.6
96758.2
98014.8
99271.4
100528
101784
103041
104297
105554
106811
108067
109324
110580
111837
113094
114350
115607
116863
118120
119380
120637
121894
123150
124407
125664
126920
93993.6
95375.9
96758.2
98140.4
99522.7
100904
102287
103669
105051
106434
107816
109198
110580
111936
113345
114727
116109
117492
118874
120256
121638
123021
124403
125785
127167
128550
129932
131318
132701
134083
135465
136848
138230
139612
102538
104046
105554
107062
108570
110078
111586
113094
114601
116109
117617
119125
120633
122141
123649
125157
126665
128173
129681
131189
132696
134204
135712
137220
138728
140236
141744
143256
144764
146272
147780
149288
150796
152304
111083
112717
114350
115984
117617
119251
120884
122518
124152
125785
127419
129052
130686
132319
133953
135587
137220
138854
140487
142121
143755
145388
147022
148655
150289
151922
153556
155195
156828
158462
160095
161729
163363
164996
119628
121387
123146
124906
126665
128424
130183
131943
133702
135461
137220
138979
140739
142489
144257
146016
147776
149535
151294
153053
154813
156572
158331
16090
161850
163609
165368
167133
168892
170651
172410
174170
175929
177688
128173
130058
131943
133827
135712
137597
139482
141367
143252
145137
147022
148907
150792
152676
154561
156446
158331
160216
162101
163986
165871
167756
169641
171525
173410
175295
177180
179071
180956
182841
184726
186610
188496
190380
136718
138728
140739
142749
144760
146770
148781
150792
152802
154813
156823
158834
160844
162855
164865
166876
168887
170897
172908
174918
176929
178939
180950
182960
184971
186982
188992
191009
193019
195030
197041
199051
201062
203072
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 62
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
51
51.5
52
52.5
53
53.5
54
54.5
55
55.5
56
56.5
57
57.5
58
58.5
59
59.5
60
60.5
61
61.5
62
62.5
63
63.5
64
64.5
65
65.5
66
66.5
67
67.5
12817.7
12943.3
13069
13194.7
13320.3
13446
13571.7
13697.3
13823
13948.7
14074.3
14200
14325.6
14451.3
14577
14702.6
14828.3
14954
15079.6
15205.3
15331
15456.6
15582.3
15708
15833.6
15959.3
16084.9
16210.6
16336.2
16461.9
16587.6
16713.3
16838.9
16964.6
25635.4
25886.7
26138.1
26389.4
26640.7
26892
27143.4
27394.7
27646
27897.4
28148.7
28400
28651.3
28902.7
29154
29405.3
296556.7
29908
30159.3
30410.6
30662
30913.3
31164.6
31416
31667.3
31918.6
32169.9
32421.3
32672.6
32923.9
33175.2
33426.6
33677.9
33929.2
38453.1
38830.1
39207.1
39584.1
39961.1
40338.1
40715.1
41092.1
41469.1
41846.1
42223
42600
42977
43354
43731
44108
44485
44862
45239
45616
45993
46370
46746.9
47124
47500.9
47877.9
48254.9
48631.9
49008.9
49385.9
49762.9
50139.9
50516.9
50893.9
51270.8
51773.5
52276.2
52778.8
53281.5
53784.1
54286.8
54789.4
55292.1
55794.8
56297.4
56800.1
57302.7
57805.4
58308
58810.7
59313.4
59816
60318.7
60821.3
61324
61826.6
62329.3
62832
63334.6
63837.2
64339.9
64842.6
65345.2
65847.9
66350.5
66853.2
67355.8
67858.5
64088.6
64716.9
65345.2
65973.6
66601.9
67230.2
67858.5
68486.8
69115.2
69743.5
70371.8
71000.1
71628.4
72256.8
72885.1
73513.4
74141.7
74770
75398.4
76026.7
76655
77283.3
77911.6
78540
79168.3
79796.6
80424.9
81053.2
81681.6
82309.9
82938.2
83566.5
84194.8
84823.2
76906.3
77660.3
78414.3
79168.3
79922.2
80676.2
81430.2
82184.2
82938.2
83692.2
84446.1
85200.1
85954.1
86708.1
87462.1
88216
88970.1
89724
90478
91232
91986
92740
93493.9
92248
95001.9
95755.9
96509.9
97263.9
98017.9
98771.8
99525.8
100279
101033
101787
89724
90603.7
91483.3
92363
93242.6
94122.2
95001.9
95881.5
96761.2
97640.9
98520.5
99400.2
100279
101159
102039
102918
103798
104678
105557
106437
107307
108196
109076
109956
110835
111715
112594
113474
114354
115233
116113
116993
117872
118752
102541
103547
104552
105557
106563
107568
108573
109578
110584
111589
112594
113600
114605
115610
166616
117621
118626
119632
120637
121642
122648
123653
124658
125664
126669
127674
128679
129685
130690
131695
132701
133706
134711
135717
115359
116490
117621
118752
119883
121014
122045
123276
124407
125538
126669
127800
128931
130062
131193
132324
133455
134586
135717
136848
137979
139110
140240
141372
140502
143633
144764
145895
147026
148157
149288
150419
151550
152681
128177
129433
130690
131947
133203
134460
135717
136973
138230
139487
140743
142000
143256
144513
145770
147026
148283
149540
150796
152053
153310
154566
155823
157080
158336
159593
160849
162106
163363
164619
156876
167133
168389
169646
140994
142377
143759
145414
146524
147906
149288
150671
152053
153435
154817
156200
157582
158964
160347
161729
163111
164494
165876
167258
168641
170023
171405
172788
174170
175552
176934
178317
179699
181081
182464
183846
185228
186611
153812
155320
156828
158336
159844
161352
162860
164368
165876
167384
168892
170400
171908
173416
174924
176432
177940
179448
180956
182464
183972
185480
186987
188496
190003
191511
193019
194527
196035
197543
199051
200559
202067
203575
166630
168264
169897
171531
173164
174798
176432
178065
179699
181333
182966
184600
186233
187867
189501
191134
192768
194402
196035
197669
199303
200936
202570
204204
205837
207471
209104
210738
212372
214005
215639
217273
218906
220540
179448
181207
182966
184726
186485
188244
190003
191763
193522
195281
197041
198800
200559
202319
204078
205837
207596
209356
211115
212874
214634
216393
218152
219912
221671
223430
225189
226949
228708
230467
232226
233986
235745
237504
192265
194150
196035
197920
199805
201690
203575
205460
207345
209230
211115
213000
214885
216770
218655
220540
222425
224310
226195
228080
229965
231850
233734
235620
237504
239389
241274
243159
245044
246929
248814
250699
252584
254469
205083
207094
209104
211115
213126
215136
217147
219157
221168
223179
225189
227200
229211
231221
233232
235242
237253
239264
241274
243285
245296
247306
249317
251328
253338
255349
257359
259370
261381
263391
365402
267412
269423
271434
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 63
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
68
68.5
69
69.5
70
70.5
71
71.5
72
72.5
73
73.5
74
74.5
75
75.5
76
76.5
77
77.5
78
78.5
79
79.5
80
80.5
81
81.5
82
82.5
83
83.5
84
84.5
17090.3
17215.9
17341.6
17467.2
17592.9
17718.6
17884.2
17969.9
18095.6
18221.2
18346.9
18472.5
18598.2
18723.9
18849.5
18975.2
19100.8
19226.5
19352.2
19477.8
19603.5
19729.1
19854.8
19980.5
20106.1
20231.8
20357.4
20483.1
20608.8
20734.4
20860.1
20985.7
21111.4
21237.1
34180.6
34431.9
34683.2
34934.5
35185.9
35437.2
35688.5
35939.8
36191.2
36442.5
36693.8
36945.1
37196.4
37447.8
37699.1
37950.4
38201.7
38453
38704.4
38955.7
39207
39458.3
39709.6
39961
40212.3
40463.6
40714.9
40966.2
41217.6
41468.9
41720.2
41971.5
42222.8
42474.2
51270.9
51647.8
52024.8
52401.8
52778.8
53155.8
53532.8
53909.8
54286.8
54663.7
55040.7
55417.7
55794.7
56171.7
56548.6
56925.6
57302.6
57679.6
58056.6
58433.5
58810.5
59187.5
59564.5
59941.5
60318.4
60695.4
61072.4
61499.4
61826.4
62203.3
62580.3
62957.3
63334.3
63711.3
68361.2
68863.8
69366.5
69869.1
70371.8
70874.4
71377.1
71879.7
72382.4
72885
73387.6
73890.3
74392.9
74895.6
75398.2
75900.8
76403.5
76906.1
77408.8
77911.4
78414
78916.7
79419.3
79922
80424.6
80927.2
81429.9
81932.5
82435.2
82937.8
83440.4
83943.1
84445.7
84948.4
85451.5
86079.8
86708.1
87336.4
87964.8
88593.1
89221.4
89849.7
90478
91106.3
91734.6
92362.9
92991.2
93619.5
94247.8
94876.1
95504.4
96132.7
96761
97389.3
98017.6
98645.9
99274.2
99902.5
100530
101159
101787
102415
103044
103672
104300
104928
105557
106185
102541
103295
104049
104803
105557
106311
107065
107819
108573
109327
110081
110835
111589
112343
113097
113851
114605
115359
116113
116867
117621
118375
119129
119883
120636
121390
122144
122898
123652
124406
125160
125914
126668
127422
119632
120511
121391
122271
123150
124030
124909
125789
126669
127548
128428
129308
130187
131067
131946
132826
133706
134585
135465
136345
137224
138104
138983
139863
140743
141622
142502
143381
144261
145141
146020
146900
147780
148659
136722
137727
138733
139738
140743
141748
142754
143759
144764
145770
146775
147780
148785
149791
150795
151801
152807
153812
154817
155822
156828
157833
158838
159844
160849
161854
162859
163865
164870
165875
166880
167886
168891
169896
153812
154943
156074
157205
158336
159467
160598
161729
162860
136991
165122
166253
167384
168515
169646
170776
171907
173038
174169
175300
176431
177562
178693
179824
180955
182086
183217
184348
185479
186610
187741
188872
190002
191133
170903
172159
173416
174672
175929
177186
178442
179699
180956
182212
183469
184725
185982
187239
188495
189752
191008
192265
193522
194778
196035
197291
198548
199805
201061
202318
203574
204831
206088
207344
208601
209857
211114
212371
187993
189375
190757
192140
193522
194904
196287
197669
199051
200433
201816
203198
204580
205962
207345
208727
210109
211491
212874
214256
215638
217020
218403
219785
221167
222550
223932
225314
226696
228079
229461
230843
232225
233608
205083
206591
208099
209607
211115
212623
214131
215639
217147
218655
220163
221670
223178
224686
226194
227702
229210
230718
232226
233734
235242
236750
238258
239766
241273
242781
244289
245797
247305
248813
250321
251829
253337
254845
222173
223807
225441
227074
228708
230342
231975
233609
235242
236876
238509
240143
241777
243410
245044
246667
248311
249945
251578
253212
254845
256479
258112
259746
261380
263013
264647
266280
267914
269547
271181
272815
274448
276082
239264
241023
242782
244542
246301
248060
249819
251579
253338
255097
256856
258616
260375
262134
263893
265653
267412
269171
270930
272690
274449
276208
277967
279727
281486
283245
285004
286763
288523
290282
292041
293800
295560
297319
256354
258239
260124
262009
263894
265779
267664
269549
271434
273318
275203
277088
278973
280858
282743
284628
286513
288398
290283
292167
294052
295937
297822
299707
301592
303477
305362
307247
309132
311016
312901
314786
316671
318556
273444
275455
277466
279476
281487
283497
285508
287519
289529
291540
293550
295561
297571
299582
301592
303603
305614
307624
309635
311645
313656
315666
317677
319688
321698
323709
325719
327730
329740
331751
333761
335772
337783
339793
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 64
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
85
85.5
86
86.5
87
87.5
88
88.5
89
89.5
90
90.5
91
91.5
92
92.5
93
93.5
94
94.5
95
95.5
96
96.5
97
97.5
98
98.5
99
99.5
21362.7
21488.4
21614
21739.7
21865.4
21991
22116.7
22242.3
22368
22493.7
22619.3
22745
22870.6
22996.3
23122
23247.6
23373.3
23498.9
23624.6
23750.4
23876.1
24001.8
24127.4
24253.1
24378.8
24504.4
24630.1
24775.8
24881.4
42725.5
42976.8
43228.1
43479.4
43730.8
43982.1
44233.4
44484.7
44736
44987.4
45238.7
45490
45741.3
45992
46244
46495.3
46746
46997
47249
47500.9
47752.3
48003.6
48254.9
48506.3
48757.6
49008.9
49260.2
49511.6
49762.9
64088.2
64465.2
64842.2
65219.2
65596.2
65973.1
66350.1
66727.1
67104.1
67481.1
67858
68235
68612
68989
69366
69742
70119
70496
70873
71251.4
71628.4
72005.4
72382.4
72759.4
73136.4
73513.4
73890.4
74267.4
74644.4
85451
85953.6
86456.3
86958.9
87461.6
87964.2
88466.8
88969.5
89472.1
89974.8
90477.4
90980
91482.7
91985
92488
92990
93493
93995
94498
95001.9
95504.6
96007.2
96509.9
97012.6
97515.2
98017.9
98520.5
99023.2
99525.8
106813
107442
108070
108698
109327
109955
110583
111211
111840
112468
113096
113725
114353
114981
115610
116238
116866
117494
118123
118752
119380
120009
120637
121265
121894
122522
123150
123779
124407
128176
128930
129684
130438
131192
131946
132700
133454
134208
134962
135716
136470
137224
137978
138732
139485
140239
140993
141747
142502
143256
144010
144764
145518
146272
147026
147780
148534
149288
150042
149539
150418
151298
152178
153057
153937
154817
155696
156576
157455
158335
159215
160094
160974
161854
162733
163613
164492
165372
166253
167133
168012
168892
169772
170651
171531
172411
173290
174170
175049
170902
171907
172912
173917
174923
175928
176933
177939
178944
179949
180954
181960
182965
183970
184976
185981
186986
187991
188997
190003
191009
192014
193019
194025
195030
196035
197041
198046
199051
200057
192264
193395
194526
195657
196788
197919
199050
200181
201312
202443
203574
204705
205836
206967
208098
209228
210359
211490
212621
213754
214885
216016
217147
218278
219409
220540
221671
222802
223933
225064
213627
214884
216140
217392
218654
219910
221167
222423
223680
224937
226193
227450
228706
229963
231220
232476
233733
234898
236246
237504
238671
240018
241274
242531
243788
245044
246301
247558
248814
250071
234990
236372
237754
239137
240519
241901
243283
244666
246048
247430
248812
250195
251577
252959
254342
255724
257106
258488
259871
261255
262637
264020
265402
266784
268166
269549
270931
272313
273696
275078
256353
257861
259368
260876
262384
263892
265400
266908
268416
269924
271432
272940
274448
275956
277464
278971
280479
281987
283495
285005
286513
288021
289529
291037
292545
294053
295561
297069
298577
300085
277715
279349
280983
282616
284250
285883
287517
289150
290784
292418
294051
295685
297318
298952
300586
302219
303853
305486
307120
308756
310390
312023
313657
315290
316924
318558
320191
321825
323459
325092
299078
300837
302597
304356
306115
307874
309634
311393
313152
314911
316671
318430
320189
321948
323708
325467
327226
328985
330744
332506
334266
336025
337784
339544
341303
343062
344822
346581
348340
350099
320441
322326
324211
326096
327981
329865
331750
333635
335520
337405
339290
341175
343060
344945
346830
348714
350599
352484
354369
356257
358142
360027
361912
363797
365682
367567
369452
371337
373222
375107
341804
343814
345825
347835
349846
351856
353867
355878
357888
359899
361909
363920
365930
367941
369952
371962
373973
375983
377994
380007
382018
384029
386039
388050
390061
392071
394082
396092
298103
400114
5. taula. Puntzonaketaren bidez diskoak ebakitzeko behar den indarra kg-tan, 40 kg/ mm2-ko burdina gozoan.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 65
XAFLAREN LODIERA (e) mm-TAN ZIZAILADURA--ERRESISTENTZIA
kg/ mm2-TAN 0.5 1 2 3 4 5 10 15 20 25 30
10
20
30
40
50
60
70
80
7
14
21
28
35
42
49
56
28
56
84
112
140
168
196
224
112
224
336
448
560
672
784
896
260
520
780
1040
1300
1560
1820
2080
450
900
1350
1800
2250
2700
3150
3600
700
1400
2100
2800
3500
4200
4900
5600
2800
5600
8400
11200
14000
16800
19600
22400
6300
12600
18900
25200
31500
37800
44100
50400
11200
22400
33600
44800
56000
67200
78400
89600
17500
35000
52500
70000
87500
105000
123000
140000
26000
52000
78000
104000
130000
156000
182000
208000
6. taula. Zizailadura-erresistentziaren balioak, Flender-en arabera, materialaren lodiera eta erresistentziaren araberakoak, kg/ mm2-tan, araberakoa.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 66
P = ZIZAILADURA-INDARRA kg-TAN LUZERA mm-TAN
500 750 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000
500
750
1000
1250
1500
2000
2500
3000
45
70
90
115
140
180
230
270
70
105
140
180
210
270
340
410
90
140
180
230
270
360
450
540
180
270
360
450
540
720
900
1080
270
410
540
680
810
1080
1350
1620
360
540
720
900
1080
1440
1800
2160
450
680
900
1130
1350
1800
2250
2700
540
810
1080
1350
1620
2160
2700
3240
630
950
1260
1580
1890
2520
3150
3780
720
1080
1440
1800
2160
2880
3600
4120
810
1210
1620
2030
2430
3240
4050
4860
900
1350
1800
2250
2700
3600
4500
5400
7. taula. Xafla-ebaketan zizailadura-indarra kg-tan.
Eskuarki piezen arteko tartea ez da sekula xaflaren lodiera gehi ½ e baino txikiagoa izango. Honako grafiko honetan lodiera arrunten tarte normalak
adierazita daude.
e lodiera duen materialarentzat bi piezen arteko gutxieneko tartea zehazteko grafikoa.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 67
44.. EEBBAAKKIITTZZEEKKOO TTRROOKKEELL AARRRRUUNNTTAAKK EETTAA BBEERREEZZIIAAKK
Helburuak
► Ebakitzeko trokel arruntaren ikuspegi orokorra izan.
► Kantitate eta pieza-formaren arabera zein motatako trokela erabili behar den jakin.
► Trokelaren atal nagusiak eta beraien eginkizunak ezagutu.
► Ebakitzeko trokel berezien funtzionamendua eta egiten dituzten lanak ezagutu.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 68
EEbbaakkiittzzeekkoo ttrrookkeell aarrrruunnttaakk
GGAAIIAARREENN AAZZAALLPPEENNAA
Ezin konta ahala dira eraiki daitezkeen trokel-motak. Egia esan, egin nahi den pieza adina trokel fabrika
daiteke. Alabaina, nolabait sailkatu egin behar dira mota nagusiak zeintzuk diren zehazteko.
4.1. Ebakitzeko trokel-motak
Ebakitzeko trokelak sailkatzeko honako ezaugarri hauek kontuan hartu behar dira:
Piezaren forma
Egin behar den ebaketa-kopurua
Materiala aprobetxatzea
Piezaren formaren arabera
Zerrendatik ateratako pieza zapalak (4.1. irud.)
Aldez aurretik ebakitako pieza zapalak (4.2. irud.)
Aldez aurretik tolestu, kurbatu edo enbutitutako piezak (4.3. irud.)
4.1.irudia. Xafla-zerrendatik ateratako pieza zapala.
4.2. irudia. Aldez aurretik ebakitako pieza zapaletik ateratako piezak.
4.3. irudia. Aldez aurretik tolestutako piezatik ateratako pieza.
Egin behar den ebaketa-kopuruaren arabera
Barrualdean zulorik ez duten piezak (4.4. irud.)
Barrualdean zuloak dituzten piezak (4.5. irud.)
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 69
Materiala aprobetxatzearen arabera
Ebakin jarraitua uzten duten piezak (4.6. irud.)
Ebakin jarraitua ez duten zerrendatik ateratako piezak (4.7. irud.)
Banakako piezak (4.8. irud.)
4.4. irudia. Barrualdean zulorik ez duen pieza: zerrendatik edo banakako beste pieza batetik atera daiteke.
4.5. irudia. Barrualdean zuloak dituen pieza: eskuarki zerrendatik atera ohi da.
4.6. irudia. Ebakin jarraitua duten zerrendatik ateratako piezak.
4.7. irudia. Ebakin jarraitua ez duten zerrendatik ateratako piezak.
4.8. irudia. Banakako beste pieza batetik ateratako pieza.
4.2. Egituraren araberako ebakitzeko trokel-motak
Trokelaren egitura ebaki behar den piezaren formaren araberakoa izango da, baina ebaki behar den
pieza-kopurua, materiala, etab. ere kontuan hartzekoak dira, eragina baitute. Lehen aipatu bezala, ezin
konta ahala trokel baldin badago ere, funtsean oinarrizko trokel-mota batzuk daude eta gainerakoak
hauen aldaerak dira.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 70
Honako trokel hauek izan daitezke funtsezkoenak:
Puntzoien gidaria ez duen ebakitzeko trokela
Matrizean finkatuta puntzoien gidaria duen ebakitzeko trokela
Banda-neurriko puntzoi osagarria duen trokela
Erauzgailua gailua duen trokela
Trokel ardazkidea edo efektu bikoitza duena
Aldi bereko aireko trokela
Puntzoien gidaria ez duen ebakitzeko trokela
Honelakoa izan daiteke:
Ebakitzeko matrize sinplea duena
Matrize konposatua duena
Puntzonatzeko unitateak dituena
► Ebakitzeko trokel sinplea
Trokel-mota honi, trokela edo aireko estanpa deritzo eta trokelik sinpleena da (4.9A. eta B irudiak).
4.9. irudia. Ebakitzeko matrize sinplea: A, matrize-plaka estutze- torlojuen bidez finkatuta; B, plaka eraztun hariztatuaren
bidez finkatuta; C, ebakitako zerrenda.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 71
Erabiltzeko baldintzak. Puntzoia prentsaren orgari lotuta dago zuzenean eta matrizea
prentsaren mahaiari.
Xaflaren gidari bat izan dezake, erlaitz baten bidez ebakina puntzoietatik aterako duena
(4.10.irud.), eta bestelako elementu batzuk ere izan ditzake batzuetan, baina ez du
sekula izango puntzoiak bere ibiltartean gidatuko duen inolako gailurik.
4.10. irudia. Ebakitzeko matrize sinplea, xaflaren gidaria duena.
Erabilerak. Trokel hau sinplea, eraikitzen erraza eta merkea da. Alabaina errendimendu
txikikoa da eta gainera arriskutsua izan ohi da. Oso gutxitan erabiltzen da, pieza
sinpleen serie txikietan soilik.
Trokel sinplea osatzen duten elementuak.
1. Puntzoia. Puntzoia heldulekuan akoplatuta doa eta harekin batera pieza bakarra
osatzen du. Finkatze-kirtena eta prentsaren topea egiten duen irtengunea ez dira
tenplatu behar; bai, ordea, ebaketaren beheko aldea. Gainera, sorbatzaren ingurua
hustea komeni da 3tik 8 mm-ra bitarteko zabalera duen eraztun-itxurako gainazala
utziz. Atal ebakitzailearen luzerak matrizearen atal zilindrikoa baino 2 edo 3 mm
handiagoa izan behar du xaflari itsatsita gera ez dadin.
2. Matrizea. Altzairu iraotu eta tenplatukoa izaten da. Alde batean zilindrikoa da eta
bertan puntzoia finkatzen da. Beste alde batean, berriz, kono-formakoa da eta
bertatik ateratzen da xafla. Kanpoaldea ere konikoa da, eta horrela errazago finka
dakioke oinarri-plakari. Bi modutara finka daiteke: torlojuak estutuz matrizea
oinarriaren kontra zanpatzen duen eraztun baten bidez (4.9A. irud.), edo eraztun
hariztatua erabiliz (4.9B. irud.).
3. Finkatze-eraztuna. Altzairu gozokoa egiten da, barnealdetik konikoa da eta estutzeko
erabiltzen den sistemaren arabera, kanpoaldetik hariztatua (4.9B. irud.) edo hariztatu
gabea (4.9A. irud.) izan daiteke.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 72
4. Eraztun-itxurako plaka. Barnealdetik hariztatuta egon daiteke (4.9B. irud.), edo
barnealdetik zein kanpoaldetik zilindrikoa izan daiteke (4.9A. irud.).
5. Oinarri-plaka. Burdinurtuzkoa izan ohi da eta torlojuen bidez gainerako piezei
lotuta dago.
6. Topea. Matrizean presio bidez sartutako zurtoina da (4.9A. eta B irudiak) eta pieza
ebaki behar den une bakoitzean zerrenda ondo kokatzeko balio du.
► Banakako matrizeez osatutako matrizea
Ebaketan zulo txikiak egin behar diren tamaina handiko pieza-serie txikiak fabrikatzeko, bloke bakarreko
matrize handiak erabili beharrean, elkarren artean aise truka daitezkeen unitate txikiago eta bereiziez
osatutako matrizeak erabili ohi dira (4.11. irudia).
Puntzoia daraman zatia prentsaren atal mugikorrean jarriko da (4.12. irud.).
4.11. irudia. Banakako matrizea: 1, finkatzeko oinarria; 2, matrize-zorroa; 3, puntzoia; 4, euskarria; 5, presio-torlojua; 6, puntzoi-etxearen plaka; 7, torlojua; 8, buloia; 9, malgukia; 10, xaflari eusteko plaka.
4.12. irudia. Banakako matrizeen muntaia prentsan.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 73
► Puntzonaketa-unitateak
Matrize konposatuaren antzekoak dira, baina oro har forma sinpleagoa dute (4.13A eta 4.13B irudiak).
4.14A eta 4.14B irudietan unitate hauen prentsako erabilera ikus daiteke.
4.13. irudia. Puntzonaketa-unitatea: A, unibertsala; B, unitate integrala.
4.14. irudia. Puntzonaketa-unitateez osatutako matrizea: A, matrizeari akoplatzeko xehetasuna; B, unitate integral batzuk muntatu diren prentsa batean U profilaren puntzonaketa.
Matrizean finkatuta puntzoien gidaria duen trokela
Trokel-mota honen elementu bereizgarria matrizean finkatuta doan puntzoien gidaria da. Puntzoien
gidari honek erauzgailu gisa ere funtzionatzen du.
► Trokel-mota honen elementu nagusiak
Eskuarki trokel-mota honek honako elementu hauek izan ohi ditu (4.15. irud.):
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 74
Atal higikorra:
Puntzoi-etxearen heldulekua (1)
Eusteko kontraplaka edo balazta-plaka (2)
Puntzoi-etxearen plaka (3)
Puntzoi bat edo gehiago (4)
Atal finkoa:
Puntzoien plaka gidaria (erauzketa-plaka) (5)
Alboko gidariak (6)
Matrizea (edo matrize-plaka) (7)
Pieza-neurria finkatzeko euste-sistema (8)
Oinaldea edo oinarria (9)
Honetaz gainera finkatze-elementuak ere behar dira, hala nola torlojuak, larakoak, etab.
Oharrak
1. Puntzoi bakarra daramanean, puntzoia eta puntzoi-etxearen heldulekua, biek, pieza bakarra osa
dezakete. Kasu honetan ez legoke, ez balazta-plaka eta ez puntzoi-etxearen plakarik ere.
2. Alboko gidariek eta erauzteko plakak, maiz pieza bakarra osatzen dute.
3. Irudian eusteko sistema errazena adierazita dago, hots tope bat; alabaina, aparteko paragrafo
batean beste sistema batzuk ikusiko ditugu.
4. Hemen aipatu diren elementuen hainbat aldaera dago eta aurrerago adieraziko ditugu.
4.15. irudia. Ebakitzeko trokel sinplea, matrizean finkatuta puntzoien gidaria duena.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 75
► Trokel-mota honen aldaerak
Ebaki behar dugun piezaren arabera trokel-mota honek aldaerak izan ditzake:
1. Matrize bakuna. Ebaki behar dugun piezak profil sinplea baldin badu eta piezaren barrualdean
ebaketarik egin behar ez bada, nahikoa izango dugu puntzoi bakarreko matrize bakunarekin
(4.16. irud.).
2. Matrize anizkoitza. Pieza-kantitate handia ebaki behar denean, 4.17. irudikoa bezalakoak diren
puntzoi bat baino gehiago dituen matrize anizkoitza erabiltzea komenigarria izan daiteke. Kasu
honetan puntzoiak elkarren ondoan egon daitezke, baina, erresistentzia dela eta, ez da komeni.
Bestalde, pieza-neurria bikoitza izango da, ebaki beharreko piezak bata bestearen ondoan
baitaude luzetara.
3. Matrize mailakatua. Ebaki beharreko piezek barrualdean zuloak dituztenean matrize mailakatua
erabili beharko dugu. Matrize honek bi puntzoi edo gehiago izango ditu; aurrekoek barrualdeko
zuloak ebakiko dituzte eta azkenak, berriz, profila. Kasu honetan pieza elkarren segidako bi
fasetan burutzen bada ere, prentsaren kolpe bakoitzean pieza bat aterako da, piezaren profila
ebakitzen den bitartean hurrengo piezaren zuloak egiten baitira. Pieza-neurria finkatzeko
sistema zehaztasun handikoa izango da, bestela zuloak piezarekiko ez baitira egoki zentratuko.
4.18. irudian mota honetako matrizea dago eta bere ezaugarri nagusietako bat gidaria puntzoi
nagusian izatea da. Puntzoi nagusia, bestalde, zuloak egiten dituena baino apur bat handiagoa
da eta horrela profila ebaki baino lehen xafla-zerrenda geldiaraztea lortzen du1.
4.16. irudia. Puntzoien gidariak eta xaflarenak pieza bakar batean matrizean finkatuta dituen pieza sinpleak ebakitzeko trokel ebakitzailea.1, puntzoia; 2, erauzgailua; 3, gidariak; 4, topea; 5, matrizea.
1 Pieza-neurria finkatzeko badaude beste sistema batzuk, zehatzagoak, eta aurrerago ikusiko ditugu.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 76
4.17. irudia. Puntzoiak bereizita dituen trokel anizkoitza.
4.18. irudia. Zuloak dituen pieza ebakitzeko trokel mailakatua: 1, puntzoiak; 2, gidariaren pilotua; 3, topea; 4, ebaketa-prozesua; 5, bukatutako pieza; 6, gidaria.
Antzeko kasua da 4.19. irudikoa. Kasu honetan ez dago zulorik piezaren barrualdean, baina profil zail
samarra dauka eta, forma dela-eta, oso ahula izango litzatekeen puntzoiarekin ebaki beharko litzateke.
Zailtasun hau gainditzeko ebaketa bi fasetan egingo da (ikus 4.20. irudia) eta horrela, puntzoi ahula
erabili beharrean bi puntzoi sendo erabil daitezke.
4.19. irudia. Ebaki behar den pieza.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 77
4.20. irudia. Matrize mailakatuaren ebaketa-prozesua.
► Erabilerak
Eskuarki, matrizean finkatuta puntzoien gidaria duen trokela maiz erabiltzen da eta egokiena da serie
ertainetan, betiere zehaztasun handiko ebaketak egin behar ez direnean, hauek, oro har, matrize
zentrokide edo ardazkideekin egiten baitira.
Banda-neurriko puntzoi osagarria duen trokela
Trokel-mota hau zuloak dituzten piezak egiteko erabiltzen da batik bat. Ebakitzeko tresnak puntzoi
osagarria dauka (4.21. irud.) eta prentsa-kolpe bakoitzean pieza-neurriaren luzera duen materialaren zati
txiki bat ebakitzen du zerrendaren albo batean. Hori horrela, prentsa-kolpe bakoitzaren ondoren material-
-zerrendaren irtengunea (C) puntzoiaren luzera adina aurrera daiteke gidariaren irtengunearekin (D) tope
egin arte; ondorioz, material-zerrendak pieza-neurriaren luzera egingo du aurrera.
Honako hau izaten da balio hurbildua:
A = B + 3 mm [1]
A = zumitzaren neurria bere punturik zabalenean.
B = zumitzaren neurria bere punturik estuenean.
Sartzeko gidaren lasaiera honela kalkulatuko da:
j = 2 x e [2]
j = lasaiera mm-tan.
e = xaflaren lodiera mm-tan.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 78
4.21. irudia. Puntzoi osagarria duen trokel ebakitzailea: 1, oinarria; 2, matrizea; 3, plaka gidaria; 4, puntzoi-etxearen plaka; 5, puntzoi txikia; 6, hortza; 7, puntzoi handia; 8, euste-plaka; 9, larako malgua; 10, torlojua; 11, kirtena.
Erauzgailua duen trokela
Ebaketa eta zulaketaren ondorioz materialak izaten duen leheneratze elastikoak puntzoiaren kanpoko
againazalarekin marruskadura gogorra eragiten du, eta ondorioz xaflaren ebakina itzulera-ibiltartean
arrastatu egiten du ebaketa egin eta gero.
Hori guztia saihesteko prentsan edo trokelean bertan joan daitezkeen erauzgailuak erabiltzen dira. Gailu
hauek puntzoian edo matrizean joan daitezke eta kokapenaren arabera hartuko dute izena:
Erauzgailua puntzoian
Erauzgailua matrizean
► Erauzgailua puntzoian
Puntzoian doazen erauzgailu ugari dago. 4.22A eta B irudietan kasu arruntak daude adierazita.
Ateratzeko gailuaren plaka puntzoiaren aurretik doa ibiltartean; horrela ebaketa puntzoiak egoki gidatuta
daudela burutzen da. Puntzoia altxatzean malgukiak presionatzen duten erauzgailuaren plakak xafla
kanporatu egiten du.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 79
4.22. irudia. Ateragailua puntzoian duten bi trokel-sistema: A, zutabe-gidariak eta alboko malgukiekin; B, erregula daitekeen erdiguneko malgukiarekin.
► Erauzgailua matrizean
Maizen erabiltzen dena zubiduna da (4.23.irud.); alde ebakitzailean jartzen da eta puntzoien gidaria ere
bada. Erauzgailu hau zurruna izan ohi da eta, puntzoiaren itzulera-ibiltartean, xaflarekin topo eginda
egiten du bere lana.
Beste erauzgailu-sistema asko ere badago, bai matrizean eta bai puntzoian jartzen direnak ere.
Aurrerago trokela osatzen duten elementuak zehazkiago ikasten ditugunean ikusiko ditugu.
4.23. irudia. Erauzgailua matrizean daukan trokela.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 80
Trokel ardazkidea edo efektu bikoitzeko trokela
Trokel-mota hau piezaren barnealdean doitasun handiko zuloak egin behar direnean erabiltzen
da. Puntzoi bat baino gehiagorekin egiten du lan. Puntzoiak bata bestearen barruan kokaturik daude,
horrela puntzoiak, puntzoia izateaz gain, beste puntzoi baten matrize-funtzioa betetzen du.
Trokel-mota honen beste ezaugarri bat ebakina eta ebakitako pieza ateratzeko elementu
malguen eta mekanismo osagarrien bidezko sistemak erabiltzean datza. Honek guztiak, fabrikazioa zaila
eta garestia izatea eragiten du eta beste trokelak baino errentagarriagoa izango da serie garrantzitsu eta
doitasun handiko piezak ebaki behar direnean soilik.
4.24. irudia. Trokel ardazkidea.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 81
► Oinarrizko elementuak
Mota honetako trokel arruntean honako elementu hauek izango ditugu (4.24. irud.):
A) Goiko atala:
Atal zurruna
Kirtena (1)
Kontraplaka (2)
Gidari-zorroak (3)
Eusteko plaka (4)
Puntzoi-etxearen plaka (5)
Matrize-ontzia (6)
Puntzoia (7)
B) Goiko atala:
Goiko sistema ateratzailea1
Ateratzeko gailua (16)
Orratz kolpekariak (17)
Pletina kolpekaria (18)
Kolpatzailea (19)
C) Beheko atala:
Atal finkoa
Oinarria (11)
Puntzoi hibridoa (puntzoia/matrizea) (10)
Zutabe gidatzaileak (12)
Euste-sistema (9)
Zerrendaren gidari-sistema (8)
D) Beheko atala:
Beheko sistema ateratzailea
Ateratzeko pletina (15)
Malgukiak (edo ateratzeko sistema malgua) (14)
Ateratzeko pletinaren ibiltartea graduatzeko torlojua (13)
Hauetaz guztiaz gainera, finkatzeko elementuak beharrezkoak dira, hala nola torlojuak,
larakoak, etab.
Oharrak
11.. Mota honetako matrize guztiek ez dituzte hemen aipatutako elementu guztiak, ez eta ordena
berean jarrita ere. Adibidez, goiko puntzoiak txikiak direnean pletina kolpekaria ken daiteke eta
orratz kolpekariak kirtenean zehar luza daitezke, kolpatzaile nagusia kenduz eta honen ordez
topea duen gurutzeta txikia jarriz (4.25. irud.). Kasu honetan eusteko kontraplakak eta eusteko
plakak, biak batera pieza bakarra osa dezakete.
1 Hemen sistema arrunten elementuak azaltzen dira, orratz kolpekarien bidezkoak hain zuzen, baina badaude beste sistema batzuk ere.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 82
Modu berean, batzuetan goiko ateratzeko sistema beheko ateratzeko sistemaren antzeko beste
sistema batez ordezka daiteke (4.26. irud.), malgukiez edo goma elastikoen bidezko sistemaz
hain zuzen.
22.. Aipatutako elementu hauek aldaera batzuk dituzte.
33.. Hurrengo kapituluan aipatutako elementuen xehetasunak azalduko dira.
4.25. irudia. Goiko ateragailuaren zeharkako sistema: 1, prentsaren gurutzeta;
2, orratz kolpekariak; 3, bultzatzeko hagatxoa; 4, matrizea; 5, puntzoia.
4.26. irudia. Zirrindolak ebakitzeko trokel ebakitzaile ardazkidea. Goiko ateratzeko/kanporatzeko
sistemak malgukiak ditu eta behekoak, berriz, goma elastikoa.
► Trokel ardazkidearen funtzionamendua
Trokel ardazkidearen funtzionamendua 4.27A, 4.27B, 4.27C eta 4.27D irudietan ikus daiteke.
11.. Lehenengo aldia. Ebaki behar den xafla plano berean dauden puntzoi hibridoa eta
ateratzeko pletinaren gainean kokatzen da (4.27A irud.). Bitarte honetan trokela
geldirik dago.
22.. Bigarren aldia. Goiko atala jaitsi egiten da eta zuloak eta kanpoko profila aldi berean
ebakitzen ditu (4.27B irud.). Beheko pletina ateratzaileak, malgukien eraginez, prentsaren
antzeko lana egiten du xaflaren kanpoko aldea finkatuz eta, horrela, ebaketa garbi eta
zehatzagoa lortzen da.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 83
33.. Hirugarren aldia. Goiko atala igotakoan (4.27C irud.) beheko plaka ateratzaileak puntzoi
hibridoari itsatsita geratu den ebakina kanporatzen du elastikotasuna dela-eta. Aldi berean
puntzoiak edo erdialdeko puntzoiak ebakitako zatia puntzoi hibridoa beraren erdiguneko
zuloan edo zuloetan barna erortzen da. Segidan kolpatzaileak prentsak (4.25A irud.) duen
gurutzeta-formako topea kolpatzen du (4.27D irud.) eta goiko ateratzailearen bidez
ebakitako pieza bultzatzen du. Pieza hau matrize-ontziari eta goiko aldeko puntzoiei itsatsita
zegoen.
Ebaketaren ondoren bai ebakina eta baita ebakitako pieza ere trokelaren goiko eta beheko
atalen artean geratzen direnez, prentsak kokapen inklinatuan egon behar du piezak bere
pisuak bultzatuta irristatu eta kanpoaldera eror dadin.
Azkenik, xafla-zerrenda berriz toperaino aurreratzen da eta dena prest dago hurrengo
ebaketa egiteko.
4.27. irudia. Trokel ardazkidearen funtzionamendu-prozesua: A, lehen aldia; B, bigarren aldia;
C, hirugarren aldiko lehenengo unea; D, hirugarren aldiko bigarren unea.
Aldi bereko aireko trokela (4.28. irud.)
Aldi bereko aireko trokela trokel ardazkidea eta puntzoien gidari finkoa duen trokelaren artekoa
da. Trokel ardazkidea baino errazago eraikitzen da eta ebaketan doitasun-maila ona ematen du.
Goiko zatiko atal zurruna: 1 kontraplaka 2 puntzoi-etxearen plaka 3 puntzoiak 7 zutabeen gidari-zorroa 13 kirtena Goiko atal malgua: 8 ibiltartea graduatzeko torlojua 9 malgukiak 10 ateratzeko plaka eta puntzoien gidaria Beheko atala: 4 xaflaren gidari-erlaitzak 5 matrizea 6 oinarria 11 pieza-neurria graduatzeko euste-topea 12 zutabe gidatzaileak
4.28. irudia. Aldi bereko aireko trokela. Ikus puntzoirik handienean dagoen zerrenda zentratzeko pilotua (14).
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 84
► Funtzionamendua
Trokel honen funtzionamendua segidakoa edo mailakatua izan daiteke. Piezaren barrualdea
ebakitzen da lehenik, eta ondoren kanpoaldeko profila (4.29A irud.).
Bestalde, material beretik aldi berean bi pieza lor daitezke, bata bestearen barruan, motore
elektrikoen estatoreen xaflak kasu (4.28B irud.).
4.29. irudia. Materiala ondo aprobetxatuz estatore- eta errotore-xaflak lortzeko matrize mailakatua.
A, trokela; B, ebaketa-prozesua.
► Erabilera
Trokel-mota hau honako kasu hauetan erabiltzen da: piezaren doitasun-mailak puntzoien gidari
finkoa duen trokelarekin lor daitekeena baino handiago izan behar duenean, eta aldi berean, piezaren
zailtasuna dela-eta trokel ardazkidea erabiltzerik ez dagoenean.
► Trokela osatzen duten elementuak
4.28. irudian trokelaren egitura orokorra ikus daiteke. Ikus daitekeenez, matrize ardazkideen
antzera, trokel-mota honek bi atal nagusi ditu: goiko atala, finko dauden zutabeen bidez gidatua, eta
beheko atala. Azken hau matrize bakunaren antzekoa da eta erlaitz-forma duen zerrendaren gidatzailea
dauka. Goiko atalak puntzoi bakun batzuk ditu eta, ikasi dugun lehenengo trokel-motakoak ez bezala,
hauek malguki batzuen bidez goiko atalari lotuta dagoen plaka gidariak gidatzen ditu.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 85
11.. Plaka gidariaren helburua. Plaka honek hiru eginkizun nagusi ditu:
Puntzoien kokapen erlatiboa gidatzea
Ebaketaren unean xafla-zerrendaren prentsa gisa funtzionatzea
Goiko atala altxatzean zerrenda ateratzea
22.. Aldaerak. Trokel-mota honetan hiru aldaera nagusi daude gidatzeko moduaren arabera
bereizten direnak.
Eusteko kontraplakaren bidez gidatutako trokela (4.30A irud.)
Kontraplakaren eta puntzoien plaka gidariaren bidez gidatutako trokela (4.30B irud.)
Puntzoien plaka gidariaren bidez soilik gidatua (4.30C irud.)
Lehenengo prozedura da maizen erabiltzen dena. Bigarrena doitasun handiagoa behar denean
erabiltzen da. Hirugarrena oso gutxitan erabiltzen da, beste biekin konparatuta ez baitu ia abantailarik,
eta gainera, prentsaren orga zehazki lerrokatuta ez baldin badago puntzoiak hausteko arriskua dago.
► Aldi bereko aireko trokel-motak
Egituraren arabera trokel-mota hauek bereiz ditzakegu:
Bakuna, puntzoien gidaria duena
Bakuna, puntzoien gidaririk gabekoa
Mailakatua, puntzoien gidaria duena (4.28. irud.)
Mailakatua, puntzoien gidaririk gabekoa
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 86
4.30. irudia. Aireko ebakitzaile segidako/mailakatuak gidatzeko aldaera batzuk: A, kontraplakaren bidez gidatua;
B, kontraplakaren eta ateragailuaren bidez gidatua; C, ateragailuaren bidez gidatua.
Ebaki behar diren pieza batzuen ebaketa-prozesuaren krokisa egin. Proiektua
egiteko kontuan hartu:
a) Piezen forma
b) Egin behar den ebaketa-kopurua
c) Materiala aprobetxatzea
4.31. irudiko piezak ebakitzeko erabil daitekeen trokel egokiena proiektatu.
4.31. irudia.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 87
EEbbaakkiittzzeekkoo ttrrookkeell bbeerreezziiaakk
GGAAIIAARREENN AAZZAALLPPEENNAA
Aurreko kapituluan ikusi ditugun erreminta arrunt batzuez gain, trokel berezien mota zabalagoa
da. Kapitulu honetan trokel berezi hauetako mota nagusiak ikusiko ditugu.
4.3. Ebakitzeko trokel bereziak
Ebakitzeko trokel bereziak banakako piezetan ebaketak egiten dituzten trokelak edo
materialaren xafla-zerrendan edo zumitzean ebaketa partzialak egiten dituzten trokelak dira.
Maizen erabiltzen diren trokelak honako hauek dira:
Piezak bertikalki trokelatzeko trokela
Efektu horizontala edo zeiharra duen ebakitzeko trokela
Muxarratzeko, bizarrak kentzeko edo inguratzeko trokela
Albotik muxarratzeko trokela
Trokel oszilatzailea
Errepasatzeko, kalibratzeko edo harraskatzeko trokela
Ebaketa etena duen trokela
Mozketa bidezko ebakitzeko trokela
Koskatzeko trokela
Guztiko ebaketa itxia egiten duen trokel txikia
Gomazko puntzoia duen trokela
Trokel-mota hauek guztiak trokel arruntekin duten ezberdintasun nagusia, eragiketa jakin bat
jasango duen piezaren eusteko sistema eta zentratzeko eran datza. Puntzoiei eragiteko sistema ere
nahikoa desberdina izan ohi da.
Piezak bertikalki trokelatzeko trokela
Batzuetan aldez aurretik tolestatu edo enbutitutako piezak, forma zapala ez dutenak alegia,
zulatu behar dira. Zulo guztiak paraleloak direnean erabiliko dugun trokela eta pieza zapalak zulatzeko
erabili ohi duguna (4.32A irud.) funtsean berdintsuak izango dira. Alabaina, matrizearen forma ez da
berdina izango, ez eta finkatzeko eta kanporatzeko gailuenak ere, hauek ebaki behar ditugun piezak
egoki finkatu ahal izateko fabrikatuko baitira (4.33B irud.).
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 88
Pieza itxi eta oso altuak direnean zutabe-trokela, biburdinekoa ere deitua, erabil daiteke
(4.34C irud.). 4.35D irudian pieza noranzko erradialean trokelatzeko trokela ikus daiteke.
4.32. irudia. Bertikalki trokelatzeko erabilitako trokel ebakitzaile arrunta.
4.33. irudia. Trokelatzeko trokel berezia.
4.34. irudia. Pieza oso luzeak trokelatzeko trokel bertikala.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 89
1 puntzoia 2 larako erakuslea 3 larakoaren euskarria 4 mandril horizontala 5 xaflaren malgukia 6 ixte-katigamendua 7 angeluaren euskarria 8 lortu nahi den pieza
4.35. irudia. Piezaren trokelaketa erradiala.
Efektu horizontala edo zeiharra duen ebakitzeko trokela
Aurrekoaren aldaera bat da, aldi berean noranzko ezberdinetan zuloak egin behar direnean
orain arte ikusi ditugun trokelak, 4.33 irudikoa salbu, ezin erabil daitezke-eta. 4.36. irudian ebaketa
horizontalak egiteko mota honetako trokelen adibide bat ikus daiteke. Bertan azaltzen diren elementu
berriak oinarri-plakan dagoen puntzoi-etxearen orga eta prentsaren buruarekin bertikalki mugitzen diren
bultzatzeko gailuak edo espekak dira.
4.36. irudia. Aldez aurretik tolestu edo enbutitutako pieza trokelatzeko efektu horizontala duen trokela: 1, bultzatzeko
gailuak; 2, bloke lerrakorra; 3, puntzoi-etxearen plaka; 4, puntzoia; 5, puntzoi-gidariaren plaka; 6, matrizea; 7, zentratzeko pibota; 8, presio-plaka; 9, orgen mirubuztan-gidariak; 10, aldez aurretikako pieza; 11, piezaren trokelaketa horizontala.
Funtzionamendua (4.37 eta 4.38 irudiak). Alboko bultzatzeko gailuek edo espekek (7) espeka-
-etxearen plakaren (1) mugimendu bertikala (prentsaren orgak eragiten duena) eraldatu eta
mugimendu horizontal edo inklinatu bihurtzen dute. Pieza (4) matrize-plakaren (6) gainean
kokatzen da. Lehenengo jaitsieran presio-plakak (2) pieza matrize-plakan tinko finkatzen du;
ondoren trokelaren goiko zatia jaisten da eta alboko espekek puntzoiak (3) daramatzaten espeka
lerrakorrak (5) mugiarazten dituzte eta hauek trokelaketa-eragiketa burutzen dute. Trokelak
puntzonaketa egin eta gero pieza jasoko duen kanporatzeko gailua izan dezake. 4.39 eta 4.40
irudietan puntzonaketaren funtzionamenduaren xehetasuna ikus daiteke.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 90
Trokel honek puntzoi bertikalak edo inklinatuak eraman ditzake eta piezaren goiko
aldean edo alboetan egin ditzake zuloak (4.41 irud.).
4.37. irudia. Puntzonatzeko trokela (lehenengo fasea).
4.38. irudia. Puntzonatzeko trokela: bigarren fasea.
4.39 irudia. Puntzonatzeko trokelaren funtzionamenduaren xehetasuna: 1, piezaren euskarria; 2, zorroa edo matrizea; 3,
puntzoia; 4, puntzoi-gidariaren plaka; 5, xaflaren malgukia; 6, espeka; 7, torlojua; 8, malgukia; 9, pieza.
4.40. irudia. Horizontalki trokelatzeko trokel bakuna: 1, espeka; 2, ibiltartea erregulatzeko torlojua; 3 eta 4,
puntzoiaren atzerapenerako zurtoina eta malgukia; 5, puntzoi-etxea; 6, puntzoi zulatzailea; 7, gomazko kanporatzeko gailua; 8, ateratzeko erregela; 9, piezaren euskarria; 10, espekaren ibiltartea
erregulatzeko txabeta; 11, matrizea; 12, pieza; 13, puntzoiaren finkapena.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 91
4.41 irudia. Bertikalki eta inklinatuta puntzonatzeko trokela:
1, pieza; 2, puntzoi inklinatua; 3, puntzoi bertikala; 4, matrizeak; 5, espekak.
Muxarratzeko, bizarrak kentzeko edo inguratzeko trokela
Trokel-mota honek aldez aurretik enbutitu den eta izurtu edo irregular bilakatu den pieza baten
erlaitzaren soberakina edo ertza ebakitzen du (4.42. irud.). Konformatze-eragiketetan metalaren fluxua
aldakorra izateak akats hauek eragiten ditu. Bizarrak kentzean ertz akastun hauek kentzen ditu ertz
zuzen eta zehatzak lortuz.
4.42. irudia. Enbutitutako pieza baten muxarraketa.
4.43. irudian mota honetako trokela ikus daiteke.
4.43. irudia. Muxarratzeko trokela.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 92
Funtzionamendua (4.43. irud.). Ebaki behar dugun pieza oinarri-plakaren (1) gainean
jartzen da. Plaka honen kanpoaldeko profilak puntzoi (2) gisa funtzionatzen du, eta
matrizea (3) jaistean, pieza (4) ertzaren inguruan ebakitzen du. Piezari bizarrak
kendu ondoren trokelaren goiko atalarekin jasotzen da eta kanporatzeko gailu
positiboaren bidez (5) bereizi egiten du ibiltartearen goiko ataletik gertu.
Ebakitako xafla-eraztuna (6) beherantz bultzatuko da puntzoiaren inguruan (2) trokelaren
aurrealdean eta atzealdean kokaturiko hortzek (7) bitan zatitzen duten arte. Zentratzeko gailuak
(8) pieza egoki kokatuko du.
Albotik muxarratzeko trokela edo trokel oszilatzailea
Enbutitutako piezak tutu-formakoak (biribila) (4.44. irud.) edo angeluzuzenak (4.45. irud.)
direnean ezin izango dugu oraintxe ikusi dugun ebakitzeko trokela erabili, ebaketa alboko gainazalean
egiten baita eta ez atal zapalean. Ebaketa hau prentsa batean muntatutako erreminta (4.46. irud.) baten
bidez egin daiteke.
Funtzionamendua. Enbutitutako pieza (1) goiko aldetik sartzen da pieza-zorroaren mandril (2)
baten bidez (4.46. irud.). Boladun errodamenduen (3) bidez mandrila noranzko guztietan mugitu
ahal izango dugu, alboetara eta horizontalki. Puntzoi ebakitzailea (4) jaistean presio-pendulu (5)
oszilatzaileak piezaren hondoaren erdialdean presioa egingo du. Pieza-zorroaren mandrilaren
goiko atalaren barrualdeko ertza, aldi berean sorbatza izango da. Kasu honetan irteten den zatia
(6) ebakiko da, prentsaren irristailua jaistean mandrila beherantz estutuko da, eta bere kanpoko
itxura dela-eta, alboetarako mugimendu oszilatzailea egingo du presio-erregelen artean (7).
4.44. irudia. Biribila.
4.45. irudia. Pieza prismatikoa.
4.46. irudia. Prentsa batean egindako ertzaren muxarraketa.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 93
Beste trokel oszilatzaile batzuk. 4.47. irudian 4.45. irudiko pieza ebakiko duen trokel
oszilatzailearen funtzionamendua deskribatzen da. Trokel honen bidez, h altueran, pieza (4.47.
irud.) ebaki behar da, soberako i zatia kentzeko puntzoia (5) eta sorbatza (4.44) erabiliz. Pieza
hondoa beherantz duela sartuko da matrizean (6). Trokelaren goiko atala jaistean, pieza
matrize-plakaren kontra estutuko da eta malgukien gainean dagoen egozkailu-plakak (8)
bereizgailu-plakaren (4) bultzada pairatuko du. Bereizgailua alboetara mugitu egin daiteke,
puntzoi ebakitzaileak (5) duen mugimendu oszilatzailearen zabaltasunaren neurri berean
gainera. Desplazamendua plakaren eta torlojuaren buruaren (14) arteko t lasaiera (4.47. eta
4.48. irud.) dela-eta lortzen da. Buloiek (13) ez dute lasaiera hau oztopatu behar, beraien
eginkizun bakarra bereizgailu-plakaren (4) gehienezko biraketa, hau da, beharrezko lasaiera
gainditzen duena, saihestea baita. Honela, plaka hau automatikoki piezan zentratuta geratuko
da bere beheko atalaren kono-formari eta forma biribilari esker, enbutitutako pieza erabat
betetzen duelarik. Trokela jaistean, puntzoiaren ertzak (4.44) eta matrizearen ertzak (4.50) plano
horizontal berean lerro-lerro kokatzen dira buloi bereizgailuei (10) esker. Ebakitzeko mugimendu
oszilatzailea espeken (7) profilek sortutako desplazamenduari esker gertatzen da. Espeka hauek
matrizeari (6) lotuta daude eta oinarri-plakan finkatutako ziri-formako erregelak (9) dituzte
euskarri. Matrizeak beheko zatian burudun torlojua (11) darama, beheko estanpan lasaierarekin
sartuta dagoena. Torlojuak (12) ebakitako pieza ateratzeko erabiltzen dira.
1 euskarria
2 kirtena
3 erdiko plaka
4.47. irudia. Trokel oszilatzailea.
Oszilazio-lasaierak xaflaren lodieraren bikoitza edo hirukoitza izan behar du gutxienez. 4.48.
irudian ebaki behar den pieza huts baten goiko ertza ikus daiteke. Aurrez aurre ipinitako A-B eta C-D
espeka-bikoteak elkarren osagarri izango dira eta ziri-formako erregelak (9) ukituko dituzte une oro.
Matrizea jaitsi (6) eta lehenik B eta C aldeetara mugituko da modu zeiharrean (4.48. irud.) eta I lerro
etenak adierazten duen kokapena hartuko du. I izkinan soberako i zatia bereiziko da. Ondoren, eta
trokelaren goiko atalak jaisten jarraitzen duen bitartean, A eta D aldeen arteko II izkina ebakiko da.
Honetaz gainera, III eta IV izkinetan soberan dauden zatiak bereizten dira.
4.49. irudian trokel-mota honen funtzionamendua xehetasun handiagoz ikus daiteke.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 94
4.48. irudia. Pieza elkarzut dagoelarik, espeken kokapena ebaketa egiteko.
1 puntzoi-etxearen plaka
2 puntzoia
3 presio-zurtoina
4 eusteko eraztun malguak
5 platertxoaren malgukiak
6 zirrindolak
7 presio-plaka
8 topeak
9 matrizea
10 ziri-formako erregelak
11 egozkailuak
12 alboko espekak
13 euskarria
14 malgukiak
15 zapaltzailea
16 euskarria
17 gidari-orratzak
18 laukia
19 pieza
20 muxarrakina
4.49. irudia. Trokel oszilatzailearen mekanismoaren xehetasuna:
Errepasatzeko, kalibratzeko edo harraskatzeko trokela
Gainazala hobetzeko ebakitako edo zulatutako pieza baten inguruan geratzen diren metal-zati
txiki batzuk kentzea da trokel-mota honen eginkizuna (4.50. irud.). Txirbi-harroketazko eragiketa da.
Errepasatutako pieza batek ertza zuzena eta laua izango du, neurri zehatzak izango ditu eta kono-forma
kenduko zaio. Horrexegatik trokel-mota honi kalibratzeko trokela deritzo.
Funtzionamendua. 4.50. eta 4.51. irudietako eskemetan argi adierazten da trokel-mota honen
funtzionamendua.
Kalibratu behar den piezak zuloa baldin badauka (4.50. irud.), diskoa (1) mahaian (3) finkatutako
puntzoiaren (2) gainean jarriko da. Diskoa zuloan sartzen den ziri (4) baten bidez zentratuko da.
Eragiketa hasi aurretik, tentsio handiko malguki (6) baten eraginpean dagoen zapaltzaileak (5)
piezari tinko eusten dio eta zuloan zehatz-mehatz zentratzen du. Ebakitzeko matrizeak (7) pieza
ebaki eta ebakina (8) puntzoiaren (2) inguruan beherantz bultzatzen du.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 95
Piezak zulorik ez duenean, berriz, 4.51. irudiko sistema da komenigarriena. Pieza (1) euste-
-plakaren (3) barruan kokatzen da. Plaka hau larako (5) baten bidez laneko kokapenean
finkatuta dagoen buloiaren (4) inguruan bira daiteke. Horrela, eta sorbatzari 15º angelua
emanez, txirbila erraz atera daiteke ebaketa-eraztunaren (6) eta euste-plakaren (3) artetik.
4.52. irudian zulo baten leunketa ikus daiteke.
Doitasuneko piezak seriean lortu nahi direnean, bi zutabe gidatzaile dituen trokela erabili
behar da (4.53. irud.). Aldez aurretik trokelatu den 4.54. irudiko piezaren kanpoaldeko ertzak eta
zuloaren paretak errepasatu nahi badira, honako irudi honetan trokela osatzen duten elementuak
ikus daitezke, bai eta beraien laneko prozedura ere.
4.50. irudia. Errepasatzeko trokela.
4.51. irudia. Euste-plaka birakariko eta zulo zentralik gabeko kalibratzeko trokela.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 96
1 pieza 2 puntzoia 3 zentratzeko txantiloia 4 erregulatzeko torlojua 5 malgukia 6 presio-plaka
4.52. irudia. Barrualdea kalibratzeko.
4.53. irudia. Errepasatzeko trokela.
Ebaketa etena duen trokela
Trokel-mota honek aldez aurretik prestatutako pieza batean hozkak egiteko (4.54A. eta 4.54B.
irudiak) edo xaflatik materialik askatu gabe ebaketak egiteko erabiltzen da (4.54C. irud.).
Orain arte ikusi ditugun trokelen forma bera dauka, puntzoiaren atal aktiboa salbu. Puntzoiak atal
jakin bat ebakitzen du soilik, eta makurtu ez dadin, puntzoiari (4.54A. irud.) edo matrizeari (4.54B. irud.),
jangunea egiten zaio. Bigarren kasu honetan puntzoia laua uzten da eta matrizean ezartzen den
sorbatza biribiltzen da.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 97
Piezaren zati batean ebaketa egiten dugunean, eta ebaketa honetan materialik askatzen ez
denean, orduan ebaketan parte hartuko ez duten puntzoiaren sorbatzak biribiltzen ahaleginduko gara
(4.54C. irud.). Prozedura hau maiz erabiltzen da berogailuen karkasak eta aireztatze-saretak egiteko, eta
oro har, xaflari erresistentzia emateko. 4.54D. irudian ebaketa etena duen trokelaren erabilera ugarietako
bat ikus daiteke.
A xaflaren zati bat ebakitzeko puntzoiak duen forma
B xaflaren zati bat ebakitzeko matrizeak duen forma
C piezaren zati bat ebakitzeko puntzoiak eta matrizeak duten forma
D puntzoi anizkoitzak dituen ebaketa etena duen trokela
4.54. irudia.
Mozketa bidezko ebakitzeko trokela
Trokel-mota honetan puntzoiak (1) materialaren soberako zatia ebakitzen du, hau da, aurreko
troekeletan egiten zen bezala pieza ebaki edo errepasatu beharrean, trokel-mota honek elkarren segidan
doazen bi piezen arteko materiala ebakitzen du (4.55A. irud.). Gidariak dituen trokel arrunta erabiltzen
da. Gidari horietan zumitza finkatuko da eta honen zabalera fabrikatu nahi den piezaren zabalera
berekoa izango da; hortaz, trokela kalibratuta egongo da. Trokel-mota hau pieza luze eta estuak
fabrikatzeko erabiltzen da batik bat.
Puntzoiak ebakitako xaflaren ebakinak matrizearen beheko aldetik askatzen dira. Piezaren topea
plaka matrizean joan beharrean ateratzeko gailuan kokatuko da (4.55B. irud.). Honela, trokelaren goiko
aldea jasotzean eta puntzoiei itsatsitako pieza altxatzean, pieza bere pisuaren eraginez erori egingo da,
horretarako matrizean egindako alaka erabiltzen duelarik.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 98
4.55A. irudia. Mozketa bidezko ebakitzeko trokelaz ebakitzeko modua; B, mozketa bidezko ebakitzeko trokelaren eskema.
Koskatzeko trokela
Egia esan koskatzea erreminta berarekin behin eta berriro egiten diren banakako errepasaketa-
-eragiketa batzuk direla esan daiteke.
Brotxaren bidez koskatzen da eta brotxaren hortz bakoitzak koskadun profilaren koska bat
ebakitzen du (4.56. irud.).
4.56. irudia. Koskatzeko trokela: 1, pieza; 2, brotxari eusteko blokea; 3, presio-plaka; 4, brotxak; 5, piezari eusteko plaka.
TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK
LANBIDE EKIMENA 99
Koskadun trokela kasu hauetan erabiltzen da:
Muxarratutako piezak zabalegiak dira. Kasu honetan material-kantitate handia kendu
behar da eta horretarako errepasatzeko matrize bat baino gehiago erabili beharko
lirateke. Hau horrela izanik, errentagarriagoa da koskatzeko trokela eraikitzea.
Piezak muxarratu behar den ingurune zabala du. Kasu hauetan nekez lortuko ditugu
pieza hauek muxarratzearen bidez, muxarratzeko egin behar den esfortzuak piezaren
atalik ahulenak hautsi ditzake eta.
Guztiko ebaketa itxia egiten duen trokel txikia
Bitxigintza eta erlojugintzako pieza txikiak fabrikatzeko erabiltzen da trokel-mota hau.
Azpiprentsa ere deitzen zaio, izenak berak adierazten duenez, prentsa handi batek eragindako
prentsa txikia baita.
4.57. irudian trokel-mota hau ikus daiteke, bai eta bere laneko funtzionamendua ere.
Trokel txikia: 1 oinarria 2 gorputza edo armazoia 3 zilindroa edo euste-eraztuna 4 kojinetea edo eraztun gidaria 5 azkoina 6 bultzatzailea 7 puntzoia 8 ateratzeko gailua edo kanporatzeko plaka 9 muxarratzeko goiko matrizea 10 eiektore edo egozkailua 11 erdialdeko puntzoia 12 puntzoi-etxearen erdiko plaka 13 presio- edo kanporatze-larakoa 14 malgukiari eusteko platertxoa 15 eusteko plaka 16 malgukia 17 azkoina
4.57. irudia.
PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA
LANBIDE EKIMENA 100
Gomazko puntzoia duen trokela
4.58A. irudian trokel-mota honen forma ikus daiteke eskema baten bidez.
Puntzoi-etxea dauka eta bertan goma gogorreko edo kautxu bereziko geruza bat baino gehiago
duen puntzoia dago. Puntzoi hori egoki gatinaztatuta2 dago alboetara zabal ez dadin. Atal finkoan
altzairuzko matrizeari eusten dion oinarria du eta oinarri honek lortu nahi dugun piezaren forma eta
tamaina bera dauka.
Trokel-mota honen funtzionamendua 4.58A. eta 4.58B. irudietan ikus daiteke. Puntzoia jaistean
ebaki behar den materiala elastikoki konprimitzen du eta hau hutsuneetara sartzen da eta zizailaduraren
bidez ebaki egiten da.
Argi dago horrela ezin dela diametro txikiko zulorik egin. Horrelakoren bat behar izanez gero,
geroago ebaki edo zulatu beharko dugu.
Gomazko puntzoia duten trokelak material biguneko, aluminioa kasu, pieza handiko serie txikiak
ebaki behar direnean erabiltzen dira, adibidez eraikuntza aeronautikoetan maiz gertatzen den bezala.
Pieza desberdinak ebakitzeko azkar eta ekonomikoki eralda daitezke trokel hauek eta hori abantaila da.
4.58. irudia. Gomazko puntzoia duen trokel ebakitzailea.
2 Mekanika eta eraikuntzako arloetan gatinaztatzea konprimitutako edo barruko presioa duen piezari zorro erresistentea jartzeari deritzo. Zorro horrek pieza alboetara zabaltzea oztopatuko du eta horrela piezaren erresistentzia handiagoa izango da.