Primer Encontre d‘Acció i Pensament a La Marinapersonales.upv.es/fgaja/publicaciones/2007 06 01...
Transcript of Primer Encontre d‘Acció i Pensament a La Marinapersonales.upv.es/fgaja/publicaciones/2007 06 01...
Primer Encontre d‘Acció i Pensament a La Marina
URBANISME HIPERTROFIATURBANISME HIPERTROFIAT
ON ESTÀ LA PERIFÈRIA?ON ESTÀ LA PERIFÈRIA?
O TOT VA CAMÍ DE SER PERIFÈRIA?O TOT VA CAMÍ DE SER PERIFÈRIA?
Fernando Gaja i [email protected]
Dénia, 1 de juny de 2007
HABLAR DE LA PERIFERIA HOY ES HABLAR DEHABLAR DE
1. La Hiperurbanización, Hiperproducción inmobiliaria o el “Tsunami Urbanístico”inmobiliaria o el Tsunami Urbanístico
2. La hipótesis de la transición de la sociedad industrial a la informacionalindustrial a la informacional
3 L h id l P if i l i l XX3. Lo que ha sido la Periferia en el siglo XX y lo que es hoy, a principios del XXI: q y, p pEvolución del suburbio al “suburb”, y más allá
PROGRESO E HIPERURBANIZACIÓNPROGRESO E HIPERURBANIZACIÓN
¿LA SOCIEDAD INFORMACIONAL?
LA PERIFERIA
SALIDASSALIDAS
PROGRESO
IDEAS SACADAS DELIDEAS SACADAS DEL PROGRAMA
“Mientras toda la fe que tenemos en el progresotenemos en el progreso y las comunicaciones para dominar el mundo traspasa ladominar el mundo traspasa la idea de propuesta para convertirse en realidad se notaconvertirse en realidad, se nota el dominio que ejercemos en el mundo y que hacemosmundo y que hacemos nuestro,…”
PROGRESO PROGRESOEL URBANISMO MODERNO
PROGRESO
ES EL URBANISMO DEL PROGRESOPROGRESO
FUNDAMENTOSFUNDAMENTOS
1. DESARROLLISMO1. DESARROLLISMO
2 REFORMISMO2. REFORMISMO
3 RACIONALIDAD3. RACIONALIDAD
LOS FUNDAMENTOS DEL URBANISMO MODERNO
1. DESARROLLISMO b d i d lLa absurda creencia de que el
crecimiento permanente es posibleEl Estado EstacionarioEl Estado Estacionario
2. REFORMISMO El Urbanismo como política social reequilibradora, en el Estado Social
3. RACIONALIDADComo valor último que otorgaComo valor último que otorga legitimidadDe la lógica social a la lógica empresarial, de mercado, pasando por los intentos de una lógica científicacientífica
COROLARIO
EL MITO DEL CRECIMIENTO PERMAMENTEPERMAMENTE
LA MALDICION DE ADÁN Y EVALA MALDICION DE ADÁN Y EVA (“Creced y multiplicaos”)
Ó ÑEL MODELO ECONÓMICO ESPAÑOL
LA HIPER PRODUCCION INMOBILIARIA
MODELO DE “DESARROLLO” ECONÓMICO ESPAÑOL
EMIGRACIÓN Desaparición a partir de los 80Desaparición a partir de los 80
ÓCONSTRUCCIÓNLa lógica “interna”: un sector sobredimensionado (fomento oficial)
Resorte de acumulación de capitalp
Apoyo público
TURISMO Vinculado a la construcción (el turismo residencial, la segunda residencia,…)
EL MODELO ECONÓMICO
UN MODELO ECONÓMICO (2003): Desequilibrado…
• CONSTRUCCIÓN (16 % PIB) TURISMO (12 % PIB)• TURISMO (12 % PIB)
• AGRICULTURA (4 % PIB)
• El mayor consumidor de cemento de la UE (50 K Tn / ñaño)
• Fréderic Mangeant del gabinete Knight• Fréderic Mangeant, del gabinete KnightFrank resume así: “Es peligroso para una economía nacional depender de un solo sector, como la economía española depende de la construcción” The Economist 2005construcción . The Economist 2005 09 18
EL MODELO ECONÓMICO
CON UN AGRAVANTE:
LA FUERTE INTERDEPENDENCIA ENTRE
CONSTRUCCIÓNTURISMOTURISMO
Y LA FUERTE ESTACIONALIDAD DEL SEGUNDO
TURISMO Y CONSTRUCCIÓNUNA SINERGIA METASTÁTICA
• El crecimiento
UNA SINERGIA METASTÁTICA
• El crecimiento desproporcionado del sector inmobiliario ha tenido en el t i d turismo uno de sus apoyos fundamentales
• Desde los años 60
• Acrecentado a finales de siglo Acrecentado a finales de siglo con el fenómeno del turismo “residencial”
• En el PV el 45 % de las viviendas son secundarias
• Existen 1.100.000 y se calculan en 800.000 la demanda a cinco años
EL TURISMO
CARACTERÍSTICAS DEL TURISMO ESPAÑOL:
la estacionalidadla estacionalidad
modelo de "sol y playa".
Estacionalidad: junio a septiembre
M d l " l l “Modelo "sol y playa“: una carga insoportable para un ecosistema muy vulnerable
ÓDIVERSIFICACIÓN DEL TURISMO:
Nuevos puertos deportivos
Nuevos campos de golfNuevos campos de golf
¿TURISMOS ALTERNATIVOS? NAUTICA Y GOLF
DEL TURISMO MASIVO AL TURISMO DE ALTO NIVEL
• Golf 22 Actuales95 en proyecto
• Puertos deportivos 45 actuales
UN TERRITORIO DESEQUILIBRADO
DemografíaDemografía
Economía
Con toda una enorme presión urbanizadorapresión urbanizadora volcada sobre el litoral
Un espacio muy l blvulnerable
La línea de la cota 200
EL TURISMO
Aunque las alarmas ya han sonado:
Los expertos consideran insostenible laLos expertos consideran insostenible la sobreexplotación turística del Mediterráneo
EL PAÍS (2006 05 12)EL PAÍS (2006 05 12)
“200 millones de turistas“200 millones de turistas se desplazan cada año de vacaciones al litoral Mediterráneo. Y se calcula que qen el año 2050 serán 312 millones de personas que contaminan, necesitan agua y energía, y ejercen una gran presión sobre los ecosistemas marinos ”marinos.
Programa para la Protección del Medio g pAmbiente de Naciones Unidas (PNUMA).
19
HIPERPRODUCCIÓN INMOBILIARIAINMOBILIARIA
HIPERURBANIZACIÓNHIPERURBANIZACIÓN
¿TSUNAMI?¿TSUNAMI?¿FIEBRE DEL LADRILLO?
No, ni accidente natural, ni id i i i iblepidemia imprevisible
Todo lo contrario: desenlace de un modelo económico gestado desde los años 50
Me ha picado la curiosidad por averiguar quien ha sido el primero en utilizar el término “tsunami urbanístico” para describirMe ha picado la curiosidad por averiguar quien ha sido el primero en utilizar el término tsunami urbanístico para describir
el proceso de hiper‐urbanización del litoral (el hecho en sí no tiene la menor importancia, pero despierta en mi el interés por
saberlo).
Hasta donde yo he podido averiguar, Javier García Bellido lo utilizó en su artículo de 2005 [García Bellido, Javier: “Por una
liberalización del paradigma urbanístico español: el tsunami urbanístico que arrasará el territorio”. CyT ‐ ET, XXXVII (144)].
En 2006 Ramón Fernández Durán utilizó la expresión en un artículo de gran impacto, que después sería ampliado y
publicado como libro: “El Tsunami urbanizador español y mundial”
En 2003 publiqué un artículo [Fernando Gaja i Díaz: El suelo como excusa, el desarrollismo rampante. en “Papeles de la
FIM”, nº 20, monográfico Suelo y Vivienda, 1º semestre 2003, pp. 55‐66, ISSN 1133‐0562‐1993] donde literalmente se decía:FIM , n 20, monográfico Suelo y Vivienda, 1 semestre 2003, pp. 55 66, ISSN 1133 0562 1993] donde literalmente se decía:
“A principios del siglo XXI una coyuntura excepcional se ha dado para aunar circunstancias sinérgicas, con la
lt t d l i d b l d b i d d it d i ólit d l lit lresultante del mencionado boom, una oleada urbanizadora de magnitudes insólitas, que por arrancar del litoral
podemos gráficamente describir como un tsunami urbanístico.”
En la prensa diaria: Joan Olmos 23 de febrero de 2005, El País, “Apresúrese a ver Córdoba”; o J.J. Pérez Benlloch en
“Apocalipsis urbanístico” El País 3 de noviembre de 2005; Cristina Vázquez “El tsunami urbanístico” (El País, 12 de mayo de
2007), y el mismo día en el mismo medio, reseñar por último, con el interés que despierta el autor, el artículo de Gerardo), y , p , q p ,
Roger Fernández Fernández (El País, 12 de mayo de 2007)
ÓLA EXPLOSIÓN DEL MODELO: EL BOOM FINISECULAR
Coyuntura excepcional
Aceleración del modelo… y su previsible agotamientoAceleración del modelo… y su previsible agotamiento
B ó i l (1996 2007 )Boom económico general (1996‐2007…)
Financieras: tasas de interés, euro, blanqueo,…
Ausencia de alternativas de inversión comparables
Normativa: LRAU‐LUV, Ley estatal del suelo 1998, y
Planeamiento Urbanístico sobredimensionado
LA HIPERPRODUCCIÓN EN SU RECTA FINAL
RESULTADOS
AUMENTO ESPECTACULAR DELA PRODUCCIÓN DE VIVIENDA
SOBREOFERTA DE SUELOURBANIZADO
IMPULSO A LA PRODUCCIÓNPRIVADA (Práctica desapariciónde la intervención pública)
CONCENTRACIÓN DE LAPROPIEDAD FUNDIARIA(Creación de un mercadooligopólico)oligopólico)
NO REDUCCIÓN DE LOSPRECIOS DE LA VIVIENDA Y ELPRECIOS DE LA VIVIENDA Y ELSUELO (Objetivo declarado)
LA HIPERPRODUCCIÓN INMOBILIARIA
“UN PISO NO ES UNA VIVIENDA”
LAS RAZONES DE UN BOOM
UN PISO NO ES UNA VIVIENDA
1. Ausencia de inversiones alternativas
2. Bajada de los tipos de interés
3. Abundancia de dinero “negro” (B”): el
bi lcambio al euro
4. Opacidad fiscal de la inversión
i bili iinmobiliaria
5. Pasividad del sector público (hegemonía
de las posiciones neo liberales)de las posiciones neo-liberales)
6. Desaparición de la política de vivienda
7 Marco normativo productivista: La LRAU7. Marco normativo productivista: La LRAU
(1994)
LA HIPERPRODUCCIÓN INMOBILIARIA
AUMENTO DE LA DEMANDAINSOLVENTE (2004)
Valor medio de laValor medio de lavivienda: en EE: 9 a 11Rentas familiares medias
Valor medio de la viviendaen UE: 3 5 Rentasen UE: 3,5 Rentasfamiliares medias
HIPERPRODUCCIÓN Y CARESTÍA
• El 57 % de los jóvenes de hasta 35 años viven con sus padres
• Una vivienda cuesta 9 años de salario íntegro
• El endeudamiento hipotecario crece un 15 % en 2006
• El precio de los alquileres aumenta un 4'3 % en 2006
• Los jóvenes deben dedicar un 60 % de sus sueldo a la compra de una vivienda
El ñ di d l i i d• El tamaño medio de las viviendas se reduce un 25 % y su precio casi se triplica en 5 años
• La OCDE descarta una caída del precio de la vivienda
ALCANCE Y MAGNITUD DE LA HIPERURBANIZACIÓNHIPERURBANIZACIÓN
ALCANCE Y MAGNITUD DE LADE LA HIPERURBANIZACIÓN
DATOS AGREGADOS: FUENTES OFICIALES: INACCESIBLES
¿Cuánto suelo se ha planeado, b i d ?urbanizado?
¿Cuál es el incremento de población agregado?población agregado?
¿Cuál es el incremento en el consumo de los recursos?
SOLO DISPONEMOS DE FUENTES INDIRECTAS, NO OFICIALES
Observatorio de la Sostenibilidad Estatal ← CORINE LAND COVER (2005 )LAND COVER (2005,…)
Green Peace (2002,…)
LA HIPERPRODUCCIÓN INMOBILIARIA
Producción de vivienda
BALANCE: LA SITUACIÓN ACTUAL
Producción de vivienda (2004)Datos comparativosDatos comparativos
EE = 18,1 viv / 1.000 hab.
UE = 5,7 viv /1.000 hab., /
LA HIPERPRODUCCIÓN INMOBILIARIA
30
ALCANCE Y MAGNITUD DE LAMAGNITUD DE LA HIPERURBANIZACIÓN
DATOS AGREGADOS:
Consumo de suelo urbanizaciónurbanización
PV = Aprox. 5 %PV Aprox. 5 %
¡P if b l t¡Pero en cifras absolutas es muchísimo!
ALCANCE Y MAGNITUD DE LA HIPERURBANIZACIÓNLA HIPERURBANIZACIÓN
DATOS AGREGADOS:DATOS AGREGADOS:
Realmente no es para tanto, pero…Suelo “artificial” = 5 %Suelo protegido = 4,9 %
ESPACIOS NATURALES “PROTEGIDOS”P id ?¿Protegidos?
MUNDO ILUSIÓN – MARINA D’OR
DATOS AGREGADOS: Fuente Estimación Superficie (1996‐2006)
Instituto Internacional de Economía (UV)Reclasificaciones de suelo
300 % suelo urbanizado existenteReclasificaciones de suelo
CTH 2006 (Glez. Pons)Recalificaciones (extra Plan)
19.500 Hectáreas( )
CTH 2005 (Blasco)Recalificaciones
5.500 Hectáreas
Compromís pel Territori 41.200 Hectáreas1.000. 000 Nuevas viviendas95 campos de golf en proyecto95 campos de golf en proyecto
Gerardo Roger Fernández **
Estudio de Joan Romero (UV) 2000‐2005 →( )
LA PRENSA: “El tsunami urbanístico” Cristina Vázquez, 12 de mayo de 2007
TRACA FINAL: Mayo 2007 (antes de las elecciones…)
R b Mil i (C t j ) G M i Ci it d Fó l IRabassa, Milenium (Catarroja), Gran Manises, Circuitos de Fórmula I,…
CRECIMIENTO EN OPERACIONES URBANÍSTICAS 2000-2005 (Selección: +4.000 viviendas. El Totalincluye todas las operaciones) Fte.: elaboración propia a partir de datos de Joan Romero
POBLACION VIVIENDAS SUPERFICIE CAMPOS GOLFAlacant 15.000 4.200.000Albal 4.200 1.020.000Albalat dels Sorells 4.000Albalat del Tarongers 4.300 2.600.000 1Almoradí 51.000 190.000.000Almoradí 51.000 190.000.000Altea 6.000 2.500.000 1Asp 5.400 3.500.000Burriana 9.589 11.588.980 1Castalla 4.932 1Catarroja 12.000 1.600.000Cullera 17.381 6.600.000El Puig 14.200 2.500.000 1Elda 7.500 1Gata 6.000 1Guadassuar 4.500 3.500.000 2Llaurí 5 000 2 000 000 2Llaurí 5.000 2.000.000 2Llíria 5.580 1.500.000 1Manises 19.000 1.625.820Massamagrell 5.000Moncofa 8.000 2.700.000 1Museros 6.000Oriola 8.200 1Oropesa/Cabanes 26.140 19.000.000 3Penyíscola 7.800 1Requena 10.400 3Riba-Roja 4.263 1.659.621 1Sagunt 25 049Sagunt 25.049San Miguel de las Salinas 70.000 30.000.000San Antoni de Benageber 12.446 1.067.893 1San Joan 4.500Santa Pola 4.200 1Torreblanca 5.500 1Torrent 6.500 2.000.000 2Villamarxant 7.000 3.159.085 1Villalonga 5.000 2.000.000 2Xilxes 8.000 1Xiva 6.300 3.300.000 1Xixona 9 780 6 531 534Xixona 9.780 6.531.534
TOTAL 558.659 363.357.782 85
550.000 viviendas 36.000 Hectáreas 85 campos de golf
ALCANCE Y MAGNITUD DE LAMAGNITUD DE LA HIPERURBANIZACIÓN
DATOS AGREGADOS:Realmente no es para tanto, pero…
En 5 años 550 000 viviendas = ¡¡3,5 Alacants!!(154 150 viviendas Censo
)2001)
36.000 Hª = ¡¡9 Alacants!!(3 872 Ha. De Suelo Urbano)
ALCANCE Y MAGNITUD DE LA HIPERURBANIZACIÓNLA HIPERURBANIZACIÓNDATOS AGREGADOS:
80 5 % de los suelos80,5 % de los suelos “artificiales” son urbanos o b i blurbanizables
Un crecimiento de casi 40.000 Ha. entre 1987‐2000 (de ellas 30.000 urbanizadas)30.000 urbanizadas)
Pero además… ¿cuáles son las formas del crecimiento?las formas del crecimiento?
LAS TIPOLGÍAS DE LA EXPANSIÓN URBANIZADAC i i t d ti l í d l ió d l lCrecimiento de tipologías de la ocupación del suelo urbanizado (1987‐2000)
Residencial compacto = 8,5 %
Residencial de baja densidad (disperso) = 48,6 %
Secundario y Terciario = 77,7 %
Infraestructuras viarias = 113,9 %
DATOS AGREGADOS: C i i t d ti l í dCrecimiento de tipologías de la ocupación del suelo urbanizado (1987‐2000)
Residencial compacto = 8,5 %
Residencial diseminado = 103,5 %
Residencial de baja densidad (urbanizaciones) = 48,6 %
Secundario y Terciario = 77,7 %
Infraestructuras viarias = 113,9 %
DATOS AGREGADOS: EL LITORALT d i i t b i ió (lit l + 10 k )Tasas de crecimiento urbanización (litoral + 10 kms)
Hasta 1975-1990 1990-2000Comarques Septentrionals 0,14 2,30Comarques Centrals 0,42 4,74Comarques Meridionals 0,40 8,13
Crecimiento Urbanístico 1990‐2000Fte: CLC 1990‐2000
¿Qué significan esos crecimientos?¿Qué significan esos crecimientos?Un poco de matemáticas
ANÁLISIS DE LOS DATOS¿Qué significa el crecimiento exponencial?
Tiempo de dobladoT 70 / iT ≈ 70 / iP.e. la población mundial crece a un 1,4 % (poca cosa)p , (p )T ≈ 70 / i = 70 / 1,4 = 50 añosPoblación Mundial2000 ≈ 6.000 K2050 ≈ 12.000 K2100 ≈ 24.000 K (¿poca cosa?)2100 24.000 K (¿poca cosa?)
Crecimiento de los precios inmobiliariosd ( )Media (1996‐2006) = 15 %
Crecimiento del PIBCrecimiento del PIBMedia (1996‐2006) = 4 %
DIAGNÓSTICOé f l l¿Qué significa el crecimiento exponencial?
Tiempo de doblado: T ≈ 70 / iTiempo de doblado: T 70 / i
Crecimiento precios inmobiliarios (1996‐2006) = 15 % C ec e to p ec os ob a os ( 996 006) 5 %
→ Tiempo de doblado = aprox. 5 años
Crecimiento del PIB Media (1996‐2006) = 4 %
→ Tiempo de doblado = aprox 17 años→ Tiempo de doblado = aprox. 17 años
CRECIMIENTO DEL PIB 1970‐2004
CRECIMIENTO CONSUMO DE RECURSOS / POBLACION / PRODUCTOS 1990‐2004PRODUCTOS 1990 2004
“Quien crea que el crecimiento exponencial puede continuar infinitamente en un mundo finito es un loco, o un economista”Kenneth Boulding
UN MODELO IMPOSIBLE (“INSOSTENIBLE”)( INSOSTENIBLE )Porque consume recursos finitos, irreciclables, a unafinitos, irreciclables, a una velocidad exponencialUn modelo que camina U ode o que ca arápidamente hacia una gloriosa muerte de éxitog
UNA CONSIDERACIÓN PREVIAUNA CONSIDERACIÓN PREVIA
La hipótesis del cambio de era (los procesos de informacionalización, la globalización,…)
vsLa hiperurbanizaciónLa hiperurbanización
(que aparentemente es la continuación de los modos y modelos del siglo XX)
¿inciden estos cambios estructurales en los modelos urbanísticos?modelos urbanísticos?
PROGRESO E HIPERURBANIZACIÓNPROGRESO E HIPERURBANIZACIÓN
¿LA SOCIEDAD INFORMACIONAL?
PERIFERIA Y METÁSTASIS URBANA
SALIDASSALIDAS
LA SOCIEDAD INFORMACIONALLa hipótesis de la transición a la sociedad informacionalLa hipótesis de la transición a la sociedad informacional
U i t ló i l ió l R l ió• Un razonamiento analógico en relación a la Revolución Industrial y la Sociedad Moderna propone la hipótesis de• la Revolución Informacional y la Sociedad de la Información
• El núcleo central establece que los cambios tecnológicos (en el procesamiento de la información) suponen su ( p ) pconversión en mercancía a gran escala, y la alteración del modelo productivomodelo productivo
• No es na hipótesis pacífica• No es una hipótesis pacífica• Los aspectos ideológicos, sociales,… no corroboran la hipótesis
¿PODEMOS ESTABLECER ALGUNA RELACIÓN ENTRE LA HIPERURBANIZACIÓN Y LOS PROCESOS DE GLOBALIZACIÓN E INFORMACIONALIZACIÓN?TERRITORIO GPS: como idea tecnológica de
t l C i d té i ti dcontrol. Como mirada técnica que tiende a ocultar la dualidad de las cosas; centro y periferia, cosmos y caos, interior y exterior frente
• ¿Existen los nuevos territorios de la globalización, alternativos a los de la modernidad?modernidad?
• ¿Y de la informacionalización?
LA REALIDAD DE LA HIPERURBANIZACIÓNHIPERURBANIZACIÓN
LA HIPERPRODUCCIÓN INMOBILIARIAINMOBILIARIA
Volvamos la mirada a los espacios deVolvamos la mirada a los espacios de la hiperurbanización, del agotamiento del modelo desarrollista
LOS ESPACIOS DE LA HIPER EXPANSIÓN URBANIZADA
LA PERIFERIA LO OCUPA TODO
PROGRESO E HIPERURBANIZACIÓNPROGRESO E HIPERURBANIZACIÓN
¿LA SOCIEDAD INFORMACIONAL?
PERIFERIA Y METÁSTASIS URBANA
SALIDASSALIDAS
Volvamos a la consideración de la ocupación urbanística del territorioA la manifestación de los procesos de hiperurbanización, a…
LA PERIFERIA
AYER HOY Y MAÑANAAYER, HOY Y MAÑANA
LA METÁSTASIS URBANA, EL CRECIMIENTO DESCONTROLADO, DESESTRUCTURADO DE LOS TEJIDOSDESESTRUCTURADO DE LOS TEJIDOS URBANOS AMENAZA CON CONVERTIR EL TERRITORIO URBANIZADO EN UNA INMENSA MASA AMORFA DONDE EL CONCEPTO DE PERIFERIA APENAS TIENE SENTIDOSENTIDO
DE LA PERIFERIA A LA ANOMIA URBANADE LA PERIFERIA A LA ANOMIA URBANA
¿O POR EL CONTRARIO SERÁ COMO¿O POR EL CONTRARIO, SERÁ, COMO DICE SARAMAGO, QUE LO QUE PERCIBIMOS COMO CAOS ES EL ORDEN QUE NO PODEMOS ENTENDER?
¿EXISTE LA PERIFERIA, Y EL CENTRO?¿O LAS PERIFERIAS Y LOS CENTROS?
Seseña, Castilla La Mancha. Obra maestra del Pocero
AYER: EN LOS INICIOS DE LA SOCIEDAD INDUSTRIAL
En la ciudad agraria la ciudad se contraponía claramente al espacio rústico.
• La Periferia entendida como suburbio (menos que urbe), suburbio (menos que urbe), arrabal o alfoz era una anomalía transitoriaE i d f id i l • Espacio desfavorecido social, simbólicamente
• Contiguo al espacio formal, Contiguo al espacio formal, canónico
• Subequipado, déficit de i finfraestructuras
• El espacio de la pobreza…
EL ARRABAL La periferia de la primitiva ciudad p pmodernaEl espacio de la pobrezap p
• Residencia de la clase obrera i d t i lindustrial
• Sub‐equipado: equipamientos, infraestructura,…,
• Espacio sin cualificación, sin carga simbólica, ni monumentalEl i d l i d l• El espacio de las carencias, de las penurias
Pero…• Vivo, reivindicativo• Interactivo• Convivencial• Inicialmente contiguo hasta LAS• Inicialmente contiguo hasta… LAS
CIUDADES SATÉLITES
EL SUBURBLas “urbanizaciones”, “colonias”,
La ciudad extensiva, discontinua, de baja densidad:de baja densidad:
• Desarrollo vinculado al• Desarrollo vinculado al incremento de la movilidad
• Energía abundante y barata• Energía abundante y barata
PeroPero…• Fragmentación urbana• Homogeneización social,Homogeneización social,
funcional, arquitectónica,…• Eclipse del espacio público p p p
(pérdida de importancia)
LA SOCIEDAD INDUSTRIAL MADURAINDUSTRIAL MADURA
La Periferia entre elLa Periferia entre el “suburb” y el suburbio ( i é i )(o la ciudad satélite)
• Espacios disjunto, segregadoseg eg do
• Diferenciados: el “suburb” o
LAS PERIFERIAS DE LA CIUDAD MODERNA el suburb o
urbanización (clase alta y media)
CIUDAD MODERNALA PERIFERIA URBANA: LOS ARRABALES media)
frente al “polígono” de vivienda (clase obrera)
ARRABALESLA PERIFERIA SUBURBANA: LOS “SUBURB” ( )
• El modelo satelitalLOS SUBURB
¿QUÉ ES HOY LA PERIFERIA?PERIFERIA?
LA EVOLUCION DELLA EVOLUCION DEL ARRABAL AL “SUBURB” (O DEL SUBURBIO AL(O DEL SUBURBIO AL “SUBURB”)
¿HA PROSEGUIDO?
LA PERIFERIA MODERNA Un Paisaje (de escasa calidad )Un Paisaje (de escasa calidad,…)Unos espacios públicos: escasos, mal tratados, pero i t texistentes
Y junto a ellos, las otras periferias: los espacios industriales, los espacios de la gran producción fordista
Y HOY, ¿QUÉ ES LA PERIFERIA?
MAÑANA: LA SOCIEDADLA SOCIEDAD INFORMACIONAL O LA CIUDAD GLOBALIZADACIUDAD GLOBALIZADA
En el marco de una expansiónEn el marco de una expansión urbana sin precedentes, de un crecimiento metastáticocrecimiento metastático
PROCESOM l i li ió• Multiplicación -Generalización
• Diferenciación
DIFERENCIACIÓN
LOS NUEVOS ESPACIOS URBANIZADOS, LAS NUEVAS “PERIFERIAS” EN Y DE LA TRANSICIÓN
I. EL DISEMINADO, EL TERRITORIO DISPERSO
II. LOS ENCLAVES RESIDENCIALES (GATED COMMUNITIES)
III. LA NUEVA PERIFERIA NO RESIDENCIAL: PARQUES Y ZONASRESIDENCIAL: PARQUES Y ZONAS ESPECIALIZADAS
IV. LAS “TIERRAS DE NADIE”, LOS “TERRAIN VAGUE”, EL REINO DE LOS “NO LUGARES”LOS NO LUGARES
EL “DISEMINADO”LA CITTÀ DIFUSA, DISPERSA
• Extinción de los elementos de ligazón, los que crean ciudad
• Desaparición del concepto de ciudad, como espacio de relación, de consumo, de intercambio...
• Reyno del hábitat dispersoI i bilid d d l i i• Inviabilidad de los servicios urbanosL i l bl bú d d• La inalcanzable búsqueda de un medio ambiente de calidad
• Acentuación de la• Acentuación de la insostenibilidad
LOS “ENCLAVES”GATED COMMUNITIES
• Segregación y homogeneización extrema
• Destrucción del espacio público, por el “comunitario” o comunal
• Destrucción de la pluralidad de la• Destrucción de la pluralidad, de la vida social urbana
• Una burbuja urbanaj• Insularización del territorio
Pero…• Seguridad, status, aislamiento• Creación de medios artificiales• Creación de medios artificiales,
desvinculados de la sociedad• Extensión del modelo: countries,
urbanizaciones, conjuntos, condominios, agrupaciones de adosadosadosados,…
LA PERIFERIA NO RESIDENCIALPARQUES, CENTROS Y “MALLS”Áreas comerciales, lúdicas, productivas (cuaternarias), sanitarias, universitarias….
• Especialización extrema• MonofuncionalesMonofuncionales• Dependencia de transporte
motorizado privado
Pero…• Modelo extremadamente vulnerableModelo extremadamente vulnerable
(energéticamente) y dependiente• Destructor de funciones urbanas• Segregador• Segregador• Generador de demanda de transporte
cautiva
LAS FORMACIONES LAS FORMACIONES ARRACIMADAS, DENDRÍTICASARRACIMADAS, DENDRÍTICAS
Paquetes no residenciales, “ l d ” d l t i t“colgados” de las autopistas metropolitanas: comerciales, lúdicas productivas (secundariaslúdicas, productivas (secundarias, terciarias y cuaternarias),….
• Elementos aislados unidos por una cordón umbilical a una vía de gran capacidad
• Ámbito de una única empresa: sedes• Ámbito de una única empresa: sedes corporativas, de gestión y control
• Dependencia de transporte motorizado i dprivado
Pero…• Abandono de toda intención urbana
OTRAS PERIFERIASOTRAS PERIFERIAS
LOS CAMPOS DE GOLFLOS CAMPOS DE GOLFLOS CAMPOS DE GOLFLOS CAMPOS DE GOLF
• El Golf como pretexto de la urbanizaciónurbanización
• Consumo de recursos escasos: fi itagua un recurso finito
EL PROGRESOEL PROGRESO
ÓLA HIPERURBANIZACIÓN
PERIFERIA Y METÁSTASIS URBANA
SALIDAS Y ESCENARIOS DE FUTUROSALIDAS Y ESCENARIOS DE FUTURO
Primer Encontre d‘Acció i Pensament a La Marina
“P ll h i d“Para ello hemos intentado recoger una muestra que sin pretender ser modelo si quemuestra que sin pretender ser modelo si que obedece a unos planteamientos de análisis sin conclusión.”
NO FUTURE?La catástrofe urbanística (que no es sólo urbanística) deja indiferentes a los valencianosj
¿Podemos hacer algo o hay que resignarse?
d d¿Tiene sentido proponer actuaciones guiadas por otra lógicas que no son las de la razón suprema del mercado?
Un modelo que camina rápidamente hacia una segura muerte de éxito
¿Y DESPUÉS QUÉ?
IDEAS EN ACCIONUNMODELO URBANÍSTICO ESTACIONARIOUN MODELO URBANÍSTICO ESTACIONARIO
Inmediatas: moratoria urbanística:
Prohibición de las reclasificaciones
Suspensión cautelar de toda operación que suponga un incremento de más del 10 % del Parque Edificado
A medio plazo:Simplificación normativa (eliminación de la cascada de informes)
Establecimiento de cauces de participación p preales, a priori, obligatorios
l lA largo plazo:Elaboración de un Plan de Ordenación Urbanístico de escala territorialUrbanístico de escala territorial
Directrices de limitación del crecimiento en línea con la PPG‐13
ACTUACIONES, AHORA Y AQUÍ
P l it d d t ióParar el ritmo de destrucciónDenunciarOponer la fuerza social Frente a la lógica mercantil, g ,hay otras lógicas (sociales, ambientales paisajísticas )ambientales, paisajísticas,…)
Preparar la recuperación laPreparar la recuperación, la restauración
i l “dí d é ”Situarse en el “día después”
LA CIUDAD NO PUEDE SER MODERNA. ORIOL BOHIGAS
Quizá la civilización telemática no tendrá ninguna necesidad de agrupación física. Pero no viviremos en ciudades,
viviremos en otros artefactos que todavía no tienen nombre. La ciudad es una estructura
f d t l t di i l ti i t t i i lt blfundamental tradicional, antigua, persistente, con una memoria inalterable y
vivificadora.
Pero cada vez más convencidos de que para resolver los problemas reales de la ciudad no hay que
acudir al rechazo de la ciudad tradicional porque sólo en ella se produce la adecuada calidadacudir al rechazo de la ciudad tradicional, porque sólo en ella se produce la adecuada calidad
de la convivencia. Y si Fontana supo transformar Roma y Haussmann París sin perder ninguna de las cualidades
tradicionales, comprensibles, legibles, integrales, hoy podemos hacer lo mismo atendiendo las transformaciones
que exige nuestra época. He aquí el urbanismo mas reciente, el que proviene de premoniciones antidogmáticas
como la de Garnier o la de Berlage, o de advertencias académicas como las de Stübben y Sitte, y que hoy avanza en
el debate plan proyecto o en las fórmulas de diseño urbano contra la autonomía de la Arquitectura Por fin lael debate plan‐proyecto o en las fórmulas de diseño urbano contra la autonomía de la Arquitectura. Por fin, la
calle itinerante, la plaza centrípeta, el parque urbano, la manzana arquitectónica, el
monumento significativo vuelven a ser los instrumentos para hacer vivibles lamonumento significativo vuelven a ser los instrumentos para hacer vivibles la
ciudad, sin necesidad de modernizarla.Me parece que fue Renzo Piano quien dijo hace poco que la ciudad del futuro es la ciudad del Renacimiento. ¿EsMe parece que fue Renzo Piano quien dijo hace poco que la ciudad del futuro es la ciudad del Renacimiento. ¿Es
que hay otra posibilidad de urbana?
ORIOL BOHIGAS, Anuario El País 1996, pág. 273.
para resolver los problemas reales de la ciudad no hay que
acudir al rechazo de la ciudad tradicional, porque sólo en
ll d l d d lid d d l i iella se produce la adecuada calidad de la convivencia
la calle itinerante, la plaza centrípeta, el parque urbano, la
it tó i l t i ifi timanzana arquitectónica, el monumento significativo
vuelven a ser los instrumentos para hacer vivibles la ciudad,p ,
sin necesidad de modernizarla
Más allá de la Arquitectura…
UN URBANISMO ESTACIONARIO
Sin crecimiento
De Transformación, de recualificación de lo existente
De Recuperación del PaisajeDe Recuperación del Paisaje
Guiado por la lógica socialGuiado por la lógica social
I ió d l t i ióInversión de la antropización
Democrático = Participativo
LA ALTERNATIVA DE “LA DÉCROISSSANCE”
EL DECRECIMIENTOEL DECRECIMIENTO
http://www.decroissance.org/
h // d i i /http://www.decrescita.it/
UN URBANISMO ESTACIONARIOÍ¿UNA UTOPÍA?
Está en el horizonte Me acerco dos pasos y seEstá en el horizonte. Me acerco dos pasos y se aleja otros dos. Camino dos leguas y el j g yhorizonte se corre dos leguas más allá. Por mucho que yo camine nunca la alcanzaré. ¿Para que sirve la utopía? Para eso sirve para¿Para que sirve la utopía? Para eso sirve, para avanzar
Eduardo GaleanoEduardo Galeano