PROXECTO DIDÁCTICOPROXECTO DIDÁCTICOPROXECTO DIDÁCTICOPROXECTO DIDÁCTICOCurso Académico 2010-2011Curso Académico 2010-2011Curso Académico 2010-2011Curso Académico 2010-2011

SEMINARIO DE BIOLOXÍA ESEMINARIO DE BIOLOXÍA ESEMINARIO DE BIOLOXÍA ESEMINARIO DE BIOLOXÍA EXEOLOXÍA XEOLOXÍA XEOLOXÍA XEOLOXÍA

I.E.S DO CASTRO - VIGOI.E.S DO CASTRO - VIGOI.E.S DO CASTRO - VIGOI.E.S DO CASTRO - VIGO

ÍNDICE

1.- CONSIDERACIÓNS XERAIS

2.- METODOLOXÍA.

3.- OBXECTIVOS, CONTRIBUCIÓN DAS MATERIAS AO LOGRODAS COMPETENCIAS BÁSICAS, CONTIDOS E CRITERIOS DEAVALIACIÓN ESPECIFICADOS POR NIVEIS.

4.- MATERIAIS CURRICULARES E RECURSOS.

5.- TEMPORALIZACION E ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS EEXTRAESCOLARES.

6.- PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN.CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN.

7.- MÍNIMOS ESIXIBLES PARA A OBTENCIÓN DUNHAAVALIACIÓN POSITIVA.

8.- MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE.

9. PROGRAMA DE REFORZO PARA A RECUPERACIÓN DASMATERIAS PENDENTES DE CURSOS ANTERIORES.

2

1.- CONSIDERACIÓNS XERAIS

No presente ano académico o Seminario de Bioloxía e Xeoloxía está integrado polosseguintes membros:

Manuel Pedro Brañas Pérez ; encargado da docencia en tres niveis do BacharelatoInternacional máis dun 4º de ESO, desempeñando as funcións de Xefe deDepartamento.

Emérita Carreira Conde ; encargada da docencia nos cursos que se indican.

Alejo Reigosa Roger ; encargado do Ámbito Científico Técnico do PDC de 3º ESO ea docencia nos cursos que se indican.

Ana Mª Arias Martínez ; encargada da docencia nos cursos que se indican.

Mª José Parada Santoro ; encargada da docencia nos cursos que se indican, sendoademais titora do curso 1º Bach. A.

A máis colabora no departamento una profesora do Dpto. de Matemáticas: Ana MªPérez Calvo que imparte dous cursos de 2º ESO, o A e o B.

A B C Agrupam. DPrimeiro Emérita Emérita Emérita A+BEméritaSegundo Ana Mª Ana Mª EméritaTerceiro Mª José Mª José Mª José PDC AlejoCuarto Manuel Alejo Mª José1º Bach. Ana Ana2º Bach. Bio Ana Ana2º B. CTMA Alejo AlejoC. M. C. Mª José Mª José Mª José Mª José Mª José

A Bioloxía do BI que se imparte no centro para o programa de diploma ten un nivel de1º curso: nivel superior (4 horas lectivas) e outros dous para segundo curso: nivel medio(2 horas) e nivel superior (4 horas). Están ubicados nos grupos 1º E e 2º E,respectivamente.

3

2.- METODOLOXÍA

Aínda que este aspecto está especificado nos contidos de cada nivel,podemos dicir que, en xeral, o traballo desenvolverase en base ás seguintesactividades:∗ Exposición xeral de contidos por parte do profesorado, resaltando osfundamentais con esquemas e sínteses.∗ Resolución de problemas e cuestións relacionados con cada tema, consultandoas fontes de información precisas.∗ Experiencias na aula e laboratorio utilizando diferentes materiais e modelos.∗ Saídas ó campo ou praia para o estudio de diversos ecosistemas manexandono seu caso guías e chaves dicotómicas para a identificación de rochas, minerais eseres vivos.∗ Visitas a museos, espacios naturais e outras instalacións de interese.∗ Uso de medios audiovisuais (Internet, Videos, DVD, diapositivas etransparencias) como introducción ou reforzo para os contidos do tema. ∗ Realización de traballos monogáficos individuais ou en grupo en col de temasdo seu interese e informes prácticos para entregar por escrito ou expoñer oralmentena clase.

3.- OBXECTIVOS, CONTIDOS, E CRITERIOS DE AVALIACIÓNESPECIFICADOS POR NIVEIS.

Programación de Ciencias Naturais de 1º curso de E. S.O.

UNIDADE 1: A Terra, un planeta habitado

OBXECTIVOS Recoñecer as características comúns dos seres vivos. Aprender os criterios de clasificación, así como cales son os principais taxóns ou niveis de clasificacióndos seres vivos.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Identificar as características que diferencian os seres vivos dos non vivos2. Sinalar os requirimentos básicos dos seres vivos para poder vivir.3. Clasificar empregando criterios válidos e coñecer a clasificación xerárquica dos seres vivos.4. Coñecer o concepto de especie e a nomenclatura que se emprega para designalas.

COMPETENCIAS BÁSICAS- O desenvolvemento da actividade inicial en grupo e a súa posterior exposición oral fomenta ashabilidades sociais para comunicar conclusións e formular argumentos e razoamentos (C1 e C3).- A análise de datos e gráficas desenvolve a capacidade de entender e empregar representacións para acomprensión de coñecementos do mundo natural (C2 e C3).- O recoñecemento da influencia dos factores externos sobre os seres vivos expón o respecto ao medioambiente (C3 e C5). - A clasificación e identificación de seres vivos estimula unha visión analítica do contorno que permiteobter o máximo de información do mesmo (C3 e C7).- Ao propor pescudas para buscar información, poténciase a habilidade de procura, recollida e procesadoda información (C1 e C4).

CONTIDOS• Características diferenciais dos seres vivos.• Compoñentes moleculares da materia viva.• Condicións que fan posible a vida na Terra.• Hábitat e factor ambiental.• Medio acuático e medio terrestre.

4

• Criterios para clasificar.• Clasificación dos seres vivos.• Especie: concepto e nomenclatura.

UNIDADE 2: Animais. Os vertebrados

OBXECTIVOS Coñecer as características que identifican aos animais. Distinguir as características morfolóxicas xerais dos vertebrados.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Describir as diferenzas máis importantes entre animais vertebrados e invertebrados.Distinguir as características morfolóxicas xerais dos vertebrados. 2. Recoñecer as características principais dos animais vertebrados.3. Dominar a clasificación dos vertebrados e sinalar exemplos de cada grupo.4. Relacionar distintas formas do corpo e das extremidades coa adaptación ao medio e coa forma dedesprazarse.

COMPETENCIAS BÁSICAS- A realización de claves dicotómicas axuda a estruturar o coñecemento de alumno, reforzando oscontidos propios da competencia científica, así como das habilidades para o estudo (C3 e C7). - A aplicación da anatomía comparada desenvolve habilidades metodolóxicas propias da competenciacientífica (C3).- As actividades de procura de información reforzan as habilidades para a procura e tratamento dainformación (C1 e C4).

CONTIDOS• Os animais. Características xerais.• Os vertebrados. Características xerais.• Os peixes. Características xerais e funcións.• Os anfibios. Características xerais e funcións.• Os réptiles. Características xerais e funcións.• As aves. Características xerais e funcións.• Os mamíferos. Características xerais e funcións.• Os seres humanos. Características diferenciais respecto dos mamíferos.• Adaptacións dos vertebrados ao seu medio.

UNIDADE 3: Os invertebrados

OBXECTIVOS Recoñecer os animais invertebrados e distinguilos dos vertebrados. Caracterizar os invertebrados segundo os seus trazos morfolóxicos e funcionais.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Describir as características máis importantes dos animais invertebrados.2. Coñecer a clasificación dos invertebrados e sinalar exemplos de cada grupo.3. Describir as características principais de cada grupo de invertebrados.4. Relacionar distintas formas do corpo e das extremidades coa adaptación a diferentes medios e coaforma de desprazarse.

COMPETENCIAS BÁSICAS- A realización de cadros de resumo sobre a organización externa dos grupos de invertebrados potencia odesenvolvemento de habilidades para o estudo (C7). - A observación da mosca da froita permite o desenvolvemento de habilidades características dacompetencia en ciencias e tecnoloxía (C3). - As actividades en grupo permiten o desenvolvemento das habilidades sociais (C5).- O desenvolvemento de claves e a clasificación de organismos reforzan habilidades para o estudo emostran habilidades propias da disciplina (C7 e C3).

CONTIDOSConceptos • Poríferos e cnidarios. Características xerais.• Anélidos. Características xerais.• Moluscos. Características xerais e clasificación.• Artrópodos. Características xerais e clasificación.• Equinodermos. Características xerais.

5

• Diversidade dos invertebrados en función dos diferentes medios que habitan.

UNIDADE 4: As plantas e os fungos

OBXECTIVOS Coñecer as características dos organismos que se inclúen no reino vexetal. Determinar as características dos organismos que se inclúen no reino fungos.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Identificar as características que diferencian as plantas dos animais.2. Coñecer os órganos principais das plantas e as funcións que realizan.3. Saber como realizan as plantas as súas funcións vitais e as estruturas implicadas en cada proceso.4. Coñecer a clasificación das plantas e as características principais de cada grupo.5. Recoñecer as características dos fungos.6. Identificar as diferentes formas de vida que presentan os fungos.

COMPETENCIAS BÁSICAS- O desenvolvemento de esquemas e cadros de analoxías favorece a organización no estudo (C7).- A procura de información, no libro ou en Internet potencia o emprego de diferentes recursos (C4). - A realización de actividades nas que se propón a interpretación de datos, desenvolven habilidades paraempregar e entender os datos, en función dos cales se poden desenvolver razoamentos e conclusións(C2 e C3).

CONTIDOS• As plantas: características xerais.• Órganos vexetativos: a raíz, o talo e as follas. Funcións.• Estrutura da flor.• A semente e os froitos.• Anxiospermas. Características xerais e exemplos.• Ximnospermas. Características xerais e exemplos.• Os fentos e as carrizas. Características xerais.• As plantas e o medio.• Os fungos. Características xerais, estruturas e formas de vida.

UNIDADE 6: Historia da vida

OBXECTIVOS Coñecer a importancia dos fósiles para a reconstrución da historia da vida.

Coñecer os acontecementos máis importantes da historia da vida.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Describir o proceso xeral de fosilización e distinguir diferentes tipos de fósiles.

2. Recoñecer o valor informativo que para a reconstrución da historia da vida teñen os fósiles.

3. Enumerar cronoloxicamente e describir os acontecementos principais da historia da vida.

4. Valorar a biodiversidade actual como o resultado de 4 000 millóns de anos de evolución e terconciencia do risco que corre ese patrimonio acumulado.

COMPETENCIAS BÁSICAS

- A destreza para entender tanto grupos de datos como representacións dos mesmos refórzase coarealización de actividades, onde se teñen que interpretar táboas de datos, gráficos ou diagramas (C2 eC3).

- Amosar a grande cantidade de información que dan os fósiles pode reforzar o interese e curiosidadepola natureza, así como pola investigación científica (C3).

- O hábito de ampliar ou contrastar a información conséguese mediante a procura de información a travésde diversos medios (C1 e C4).

- A relación entre extincións masivas e a evolución da vida na Terra amosa a importancia do impactoambiental que está a xerar a humanidade para o futuro da Terra (C3 e C5).

6

CONTIDOS

• Fósil e fosilización.

• Tipos de fósiles e información que proporcionan.

• Transformación da atmosfera primitiva polos primeiros organismos.

• A aparición de organismos pluricelulares.

• A colonización dos continentes e a era dos dinosauros.

• A era dos mamíferos.

• Concepto de evolución.

• Concepto de biodiversidade e ameazas que pesan sobre ela.

UNIDADE 7: A Terra no universo

OBXECTIVOS Coñecer as características dos modelos xeocéntrico e heliocéntrico. Saber as características fundamentais dos compoñentes do sistema solar. Entender as ideas actuais sobre a posición da Terra no universo.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Describir as principais diferenzas entre o sistema xeocéntrico e o heliocéntrico.2. Identificar as propiedades fundamentais do Sol e os planetas, así como as súas características orbitais.3. Enumerar outros corpos do sistema solar.4. Comprender o modelo actual sobre a posición da Terra no universo e as características fundamentaisda Vía Láctea.

COMPETENCIAS BÁSICAS- O emprego de modelos explicativos que interpretan sucesos astronómicos contribúe aodesenvolvemento de habilidades propias das ciencias (C3).- A comprensión dos contidos de astronomía e a súa relación coas diferentes culturas permite odesenvolvemento dun pensamento crítico fronte a formulacións non científicas como a astroloxía e assupersticións (C3, C5 e C8).- O emprego de táboas comparativas de datos sobre os planetas axuda a organizar a aprendizaxe (C3 eC7). - A comparación entre as escalas espazo-temporais en astronomía fronte ás propias das persoas ou dahumanidade amosa a amplitude real que abrangue a humanidade fronte a formulacións non científicas(C3 e C8).- Os cambios ao longo da historia nos modelos explicativos do universo amosan unha evolución daciencia e con ela da sociedade (C3 e C5).

CONTIDOS• A bóveda celeste.• O sistema xeocéntrico.• O sistema heliocéntrico.• O sistema solar:

- O Sol.- Os planetas terrestres.- Os planetas xigantes.- Movementos planetarios.- Satélites: a Lúa.- Asteroides e cometas.

• Galaxias: a Vía Láctea.

UNIDADE 8: Un planeta moi singular: a Terra

OBXECTIVOS Coñecer a forma da Terra, os movementos de rotación e translación terrestres e as súas consecuencias. Establecer as consecuencias das posicións relativas do Sol, a Terra e a Lúa. Identificar a estrutura da Terra e as características principais das distintas capas terrestres.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Recoñecer a forma da Terra e as probas que a determinaron.2. Distinguir as características dos movementos de rotación e translación terrestres e interpretar as súasconsecuencias fundamentais.3. Relacionar as posicións relativas do Sol, a Terra e a Lúa coas fases lunares e as eclipses.

7

4. Identificar as distintas capas da Terra e coñecer as súas características principais.

COMPETENCIAS BÁSICAS- O desenvolvemento dun mapa conceptual amosa o método de estudo empregado para elaborar osresumos do libro (C7).- A verificación empírica da forma terrestre mediante experimentos e observación revela o procedernormal dentro das competencias científicas segundo o método científico (C3). - O coñecemento de calendarios de diferentes culturas, baseados todos en sucesos astronómicos, reforzaa comprensión da dimensión intercultural na sociedade actual (C5).- O emprego de modelos tanto do interior terrestre como dos movementos da Terra respecto doutrosastros serve como ferramenta tanto no desenvolvemento científico como na aprendizaxe de ciencias (C3e C7).

CONTIDOS• A forma da Terra.• A rotación e translación terrestres.• As consecuencias dos movementos terrestres: O día e a noite. As estacións do ano.• Fases da Lúa.• As eclipses.• As capas da Terra: atmosfera, hidrosfera e a xeosfera. Estrutura da xeosfera.• O calendario.

UNIDADE 9: Minerais: moitos e moi útiles

OBXECTIVOS Diferenciar os minerais das rochas e coñecer as propiedades características dos primeiros. Identificar diferentes minerais polas súas características. Coñecer os procedementos de extracción de minerais e dos seus metais constituíntes.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Coñecer e diferenciar os conceptos de mineral e rocha.2. Aprehender as principais propiedades características dos minerais.3. Identificar diferentes minerais constituíntes das rochas en función das súas propiedades.4. Identificar menas metálicas en función das súas propiedades.5. Coñecer os procedementos de extracción de minerais e dos metais que conteñen.

COMPETENCIAS BÁSICAS- O desenvolvemento da actividade inicial fomenta as habilidades sociais para traballar en grupo, básicasna sociedade actual (C5).- A actividade experimental de medida da densidade traballa a adquisición de habilidades no emprego deferramentas e datos para a obtención dun resultado (C3 e C7). - A relación entre o coñecemento dos minerais e o seu uso na sociedade amosa a importancia dosavances científico-tecnolóxicos no desenvolvemento da humanidade (C3 e C5).- A lectura sobre os efectos do amianto nas persoas pon de manifesto os riscos que implica odesenvolvemento tecnolóxico, así como as necesidades de que a sociedade o controle (C3 e C5).

CONTIDOS• Concepto de mineral.• Concepto de rocha.• Propiedades características dos minerais.• Minerais que constitúen as rochas.• Minerais metálicos.• Prospección e extracción de minerais. Minas.• Extracción dos metais que conteñen os minerais.

UNIDADE 10: Diversidade e utilidade das rochas

OBXECTIVOS Coñecer as principais características que permiten diferenciar as rochas. Identificar polas súas características as rochas máis importantes. Aprender o emprego que se fai das rochas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Coñecer as características texturais das rochas.2. Recoñecer pola súa textura os principais tipos de rochas.3. Determinar os principais usos das rochas.

8

4. Saber que minerais ou rochas se empregan na elaboración de obxectos de uso cotián.

COMPETENCIAS BÁSICAS- A diferenciación, clasificación e recoñecemento de rochas ofrece unha metodoloxía propia dacompetencia científica, que implica unha visión analítica e razoada da realidade (C3 e C7).- Empregar mostras reais de rochas no desenvolvemento dos contidos alimenta a curiosidade e o interesepola ciencia en concreto e polo estudo en xeral (C3 e C7).- A análise do texto científico pon de manifesto as características básicas da literatura científica,desenvolvendo ademais a lectura comprensiva (C1). - A lectura e a análise do texto “Reducir, reutilizar e reciclar” de Onte e hoxe da ciencia fomenta a actitudecrítica e participativa do alumno na sociedade (C5 e C8).- O estudo do consumo desigual de rochas no mundo, así como dos seus efectos ambientais, favorece aanálise crítica dos modelos actuais de desenvolvemento e as súas consecuencias, tanto no ámbitopersoal como no social (C5 e C8).- A procura de información en Internet, libros ou prensa potencia a habilidade para a selección deinformación e as súas fontes, e a adquisición dunha actitude crítica e reflexiva sobre ambas (C1 e C4).

CONTIDOS• Conceptos de textura e composición das rochas.• Rochas cristalinas.• Rochas volcánicas.• Rochas sedimentarias.• Rochas con foliación.• Usos das rochas.• Diversos usos para diversas rochas.• Materiais utilizados na construción dunha casa.

UNIDADE 11: A auga na Terra: a hidrosfera

OBXECTIVOS Coñecer a singularidade da Terra en canto á presenza de auga, a súa orixe e distribución. Coñecer as características das augas oceánicas e continentais e a dinámica da auga na natureza. Coñecer as principais propiedades da auga, os seus usos, os problemas derivados destes e ostratamentos que se realizan sobre ela.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Coñecer as causas da presenza de auga líquida abundante na Terra, a orixe da auga e a súadistribución.2. Coñecer as principais características das augas oceánicas e continentais.3. Comprender os principais procesos que interveñen no ciclo da auga.4. Coñecer as principais propiedades da auga e os seus usos fundamentais5. Entender os procesos de contaminación da auga así como os procedementos de depuración epotabilización.

COMPETENCIAS BÁSICAS- O emprego de datos, a construción de gráficas e a interpretación de esquemas gráficos potencianhabilidades para a análise e interpretación de datos e argumentos científicos (C2 e C3).- A utilización e realización de mapas conceptuais favorece a adquisición de estratexias para aaprendizaxe (C3 e C7).- A procura de información, ben no dicionario científico ben en Internet desenvolve as habilidades para abusca, obtención e procesamiento da información (C4). - A realización de experimentos sobre o ciclo da auga, ademais de reforzar a aprendizaxe dos contidos(C7), amosa unha metodoloxía de traballo propia das ciencias experimentais (C3).- O desenvolvemento de contidos en relación ao uso e contaminación da auga relaciona os avancescientífico-tecnolóxicos co desenvolvemento da sociedade actual e os seus efectos no contorno (C3 e C5).

CONTIDOS• A auga na Terra. Orixe e distribución.• A auga dos océanos.• A auga nos continentes.• O ciclo da auga.• As propiedades da auga.• Os usos da auga. Potabilización.• Contaminación da auga.• Depuración de augas residuais.

9

UNIDADE 12: A atmosfera terrestre

OBXECTIVOS Coñecer a composición e estrutura da atmosfera, así como a súa orixe e evolución. Coñecer a importancia do aire para os seres vivos, os principais fenómenos meteorolóxicos e os métodospara predicilos. Coñecer os principais efectos da contaminación atmosférica e os procedementos para evitalos.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Coñecer a composición e estrutura da atmosfera.2. Entender a orixe e evolución da atmosfera e valorar a súa importancia para a vida.3. Enumerar os principais fenómenos meteorolóxicos que determinan o tempo e o clima e os métodospara a súa predición.4. Comprender os fenómenos de contaminación atmosférica e a necesidade de evitala.

COMPETENCIAS BÁSICAS- O desenvolvemento de actividades en grupo, nas que se dá pé ao debate e á posta en común,incrementa as habilidades sociais dos alumnos, así como a capacidade de expresarse en público (C1 eC5).- O coñecemento e manexo de instrumentos de meteoroloxía, así como a análise e interpretación demapas meteorolóxicos, posibilita a comprensión de sucesos cotiáns e a predición de fenómenos naturais,aumentando o respecto e o interese pola ciencia como instrumento da sociedade (C3).- O estudo do quecemento global ou a contaminación ambiental e as súas implicacións ambientais expóna responsabilidade polas actuacións privadas de cada cidadán e a acción conxunta da sociedade (C5 eC8).- A capacidade de buscar e seleccionar información poténciase coa realización de actividades onde sedemanda ampliar información sobre certos contidos do tema (C1, C3 e C4).

CONTIDOS• Concepto de atmosfera.• A composición da atmosfera e as súas variacións.• A estrutura da atmosfera.• A orixe e evolución da atmosfera.• A atmosfera e os seres vivos.• A dinámica atmosférica. O vento, a presión atmosférica, as nubes e as precipitacións.• O tempo atmosférico e clima. Predición meteorolóxica.• A contaminación do aire e os seus efectos. Medidas para evitala.

UNIDADE 13: A materia e as súas propiedades

OBXECTIVOS Describir as propiedades da materia coas magnitudes e unidades que a caracterizan. Saber que a materia está formada por átomos e explicar as distintas formas de organización destes nassubstancias, tanto para formar moléculas como cristais.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Saber que é materia e determinar algunha das súas características.2. Coñecer as diferentes magnitudes e unidades que caracterizan a materia.3. Distinguir os conceptos de átomo e molécula como partes constitutivas da matéria4. Coñecer algúns datos sobre os elementos químicos máis importantes.

COMPETENCIAS BÁSICAS- O estudo das diferentes unidades de medida serve para amosar a necesidade de unificar criterios, apartir de convenios internacionais (C3 e C5).- O desenvolvemento de actividades prácticas relacionadas coas propiedades da materia permite verificarrazoadamente os coñecementos adquiridos, e con iso estimular unha disposición a razoar e avaliar sobrea base de razoamentos de carácter científico (C2 e C3). - O desenvolvemento dos contidos de química amósalles unha nova linguaxe científica, a formulaciónquímica, básico para entender e expresar moitos contidos en ciencia (C1 e C3).- A procura de información en Internet potencia as habilidades no emprego das ferramentas informáticas,ademais do seu uso responsable (C4).

CONTIDOS• A materia.• Propiedades xerais da materia: masa e volume.

10

• Magnitudes fundamentais e derivadas. SI.• Unidades de lonxitude. Medida.• Unidades de superficie e volume. Medidas.• Unidades de masa. Medida.• Concepto de densidade. Medida.• A temperatura. Medida.• Átomos e elementos químicos.• Propiedades dos elementos:• Elementos do universo.• Elementos da codia terrestre.• Elementos nos seres vivos.• Moléculas e cristais. Fórmulas.

UNIDADE 14: A materia e os seus estados

OBXECTIVOS Distinguir os tres estados da materia, as características de cada un deles, así como as formas en quepoden cambiar de estado. Coñecer as distintas clases de substancias e as técnicas de separación dos compoñentes dunha mestura.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Indicar as características de cada un dos tres estados de agregación da materia, así como os cambiosde estado, e explicalos tendo en conta a teoría cinética.2. Sinalar as distintas formas de clasificar a materia en función da súa uniformidade e composición.3. Coñecer diferentes técnicas de separación de mesturas para obter substancias puras, así como a súautilidade práctica en diversas aplicacións.

COMPETENCIAS BÁSICAS- Ao amosar experimentalmente as diferentes características e comportamentos de sólidos, líquidos egases, así como a súa utilidade práctica, búscase lograr unha maior curiosidade e interese dos alumnos(C3 e C7).- A clasificación dos diferentes tipos de materia expón unha visión analítica da realidade, por medio da callógrase obter a máxima información do contorno (C3). - Ao traballar cos diferentes métodos de separación, desenvólvense habilidades no emprego tanto deferramentas como de coñecementos para lograr algún fin práctico (C3 e C7).- O obter información a partir doutras fontes afai ao alumno a empregar máis fontes de información, epermite crear interese en ampliar os seus coñecementos (C1 e C4).

CONTIDOS• Diferentes estados da materia.• Sólidos. Características.• Líquidos. Características.• Gases. Características.• Transformacións da materia. Cambios de estado.• Interpretación cinética dos estados da materia.• Materia homoxénea e heteroxénea.• Mesturas e sustancias puras.• Métodos de separación de mesturas.• Disolucións. Concentracións.• Substancias puras: compostas e simples.

PROGRAMACIÓN DE AGRUPAMENTO DE CIENCIAS NATURAIS DE 1º CURSO DE

E.S.O.

Obxectivos

1. Producir mensaxes científicas sobre a materia e a Terra no Universo, as materiais terrestres(hidrosfera, atmosfera e xeosfera) e os seres vivos e a súa diversidade utilizando o vocabulario e osconceptos precisos. (Obx. 1, 3)

2. Mellorar a comprensión a Terra no Universo, as materiais terrestres (hidrosfera, atmosfera exeosfera) e os seres vivos e a súa diversidade mediante a aplicación das leis e conceptos propiosdas Ciencias da Natureza. (Obx. 3, 5)

11

3. Participar activamente na planificación de actividades sobre cuestións científicas e tecnolóxicas,fundamentalas e discutilas de forma crítica valorando a importancia do traballo en equipo para aresolución de problemas con maior eficacia. (Obx. 4 e 5)

4. Analizar a relación existente entre ciencia, técnica e sociedade describindo de forma crítica asimplicacións das actuacións dos seres humanos sobre o medio ambiente, os seres vivos, o consumoe a saúde . (Obx. 6, 8)

5. Participar na tomar unha decisión sobre problemas locais e globais aos que nos enfrontamosutilizando os coñecementos das ciencias da natureza. (Obx. 7)

6. Aplicar os coñecementos adquiridos sobre a Terra no Universo, as materiais terrestres e os seresvivos e a súa diversidade para comprender a necesidade de racionalizar a xestión dos recursos donoso planeta e desenvolvendo actitudes relacionadas co desenvolvemento sustentable. (Obx. 1, 7,8).

7. Entender o coñecemento científico como unha interacción de diversas disciplinas que profundizan endistintos aspectos da realidade e que ao mesmo tempo se atopa en continua elaboración, exposta arevisións e modificacións. (Obx. 9)

CONTIDOS

1. A terra, un planeta habitado . ¿Ser vivo ou non vivo? A materia dos seres vivos. Un lugar para vivir. Adiversidade dos seres vivos e o medio. Dous medios: acuático e terrestre. ¿Qué é é clasificar? Aclasificación que fan os científicos. ¿Qué é unha especie?

2. Animais. Os vertebrados. ¿Qué é un animal? Características dos vertebrados. Os peixes: o dominiodo medio acuático. Os anfibios: vertebrados de doble vida. Os reptis: verdadeiros vertebrados terrestres.As aves: máquinas para voar. Os mamíferos: vertebrados con pelo. Os seres humanos somos mamíferos.Os vertebrados no seu medio.

3. Os invertebrados. Os animales máis sinxelos. Vermes anelados. Anélidos. Animais con cuncha.Moluscos. Artrópodos. Arácnidos, crustáceos e miriápodos. Artrópodos. Insectos. Equinodermos.Invertebrados en todos os ambientes.

4. As plantas e os fungos. ¿Qué é unha planta? As flores. As sementes e os froitos. Plantas consementes pero sen froitos. Plantas sen flores e sen sementes. As plantas e o medio. Os fungos non sonnin animais nin plantas.

5. As células e os organismos máis sinxelos. Un Universo oculto á nosa vista. Os seres vivos estamosformados por células. A estructura da célula. A nutrición celular. A relación e a reproducción das células.Protozoos e algas: organismos eucarióticos sinxelos. As bacterias: organismos procarioticos. Osmicroorganismos no seu medio. Os microorganismos parasitos e os virus.

6. Historia da vida. ¿Podemos coñecer a vida no pasado? Un comezo desolador. Unha explosión devida. A vida invade os continentes. O esplendor dos mamíferos. A biodiversidade ameazada.

7. A terra no universo. Ideas antigas sobre o universo. O sistema solar. As órbitas planetarias. Satélites,palnetas ananos e corpos menores.Máis aló do sistema solar.

8. Un planeta moi singular: a Terra. A forma da Terra. En continuo movemento. O día e a noite. ¿Porqué hai estacións?. As fases da lua. As eclipses. Un planeta orixinal. O calendario.

9. Minerales: moitos e moi útiles. Minerais, rochas e civilización. Una grande diversidade de minerais.Outras propiedades características. Minerais que constituen ls rochas. Menas metálicas. As minas e osseus productos.

10. Diversidade e utilidade das rochas. Diversidade de rochas, diversidade de usos. Cómo se observaunha rocha. Rochas cristalinas. Rochas dos volcans. Rochas formadas por fragmentos. Rochas formadaspor láminas. Para qué utilizamos as rochas. ¿De qué está feita a miña casa?

11. A auga na Terra. A hidrosfera. A Terra, único planeta con auga líquida. A distribución da auga naTerra.. A auga dos océanos. A auga nos continentes. Auga en continuo movimiento. A auga, unhsubstancia moi especial. A auga que usamos. A auga contamínase co uso. A depuración das augas.

12. A atmósfera terrestre. A atmósfera e o aire. Estructura da atmósfera. Orixe e evolución daatmósfera. A atmósfera, un medio para a vida. A máquina térmica. O tempo atsmosférico e o clima. Acontaminación do aire.

12

13. A materia e as súas propiedades. ¿Que é a materia? Magnitude unidade e medida. A lonxitude. Asuperficie e o volume. A masa. A densidade. A temperatura. A materia está formada por átomos.Propiedades dalgúns elementos. Átomos, moléculas e cristais.

14. A materia e os seus estados. Diversidade da materia. . Características dos sólidos. Característicasdos líquidos. Características dos gases. A materia cambia de estado. Interpretación cinética dos estadosda materia. Materia homoxénea e heteroxénea. Mesturas e substancias puras. Substancias puras:compostas e simples.

Criterios de Avaliación1. Distinguir as características dos movementos de rotación e translación terrestres e interpretar as

súas consecuencias fundamentais relacionando as posicións relativas do Sol, a Terra e a Lúacoas fases lunares e as eclipses. .(C. AV. 1)

2. Comprender o modelo actual sobre a posición da Terra no universo e as característicasfundamentais do sistema solar e a Vía Láctea. (C. AV. 2)

3. Describir algunhas propiedades da materia como a masa, volume, densidade… utilizandoexperiencias sinxelas que lle permitan investigar as súas características, empregando estratexiaspropias do traballo científico (manexo de instrumental de laboratorio). (C. AV. 3)

4. Diferenciar mesturas de substancias puras e analizar as diferentes técnicas de separación demesturas para obter substancias puras, así como a súa utilidade práctica en diversasaplicacións. (C. AV. 4)

5. Describir a composición e estrutura da atmosfera analizando aspectos relacionados coa súaorixe, evolución, importancia para a vida e a necesidade de evitar a súa contaminación. (C. AV.5)

6. Explicar as principais características, propiedades e usos da auga así como os principaisprocesos que interveñen no ciclo da auga. (C. AV. 6)

7. Analizar os procesos de contaminación da auga así como os procedementos de depuración epotabilización da mesma. (C. AV. 6)

8. Diferenciar os conceptos de mineral e rocha a partir das súas propiedades característicasidentificando os mesmos no medio e as súas principais aplicacións. (C. AV. 7)

9. Identificar as funcións vitais dos seres vivos recoñecendo os diferentes niveis de organización.(C. AV. 8)

10. Describir as características dos diferentes grupos de seres vivos que conforman os cinco reinos:monera, protoctista, fungos, animais e plantas. (C. AV. 8)

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DO PROXECTO CURRICULAR (e a súa relación coasC. básicas do anexo I do currículo oficial)

1. Utilizar os procedementos propios do método científico: formulación de hipóteses, elaboración deestratexias para obter conclusións, incluíndo, se é o caso, deseños experimentais e recompilación dosresultados para a análise de situacións e fenómenos do mundo físico, natural e da vida cotiá. (CB. 3, 7,8)

2. Expresar opinións fundamentadas con claridade e precisión sobre as implicacións do desenvolvementotecnocientífico para as persoas e o medio ambiente utilizando conceptos e procedementos sobre a Terrano Universo, as materiais terrestres (hidrosfera, atmosfera e xeosfera) e os seres vivos e a súadiversidade. (CB. 1, 3, 4, 7, 8)3. Aplicar coñecementos relacionados coa Terra no Universo, as materiais terrestres (hidrosfera,atmosfera e xeosfera) e os seres vivos e a súa diversidade para participar, fundamentadamente, nanecesaria tomar unha decisión sobre os problemas locais e globais. (CB. 3, 7, 8)4. Manexar instrumentos de observación da natureza individualmente e en grupo para comprender melloro seu funcionamento desenvolvendo actitudes responsables de coidado e respecto para o medioambiente e os seres vivos que o habitan. (CB. 1, 3, 5, 8)

13

Programación de Ciencias Naturais de 2º curso de E. S.O.

ObxectivosOBXECTIVOS DO PROXECTO CURRICULAR1. Analizar informacións de natureza científica aplicando conceptos relacionados coa enerxía,

as súas diversas formas de transferencia, a calor, a luz e o son, así como os problemasasociados á obtención e uso dos recursos enerxéticos.

2. Utilizar conceptos relacionados coa transferencia de enerxía interna na Terra, ascaracterísticas funcionais dos seres vivos e as relacións entre eles e o medio físico paraexpresar con precisión, utilizando a linguaxe escrita e oral, mensaxes de naturezacientífica.

3. Interpretar táboas, gráficas e diagramas que acheguen información relevante para aresolución de problemas sobre materia e enerxía.

4. Explicar fenómenos naturais relacionados coa materia, a enerxía e a súa transferenciavalorando a importancia dos datos para a obtención de conclusións.

5. Aplicar as leis e conceptos propios das Ciencias da Natureza para mellorar a comprensiónde fenómenos naturais relacionados coa enerxía, as súas formas de transferencia, a calor,a luz, o son, a obtención e o uso de recursos enerxéticos, a enerxía interna da Terra, ascaracterísticas funcionais dos seres vivos e os ecosistemas.

6. Planificar e realizar traballos relacionadas coas Ciencias da Natureza utilizando diferentesfontes bibliográficas e as tecnoloxías da información e das comunicacións narecompilación, selección, elaboración e síntese de informacións.

7. Integrar as características básicas do traballo científico na formulación de problemasrelacionados con fenómenos naturais, discusión do seu interese, formulación deconxecturas, deseños experimentais etc. Utilización correcta dos materiais e instrumentosbásicos dun laboratorio e respectando as normas de seguridade no mesmo.

8. Planificar e realizar individualmente e en grupo diversas actividades sobre cuestiónscientíficas e tecnolóxicas, fundamentalas e discutilas de forma crítica valorando aimportancia do traballo en grupo para a resolución de problemas con maior eficacia.

9. Aplicar os coñecementos adquiridos sobre os ecosistemas e os seres vivos de Galicia paravalorar e participar na súa conservación e mellora con criterios de sustentabilidadereflexionando sobre as interaccións ciencia, tecnoloxía e medio.

10. Mostrar unha actitude crítica cara á sobreexplotación dos recursos de Galicia e asumir uncomportamento favorable en relación ao aforro enerxético, valorando de forma positiva asachegas da ciencia na busca de solucións para o logro dun desenvolvemento sostible.

11. Comprender o coñecemento científico como unha interacción de diversas disciplinas queafondan en distintos aspectos da realidade e que ao mesmo tempo se atopa en continuaelaboración, exposta a revisións e modificacións.

12. Identificar os trazos característicos do medio natural de Galicia, desde o punto de vistaxeolóxico, zoolóxico e botánico, enumerando os principais espazos protexidos da nosacomunidade.

13. Valorar o patrimonio natural de Galicia e a necesidade da súa conserva e mellora aplicandoos coñecementos adquiridos nas Ciencias da Natureza.

14. Distinguir hábitos positivos que favorezan unha mellor saúde, tanto individual comocomunitaria, desenvolvendo, ao tempo, estratexias para facer fronte aos riscos da nosasociedade no ámbito da alimentación, do consumo de drogas e da transmisión deenfermidades.

OBXECTIVOS DA MATERIA1. Comprender e utilizar as estratexias e conceptos básicos das Ciencias da Natureza para

interpretar os fenómenos naturais, así como para analizar e valorar as repercusións dodesenvolvemento científico e das aplicacións tecnolóxicas.

14

2. Aplicar, na resolución de problemas e en sinxelas investigacións, estratexias coherentes cosprocedementos das ciencias, como a discusión do interese dos problemas propostos, aformulación de hipóteses, a elaboración de estratexias de resolución e de deseñosexperimentais, a análise de resultados, a consideración de aplicacións e repercusións doestudo realizado e a busca de coherencia global.

3. Comprender e expresar mensaxes con contido científico utilizando diferentes linguaxes-oral, escrita, gráfica, icónica, multimedia etc.- con propiedade, así como comunicar aoutros argumentacións e explicacións empregando os coñecementos científicos.

4. Buscar e seleccionar información sobre temas científicos utilizando diferentes fontes emedios e empregala, valorando o seu contido, para fundamentar e orientar os traballos sobretemas científicos e do medio, así como para contrastar as opinións persoais.

5. Desenvolver hábitos favorables á promoción da saúde persoal e comunitaria en ámbitoscomo a alimentación, a hixiene e a sexualidade, facilitando estratexias que permitan facerfronte aos riscos da sociedade actual en aspectos relacionados co consumo, coasdrogodependencias e coa transmisión de enfermidades.

6. Comprender a importancia de utilizar os coñecementos procedentes das Ciencias daNatureza para satisfacer as necesidades humanas e participar na necesaria toma de decisiónsao redor de problemas locais e globais aos que nos enfrontamos.

7. Adoptar actitudes críticas fundamentadas no coñecemento científico para analizar,individualmente ou en grupo, cuestións relacionadas coa ciencia, coa tecnoloxía e coasociedade. Coñecer e valorar os problemas aos que se enfronta hoxe a humanidade enrelación á sobreexplotación dos recursos, ás diferenzas entre países desenvolvidos e nondesenvolvidos, e á necesidade de busca e aplicación de medidas, para avanzar cara ao logrodun futuro sostible.

8. Valorar o carácter tentativo e creativo das Ciencias da Natureza así como as súascontribucións ao pensamento humano ao longo da historia, apreciando os grandes debatesque superan dogmatismos e as revolucións científicas que marcaron a evolución cultural dahumanidade e as súas condicións de vida.

9. Ser capaces de buscar e de utilizar o coñecemento científico propio, planificando de formaautónoma a acción e posta en práctica das actividades de aprendizaxe, e de utilizar unscriterios de avaliación para autocorrixirse no caso en que sexa necesario.

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS E A SÚA RELACIÓN COAS COMP ETENCIASBÁSICAS

A materia de Ciencias da Naturaleza mantén unha vinculación esencial coa competencia básicanº 3: coñecemento e interacción co mundo físico. Así, todos os nosos enunciadosincorpórana de forma implícita. Pero a súa contribución é decisiva para o desenvolvemento dasrestantes. Destacamos, a continuación, as relacións coas competencias básicas recolleitas noscurrículos oficiais.

COMPETENCIAS BÁSICASDO CURRÍCULO OFICIAL

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DO PROXECTO CURRICULAR

1. Comunicación Lingüística

2. Matemática

3. Coñecemento e interacción comundo físico

1. Aplicar estratexias propias do métodocientífico como formulación de conxecturas eobtención de conclusións, incluíndo, no seucaso, deseños experimentais e análise dosresultados para o estudo de situacións efenómenos do mundo físico e natural deGalicia relacionados co fluxo de enerxía e assúas formas de transferencia. (C.B. 3, 7, 8)

15

4. Tratamento da información ecompetencia dixital

5. Social e cidadá

6. Cultural e artística

7. Aprender a aprender

8. Autonomía e iniciativa persoal

2. Utilizar conceptos e procedementosrelacionados coa enerxía, as súas formas detransferencia, a calor, a luz, o son, a obtencióne o uso de recursos enerxéticos, a enerxíainterna da Terra, as características funcionaisdos seres vivos e os ecosistemas concoherencia, claridade e precisión. (C.B. 3, 7,8)

3. Expresar opinións fundamentadas, de formaoral e escrita, sobre as implicacións dodesenvolvemento tecnocientífico para aspersoas e o medio de Galicia, materializandoo aprendido sobre a circulación da materia e ofluxo de enerxía na natureza. (C.B. 1, 3, 4, 7,8)

4. Aplicar coñecementos específicos da materia(enerxía, as súas formas de transferencia, acalor, a luz, o son, a obtención e o uso derecursos enerxéticos, a enerxía interna daTerra, as características funcionais dos seresvivos e os ecosistemas), participando,fundamentadamente, na valoración crítica deproblemas e situacións locais e globais. (C.B.1, 3, 5, 7, 8)

5. Expoñer datos e conceptos relevantes quepermitan a resolución de problemas ecuestións relacionadas coa enerxía, as súasformas de transferencia, a calor, a luz, o son, aobtención e o uso de recursos enerxéticos, aenerxía interna da Terra, as característicasfuncionais dos seres vivos e os ecosistemas.(C.B. 3, 7, 8)

6. Interpretar claves dicotómicas, táboas,gráficas, diagramas e informacións numéricasque permitan completar informaciónsrelacionadas coa materia e a enerxía. (C.B. 2,3, 4, 7, 8)

7. Seleccionar informacións relevantes,relacionadas coas Ciencias da Natureza,utilizando diferentes fontes de consulta e astecnoloxías da información e a comunicación,para construír coñecementos mostrando unhavisión actualizada da actividade científica.(C.B. 1, 3, 4, 5, 7, 8)

8. Coidar e respectar os ecosistemas de Galicia eseres vivos que os habitan nas experienciasdesenvolvidas individualmente e en grupopara comprender mellor o seu funcionamento.(C.B. 1, 3, 5, 8)

16

Contidos do proxecto CURRICULAR

Bloque 1. Contidos comúns.

• Dedución de conclusións a partir de datos, obtidos experimentalmente ou medianteoutras fontes de información.

• Utilización de procedementos científicos como a formulación de conxecturas,elaboración de estratexias para obter conclusións incluíndo, no seu caso, deseñosexperimentais e análise dos resultados.

• Planificación e realización individualmente e en grupo de diversas actividades sobrecuestións científicas e tecnolóxicas, valorando a importancia do traballo en grupo para aresolución de problemas con maior eficacia.

• Interpretación de modelos representativos usados na área científica, como táboas,gráficas e diagramas.

• Busca de explicacións a fenómenos naturais e valoración da importancia de ter datosben tomados para obter conclusións axeitadas.

• Realización de traballos experimentais con orde, limpeza, coidado e precisión namanipulación de materiais e instrumentos de laboratorio (microscopio e lupa)respectando as normas de seguridade neste.

• Uso de diferentes fontes de información e as tecnoloxías da información e dascomunicacións para a construción de contidos relacionados coa enerxía e a materia.

• Valoración dos coñecementos achegados polas Ciencias da Natureza para dar respostaás necesidades dos seres humanos e mellorar as condicións da súa existencia.

• Recoñecemento das achegas dos científicos, en especial dalgunhas mulleres, ao longoda historia da ciencia.

• Recoñecemento da transcendencia das observacións sistemáticas para o avancecientífico.

• Aprecio das Ciencias da Natureza como vía para coñecer e valorar os ecosistemas, deGalicia e do Estado, o científico e técnico, participando na súa conservación, proteccióne mellora.

Bloque 2. Materia e enerxía

A enerxía nos sistemas materiais.

• Átomos e moléculas.• Establecemento de diferenzas entre os elementos e compostos.

• Formulación de compostos binarios.

• Análise dos conceptos de posición, traxectoria e distancia recorrido.

• Recoñecemento da necesidade de determinar un sistema de referencia para describir unmovemento.

• Concepto de rapidez media, rapidez instantánea e velocidade.

• Establecemento da relación que existe entre velocidade e aceleración.

• Descrición do movemento de corpos con respecto a distintos sistemas de referencia.

• O movemento rectilíneo e uniforme.

• O movemento rectilíneo uniformemente acelerado.

• Resolución de problemas do movemento uniforme e do uniformemente acelerado.

• Aplicación de procedementos sobre cambio de unidades.

• Representación de gráficas do movemento uniforme e do uniformemente acelerado.

17

• Interpretación de gráficas de espazo e tempo, velocidade e tempo.

• Realización de experiencias sinxelas para analizar distintos movementos.

• As forzas: cambios na forma ou no estado de movemento.

• Representación de forzas mediante vectores.

• Os efectos das forzas.

• Identificación e representación de forzas que interveñen en diferentes situacións da vidacotiá.

• Proposta de sinxelas investigacións para a comprobación de deformacións en corpos aoaplicar unha forza.

• Utilización de diferentes fontes de información para a análise de textos, gráficos etáboas relacionadas coas forzas.

• Estudo dalgúns tipos de forzas.

• A interacción da gravidade: a masa e o peso dos corpos.

• Establecemento das diferenzas entre a masa e o peso dun corpo.

• Medida das forzas: instrumentos e unidades.

• Manexo de unidades nas que se miden as forzas.

• Estudo cualitativo do principio de Arquímedes.

• Exemplificación dalgunhas aplicacións sinxelas do principio de Arquímedes.• Curiosidade para realizar experimentos relacionados coas forzas e as súas aplicacións.

• Resolución de sinxelos problemas sobre forzas expresando os resultados na unidadeaxeitada do sistema internacional.

• Recoñecemento das numerosas aplicacións da estática nos distintos ámbitostecnolóxicos e na vida cotiá.

• Valoración da argumentación como base do avance no coñecemento.

• Valoración da necesidade da orde e a limpeza nas tarefas de experimentais.

• A enerxía, unha propiedade da materia.

• A orixe da enerxía.

• Análise das distintas formas de enerxía.

• Enerxía cinética e enerxía potencial.

• O principio de conservación da enerxía.

• Traballo e enerxía mecánica.

• Interpretación de transformacións enerxéticas de procesos sinxelos cotiáns.• As unidades da enerxía.• Resolución de sinxelos problemas sobre traballo e enerxía expresando os resultados na

unidade axeitada do sistema internacional.

• Identificación e análise de situacións da vida cotiá nas que se produzan transformaciónse intercambios de enerxía.

• Realización de experiencias sinxelas dirixidas a analizar as transformacións eintercambios de enerxía.

• Valoración das máquinas de uso cotián e do seu papel no desenvolvemento económicoe social.

• Actitude aberta e imaxinativa na proposta de exemplos de situacións cotiás, sobretransformacións enerxéticas.

18

• Utilización de distintas fontes de información acerca dos problemas ambientais quesupón o consumo actual de enerxía, así como as medidas necesarias para garantir asubministración no futuro.

• Análise da equivalencia entre calor e traballo.• As fontes de enerxía.• Diferenciación entre fontes de enerxía renovables e non renovables.• Análise dos inconvenientes das enerxías non renovables.• Busca de información e valoración de medidas tanto individuais como colectivas de

eficiencia e aforro enerxético a curto, medio e longo prazo en Galicia.• O aforro e a diversificación enerxética.• Problemas asociados á obtención, transporte e utilización da enerxía.• Análise das vantaxes e inconvenientes das fontes de enerxía sobre as persoas e o medio

de Galicia e das fórmulas para o seu tratamento.• Reflexión e valoración crítica das causas e efectos dos procedementos de obtención de

enerxía na sociedade e no medio.• Recoñecemento da importancia de cumprir as medidas que contribúen ao aforro

colectivo ou individual de enerxía en Galicia.• Actitude crítica en relación co propio gasto de enerxía e disposición favorable para

evitar a dilapidación enerxética.• A calor como forma de transferencia de enerxía.• A temperatura.• Establecemento das diferenzas entre calor e temperatura.• Os termómetros como instrumentos de medida.• Utilización de diferentes escalas termométricas.• Planificación e realización de experiencias sinxelas nas que se manifesten os efectos da

calor sobre os corpos.• A dilatación e os cambios de estado.• A propagación da calor.• Diferenciación entre a condución, a radiación e a convección.• Illantes e condutores.• Recoñecemento do emprego das máquinas térmicas, da súa eficacia e do seu

rendemento.• Recoñecemento da importancia que teñen na vida cotiá aspectos relacionados coa calor,

a temperatura e a propagación da enerxía térmica.• As Ondas.

• O son e as ondas sonoras.

• Propagación do son a través da materia.

• Propiedades características do son.

• Identificación de fenómenos relacionados coa reflexión do son.

• Valoración do problema da contaminación acústica.

• A luz e a enerxía.

• Interaccións entre luz e materia.

• Clasificación dos materiais atendendo ao seu comportamento fronte á luz.

• Orixe das cores e espectro visible.

• Explicación de como se produce a propagación da luz.

• Descrición mediante o modelo de raios: a reflexión e a refracción da luz.

• Utilización de espellos e lentes no estudo da reflexión.

19

• O ollo: receptor da luz.

• Interpretación de esquemas sobre o proceso de formación de imaxes sobre a retina doollo humano.

• Anomalías na visión.

• O oído: receptor do son.

• Realización de experiencias sinxelas dirixidas a analizar a orixe da luz e do son, asícomo as súas propiedades máis importantes.

• Interpretación de debuxos sobre as partes que constitúen o oído.

• Recoñecemento da existencia de fontes de contaminación sonora, así como os efectosnegativos que sobre a saúde e o medio ten a devandita contaminación.

• Toma de conciencia do risco que leva consigo para a nosa saúde unha prolongadaexposición á luz solar, así como das medidas preventivas que se deben tomar.

• A enerxía do Sol, motor dos axentes xeolóxicos externos.

• A atmosfera. O filtro solar.

• Análise das consecuencias da esfericidade da Terra e a inclinación do eixe terrestre.

• O efecto invernadoiro. Causas.

• A circulación do aire. Causas e efectos.

• Interpretación de esquemas da estrutura da atmosfera.

• Identificación das relacións da enerxía solar cos axentes xeolóxicos externos.

• Valoración da importancia fundamental que ten a enerxía solar para a Terra.

• Toma de conciencia dos efectos da emisión de dióxido de carbono no incremento doefecto invernadoiro.

• Valoración da importancia que ten para a nosa saúde e a de toda a biosfera a destruciónda capa de ozono.

• Alteracións das rochas.

• Diferenciación da meteorización física ou mecánica e meteorización química.

• A formación do solo. Tempo que tarda en formarse un solo.

• A composición do solo.

• Os seres vivos do solo.

• Identificación dalgúns efectos dos seres vivos sobre as rochas e sobre o solo.

• Determinación de compoñentes, textura e perfil de solos.

• Identificación de factores de degradación de solos e de medidas de protección.

• Valoración da importancia do solo para os seres vivos en xeral e para a especie humanaen particular.

• Estimación da importancia da protección e conservación do solo, dado o tempo quetarda en formarse e o pouco que pode tardar en destruírse.

• O solo como ecosistema-

Bloque 3. Transformacións xeolóxicas debidas á enerxía interna da Terra.• Identificación da orixe da calor interna terrestre.

• Manifestacións da enerxía interna da Terra: volcáns, terremotos, dobras, fallas eformación de montañas

• Os sismos ou terremotos.

• Rexistro e medición de sismos.

• Análise dos tipos de ondas sísmicas.

• Interpretación de esquemas acerca do comportamento das ondas sísmicas.

20

• Valoración da importancia das ondas sísmicas no coñecemento do interior da Terra.

• Identificación da enerxía responsable do vulcanismo.

• Mecanismo de erupción.

• Os produtos volcánicos e a estrutura dun volcán.

• Os volcáns e o relevo.

• Identificación das partes principais dun volcán.

• Distribución de terremotos e tectónica de placas.

• Recoñecemento da importancia da predición e prevención dos sismos e as erupciónsvolcánicas.

• O relevo oceánico e as placas litosféricas.

• O relevo como resultado da interacción dos procesos internos e externos.

• Determinación da relación entre a distribución de epicentros sísmicos na Terra e oslímites das placas.

• Identificación das principais formas de relevo do fondo oceánico.

• Determinación dos límites das principais placas litosféricas.

• Interpretación de mapas de risco sísmico.

• Localización nun mapa das zonas onde o vulcanismo e os sismos son máis intensos efrecuentes.

• Recoñecemento do vulcanismo e os terremotos como manifestacións da enerxía internado planeta.

• Estimación da teoría da tectónica de placas como explicación da distribución de sismose volcáns na superficie terrestre.

• Valoración da importancia da recolleita e interpretación de datos para a investigacióncientífica.

• Estimación dos riscos que supoñen para as persoas os terremotos e as erupciónsvolcánicas.

• Valoración das medidas preventivas de riscos sísmicos.

• Utilización de diferentes fontes documentais de consulta na busca de novas relacionadascoas manifestacións desa enerxía interna.

• Análise das repercusións segundo o grao de desenvolvemento do país dos fenómenossísmicos e volcánicos.

• A orixe das rochas sedimentarias.

• Utilización de claves dicotómicas na identificación de rochas sedimentarias,metamórficas e magmáticas.

• Identificación de rochas sedimentarias. • Identificación da textura das rochas magmáticas

• Orixe e formación das rochas metamórficas.

• Principais rochas de Galicia.

• Localización en mapas dos principais depósitos e canteiras de rochas de Galicia.

• Valoración da importancia dos distintos tipos de rochas como recursos naturais eenerxéticos.

Bloque 4. A vida en acción: as funcións vitais.

• As funcións vitais dos seres vivos.

• Recoñecemento das semellanzas de composición entre os seres vivos.

• A célula e a teoría celular.

• Observación ao microscopio óptico de preparacións celulares.

• Desenvolvemento de hábitos de coidado no uso e limpeza do microscopio.

21

• Nutrición autótrofa e heterótrofa.

• Diferenciación das clases de nutrición heterótrofa animal.

• O sistema dixestivo nos animais.

• A respiración nos animais.

• Identificación de diferentes aparatos respiratorios de animais.

• Mecanismos de intercambio de gases en ambientes acuáticos.

• Mecanismos de captación de osíxeno en ambientes terrestres.

• O transporte de nutrientes e refugallos: sistema circulatorio.

• Identificación dalgúns sistemas circulatorios de animais.

• A excreción: sistema excretor dos animais.

• Elaboración de debuxos e esquemas sobre os diferentes aparatos dos animais.

• A transformación do alimento en nutrientes: a fotosíntese.

• O transporte no interior da planta.

• A transpiración nas plantas.

• Diferentes órganos colaboran na nutrición.

• Recoñecemento da importancia da fotosíntese para o desenvolvemento da vida na Terra.

• O comportamento animal.

• As funcións de relación.

• O estímulo e a resposta.

• Identificación de órganos sensoriais de animais.

• Valoración da importancia que teñen as funcións de relación para a supervivencia.

• Recoñecemento de diferentes aparatos locomotores en animais.

• Interpretación de esquemas, debuxos, fotografías ou diapositivas de diferentes aparatoslocomotores e órganos sensoriais.

• A comunicación entre receptores e efectores.

• O comportamento das plantas.

• Investigación das respostas de plantas aos cambios do medio.

• A reprodución asexual nos animais.

• Identificación de distintos tipos de reprodución asexual nas plantas.

• A reprodución sexual nos animais.

• Análise das vantaxes e inconvenientes da reprodución sexual en animais e plantas.

• Diversidade na reprodución sexual.

• Diferenciación da fecundación interna da externa.

• A reprodución sexual nas plantas con sementes.

• Observación e descrición de ciclos vitais en animais e vexetais.

• Recoñecemento das vantaxes da reprodución sexual ao aumentar a diversidade dentrodas poboacións.

• Valoración da importancia da diversidade ao facilitar a perpetuación das poboaciónsque a presentan.

• Rexeitamento da experimentación con animais vivos e das prácticas coleccionistas.

• Percepción da importancia dos hábitos saudables no ámbito da alimentación, consumo ena prevención de enfermidades.

22

Bloque 5. Medio: o medio natural.

• A biosfera e a exosfera.

• Os factores ambientais e as adaptacións ao medio.

• O biótopo e a biocenose.

• Análise da influencia dos factores bióticos e abióticos nos ecosistemas.

• O ecosistema: estrutura e función.

• Caracterización dos compoñentes nalgúns ecosistemas.

• Relacións alimentarias nun ecosistema: a cadea trófica.

• Identificación dos niveis tróficos dunha cadea.

• A rede trófica.

• Elaboración de cadeas e redes tróficas.

• O tránsito de materia e enerxía no ecosistema.

• As pirámides de enerxía.

• Recoñecemento de interaccións de autorregulación nos ecosistemas.

• Identificación de distintos tipos de impactos humanos nos ecosistemas.

• Os grandes biomas.

• Principais ecosistemas de España.

• Ecosistemas terrestres: o bosque mediterráneo, a matogueira.

• Ecosistemas acuáticos: Lagos e brañas.

• Ecosistemas mariños.

• Planificación de actividades de investigación dalgún ecosistema do ámbito.

• Utilización de diferentes fontes de información para a análise de textos, gráficos etáboas relacionadas cos ecosistemas.

• Ecosistemas característicos de Galicia.

• Localización dos principais espazos protexidos de Galicia.

• Busca de información sobre a flora e fauna características dos ecosistemas de Galicia.

• Toma de conciencia da necesidade de coexistir pacificamente coas demais especies quepoboan a Terra.

• Desenvolvemento de actitudes de interese e respecto cara aos ecosistemascaracterísticos de Galicia.

• Rexeitamento de comportamentos que poidan danar os seres vivos e o ambiente no quese desenvolven.

• Sensibilización ante a diversidade e riqueza de seres vivos dos nosos ecosistemas e anecesidade de coidala e respectala.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN DO CURRÍCULO OFICIAL

1. Identificar a presenza da enerxía nas transformacións e cambios que teñen lugar no nosomedio, valorando a importancia para a sociedade e as repercusións para o medio de diferentesfontes de enerxía.2. Identificar situacións prácticas de equilibrio e desequilibrio enerxético e os efectos da calorsobre os corpos.3. Explicar fenómenos cotiáns referidos á transmisión da luz e do son e reproducirexperimentalmente algúns deles.4. Identificar as accións dos axentes xeolóxicos na orixe do relevo terrestre, así como noproceso de formación das rochas magmáticas e metamórficas.

23

5. Identificar os riscos asociados aos procesos xeolóxicos internos e valorar a capacidade deprevención e de predición.6. Interpretar os aspectos relacionados coas funcións vitais dos seres vivos a partir deobservacións experimentais realizadas con organismos sinxelos, comprobando o efecto queteñen determinadas variables nos procesos de nutrición, de relación e de reprodución.7. Identificar o medio abiótico e as comunidades dun ecosistema próximo, representargraficamente as relacións tróficas establecidas entre os seus seres vivos e valorar a súadiversidade.8. Participar de forma construtiva en situacións de comunicación relacionadas coa construcióndo coñecemento científico, respectando as normas que fan posible o intercambio.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN DO PROXECTO CURRICULAR

1. Explicar os conceptos de traxectoria, posición e distancia recoñecendo a necesidade dedeterminar un sistema de referencia.

2. Relacionar o concepto de velocidade e aceleración coa expresión matemática que asdefine.

3. Utilizar as unidades axeitadas para cada magnitude no sistema internacional, resolvendoproblemas sinxelos sobre o movemento.

4. Identificar as forzas que interveñen en diferentes situacións da vida cotiá e os seusefectos.

5. Interpretar os cambios no movemento e na forma dos sistemas materiais utilizando oconcepto de forza.

6. Diferenciar os conceptos de peso e masa.7. Caracterizar a enerxía potencial e a cinética aplicando os devanditos conceptos á

resolución de sinxelos problemas. 8. Determinar as diferenzas entre calor e temperatura analizando o efecto da calor sobre

algúns sistemas materiais.9. Exemplificar algunhas das transformacións enerxéticas que teñen lugar no medio. 10. Explicar de forma fundamentada o problema da limitación de recursos enerxéticos e os

riscos ecolóxicos do uso das enerxías non renovables. 11. Aplicar conceptos relacionados coa temperatura e a súa medida, o equilibrio e

desequilibrio térmico, os efectos da calor sobre os corpos e a súa forma de propagaciónpara resolver sinxelos problemas do medio.

12. Explicar como se orixina e propaga o son así como as súas propiedades. 13. Relatar como se produce a propagación da luz describindo os fenómenos da reflexión e a

refracción da luz. 14. Explicar o funcionamento dos receptores de luz e son valorando a importancia de evitar a

contaminación acústica. 15. Identificar o vulcanismo e os terremotos como efectos da enerxía interna do planeta e a

necesidade das medidas preventivas de risco sísmico e volcánico 16. Establecer relacións entre os sismos e o vulcanismo cos límites das placas litosféricas

valorando o risco que supón para as persoas os terremotos e as erupcións volcánicas.17. Enumerar as repercusións de actuacións relacionadas coa enerxía na mellora ou

deterioración do medio e na calidade de vida.18. Explicar a orixe das rochas sedimentarias, metamórficas e magmáticas relacionándoa

coa enerxía interna do planeta. 19. Identificar rochas sedimentarias, metamórficas e magmáticas explicando as súas

características e poñendo exemplos das máis representativas de Galicia. 20. Citar as diferenzas entre nutrición autótrofa e heterótrofa propoñendo exemplos de

ambas as dúas. 21. Describir os distintos tipos de receptores de estímulos nos animais.22. Explicar os procesos de reprodución sexual e asexual en animais e plantas.

24

23. Explicar os procesos de nutrición e respiración celular, identificando o papel que xoga aenerxía.

24. Describir os compoñentes dos ecosistemas e as relacións que se establecen entre eles.25. Determinar como é o fluxo da enerxía nos ecosistemas e a circulación da materia. 26. Interpretar cadeas e redes tróficas27. Caracterizar os ecosistemas máis significativos de Galicia. 28. Localizar os espazos naturais protexidos de Galicia valorando algunhas figuras de

protección.29. Formular e realizar experiencias sinxelas guiadas no laboratorio aplicando

procedementos propios do traballo científico e respectando as normas de seguridade.30. Manifestar interese polo estudo das ciencias que permitan mellorar as condicións de

vida e contribúan ao coidado do medio. 31. Manifestar condutas que favorezan o aforro de enerxía, valorando aqueles avances

científicos que acheguen solucións á sobreexplotación de recursos.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN DO PROXECTO CURRICULAR e o seudesenvolvemento/ vinculación coas competencias espe cíficas

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DO PC CRITERIOS DE AVALIACI ÓN DO PC1. Aplicar estratexias propias do método

científico como formulación de conxecturase obtención de conclusións, incluíndo, noseu caso, deseños experimentais e análisedos resultados para o estudo de situacións efenómenos do mundo físico e natural deGalicia relacionados co fluxo de enerxía e assúas formas de transferencia. (C.B. 3, 7, 8)

2. Utilizar conceptos e procedementosrelacionados coa enerxía, as súas formas detransferencia, a calor, a luz, o son, aobtención e o uso de recursos enerxéticos, aenerxía interna da Terra, as característicasfuncionais dos seres vivos e os ecosistemascon coherencia, claridade e precisión. (C.B.3, 7, 8)

3. Expresar opinións fundamentadas, de formaoral e escrita, sobre as implicacións dodesenvolvemento tecnocientífico para aspersoas e o medio de Galicia,materializando o aprendido sobre acirculación da materia e o fluxo de enerxíana natureza. (C.B. 1, 3, 4, 7, 8)

4. Aplicar coñecementos específicos damateria (enerxía, as súas formas detransferencia, a calor, a luz, o son, aobtención e o uso de recursos enerxéticos, aenerxía interna da Terra, as característicasfuncionais dos seres vivos e os ecosistemas),participando, fundamentadamente, navaloración crítica de problemas e situaciónslocais e globais. (C.B. 1, 3, 5, 7, 8)

1. Explicar os conceptos de traxectoria, posición edistancia recoñecendo a necesidade dedeterminar un sistema de referencia. (C. E. 2, 5,6)

2. Relacionar o concepto de velocidade eaceleración coa expresión matemática que asdefine. (C. E. 2, 5, 6)

3. Utilizar as unidades axeitadas para cadamagnitude no sistema internacional, resolvendoproblemas sinxelos sobre o movemento. (C. E. 1,2, 5, 6)

4. Identificar as forzas que interveñen en diferentessituacións da vida cotiá e os seus efectos. (C. E.1, 2, 5, 6)

5. Interpretar os cambios no movemento e na formados sistemas materiais utilizando o concepto deforza. (C. E. 2, 4, 6)

6. Diferenciar os conceptos de peso e masa. (C. E.1, 2, 3)

7. Caracterizar a enerxía potencial e a cinéticaaplicando os devanditos conceptos á resoluciónde sinxelos problemas. (C. E. 1, 2, 5, 6)

8. Determinar as diferenzas entre calor etemperatura analizando o efecto da calor sobrealgúns sistemas materiais. (C. E. 1, 2, 3)

9. Exemplificar algunhas das transformaciónsenerxéticas que teñen lugar no medio. (C. E. 1, 2,5, 6)

10. Explicar de forma fundamentada o problema dalimitación de recursos enerxéticos e os riscosecolóxicos do uso das enerxías non renovables.(C. E. 1, 2, 5, 6, 8)

11. Aplicar conceptos relacionados coa temperaturae a súa medida, o equilibrio e desequilibrio

25

5. Expoñer datos e conceptos relevantes quepermitan a resolución de problemas ecuestións relacionadas coa enerxía, as súasformas de transferencia, a calor, a luz, o son,a obtención e o uso de recursos enerxéticos,a enerxía interna da Terra, as característicasfuncionais dos seres vivos e os ecosistemas.(C.B. 3, 7, 8)

6. Interpretar claves dicotómicas, táboas,gráficas, diagramas e informaciónsnuméricas que permitan completarinformacións relacionadas coa materia e aenerxía. (C.B. 2, 3, 4, 7, 8)

7. Seleccionar informacións relevantes,relacionadas coas Ciencias da Natureza,utilizando diferentes fontes de consulta e astecnoloxías da información e acomunicación, para construír coñecementosmostrando unha visión actualizada daactividade científica. (C.B. 1, 3, 4, 5, 7, 8)

8. Coidar e respectar os ecosistemas de Galiciae seres vivos que os habitan nasexperiencias desenvolvidas individualmentee en grupo para comprender mellor o seufuncionamento. (C.B. 1, 3, 5, 8)

térmico, os efectos da calor sobre os corpos e asúa forma de propagación para resolver sinxelosproblemas do medio. (C. E. 1, 2, 5)

12. Explicar como se orixina e propaga o son asícomo as súas propiedades. (C. E. 1, 2, 5)

13. Relatar como se produce a propagación da luzdescribindo os fenómenos da reflexión e arefracción da luz. (C. E. 1, 2, 5)

14. Explicar o funcionamento dos receptores de luz eson valorando a importancia de evitar acontaminación acústica. (C. E. 1, 2, 5)

15. Identificar o vulcanismo e os terremotos comoefectos da enerxía interna do planeta e anecesidade das medidas preventivas de riscosísmico e volcánico (C. E. 1, 3, 5)

16. Establecer relacións entre os sismos e ovulcanismo cos límites das placas litosféricasvalorando o risco que supón para as persoas osterremotos e as erupcións volcánicas. (C. E. 1,3, 5)

17. Enumerar as repercusións de actuaciónsrelacionadas coa enerxía na mellora oudeterioración do medio e na calidade de vida.(C. E. 1, 2, 5, 7, 8)

18. Explicar a orixe das rochas sedimentarias,metamórficas e magmáticas relacionándoa coaenerxía interna do planeta. (C. E. 1, 2, 5, 7, 8)

19. Identificar rochas sedimentarias, metamórficase magmáticas explicando as súas característicase poñendo exemplos das máis representativasde Galicia. (C. E. 1, 2, 5, 7, 8)

20. Citar as diferenzas entre nutrición autótrofa eheterótrofa propoñendo exemplos de ambas asdúas. (C. E. 1, 2, 5, 7, 8)

21. Describir os distintos tipos de receptores deestímulos nos animais. (C. E. 1, 2, 3, 4, 7, 8)

22. Explicar os procesos de reprodución sexual easexual en animais e plantas. (C. E. 1, 2, 3, 4, 7,8)

23. Explicar os procesos de nutrición e respiracióncelular, identificando o papel que xoga aenerxía. (C. E. 1, 2, 3, 4, 7, 8)

24. Describir os compoñentes dos ecosistemas e asrelacións que se establecen entre eles. (C. E. 1,2, 3, 4, 7, 8)

25. Determinar como é o fluxo da enerxía nosecosistemas e a circulación da materia. (C. E. 1,2, 3, 4, 7, 8)

26. Interpretar cadeas e redes tróficas. (C. E. 2, 3,4, 6, 7, 8)

27. Caracterizar os ecosistemas máis significativosde Galicia. (C. E. 2, 4, 5, 6, 7, 8)

28. Localizar os espazos naturais protexidos deGalicia valorando algunhas figuras deprotección. (C. E. 2, 4, 5, 6, 7, 8)

26

29. Formular e realizar experiencias sinxelasguiadas no laboratorio aplicandoprocedementos propios do traballo científico erespectando as normas de seguridade. (C. E. 2,4, 5, 6, 7, 8).

30. Manifestar interese polo estudo das cienciasque permitan mellorar as condicións de vida econtribúan ao coidado do medio. (C.E 4,5 7,8)

31. Manifestar condutas que favorezan o aforro deenerxía, valorando aqueles avances científicosque acheguen solucións á sobreexplotación derecursos. (C.E. 2,4,5,7,8)

Programación 3º ESO. Bioloxía e Xeoloxí a

UNIDADE 1: O ser humano como animal pluricelular

OBXECTIVOSCoñecer a estrutura e o funcionamento celular.Coñecer os niveis de organización superiores ao celular no ser humano: tecidos, órganos e aparatos ousistemas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Identificar os distintos tipos de células.2. Recoñecer os orgánulos da célula e as funcións que estes desempeñan.3. Explicar como se realiza o intercambio de materia e enerxía nas células.4. Enumerar os distintos tipos de tecidos do ser humano e saber a función que realizan.5. Coñecer o concepto de órgano e aparato ou sistema e poñer exemplos de cada un.

COMPETENCIAS BÁSICAS- Coñecer as diferentes formas de organización celular dos seres vivos e describir as características quediferencian os tipos celulares é unha maneira de comprender a realidade a través da linguaxe escrita.(C1)- Valorar o que significan os transplantes na nosa sociedade, para tratar enfermidades que doutra formaserían incurables, supón asumir xuízos e futuras decisións de forma activa como cidadáns. (C5)

CONTIDOS

• Os organismos unicelulares e pluricelulares.

• Elementos comúns celulares: membrana, citoplasma e material xenético.

• Os orgánulos da célula humana: estrutura e función.

• O núcleo celular.

• A célula eucariotas e procariotas.

• A célula animal e vexetal.

• Os intercambios de materia e enerxía a través da membrana. O metabolismo celular.

• A organización do corpo humano: tecidos, órganos e aparatos ou sistemas.

• O transplante e doazón de órganos e células.

UNIDADE 2: Dieta e alimentos

OBXECTIVOSCoñecer como se realiza no sistema dixestivo a transformación dos alimentos en nutrientes, sabendo calé a función de cada nutriente e cales son as pautas que se deben seguir para ter unha alimentaciónequilibrada.

27

Coñecer a roda dos alimentos, as técnicas de conservación de alimentos e en que consisten os alimentostransxénicos.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Enumerar os distintos nutrientes que posúen os alimentos, coñecer as súas funcións e describiralgunhas das súas características.2. Describir os órganos do sistema dixestivo e relacionalos coa súa función.3. Coñecer os requisitos para manter uns bos hábitos alimentarios.4. Coñecer as bases dunha dieta equilibrada.5. Describir os métodos de conservación dos alimentos.6. Coñecer a información que nos ofrecen as etiquetas dos alimentos.7. Explicar en que consisten os alimentos transxénicos.

COMPETENCIAS BÁSICAS- Coñecer os compoñentes dos alimentos, que cobren as nosas necesidades nutritivas, así como apresenza e forma de conservación dos produtos que consumimos, serve para desenvolverse conautonomía no ámbito da nosa propia saúde. (C3)- Valorar a calidade da dieta mediterránea significa aprender un trazo cultural propio ligado á nosaalimentación. (C5)- Considerar hábitos adecuados na alimentación, así como poder introducir na mesma novos produtos,como os alimentos transxénicos, supón adquirir capacidades para actuar e elixir cun criterio adecuado.(C3, C8)

CONTIDOS• Os compoñentes dos alimentos. Substancias inorgánicas e orgánicas.• O sistema dixestivo: o tubo dixestivo e as glándulas asociadas.• A dixestión mecánica e química.• A absorción e a formación de feces.• A función dos nutrientes dos alimentos.• A roda dos alimentos e a dieta mediterránea. Alimentación e saúde.• Métodos de conservación e aditivos alimentarios. Etiquetado dos alimentos.• Os alimentos transxénicos

UNIDADE 3: OS NUTRIENTESOBXECTIVOSSaber elaborar unha dieta equilibrada baseándose en criterios obxectivos e coñecer os problemas quecausan as desordes alimentarias.Coñecer a anatomía e funcionamento dos sistemas respiratorio e urinario así como os trastornos máisfrecuentes relacionados con estes sistemas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Describir como se utilizan os nutrientes na célula e coñecer as enfermidades causadas por unha malaalimentación.2. Elaborar unha dieta equilibrada que estea de acordo cos criterios estudados na unidade.3. Coñecer e describir a anatomía e funcionamento do sistema respiratorio.4. Coñecer e describir a anatomía e funcionamento do sistema urinario.5. Identificar as principais enfermidades e alteracións que se poden producir nos sistemas respiratorio eurinario e coñecer as súas causas.

COMPETENCIAS BÁSICAS- Coñecer as nosas necesidades enerxéticas, o seu adecuado reparto na dieta, e as consecuencias tantoda sobrealimentación, coma dunha alimentación deficiente, supón incorporar coñecementos esenciais noámbito da saúde, para valorar e evitar riscos innecesarios. (C3, C8)- Saber o papel do sistema respiratorio, responsable da captación do osíxeno que chega ás nosascélulas, e coñecer diferentes patoloxías que poden evitarse con hábitos adecuados, serve para valorar aimportancia da saúde. (C3, C8)- Comprender a importancia do sistema de depuración dos residuos presentes no sangue serve paratomar conciencia de que bebendo auga abundantemente se restablecen as perdas deste compoñenteesencial. (C3, C8)- Manexar a información contida en táboas e gráficos e utilizala como base de cálculos numéricos sobreos que interpretar estados fisiolóxicos, etc., significa adquirir unha capacidade para situacións análogasda vida. (C2) CONTIDOS• Os nutrientes como fonte de enerxía e materia.• A dieta equilibrada.• Os trastornos relacionados coa alimentación.

28

• A anatomía e fisioloxía do sistema respiratorio.• As enfermidades relacionadas co sistema respiratorio. O tabaquismo.• A anatomía e fisioloxía do sistema urinario.• As enfermidades relacionadas co sistema urinario.

UNIDADE 4: O SISTEMA CIRCULATORIOOBXECTIVOSCoñecer os principais trazos da anatomía e fisioloxía dos distintos elementos do sistema circulatorio.Coñecer algunhas enfermidades do sistema circulatorio e saber prevelas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Diferenciar os compoñentes do sangue.2. Distinguir as principais partes do corazón e os distintos tipos de vasos sanguíneos.3. Describir as diferentes fases do ciclo cardíaco.4. Saber indicar o sentido de fluxo do sangue nun percorrido completo.5. Enumerar as enfermidades máis comúns ligadas ao sistema circulatorio.6. Identificar os factores de risco relacionados coas principais enfermidades cardiovasculares.

COMPETENCIAS BÁSICAS- Utilizar operacións numéricas básicas sobre datos de compoñentes do sangue, relacionar parámetrosfisiolóxicos e interpretar a información contida en táboas favorecen o razoamento matemático. (C2)- Coñecer os factores de risco na aparición de enfermidades cardiovasculares pode servir para adquirirconciencia do perigo de determinados hábitos e ter así un comportamento adecuado. (C8)- Saber do valor das doazóns de sangue, como un acto insubstituíble para salvar vidas, permite exercer ovalor da solidariedade como cidadáns comprometidos dentro da nosa sociedade. (C5)

CONTIDOS• Os compoñentes do sangue.• As funcións do sangue.• As enfermidades do sangue.• Os vasos sanguíneos.• O corazón e a súa anatomía. O ciclo cardíaco.• A circulación cardíaca, pulmonar e periférica.• As enfermidades cardiovasculares.• O proceso da nutrición e os diferentes sistemas que interveñen nela.

UNIDADE 5: Os sistemas de coordinaciónOBXECTIVOSCoñecer a organización anatómica e a fisioloxía do sistema nervioso.Saber os efectos dos procesos dexenerativos, os factores ambientais e as drogas sobre a saúde mental.Coñecer a estrutura e funcionamento do sistema hormonal.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Localizar convenientemente os elementos anatómicos do sistema nervioso central e do sistemanervioso periférico.2. Describir a estrutura da neurona e o impulso nervioso.3. Identificar os trastornos orgánicos e psíquicos que se dan no sistema nervioso, así como os factoresdesencadeantes.4. Coñecer as principais glándulas, as hormonas que segregan e as actividades que estimulan noorganismo.5. Comprender o mecanismo de acción das hormonas, así como o equilibrio hormonal.

COMPETENCIAS BÁSICAS- Saber os efectos que exercen a publicidade e a presión de grupo sobre a conduta permite tercapacidade para elixir con criterio propio. (C5, C8)- Coñecer as alteracións do sistema nervioso, e as súas consecuencias, fai posible comprenderrealidades próximas e actuar en consecuencia en determinadas situacións. (C5)- Valorar os efectos irreversibles das drogas sobre o organismo debe servir para adquirir un controlemocional co que demorar satisfaccións inmediatas, polos graves riscos que poden derivarse. (C8)

CONTIDOS• A coordinación nerviosa.• A organización do sistema nervioso: o sistema nervioso central e o sistema nervioso periférico.• A neurona. A sinapse.• Trastornos do sistema nervioso. O mal de Alzheimer.• A saúde mental.

29

• A coordinación hormonal.• O sistema endócrino. As glándulas.• As hormonas e o equilibrio hormonal.• Os efectos das drogas sobre a saúde.

UNIDADE 6: Estímulo e resposta. Receptores e efecto resOBXECTIVOSCoñecer a anatomía e funcionamento dos órganos dos sentidos e os mecanismos voluntarios einvoluntarios implicados na resposta aos estímulos sensoriais.Coñecer a anatomía do sistema locomotor, as articulacións entre os ósos, os músculos e os seusmecanismos de resposta.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Diferenciar os tipos de receptores.2. Identificar os procesos e órganos implicados na recepción dos diferentes estímulos.3. Diferenciar entre as formas de respostas voluntarias e involuntarias do sistema nervioso central.4. Saber identificar os principais ósos e músculos do sistema locomotor.5. Coñecer os diferentes tipos de articulacións e os elementos que presentan entre os ósos.

COMPETENCIAS BÁSICAS- Saber os mínimos fundamentos de técnicas de exploración comúns para diagnosticar doenzas dosistema locomotor, así como formas coas que coñecer deficiencias na nosa percepción, proporcionacoñecemento tanto de aspectos tecnolóxicos coma da saúde do noso organismo. (C3)- O coñecemento das anomalías máis frecuentes dos nosos receptores sensitivos, así como as medidas ecoidados que debemos ter, axúdanos a desenvolvernos adecuadamente no ámbito da saúde (C3)

CONTIDOS• A percepción do medio.• Os receptores sensitivos.• Os órganos dos sentidos.• As respostas voluntarias e os actos reflexos.• O esqueleto e as articulacións.• Os músculos e a súa acción.• Análise das lesións máis frecuentes e a súa prevención.

UNIDADE 7: A reproduciónOBXECTIVOSCoñecer a anatomía e fisioloxía dos distintos elementos do sistema reprodutor.Coñecer o mecanismo da reprodución, as técnicas de reprodución asistida e os métodos anticonceptivos.Identificar os cambios físicos e psicolóxicos que se producen na puberdade e coñecer os hábitosimprescindibles de hixiene sexual

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Saber describir a anatomía dos aparatos reprodutores masculino e feminino.2. Coñecer as diferenzas morfolóxicas entre os gametos masculino e feminino e diferenciar as súasformas de maduración.3. Coñecer os ciclos sexuais que se dan na muller.4. Identificar os procesos de fecundación e implantación do cigoto no útero.5. Coñecer as fases do parto.6. Coñecer as técnicas de reprodución asistida.7. Recoñecer a natureza dos diferentes métodos anticonceptivos.8. Saber identificar os cambios físicos e de comportamento que se dan na transición entre a infancia e aidade adulta.9. Adquirir as nocións básicas imprescindibles sobre hixiene sexual.

COMPETENCIAS BÁSICAS- Coñecerse a un mesmo na súa realidade sexual tanto dende o aspecto anatómico, para adecuar ahixiene, coma no desenvolvemento dos cambios que se dan na adolescencia, permite afrontar dende oámbito da saúde e no persoal tan significativo tránsito da vida. (C3, C8)- Coñecer as novas técnicas para tratar enfermidades a partir da clonación de embrións, así como outrosfins que poden derivarse destas técnicas de manipulación celular, é un habilidade necesaria paracomprender as novas posibilidade da ciencia. (C3, C5)- Deseñar e elaborar un traballo de campo supón iniciarse nunha aprendizaxe que permitirá continuaraprendendo de forma cada vez máis autónoma, de acordo aos obxectivos e necesidades que se requiran.(C7)

30

CONTIDOS• Anatomía dos sistemas reprodutores masculino e feminino.• Os gametos masculino e feminino.• O ciclo ovárico e o ciclo menstrual na muller.• A fecundación e a implantación do óvulo.• O embarazo e o parto.• As técnicas de reprodución asistida.• Os métodos anticonceptivos.• Cambios físicos e psíquicos na adolescencia.• A resposta sexual humana, sexo e sexualidade.

UNIDADE 8: A saúde e a enfermidadeOBXECTIVOSCoñecer o significado da saúde en sentido amplo, e dos factores que favorecen un estado de benestarfísico, mental, e social.Coñecer as formas de transmisión das enfermidades infecciosas e a resposta do organismo fronte a elas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Discriminar entre os estados de saúde e enfermidade, que son causados por diferentes axentes.2. Identificar os factores determinantes da saúde e os hábitos de vida que a favorecen.3. Recoñecer as formas de transmisión e os efectos patóxenos dos microorganismos e os virus.4. Saber os mecanismos que se desencadean na resposta inmunolóxica.

COMPETENCIAS BÁSICAS- Coñecer as vías de transmisión das enfermidades máis comúns permite actuar na prevención da saúdee asumir hábitos para evitar contraer algunhas destas enfermidades. (C3, C8)- Saber actuar en situacións de emerxencia, fronte ás necesidades de auxilio dos demais, é algo que uncidadán debe coñecer para poder reaccionar de maneira adecuada en determinadas circunstancias. (C3,C5)- Valorar os hábitos para manter un estado de saúde adecuado, supón adquirir unha conciencia coa queaplicar comportamentos persoais adecuados. (C8)- Utilizar as fontes existentes na rede, para realizar traballos nos que hai que seleccionar información eadecuala aos fins que se perseguen, favorece a comunicación e habilita no uso das tecnoloxías dainformación. (C4)

CONTIDOS• Saúde e enfermidade.• Tipos de enfermidades.• As enfermidades infecciosas.• As enfermidades de transmisión sexual.• A resposta inmunolóxica.• A medicina preventiva e curativa.• Os factores determinantes da saúde.

UNIDADE 9: As persoas e o medioOBXECTIVOS Coñecer os problemas ambientais máis importantes que repercuten no medio, determinando as causasque os xeran e evidenciando os efectos que producen tanto a niveles locais, coma rexionais e globais. Coñecer as potenciais solucións aos problemas ambientais, destacando o importante papel que xoga unmesmo na consecución de ditas solucións.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Explicar correctamente os distintos problemas ambientais, evidenciando perfectamente as súas causase coñecendo claramente os seus efectos.2. Recoñecer as relacións que se establecen entre os diferentes problemas ambientais con todos ossubsistemas do planeta e a súa potencial evolución no tempo.3. Describir claramente as potenciais solucións aos diferentes problemas ambientais.4. Identificar cal debería ser o noso papel activo no desenvolvemento duns correctos hábitosmedioambientais.

31

COMPETENCIAS BÁSICAS- Saber o valor dos recursos naturais, os impactos que xeramos, e coñecer o significado da pegadaecolóxica, posibilita comprender a repercusión das nosas actividades, e asumir comportamentos pararacionalizar todo consumo. (C3, C8)- Coñecer a intervención do home no clima, e o uso dun recurso esencial como a auga, permitecomprender mellor os sucesos xerados por acción humana, e a predición das súas consecuencias. (C3) - Interpretar e expresar con claridade informacións de gráficos, pictogramas e datos permite ampliar ocoñecemento sobre aspectos cuantitativos da realidade. (C2)- Adquirir comportamentos como a redución no consumo, a reutilización de materiais e facilitar a reciclaxedos residuos serve para ter unha actitude responsable fronte ao noso planeta. (C8)

CONTIDOS• Impacto ambiental e problema ambiental.• A explosión demográfica humana.• Os recursos.• A contaminación.• Xestión, contaminación e tratamento da auga.• Contaminación transfronteiriza: chuvia ácida, efecto invernadoiro e diminución da capa de ozono.• Erosión e desertización do solo.• A pegada ecolóxica.• A defensa persoal do medio.• Desenvolvemento sostible.

UNIDADE 10: As augas modifican o relevoOBXECTIVOS Comprender a un nivel básico as representacións topográficas do relevo. Coñecer a acción xeolóxica das distintas manifestacións da auga continental. Coñecer as características propias das augas subterráneas e os seus usos para o ser humano.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Realización de representacións topográficas de corpos xeométricos.2. Explicar a acción das augas salvaxes e superficiais e recoñecer as súas formas de modeladocaracterísticas.3. Describir os procesos xeolóxicos que realizan os ríos.4. Explicar a circulación e explotación das augas subterráneas.5. Describir as características das augas subterráneas.

COMPETENCIAS BÁSICAS- Interpretar as dimensións e realizar representacións derivadas dun mapa topográfico, contribúe aocoñecemento do medio e a dispoñer de habilidades para a aprendizaxe. (C3, C7) - Comprobar hipótesese de forma experimental, deseñando experiencias nas que se controlen variables,supón desenvolver estratexias para a aprendizaxe. (C7)- Coñecer e interpretar as paisaxes modeladas pola auga significa aplicar conceptos básicos para aanálise de fenómenos. (C3)

CONTIDOS• Importancia e mecanismos de realización de mapas topográficos.• Augas salvaxes. Factores que condicionan a súa actividade.• Torrentes. Tramos e actividade.• Os ríos. Erosión, transporte e sedimentación.• Forma do val fluvial.• Os acuíferos.• Circulación das augas subterráneas.• Explotación de acuíferos.

UNIDADE 11: Os glaciares, o vento e o marOBXECTIVOS Comprender os mecanismos de acción dos axentes do modelado externo do planeta. Relacionar os distintos tipos de axentes xeolóxicos cos seus relevos característicos e comprender cal é acausa de ditos axentes.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN• Comprender como é a acción xeolóxica dos glaciares.• Coñecer a acción realizada polo vento nas paisaxes.• Describir os procesos típicos da acción do mar.

32

• Recoñecer algunhas das marcas características que cada axente deixa na paisaxe.• Recoñecer a importancia do Sol e a gravidade na acción dos axentes xeolóxicos.

COMPETENCIAS BÁSICAS- Comprender que as paisaxes actuais son resultado de procesos que se deron en longos períodos detempo, serve para valorar os mesmos e ter unha actitude responsable fronte a posibles transformaciónsirreversibles. (C3, C8) - Construír o coñecemento tratando de explicar os feitos, mediante respostas contrastadas coaobservación, experimentación ou simulación, supón dispoñer de habilidades para aprender. (C7)

CONTIDOS• Formación do xeo glaciar. Os glaciares alpinos.• Erosión, transporte e sedimentación glaciares.• O relevo glaciar.• Erosión transporte e depósitos eólicos.• As dunas e os seus movementos.• Factores que inflúen na acción do vento.• Movementos da auga do mar.• Erosión transporte e sedimentación mariñas.• Formas litorais. Intervencións nas costas.• As pegadas dos axentes xeolóxicos.

UNIDADE 12: As rochas sedimentarias e a súa orixeOBXECTIVOS Comprender os procesos que orixinan as rochas sedimentarias e coñecer a información que achegan. Identificar as principais rochas sedimentarias e coñecer a súa orixe.Recoñecer as rochas como un recurso de gran importancia para o home.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN1. Coñecer os procesos que interveñen na formación das rochas sedimentarias.2. Diferenciar os distintos tipos de rochas sedimentarias.3. Identificar as principais rochas sedimentarias e coñecer a súa orixe.4. Coñecer a orixe dos carbóns naturais e do petróleo.5. Comprender a importancia das rochas na actualidade.

COMPETENCIAS BÁSICASSaber as diferentes utilidades das rochas para o ser humano, supón un coñecemento co que interpretar opropio contexto e ámbitos máis amplos. (C3)Elaborar traballos científicos para utilizar a linguaxe como instrumento de comunicación escrita, servepara a interpretación e comprensión da realidade. (C1) Coñecer que as necesidades do ser humanorepercuten sobre o medio como impactos ambientais ás veces irreversibles, fai posible valorar unharealidade da nosa sociedade. (C5)

CONTIDOS• Orixe das rochas sedimentarias: meteorización, transporte, sedimentación e diaxénese.• Os fósiles. O proceso de fosilización. Información que achegan os fósiles. Principio do actualismo.• A estratificación. Principios de horizontalidade e superposición.• Clasificación das rochas sedimentarias.• Rochas detríticas. Tipos e características.• Rochas non detríticas. Tipos e características. Orixe do carbón e do petróleo.

PROGRAMACIÓN DE BIOLOXÍA E XEOLOXÍA DE 4º CURSO DE ESO

OBXECTIVOS

1. Comprender e utilizar as estratexias e conceptos básicos das ciencias da natureza parainterpretar os fenómenos naturais, así como para analizar e valorar as repercusións dodesenvolvemento científico e das aplicacións tecnolóxicas.

33

2. Aplicar, na resolución de problemas e en sinxelas investigacións, estratexias coherentes cosprocedementos das ciencias, como a discusión do interese dos problemas propostos, aformulación de hipóteses, a elaboración de estratexias de resolución e de deseños experimentais,a análise de resultados, a consideración de aplicacións e repercusións do estudo realizado e abusca de coherencia global.3. Comprender e expresar mensaxes con contido científico utilizando diferentes linguaxes -oral,escrita, gráfica, icónica, multimedia etc.- con propiedade, así como comunicar a outrosargumentacións e explicacións empregando os coñecementos científicos.4. Buscar e seleccionar información sobre temas científicos utilizando diferentes fontes emedios e empregala, valorando o seu contido, para fundamentar e orientar os traballos sobretemas científicos e do medio, así como para contrastar as opinións persoais.5. Desenvolver hábitos favorables á promoción da saúde persoal e comunitaria en ámbitos comoalimentación, hixiene e sexualidade, facilitando estratexias que permitan facer fronte aos riscosda sociedade actual en aspectos relacionados co consumo, coas drogodependencias e coatransmisión de enfermidades.6. Comprender a importancia de utilizar os coñecementos procedentes das ciencias da naturezapara satisfacer as necesidades humanas e participar na necesaria toma de decisións arredor dosproblemas locais e globais aos que nos enfrontamos.7. Adoptar actitudes críticas fundamentadas no coñecemento científico para analizar,individualmente ou en grupo, cuestións relacionadas coa ciencia, coa tecnoloxía e coasociedade. Coñecer e valorar os problemas aos que se enfronta hoxe a humanidade en relación ásobreexplotación dos recursos, ás diferenzas entre países desenvolvidos e non desenvolvidos, ea necesidade de busca e aplicación de medidas, para avanzar cara ao logro dun futurosustentable.8. Valorar o carácter tentativo e creativo das ciencias da natureza así como as súas contribuciónsao pensamento humano ao longo da historia, apreciando os grandes debates que superan dedogmatismos e as revolucións científicas que marcaron a evolución cultural da humanidade e assúas condicións de vida.9. Ser capaces de buscar e de utilizar o coñecemento científico propio, planificando de formaautónoma a acción e posta en práctica das actividades de aprendizaxe, e de utilizar uns criteriosde avaliación para autocorrixirse no caso en que sexa necesario.

OBXECTIVOS DO PROXECTO CURRICULAR

1. Interpretar mensaxes e informacións relacionadas coa dinámica terrestre, a historiada Terra, a vida no planeta e os ecosistemas terrestres.

2. Aplicar os conceptos, leis e teorías na análise de feitos e fenómenos naturais.3. Utilizar procedementos e estratexias científicas, e modelos representativos usados

no ámbito científico como táboas, gráficas, diagramas, debuxos, esquemas,fotografías... para a resolución de cuestións.

4. Recompilar, elaborar e sintetizar diferentes informacións relacionadas coa Bioloxíae a Xeoloxía utilizando diferentes fontes bibliográficas e as tecnoloxías dainformación e das comunicacións.

5. Valorar a importancia do traballo en grupo para a resolución de problemas conmaior eficacia.

34

6. Planificar actividades individuais e en grupo sobre cuestións relacionadas coadinámica terrestre, a citoloxía, a xenética mendeliana e algúns temas relativos aocoñecemento dos ecosistemas.

7. Expresar mensaxes con contido científico utilizando diversas linguaxes -oral,escrita, gráfica, icónica, multimedia etc.- de forma axeitada.

8. Describir as implicacións das actuacións dos seres humanos sobre o relevo, osecosistemas e outros seres vivos analizando a relación que se establece entredesenvolvemento científico, técnica e a sociedade.

9. Analizar as implicacións ecolóxicas, sociais, éticas e para a saúde das relaciónsentre a Bioloxía e a Xeoloxía e os avances en biotecnoloxía xenética e reprodutiva.

10. Recoñecer que o coñecemento científico se atopa en continua elaboración, expostoa revisións e modificacións continuas.

11. Elaborar criterios persoais e razoados sobre cuestións científicas e tecnolóxicasrelacionadas coa bioética, a xenética molecular... mediante o contraste e aavaliación de informacións obtidas en distintas fontes.

12. Recoñecer os problemas a que se enfronta, na actualidade, a humanidade enrelación á sobreexplotación de recursos e á necesidade de buscar e adoptar medidaspara o logro dun futuro sostible.

13. Aplicar os coñecementos adquiridos sobre a dinámica terrestre e os ecosistemaspara comprender a necesidade de racionalizar a xestión dos recursos do nosoplaneta.

14. Sinalar os trazos característicos da contorna natural de Galicia desde o punto devista xeolóxico, zoolóxico e botánico.

15. Utilizar os coñecementos adquiridos na Bioloxía e Xeoloxía para comprender ovalor do patrimonio natural de Galicia e do Estado e a necesidade da súaconservación e mellora.

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS E A SÚA RELACIÓN COAS COMP ETENCIASBÁSICAS

A materia de Bioloxía e Xeoloxía mantén unha vinculación esencial coa competenciabásica nº 3: Coñecemento e interacción co mundo físico . Así, todos os nososenunciados incorpórana de xeito implícito. Pero a súa contribución é decisiva para odesenvolvemento das restantes. Destacamos, a continuación, as relacións coascompetencias básicas recolleitas nos currículos oficiais.

COMPETENCIAS BÁSICAS DOCURRÍCULO OFICIAL

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DOPROXECTO CURRICULAR

Comunicación Lingüística

Matemática

Coñecemento e interacción co mundofísico

Tratamento da información e competenciadixital

1. Aplicar estratexias propias do traballocientífico: formulación de conxecturase obtención de conclusións, incluíndo,se é o caso, deseños experimentais eanálise dos resultados para o estudo desituacións e fenómenos relacionadoscoa dinámica terrestre, a vida no nosoplaneta e a súa historia. (C. B. 2, 3, 4,7, 8)

35

COMPETENCIAS BÁSICAS DOCURRÍCULO OFICIAL

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DOPROXECTO CURRICULAR

Social e cidadá

Cultural e artística

Aprender a aprender

Autonomía e iniciativa persoal

2. Expresar, de forma oral e escrita,opinións fundamentadas sobre asimplicacións do desenvolvementotecnocientífico, os avances eaplicacións da biotecnoloxía e aenxeñaría xenética para as persoas, asaúde e o medio utilizando concoherencia, claridade e precisión osconceptos científicos necesarios. (C. B.1, 3, 5, 7, 8)

3. Participar, fundamentadamente, natoma de decisións arredor dosproblemas locais e globaisrelacionados coas accións do serhumano sobre a paisaxe e osecosistemas de Galicia utilizando, conpropiedade, os conceptos científicosnecesarios. (C. B. 1, 3, 5, 7, 8)

4. Expoñer datos, conceptos e teoríasrelevantes que permitan a resoluciónde problemas e cuestións relacionadascoa dinámica terrestre, a dinámica dosecosistemas e a vida no planeta (C. B.1, 3, 5, 7, 8)

5. Manexar fontes de información e astecnoloxías da información e dascomunicacións para a elaboración decontidos relacionados coa dinámicaterrestre, a citoloxía, a xenética e oscambios nos ecosistemas, mostrandounha visión actualizada da actividadecientífica. (C. B. 1, 3, 4, 6, 7, 8)

6. Utilizar instrumentos de observaciónda natureza e de laboratorio,individualmente e en grupo,interpretando fotografías, vídeos,táboas, gráficas, diagramas einformacións numéricas que permitananalizar, expresar datos ou ideas ouelixir a estratexia máis adecuada pararesolver problemas e cuestiónsrelacionadas coa dinámica terrestre, adinámica dos ecosistemas e a vida noplaneta. (C. B. 2, 3, 4, 7, 8)

36

COMPETENCIAS BÁSICAS DOCURRÍCULO OFICIAL

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DOPROXECTO CURRICULAR

7. Localizar algúns ecosistemas deGalicia analizando as súascaracterísticas ecolóxicas e anecesidade de protección econservación. (C. B. 3, 4, 5, 7, 8)

CONTIDOS CURRÍCULO OFICIAL

Bloque 1. Contidos comúns.• Utilización de estratexias propias do traballo científico, mediante a proposta de problemas esinxelas investigacións, discusión do seu interese, análise de variables que interveñen,formulación de hipóteses, planificación de experiencias, organización dos datos, interpretaciónde resultados e comunicación de conclusións.• Busca, selección e análise crítica de información de carácter científico utilizando astecnoloxías da comunicación e da información e outras fontes.• Interpretación de informacións de carácter científico e contraste destas informacións paraformarse unha opinión propia e expresarse axeitadamente.• Elaboración de argumentacións e explicacións sobre feitos, observacións ou resultadosexperimentais, empregando modelos científicos axeitados.• Valoración das achegas das ciencias da natureza para dar resposta ás necesidades dos sereshumanos e mellorar as condicións da súa existencia, así como para apreciar e gozar dadiversidade natural e cultural, participando na súa conservación, protección e mellora.• Valoración da evolución do pensamento científico ao longo da historia, destacando aimportancia que supón para o desenvolvemento científico e tecnolóxico de cada época.• Utilización comprensiva de protocolos experimentais e respecto polas normas de seguridade.• Xustificación de decisións persoais respecto de problemas reais do contexto do alumnado queaseguren un desenvolvemento sostible e da modificación de hábitos de conduta que promovan asaúde persoal e comunitaria.• Contribución do desenvolvemento científico e tecnolóxico á resolución dos problemas.Importancia da aplicación do principio de precaución e da participación cidadá na toma dedecisións.• Valoración da educación científica da cidadanía como requisito de sociedades democráticassostibles.• Consideración da cultura científica como fonte de satisfacción persoal.

Bloque 2. A Terra, un planeta en continuo cambio.A historia da Terra.• Recoñecemento da variable tempo xeolóxico: a súa magnitude, a datación relativa e absoluta.• Identificación dos principios e procedementos que permiten reconstruír a historia da Terra eutilización do actualismo como método de interpretación.• Recoñecemento do proceso de fosilización. Identificación dos fósiles máis importantes encada etapa. Utilización dos fósiles como indicadores das características dos ambientes e climasdo pasado.• Reconstrución de historias xeolóxicas sinxelas a partir dunha columna estratigráfica.• Identificación das eras xeolóxicas e situación dos fenómenos xeolóxicos e biolóxicos máisrelevantes que aconteceron en cada unha.A tectónica de placas e as súas manifestacións.• Recoñecemento e análise das probas do desprazamento dos continentes.

37

• Localización e análise da distribución dos volcáns, terremotos, cordilleiras, números e fosasoceánicas. Coñecemento do fenómeno da expansión do fondo oceánico, da súa relación covolume constante da Terra e co modelo dinámico da estrutura interna da Terra.• Recoñecemento das placas litosféricas principais e dos seus límites.• Análises das interaccións entre os procesos xeolóxicos internos e externos, a formación dasmontañas, os seus tipos e os procesos xeolóxicos asociados, magmatismo e metamorfismo, quecompletan o ciclo das rochas.• Análise e valoración dos riscos xeolóxicos en función da dinámica interna da Terra á luz datectónica de placas.• Constatación da evolución das ideas no terreo do pensamento científico partindo dalgunhasteorías oroxénicas vixentes a finais do século XIX, pasando polas ideas revolucionarias deWegener ata a actual teoría da tectónica de placas. Valoración da construción continuada dopensamento científico.

Bloque 3. A vida no planeta.A célula, unidade de vida.• Recoñecemento da teoría celular e da súa importancia nas ciencias da vida.• Recoñecemento da célula como unidade estrutural e funcional dos seres vivos.• Caracterización dos diversos tipos de células: procariotas, eucariotas; vexetais e animais.Recoñecemento dos principais orgánulos.• Utilización do microscopio para a súa observación.• Identificación do material hereditario no seu contexto celular: cromatina e cromosomas.• Recoñecemento do ADN como constituínte de cromosomas e cromatina e valoración dopapel de James Watson, Francis Crick e Rosalyn Franklin no descubrimento da súa estrutura edas importantes repercusións deste descubrimento.• Caracterización dos procesos de división celular: mitose e meiose. Relación da mitose cociclo celular. Relación da meiose coa formación de gametos na reprodución sexual e valoracióndo papel que desempeña na variabilidade inter e intraespecífica.A herdanza e a transmisión dos carácteres.Xenética mendeliana.• Recoñecemento e análise das achegas de Mendel e das súas leis da herdanza destacando aextracción de conclusións a partir do tratamento estatístico dos datos.• Resolución de problemas sinxelos relacionados coas leis da herdanza constatando o uso deestratexias e de procedementos da metodoloxía científica na súa resolución.• Valoración das achegas de Mendel no contexto da evolución constante do pensamentocientífico no terreo da xenética.Xenética molecular.• Aproximación ao concepto de xene como unidade portadora da información xenética.Recoñecemento do ADN como constituínte molecular do xene, coñecemento do códigoxenético e das mutacións e a súa relación coa expresión proteica.• Identificación do cromosoma como forma de organización dos xenes e coñecemento doxenoma, do xenotipo e do fenotipo. Análise dun cariotipo.Xenética humana.• Aproximación á xenética humana, análise da herdanza de carácteres sinxelos.• Busca e selección de información dalgunha enfermidade xenética, análise da información,valoración crítica dos posibles tratamentos e comunicación de resultados.• Coñecemento e valoración das aplicacións e repercusións da enxeñaría xenética: os alimentostransxénicos, a clonación, o xenoma humano e a terapia xénica.• Valoración das implicacións ecolóxicas, sociais e éticas dos avances biotecnolóxicos. Análiseda repercusión das novas desta temática.Orixe e evolución dos seres vivos.• Análise dalgunhas teorías sobre a orixe da vida na Terra e a evolución dos seres vivos: teoríasfixistas e evolucionistas.

38

• Identificación e análise de datos que apoian a teoría da evolución das especies.Recoñecemento da aparición e da extinción das especies.• Comparación entre as teorías de Lamarck e de Darwin. Recoñecemento do gradualismo e doequilibrio puntuado.• Busca e selección crítica de información acerca da evolución do home.• Valoración da biodiversidade como resultado do proceso evolutivo. O papel da humanidadena extinción das especies.

Bloque 4. As transformacións nos ecosistemas.A dinámica dos ecosistemas.• Construción e identificación de cadeas e de redes tróficas no ecosistema como exemplo dedinámica e de interacción. Interpretación de pirámides ecolóxicas.• Análise do ciclo da materia e o fluxo de enerxía nos ecosistemas naturais. Idea de ciclobioxeoquímico. Análise do ciclo do carbono.• Recoñecemento e valoración da formación e da destrución do solo, do impacto dos incendiosforestais, das especies invasoras e da súa relación coa evolución e coa sucesión no ecosistema.Constatación das modificacións dos ambientes polos seres vivos e valoración da intervenciónhumana.• Investigación dalgún problema ambiental da contorna e análise crítica a partir das achegas daciencia. Valoración e comunicación de conclusións.

Contidos do proxecto CURRICULAR

Bloque 1. Contidos comúns.

• Utilización de procedementos científicos como a formulación de conxecturas,elaboración de estratexias para obter conclusións incluíndo, no seu caso, deseñosexperimentais e análises dos resultados.

• Planificación e realización, individualmente e en grupo, de diversas actividades sobrecuestións científicas e tecnolóxicas, valorando a importancia do traballo en grupo para aresolución de problemas con maior eficacia.

• Indución de supostos a partir de datos obtidos experimentalmente ou mediante outrasfontes de información.

• Dedución de conclusións a partir de estudos obtidos con información experimental ecompletada por outras fontes de información.

• Busca de explicacións para fenómenos naturais e valoración da importancia de ter datostomados sistematicamente para obter conclusións axeitadas.

• Interpretación de táboas, gráficos de distintos tipos (sectores, barras...) e esquemas demodelos teóricos.

• Análise da multiplicidade de factores que se atopan na base de problemas ambientais.

• Exemplificación de posibles solucións a problemas ambientais de especial incidencia enGalicia.

• Análise das consecuencias derivadas do incumprimento das normas de seguridade nolaboratorio.

• Realización de traballos experimentais con orde, limpeza, coidado e precisión namanipulación materiais e instrumentos de laboratorio (microscopio e lupa) respectandoas normas de seguridade neste.

• Uso de diferentes fontes de información e das tecnoloxías da información e dascomunicacións para a elaboración de contidos relacionados coa dinámica terrestre, acitoloxía e os cambios nos ecosistemas.

• Aprecio da Bioloxía e Xeoloxía como vía para coñecer e valorar o ámbito natural,científico e técnico de Galicia e do Estado, participando na súa conservación, proteccióne mellora.

39

• Valoración da evolución do pensamento científico ao longo da historia e a súaimportancia para o desenvolvemento científico e tecnolóxico de cada época.

• Aprecio da educación científica da cidadanía como requisito de sociedadesdemocráticas sostibles.

• Consideración da cultura científica como fonte de satisfacción persoal.

Bloque 2. A Terra, un planeta en continuo cambio.A historia da Terra.

• A orixe da Terra.

• Análise de ideas históricas sobre a idade da Terra.

• Os métodos de datación. Datación relativa e absoluta.

• Utilización do actualismo como método de interpretación.

• Os fósiles e os fósiles guía.

• Recoñecemento dos fósiles guía máis importantes.

• Utilización dos fósiles como indicadores das características dos ambientes e climas dopasado.

• A orixe da vida.

• As eras e períodos máis importantes da historia do planeta.

• Establecemento dos principais acontecementos xeolóxicos e biolóxicos na historia daTerra.

• A Terra e a vida no Paleozoico.

• A era dos réptiles.

• A era dos mamíferos.

• Interpretación de evidencias de cambios producidos no pasado terrestre.

• Aplicación dos principios da estratigrafía para relatar algúns cambios na Terra.

• Aplicación do principio de superposición a cortes xeolóxicos sinxelos.

• Determinación da idade e o medio sedimentario dunha serie de estratos a partir da súalitoloxía e contido fósil.

• Elaboración e interpretación de cadros cronoestratigráfico e de cadros resumo deeventos xeolóxicos.

• Aplicación de métodos de cronoloxía relativa para interpretar cortes xeolóxicossinxelos.

• Interese por coñecer a historia da vida e do noso planeta.

• Actitude crítica ante explicacións sobrenaturais ou fantásticas sobre a orixe do serhumano.

• Avaliación do papel do ser humano na extinción de especies e desenvolvemento deactitudes que fomenten a conservación das especies en perigo.

A tectónica de placas e as súas manifestacións.

• Observación de diversas fotografías de paisaxes de Galicia e do Estado para analizar osfactores e procesos implicados no seu modelado.

• Caracterización do relevo de Galicia.

• Interese por interpretar as formas de modelado que poden apreciarse en Galicia.

• Gozo do relevo como parte fundamental da paisaxe de Galicia.

• Recoñecemento dos riscos que comportan algúns dos procesos formadores de relevo.

40

• Valoración dos aspectos estéticos e científicos que agochan a paisaxe en xeral e orelevo de Galicia en particular.

• Antigas hipóteses sobre procesos xeolóxicos.

• A deriva continental e a expansión do fondo oceánico.

• As placas litosféricas. Límites: números, zonas de subducción e fallas detransformación.

• O movemento das placas e as súas causas: convección e escorregadas gravitatorias.

• A tectónica de placas: probas, estrutura e distribución das placas.

• Utilización da tectónica de placas para a interpretación do relevo e dos acontecementosxeolóxicos.

• O ciclo de Wilson.

• Respostas dos materiais ante os esforzos.

• Deformacións plásticas: as dobras.

• Deformacións por rotura: as fracturas.

• Identificación dos argumentos da deriva continental en mapas.

• Interpretación de bloques diagrama dos fondos oceánicos.

• Explicación dos procesos xeolóxicos no marco da tectónica de placas.

• A formación das montañas, tipos e procesos xeolóxicos asociados.

• O ciclo das rochas: magmatismo e metamorfismo.

• Curiosidade por buscar explicacións científicas a procesos como os sismos, volcáns etc.

• Valoración do coñecemento científico como un proceso cambiante, en permanenteconstrución.

• Valoración da dificultade dos grandes cambios de pensamento na comunidadecientífica.

• Análise da regularidade na distribución de volcáns e terremotos.

• Determinación da relación entre a distribución de epicentros sísmicos na Terra e oslímites das placas.

• Valoración da importancia da recolleita e interpretación de datos para a investigacióncientífica.

• Recoñecemento da importancia da predición e prevención dos sismos e as erupciónsvolcánicas.

• Recoñecemento en mapas de fondos oceánicos e de placas dos diferentes límites dasplacas litosféricas.

• Elaboración de secuencias cronolóxicas sobre a apertura dun océano.

• Elaboración de informes de textos xornalísticos sobre riscos sísmicos e volcánicos enrelación cos límites de placas.

• Recoñecemento da evolución das ideas, desde as teorías oroxénicas de finais do séculoXIX, pasando polas ideas revolucionarias de Wegener ata a actual teoría da tectónica deplacas.

Bloque 3. A vida no planeta.A célula, unidade de vida.

• O descubrimento da célula.

• A teoría celular.

• Interpretación da estrutura e o funcionamento dos seres vivos mediante a teoría celular.

41

• Organización xerárquica da vida.

• Diferenciación dos niveis de organización da vida.

• A estrutura da célula eucariota (animal e vexetal).

• Establecemento de diferenzas e semellanzas entre a célula eucariota animal e a vexetal.

• Interpretación de debuxos e esquemas de células animais e vexetais.

• Establecemento das relacións que existen entre cada un dos elementos celulares coa súafunción biolóxica.

• Recoñecemento dos principais orgánulos.

• As células procariotas.

• Análise das diferenzas entre a célula procariota e a eucariota.

• Interpretación de microfotografías de microscopia óptica e electrónica.

• O núcleo e o ciclo celular.

• Funcións celulares: a reprodución.

• A nutrición celular.

• A función de relación.

• Recoñecemento da importancia da teoría celular na Bioloxía.

• Interese no manexo do microscopio óptico.

• Os sistemas de reprodución celular.

• Os cromosomas, soporte da información xenética.

• A transmisión dos cromosomas.

• A mitose e o seu significado biolóxico.

• A meiose e o seu significado biolóxico.

• Valoración do papel da meiose na variabilidade inter e intraespecífica.

• Interpretación de debuxos e esquemas sobre os procesos de mitose e meiose.

• Establecemento de diferenzas entre a mitose e a meiose.

• A formación de células reprodutoras.

• Estudo do ADN: composición, estrutura e propiedades.

• Valoración do descubrimento do ADN na evolución posterior das ciencias biolóxicas.

• Valoración do papel de James Watson, Francis Crack e Rosalyn Franklin nodescubrimento da estrutura do ADN e das importantes repercusións destedescubrimento.

• Asimilación da idea de que os procesos de reprodución celular son secuenciais, causaise continuos.

• Interese polos procesos de transmisión da información xenética.

A herdanza e a transmisión dos carácteres. Xenética mendeliana.

• As investigacións de Mendel.

• Interpretación dos experimentos de Mendel.

• Recoñecemento das achegas de Mendel e elaboración de conclusións a partir dotratamento estatístico dos datos.

• Herdanza simultánea de dous ou máis carácteres.

• Interpretación actual das experiencias con dihíbridos.

• A herdanza na especie humana.

• A herdanza dos grupos sanguíneos.

42

• A herdanza do sexo e ligada ao sexo.

• Obtención de xenotipos e fenotipos de individuos coñecendo os seus ascendentes oudescendentes.

• Representación de cruzamentos e obtención de sucesivas xeracións.

• Cálculo de porcentaxes xenotípicos e fenotípicos previsibles para unha determinadaxeración.

• Observación e interpretación de cariotipos.

• Resolución de problemas sobre a herdanza de diferentes carácteres humanos.

• Realización de investigacións para coñecer os fenotipos e a herdanza de determinadoscarácteres.

• Rexeitamento de formulacións racistas, sexistas, ou fundadas en calquera forma dediscriminación das persoas.

• Recoñecemento dos avances en terapias xénicas e en técnicas de diagnóstico prenatal.Xenética molecular.

• Utilización do código xenético para descubrir a estrutura primaria dunha proteína apartir da secuencia de nucleótidos e viceversa.

• Obtención de cadeas complementarias de ADN.

• Uso de diferentes fontes de información e as tecnoloxías da información e dascomunicacións para a elaboración de contidos relacionados coa xenética molecular.

Xenética humana.

• Elaboración de opinións persoais en asuntos relacionados coa xenética humana.

• Enxeñaría xenética.

• Organismos transxénicos.

• Os proxectos Xenoma.

• Clons e clonación.

• Análise das consecuencias bioéticas da clonación.

• Aplicacións e riscos da enxeñaría xenética.

• A terapia xénica.

• Recoñecemento das achegas da biotecnoloxía e da enxeñaría xenética para a curaciónde enfermidades e a produción de alimentos e medicinas.

• Análise dos problemas éticos que pode levar consigo a manipulación xenética.

• Busca e selección de información dalgunha enfermidade xenética e valoración crítica deposibles tratamentos e comunicación de resultados.

Orixe e evolución dos seres vivos.

• A orixe da diversidade biolóxica.

• Análise dalgunhas teorías sobre a orixe da vida na Terra: teorías fixistas eevolucionistas.

• Nacemento das teorías evolucionistas.

• A evolución segundo Darwin.

• Estudo dos argumentos a favor da evolución.

• Darwin no século XX.

• Selección natural e adaptación.

• Interpretación e resolución de problemas aplicando os principios da selección natural.

• Análise dalgúns datos sobre os que se apoia a teoría da evolución.

43

• Recoñecemento das controversias científicas, sociais e relixiosas que suscitou a teoríada evolución.

• Establecemento da relación entre evolución e distribución dos seres vivos e osmecanismos de selección natural que actúan sobre a variabilidade xenética de cadaespecie.

• Adaptación das poboacións ao seu medio.

• Concepto de biodiversidade.

• A aparición e extinción de especies.

• Recoñecemento do papel da humanidade na extinción de especies.

• Toma de conciencia da necesidade de coexistir pacificamente coas demais especies quepoboan a Terra.

• Estudo das causas que están a provocar a extinción de especies.

• Estudo esquemático do proceso da evolución humana.

• Interese por aplicar os procesos evolutivos estudados ao caso da aparición do serhumano.

• Actitude crítica ante as descualificacións dos procesos estudados baseadas en crenzasrelixiosas.

• Uso de diferentes fontes de información e das tecnoloxías da información e dascomunicacións para a elaboración de contidos relacionados coa orixe e a evolución dosseres vivos.

• Valoración da necesidade de protexer as distintas especies que habitan no planeta, aperda das cales sería irreparable.

Bloque 4. As transformacións nos ecosistemas.A dinámica nos ecosistemas

• Ecoloxía e ecosistema.

• Os factores ambientais e o hábitat.

• A vida no medio aéreo ou terrestre.

• A vida no medio acuático.

• Os factores bióticos.

• Nicho ecolóxico.

• Análise dos factores abióticos dun ecosistema.

• Dedución das adaptacións que presentan ao seu medio algúns seres vivos.

• Análise do ciclo da materia e o fluxo de enerxía nos ecosistemas naturais.

• Análise do ciclo do carbono.

• Interpretación do tipo de relacións interespecíficas e intraespecíficas que se dan entreseres vivos nun ecosistema.

• Estudo de ecosistemas terrestres e acuáticos.

• As relacións alimentarias.

• Cadeas e redes tróficas nos ecosistemas.

• Estudo da transferencia de materia e enerxía nunha cadea.

• O fluxo de materia e enerxía no ecosistema.

• As pirámides ecolóxicas: interpretación.

• Os ciclos bioxeoquímicos.

44

• Representación gráfica de relacións tróficas nun ecosistema, mediante cadeas, redes oupirámides tróficas.

• Cálculos sinxelos de produtividade primaria bruta e neta.

• Realización e interpretación de esquemas dos ciclos bioxeoquímicos.

• Establecemento de relación entre problemas ambientais e a intervención humana nosecosistemas.

• Os cambios nas poboacións.

• Os ecosistemas cambian: cambios periódicos.

• A autorregulación do ecosistema: as pragas e a loita biolóxica.

• Impacto das especies invasoras na evolución dos ecosistemas.

• As sucesións ecolóxicas.

• A formación e a destrución de solos.

• Análise do impacto dos incendios forestais e importancia da súa prevención.

• O solo como ecosistema.

• Os factores abióticos no solo.

• Planificación de actividades de investigación dalgún ecosistema de Galicia.

• Utilización de diferentes fontes de información para a análise de textos, gráficos etáboas relacionadas cos ecosistemas de Galicia.

• Análise dos factores bióticos e abióticos dos ecosistemas característicos en Galicia.

• Desenvolvemento de actitudes de interese e respecto cara aos ecosistemascaracterísticos de Galicia.

• Rexeitamento de comportamentos que poidan danar os seres vivos e o ambiente no quese desenvolven.

• Sensibilización ante a diversidade e riqueza de seres vivos dos ecosistemas de Galicia ea necesidade de coidala e respectala.

• Toma de conciencia de que os problemas globais necesitan solucións de aplicaciónlocal, e implicación nesas solucións mediante o reciclado, a reutilización de materiaisetc.

• Investigación dalgún problema ambiental da contorna, análise crítica, valoración ecomunicación de conclusións.

• Adquisición de actitudes de coidado e respecto polo mantemento do medio físico deGalicia e da vida como parte esencial do ámbito humano.

• Recoñecemento e valoración da complexidade das relacións que existen entre osdiversos compoñentes do medio.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN DO CURRÍCULO OFICIAL1. Identificar e describir feitos que mostren a Terra como un planeta cambiante e rexistraralgúns dos cambios máis notables da súa longa historia utilizando modelos temporais a escala.2. Utilizar o modelo dinámico da estrutura interna da Terra e a teoría da tectónica de placas paraestudar os fenómenos xeolóxicos asociados ao movemento da litosfera e relacionalos coa súasituación en mapas terrestres.3. Aplicar os postulados da teoría celular ao estudo de distintos tipos de seres vivos e identificaras estruturas características da célula procariota, eucariota vexetal e animal, e relacionar cada undos elementos celulares coa súa función biolóxica.4. Recoñecer as características do ciclo celular e describir os procesos de división celular,sinalando as diferenzas principais entre meiose e mitose, así como o significado biolóxico deambas as dúas.

45

5. Resolver problemas prácticos de xenética mendeliana, explicar algúns carácteres quepresentan este tipo de herdanza nos seres humanos e realizar investigacións sinxelas sobre estescarácteres.6. Coñecer que os xenes están constituídos por ADN e situados nos cromosomas. Interpretar opapel da diversidade xenética e das mutacións a partir do concepto de xene e valorarcriticamente as consecuencias dos avances actuais da enxeñaría xenética.7. Expoñer razoadamente os problemas que conduciron a enunciar a teoría da evolución, osprincipios básicos desta teoría e as controversias científicas, sociais e relixiosas que suscitou.8. Relacionar a evolución e distribución dos seres vivos, destacando as súas adaptacións máisimportantes, cos mecanismos de selección natural que actúan sobre a variabilidade xenética decada especie.9. Explicar como se realiza a transferencia de materia e enerxía nun ecosistema, ao longo dunhacadea ou rede trófica. Explicar os mecanismos de restablecemento do equilibrio ecolóxico e dasconsecuencias prácticas da xestión sostible dalgúns recursos por parte do ser humano.10. Analizar os problemas e desafíos, estreitamente relacionados, a que se enfronta ahumanidade globalmente, recoñecer a responsabilidade da ciencia e da tecnoloxía e anecesidade da súa implicación para resolvelos e avanzar cara ao logro dun futuro sostible.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN DO PROXECTO CURRICULAR

1. Interpretar debuxos, modelos, vídeos e fotografías de paisaxes de Galicia e do Estadoanalizando os factores, axentes xeolóxicos e procesos implicados no seu modelado.

2. Utilizar a tectónica de placas para a interpretación do relevo e dos acontecementosxeolóxicos.

3. Localizar en mapas de fondos oceánicos e de placas os diferentes límites das placaslitosféricas explicando os fenómenos xeolóxicos máis importantes asociados ao seumovemento.

4. Facer a secuencia cronolóxica da apertura dun océano. 5. Determinar os principais acontecementos xeolóxicos e biolóxicos na historia da Terra. 6. Empregar modelos temporais a escala para identificar algúns dos cambios máis

significativos da historia da Terra.7. Aplicar os principios da estratigrafía para relatar algúns cambios na Terra. 8. Analizar a importancia dos fósiles como testemuños estratigráficos e paleobióticos.

Interpretar a estrutura e o funcionamento dos seres vivos mediante a teoría celular. 9. Establecer diferenzas e semellanzas entre a célula eucariota animal e a vexetal.

Relacionar cada un dos elementos celulares coa función biolóxica que desempeñan. 10. Explicar, utilizando un vocabulario apropiado, as diferenzas entre a mitose e a meiose e

o significado biolóxico de cada proceso. 11. Resolver problemas sinxelos de transmisión de carácteres hereditarios, aplicando os

coñecementos das leis de Mendel. 12. Realizar investigacións sinxelas sobre os carácteres hereditarios. 13. Debater, fundamentadamente, sobre as consecuencias bioéticas da clonación, os

avances en terapias xénicas e en técnicas de diagnóstico prenatal. 14. Utilizar diferentes fontes de información e as tecnoloxías da información e das

comunicacións para a elaboración de contidos relacionados con diversidade xenética eas mutacións a partir do concepto de xene.

15. Expoñer os argumentos que apoian a teoría da evolución e as controversias científicas,sociais e relixiosas que suscitou esta teoría.

16. Relacionar evolución e distribución dos seres vivos cos mecanismos de selecciónnatural que actúan sobre a variabilidade xenética de cada especie.

17. Representar graficamente relacións tróficas nun ecosistema, mediante cadeas, redes oupirámides tróficas explicando como se produce a transferencia de materia e enerxía.

18. Enumerar os factores que desencadean desequilibrios nos ecosistemas recoñecendo asestratexias para restablecer o seu equilibrio.

46

19. Explicar que os problemas globais relacionados coa deterioración dos ecosistemasnecesitan solucións de aplicación local, e implicación nesas solucións mediante oreciclado, a reutilización de materiais, etc.

20. Caracterizar algúns ecosistemas de Galicia valorando a necesidade da súa protección econservación.

21. Realizar traballos experimentais con orde, limpeza, coidado e precisión namanipulación de materiais e instrumentos de laboratorio (microscopio e lupa)respectando as normas de seguridade neste.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN DO PROXECTO CURRICULAR e o seudesenvolvemento/ vinculación coas competencias espe cíficas

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DO PC CRITERIOS DE AVALIACI ÓN DO PC

1. Aplicar estratexias propias do traballocientífico: formulación de conxecturas eobtención de conclusións, incluíndo, seé o caso, deseños experimentais eanálise dos resultados para o estudo desituacións e fenómenos relacionados coadinámica terrestre, a vida no nosoplaneta e a súa historia. (C. B. 2, 3, 4, 7,8)

2. Expresar, de forma oral e escrita,opinións fundamentadas sobre asimplicacións do desenvolvementotecnocientífico, os avances e aplicaciónsda biotecnoloxía e a enxeñaría xenéticapara as persoas, a saúde e o medioutilizando con coherencia, claridade eprecisión os conceptos científicosnecesarios. (C. B. 1, 3, 5, 7, 8)

3. Participar, fundamentadamente, na tomade decisións arredor dos problemaslocais e globais relacionados coasaccións do ser humano sobre a paisaxe eos ecosistemas de Galicia utilizando,con propiedade, os conceptos científicosnecesarios. (C. B. 1, 3, 5, 7, 8)

4. Expoñer datos, conceptos e teoríasrelevantes que permitan a resolución deproblemas e cuestións relacionadas coadinámica terrestre, a dinámica dosecosistemas e a vida no planeta (C. B. 1,3, 5, 7, 8)

5. Manexar fontes de información e astecnoloxías da información e dascomunicacións para a elaboración decontidos relacionados coa dinámica

1. Interpretar debuxos, modelos, vídeos efotografías de paisaxes de Galicia e doEstado analizando os factores, axentesxeolóxicos e procesos implicados no seumodelado. (C. E. 1, 3, 4, 6)

2. Utilizar a tectónica de placas para ainterpretación do relevo e dosacontecementos xeolóxicos. (C. E. 1, 4, 6)

3. Localizar en mapas de fondos oceánicos ede placas os diferentes límites das placaslitosféricas explicando os fenómenosxeolóxicos máis importantes asociados aoseu movemento. (C. E. 1, 4, 6)

4. Facer a secuencia cronolóxica da aperturadun océano. (C. E. 1, 4, 6)

5. Determinar os principais acontecementosxeolóxicos e biolóxicos na historia daTerra. (C. E. 1, 4, 6)

6. Empregar modelos temporais a escala paraidentificar algúns dos cambios máissignificativos da historia da Terra. (C. E. 1,4, 5, 6)

7. Aplicar os principios da estratigrafía pararelatar algúns cambios na Terra. (C. E. 1, 4,6)

8. Analizar a importancia dos fósiles comotestemuños estratigráficos e paleobióticos.(C. E. 1, 4, 6)

9. Interpretar a estrutura e o funcionamentodos seres vivos mediante a teoría celular.(C. E. 1, 4, 6)

10. Establecer diferenzas e semellanzas entre acélula eucariota animal e a vexetal. (C. E.1, 4, 6)

47

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DO PC CRITERIOS DE AVALIACI ÓN DO PC

terrestre, a citoloxía, a xenética e oscambios nos ecosistemas, mostrandounha visión actualizada da actividadecientífica. (C. B. 1, 3, 4, 6, 7, 8)

6. Utilizar instrumentos de observación danatureza e de laboratorio,individualmente e en grupo,interpretando fotografías, vídeos,táboas, gráficas, diagramas einformacións numéricas que permitananalizar, expresar datos ou ideas ouelixir a estratexia máis adecuada pararesolver problemas e cuestiónsrelacionadas coa dinámica terrestre, adinámica dos ecosistemas e a vida noplaneta. (C. B. 2, 3, 4, 7, 8)

7. Localizar algúns ecosistemas de Galiciaanalizando as súas característicasecolóxicas e a necesidade de proteccióne conservación. (C. B. 3, 4, 5, 7, 8)

11. Relacionar cada un dos elementos celularescoa función biolóxica que desempeñan. (C.E. 1, 4, 6)

12. Explicar, utilizando un vocabularioapropiado, as diferenzas entre a mitose e ameiose e o significado biolóxico de cadaproceso. (C. E. 1, 4, 6)

13. Resolver problemas sinxelos de transmisiónde carácteres hereditarios, aplicando oscoñecementos das leis de Mendel. (C. E. 1,2, 4, 5, 6)

14. Realizar investigacións sinxelas sobre oscarácteres hereditarios. (C. E. 1, 2, 5, 6)

15. Debater, fundamentadamente, sobre asconsecuencias bioéticas da clonación, osavances en terapias xénicas e en técnicas dediagnóstico prenatal. (C. E. 1, 2, 4, 5, 6)

16. Utilizar diferentes fontes de información eas tecnoloxías da información e dascomunicacións para a elaboración decontidos relacionados con diversidadexenética e as mutacións a partir doconcepto de xene. (C. E. 1, 2, 4, 5, 6)

17. Expoñer os argumentos que apoian a teoríada evolución e as controversias científicas,sociais e relixiosas que suscitou esta teoría.(C. E. 1, 3, 4, 5, 6)

18. Relacionar evolución e distribución dosseres vivos cos mecanismos de selecciónnatural que actúan sobre a variabilidadexenética de cada especie. (C. E. 1, 4, 5, 6)

19. Representar graficamente relacións tróficasnun ecosistema, mediante cadeas, redes oupirámides tróficas explicando como seproduce a transferencia de materia eenerxía. (C. E. 3, 4, 5, 6)

20. Enumerar os factores que desencadeandesequilibrios nos ecosistemas recoñecendoas estratexias para restablecer o seuequilibrio. (C. E. 3, 4, 5, 6)

21. Explicar que os problemas globaisrelacionados coa deterioración dosecosistemas necesitan solucións deaplicación local, e implicación nesas

48

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DO PC CRITERIOS DE AVALIACI ÓN DO PC

solucións mediante o reciclado, areutilización de materiais etc. (C. E. 3, 4, 5,6)

a. Caracterizar algúns ecosistemas deGalicia valorando a necesidade dasúa protección e conservación. (C.E. 3, 4, 6, 7)

22. Realizar traballos experimentais con orde,limpeza, coidado e precisión namanipulación de materiais e instrumentosde laboratorio (microscopio e lupa)respectando as normas de seguridade neste.(C. E. 1, 4, 6)

PROGRAMACIÓN DE BIOLOXÍA E XEOLOXÍA DE 1º CURSO DE BACHARELATO .

OBXECTIVOS XERAIS PARA A ETAPA DE BACHARELATO

a) Exercer a cidadanía democrática, desde unha perspectiva global, e adquirir unha

conciencia cívica responsable, inspirada polos valores da Constitución española e do

Estatuto de autonomía de Galicia, así como polos dereitos humanos, que fomente a

corresponsabilidade na construción dunha sociedade xusta e equitativa e favoreza a

sustentabilidade.

b) Consolidar unha madurez persoal e social que lles permita actuar de xeito

responsable e autónomo e desenvolver o seu espírito crítico. Ser capaces de prever e

resolver pacificamente os conflitos persoais, familiares e sociais.

c) Fomentar a igualdade efectiva de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres,

analizar e valorar criticamente as desigualdades existentes e impulsar a igualdade real

e a non discriminación das persoas con discapacidade.

d) Reforzar os hábitos de lectura, estudo e disciplina, como condicións necesarias

para aproveitar eficazmente as aprendizaxes e como medio para o desenvolvemento

persoal.

e) Dominar, tanto na expresión oral como na escrita, a lingua galega e a lingua

castelá.

f) Expresarse con fluidez e corrección nunha ou máis linguas estranxeiras.

g) Utilizar eficazmente e con responsabilidade as tecnoloxías da información e da

comunicación.

h) Coñecer e valorar criticamente as realidades do mundo contemporáneo, os seus

antecedentes históricos e os principais factores da súa evolución. Participar de forma

solidaria no desenvolvemento e avance do seu medio social.

49

i) Acceder aos coñecementos científicos e tecnolóxicos fundamentais e dominar as

habilidades básicas propias da modalidade de bacharelato elixida.

l) Comprender os elementos e procedementos fundamentais dos métodos científicos e

da investigación. Coñecer e valorar de forma crítica a contribución da ciencia e da

tecnoloxía ao cambio das condicións de vida, así como afianzar a sensibilidade e o

respecto polo medio natural e a ordenación sustentable do territorio, con especial

referencia ao territorio galego.

m) Afianzar o espírito emprendedor con actitudes de creatividade, flexibilidade,

iniciativa, traballo en equipo, autoconfianza e sentido crítico.

n) Desenvolver a sensibilidade artística e literaria, así como o sentido estético, como

fontes de formación e enriquecemento cultural.

ñ) Utilizar a educación física e o deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e

social e impulsar condutas e hábitos saudables.

o) Reforzar actitudes de respecto e de prevención no ámbito da seguridade viaria.

p) Valorar, respectar e afianzar o patrimonio material e inmaterial de Galicia econtribuír á súa conservación e avance no contexto dun mundo globalizado.

OBXECTIVOS DA MATERIA

1. Coñecer os conceptos, teorías e modelos máis importantes e xerais da bioloxía e a xeoloxía,de xeito que o alumnado poida ter unha visión global do campo de coñecemento que aborda edar unha posible explicación dos fenómenos naturais, aplicando estes coñecementos a situaciónsreais e cotiás.2. Elaborar, cos datos que se coñecen do interior da Terra, unha hipótese explicativa sobre a súacomposición, o seu proceso de formación e a súa dinámica.3. Recoñecer que a visión globalizadora e unificante que propón a teoría da tectónica de placaspermite explicar coherentemente fenómenos como a variación da posición dos continentes, aformación de cordilleiras e rochas e a dinámica interna do planeta, e contribúe a explicar adistribución dos seres vivos.4. Coñecer os procesos da xeodinámica externa (que dan lugar á formación das rochassedimentarias e á súa alteración) e a súa interacción coa xeodinámica interna (da que derivanprocesos como a evolución do relevo ao longo do tempo, a formación de chans e das paisaxes, axeración de riscos xeolóxicos etc.).5. Realizar unha aproximación aos diversos modelos de organización dos seres vivos, á súaestrutura e funcionamento, entendéndoos como o resultado de distintas estratexias adaptativasao medio natural.6. Coñecer a diversidade dos seres vivos e ser capaz de incorporar o coñecemento dos procesosevolutivos para explicar a súa orixe.7. Integrar a dimensión social e tecnolóxica da bioloxía e a xeoloxía comprendendo as vantaxese problemas que o seu desenvolvemento supón para o medio natural, o ser humano e asociedade, e a posibilidade de contribuír á conservación e protección do medio natural e social.8. Utilizar con certa autonomía destrezas de investigación, tanto documentais comoexperimentais (formular problemas, formular e contrastar hipóteses, realizar experiencias etc.)recoñecendo o carácter da ciencia como proceso cambiante e dinámico.9. Desenvolver actitudes que se asocian ao traballo científico, tales como a busca deinformación, a capacidade crítica, a necesidade de verificación dos feitos, o cuestionamento doobvio e a apertura ante novas ideas, o traballo en equipo, a aplicación e difusión doscoñecementos etc. coa axuda das tecnoloxías da información e da comunicación cando sexanecesario.

50

OBXECTIVOS DO PROXECTO CURRICULAR

1. Aplicar os conceptos, leis e teorías máis importantes e xerais da Bioloxía e a Xeoloxía, naanálise de feitos e fenómenos naturais.2. Elaborar unha hipótese explicativa que relacione o modelo xeoquímico e o dinámico da Terrae permita comprender o comportamento físico do planeta.3. Interpretar os fenómenos xeolóxicos asociados ás placas litosféricas mediante a teoría datectónica de placas.4. Analizar os modelos de organización dos seres vivos describindo algúns caracteresmorfolóxicos e fisiolóxicos. 5. Establecer relacións entre evolución e distribución dos seres vivos á luz da teoría daevolución integrando os acontecementos puntuais de crises que sinala a xeoloxía, para chegar áproposta do equilibrio puntuado.6. Utilizar procedementos e estratexias científicas, e modelos representativos usados no ámbitocientífico, como táboas, claves dicotómicas, gráficas, diagramas, debuxos, esquemas,fotografías… para a resolución de cuestións relacionadas coa Bioloxía e a Xeoloxía.7. Recompilar, elaborar e sintetizar diferentes informacións relacionadas coa Bioloxía e aXeoloxía utilizando diferentes fontes bibliográficas e as Tecnoloxías da Información e dasComunicacións.8. Valorar de forma crítica as implicacións que os avances en Bioloxía e Xeoloxía teñen sobre acalidade de vida, o medio ambiente e os seres vivos, analizando a forma de contribuír a facerfronte aos graves problemas que hipotecan o futuro de Galicia e do noso planeta.9. Planificar individualmente e en grupo o deseño e realización de investigacións relacionadascoa Bioloxía e a Xeoloxía, recoñecendo que o coñecemento científico se atopa en continuaelaboración, exposto a revisións e modificacións continuas.10. Describir as implicacións das actuacións dos seres humanos sobre o relevo, os ecosistemas eoutros seres vivos, analizando a relación que se establece entre desenvolvemento científico,técnica e sociedade.11. Desenvolver actitudes relacionadas coa investigación científica, como a visión crítica, anecesidade de verificación, o interese polo traballo cooperativo e a aplicación e a difusión docoñecemento, o cuestionamento das apreciacións intuitivas e a apertura a novas ideas. 12. Localizar as principais unidades paisaxísticas de Galicia, destacando a importancia da súariqueza biolóxica e a necesidade conservala de forma sustentable.13. Recompilar, elaborar, sintetizar e comunicar diferentes informacións relacionadas coaBioloxía e a Xeoloxía, utilizando diferentes fontes: a biblioteca escolar, os medios decomunicación e as Tecnoloxías da Información e a Comunicación.

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS E A SÚA RELACIÓN COAS

COMPETENCIAS BÁSICASA materia de Bioloxía e Xeoloxía mantén unha vinculación esencial coa competenciabásica n.º 3: coñecemento e interacción co mundo físico. Así, todos os nososenunciados a incorporan de forma implícita. Pero a súa contribución é decisiva para odesenvolvemento das restantes. Destacamos, a continuación, as relacións coascompetencias básicas recollidas nos currículos oficiais.

COMPETENCIAS BÁSICAS COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DOPROXECTO CURRICULAR

1. Comunicación Lingüística

8. Aplicar estratexias propias do traballocientífico: formulación de conxecturase obtención de conclusións, incluíndo,no seu caso, deseños experimentais eanálises dos resultados para o estudode situacións e fenómenos

51

COMPETENCIAS BÁSICAS COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DO

PROXECTO CURRICULAR

2. Matemática

3. Coñecemento e interacción co mundo

físico

4. Tratamento da información e

competencia dixital

5. Social e cidadá

6. Cultural e artística

7. Aprender a aprender

8. Autonomía e iniciativa persoal

relacionados coa orixe e estrutura daTerra, a xeodinámica interna e externada Terra, a unidade e diversidade davida e a bioloxía das plantas e dosanimais. (C. B. 2, 3, 4, 7, 8)

9. Utilizar instrumentos de observacióncomo o microscopio, individualmentee en grupo, interpretando fotografías,táboas, gráficas, diagramas, clavesdicotómicas e informacións numéricasque permitan analizar, expresar datosou ideas ou elixir a estratexia máisadecuada para resolver problemas ecuestións relacionadas coa orixe eestrutura da Terra, a xeodinámicainterna e externa da Terra, a unidade ediversidade da vida e a bioloxía dasplantas e dos animais. (C. B. 2, 3, 4, 7,8)

10. Analizar as observacións, probas eevidencias de diferentes feitos efenómenos do medio natural etecnolóxico da vida cotiá de Galiciacon flexibilidade mental para aceptarcambios e admitir a provisionalidadedas leis, teorías e modelos científicos.(C. B. 3, 5, 7, 8)

11. Expresar, de forma oral e escrita,opinións fundamentadas sobre adimensión social e tecnolóxica daBioloxía e a Xeoloxía, utilizando concoherencia, claridade e precisión osconceptos científicos necesarios. (C. B.1, 3, 5, 7, 8)

12. Expoñer datos, conceptos e teoríasrelevantes que permitan a resoluciónde problemas e cuestións relacionadascoa orixe e estrutura da Terra, axeodinámica interna e externa daTerra, a unidade e diversidade da vidae a bioloxía das plantas e dos animais.(C. B. 1, 3, 5, 7, 8)

13. Manexar fontes de información e asTecnoloxías da Información e dasComunicacións para a elaboración decontidos relacionados coa orixe eestrutura da Terra, a xeodinámicainterna e externa da Terra, a unidade ediversidade da vida e a bioloxía dasplantas e dos animais, mostrando unhavisión actualizada da actividadecientífica. (C. B. 1, 3, 4, 7, 8)

52

COMPETENCIAS BÁSICAS COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DO

PROXECTO CURRICULAR

14. Discutir de forma fundamentada aimportancia do coñecemento biolóxicoe xeolóxico na evolución cultural dahumanidade, na satisfacción das súasnecesidades e na mellora das súascondicións de vida. (C. B. 3, 5, 6, 7, 8)

15. Aplicar os coñecementos adquiridos enBioloxía e Xeoloxía para participar, deforma activa e fundamentada, na tomade decisións arredor de problemaslocais e globais aos que se enfronta ahumanidade, e contribuír a construír unfuturo sustentable. (C. B. 3, 5, 7, 8)

16. Coidar o patrimonio natural de Galiciarespectando as medidas para a súaconservación e mellora, baseadas noscoñecementos adquiridos sobre alitoloxía, xeomorfoloxía, unidadespaisaxísticas e singularidadesbiolóxicas galegas. (C. B. 3, 5, 8)

17. Avaliar de forma crítica algunhas dasrepercusións das aplicacións debioloxía e xeoloxía sobre o medionatural. (C. B. 3, 5, 8)

Contidos do proxecto CURRICULAR

Contidos comúns• Utilización de procedementos científicos como a formulación de conxecturas,

elaboración de estratexias para obter conclusións.• Planificación e realización, individualmente e en grupo, de diversas actividades sobre

cuestións científicas e tecnolóxicas valorando a importancia do traballo en grupo para aresolución de problemas con maior eficacia.

• Utilización de diferentes recursos visuais, cartográficos, bibliográficos, deseñosexperimentais e claves dicotómicas.

• Realización de traballos experimentais e saídas de campo con rigor, orde, limpeza,coidado e precisión na manipulación de materiais e instrumentos de laboratorio(microscopio e lupa) respectando as normas de seguridade neste.

• Normas para realizar descricións, explicacións e argumentacións ligadas aos temas deestudo.

• Técnicas para identificar e recoñecer ideas en textos, en materiais audiovisuais emultimedia.

• Criterios para elaborar informes, a modo de recapitulación, xa sexan descritivos ouargumentativos e para elaborar monografías sobre temas científicos relacionados coasaúde, a biotecnoloxía ou os problemas ambientais.

• Aprecio da Bioloxía e Xeoloxía como vía para coñecer e valorar o medio natural,científico e técnico de Galicia e do Estado, participando na súa conservación, proteccióne mellora.

53

• Aprecio pola contribución da ciencia á calidade de vida, ao benestar humano e aodesenvolvemento tecnolóxico e social, con cautela, prudencia e precaución ante osriscos que os avances científico-tecnolóxicos poden ocasionar nos seres humanos e nomedio ambiente.

• Esforzo e tenacidade no traballo persoal, mostrando unha actitude activa e responsablenas tarefas, confiando nas súas posibilidades con autonomía, autocontrol e gozo.

• Recoñecemento da educación científica como parte da cultura básica da cidadanía.

1. Orixe e estrutura da Terra: • Os métodos de estudo do interior da Terra • Os métodos de datación. Idade relativa.• Análise da secuencia de acontecementos.• A datación absoluta.• A exploración xeolóxica.• Interpretación dos datos fornecidos polos fósiles.• A orixe do sistema solar.• Masa e densidade da Terra.• Sismos e ondas sísmicas.• Análise dos datos que achegan os terremotos• As capas composicionais da Terra.• As capas dinámicas da Terra.• Análise de debuxos sobre a estrutura interna da Terra a partir dos datos de velocidades

de propagación das ondas sísmicas.• Interpretación de gráficas de distribución de temperaturas, densidades e velocidades de

ondas sísmicas no interior terrestre.• Valoración das limitacións da ciencia para o estudo do interior terrestre.• Interese polos métodos da ciencia para resolver o problema da estrutura interna da

Terra.• Estudo experimental da formación de cristais.• Minerais petroxenéticos. • Análise das modalidades de cristalización.• Observación de rochas co microscopio petrográfico.• As novas tecnoloxías na investigación do medio.• Os Sistemas de Información Xeográfica e os sistemas de posicionamento global.• Recoñecemento da importancia dos recoñecementos in situ como primeira tarefa da

análise xeolóxica dunha rexión.• Análise das mostras.• O traballo de laboratorio: análises físicas e químicas; microscopio petrográfico. • Interese, precaución e responsabilidade nas prácticas de laboratorio.

2. Xeodinámica interna. A tectónica de placas: • Análise do mecanismo da isostasia.• Primeiras ideas mobilistas.• Principios da deriva continental.• Análise da dinámica dos fondos oceánicos.• Límites entre placas: dorsais, zonas de subdución e fallas transformantes.• O movemento das placas e as súas causas.• Condución e convección da calor interna e as súas consecuencias na dinámica interna

da Terra. • Teoría da tectónica de placas: unha perspectiva global.• Interpretación de esquemas da distribución de idades de sedimentos e rochas do fondo

oceánico.

54

• Interpretación de cortes esquemáticos de placas e os seus límites e os procesos queocorren neles.

• Realización de predicións, sobre un mapa, da futura distribución de continentes eocéanos en determinados lugares da Terra.

• Interese polas predicións realizadas á luz das teorías científicas.• Valoración do coñecemento científico como un proceso cambiante, en permanente

construción.• Valoración da dificultade dos grandes cambios de pensamento na comunidade cientí-

fica.• Toma de conciencia da innovación que supuxo a tectónica de placas para a Xeoloxía.• O proceso de formación das cordilleiras.• O ciclo de Wilson.• As deformacións plásticas: os dobramentos.• As deformacións por rotura: as fracturas.• Interpretación dos símbolos de dirección e buzamento en mapas xeolóxicos.• Valoración do coñecemento científico como un proceso cambiante, en permanente

construción.• Valoración da dificultade dos grandes cambios de pensamento na comunidade cientí-

fica.• Análise dos cambios ocorridos durante o metamorfismo.• Rochas metamórficas máis frecuentes.• Asociación das texturas das rochas metamórficas co tipo de metamorfismo que as

afectou.• Identificación das rochas metamórficas máis representativas de Galicia.• Valoración das rochas como recursos non renovables a escala temporal humana.• Actitude investigadora para determinar a orixe de estruturas tectónicas e de rochas.• Os magmas e a súa orixe.• Magmas e emprazamentos magmáticos.• Texturas das rochas ígneas.• As rochas plutónicas, volcánicas e filonianas.• Identificación das rochas magmáticas máis representativas de Galicia.• Análise do vulcanismo intraplaca.• Estudo da orixe das illas Canarias.• Interpretación de debuxos sobre as principais formas dos emprazamentos magmáticos.• Identificación das principais texturas de rochas ígneas.• Identificación das principais rochas plutónicas, volcánicas e filonianas.• Valoración da importancia da recollida e interpretación de datos para a investigación

científica. • Recoñecemento da importancia da predición e prevención das erupcións volcánicas.

3. Xeodinámica externa e historia da Terra: • Procesos da xeodinámica externa. • A meteorización, o transporte e a sedimentación.• Características dos sedimentos.• Explicación do proceso de diaxénese.• As rochas detríticas.• As rochas sedimentarias non detríticas.• Valoración da utilidade de rochas e minerais.• Establecemento de relacións entre os procesos externos e os axentes que os producen.• Identificación dos efectos dos procesos externos sobre os sedimentos e rochas

sedimentarias. • Identificación das rochas sedimentarias máis representativas de Galicia.

55

• Predición do relevo dunha determinada zona.• Interpretación dun mapa topográfico.• A Terra como sistema.• O modelado do relevo.• Os procesos xeolóxicos internos e externos interaccionan.• O solo: un produto da interacción.• Os riscos xeolóxicos.• Interpretación dos elementos dun mapa xeolóxico.• Elaboración de cortes xeolóxicos.• Valoración do importante papel dos axentes xeolóxicos externos na formación de

rochas sedimentarias e o modelado do relevo terrestre.• O tempo xeolóxico e a súa división.• O período Hádico.• A Terra e a vida no Paleozoico.• Os últimos 250 millóns de anos.• Grandes cambios climáticos.• Cambios na codia terrestre provocados pola acción humana. • Análise dos fósiles máis frecuentes na Península Ibérica.• Identificación dalgúns fósiles característicos.• Aplicación do principio do actualismo para reconstruír o pasado xeolóxico.• Dedución do ambiente de sedimentación antigo a partir dos fósiles que conteñen

determinadas rochas.• Análise dos feitos máis relevantes da historia xeolóxica de Galicia no marco da

Península Ibérica.• Elaboración e interpretación de cadros cronoestratigráficos e de cadros resumo de

eventos xeolóxicos.• Recoñecemento de diferentes tipos de discordancias en cortes xeolóxicos sinxelos.• Dedución das características paleoclimáticas dunha determinada época a partir das

circunstancias que o condicionaron.• Interese por coñecer a historia da vida e do noso planeta.• Valoración das rochas e fósiles como os rexistros xeolóxicos fundamentais que achegan

datos do pasado da Terra e da vida na Terra.

4. Unidade e diversidade da vida: • Características diferenciais dos seres vivos.• A unidade química dos seres vivos.• A auga e os sales minerais.• Análise da importancia biolóxica da auga e os sales minerais• Os glícidos e os lípidos: características, tipos e funcións.• As proteínas: características e funcións.• Proteínas enzimáticas: funcionamento e propiedades• Os ácidos nucleicos.• Interpretación das principais propiedades das biomoléculas máis importantes.• Reflexión crítica das limitacións e erros (desde a visión actual) das ideas históricas

sobre a orixe da vida.• A teoría celular.• O microscopio electrónico.• Os tipos de organización celular.• A célula animal e a célula vexetal. Orgánulos• A célula como unidade funcional.• Tipos de nutrición celular.• A obtención de enerxía.

56

• Das células procarióticas ás eucarióticas.• Os virus.• Interpretación, a partir de microfotografías electrónicas, das estruturas e orgánulos de

células eucarióticas vexetais e animais.• Interpretación de debuxos de células e orgánulos.• Realización de preparacións sinxelas de bacterias, células animais e vexetais.• Deseño de experiencias sinxelas relacionadas coa fotosíntese, a respiración e as

fermentacións.• Valoración da relevancia de certas teorías científicas que foron enunciadas hai moito

tempo e aínda seguen vixentes.• Separación dos pigmentos dunha planta mediante unha cromatografía de papel.• Os niveis de organización dos seres vivos.• Diferenciación dos niveis de organización dos seres vivos.• Os organismos unicelulares e pluricelulares.• Histoloxía e organografía vexetal.• Histoloxía e organografía animal.• Identificación de tecidos utilizando claves e fotografías.• O medio interno.• Modelos de organización en vexetais e animais.• Identificación, con axuda dun diagrama de fluxo ou clave dicotómica, de distintos

tecidos animais e vexetais.• Realización de debuxos esquemáticos de tecidos a partir da súa observación

microscópica.• Análise de técnicas para a obtención de cortes finos de tecidos.• Observación de tecidos animais.• Análise do concepto de ciclo biolóxico.• A reprodución: sexual e asexual.• Os tipos de ciclos biolóxicos.• A multiplicación das células.• A división celular por meiose.• Os clons e a clonación.• Interpretación de debuxos e esquemas sobre os procesos de mitose e meiose.• Establecemento de diferenzas entre a mitose e a meiose.• Análise crítica sobre textos xornalísticos ou de divulgación científica de transxénicos e

clonación.• Uso de diferentes fontes de información e as Tecnoloxías da Información e das

Comunicacións para a elaboración de contidos relacionados coa xenética molecular.• Recoñecemento das achegas da biotecnoloxía e da enxeñaría xenética para a curación

de enfermidades e a produción de alimentos e medicamentos.• Análise dos problemas éticos que pode supoñer a manipulación xenética.• Fixación de mostras e tinción.• Observación de células en mitose.• Definición do concepto de biodiversidade.• Diversidade taxonómica ou de especies.• Medida da diversidade de especies.• A diversidade xenética.• A mutación.• Diversidade xenética e reprodución.• Medida da diversidade xenética.• Diversidade de ecosistemas.• Medida da diversidade ecolóxica.• A biodiversidade en Galicia e en España.

57

• Establecemento de relación entre problemas ambientais e a intervención humana nosecosistemas.

• Exemplificación dos principais problemas ambientais de Galicia.• Os ecosistemas acuáticos e os ecosistemas terrestres.• Ecosistemas acuáticos e terrestres de Galicia.• Valoración da importancia de respectar os acordos internacionais para a conservación

da biodiversidade.• Accións para a conservación da biodiversidade.• Sensibilización ante a diversidade e riqueza de seres vivos dos ecosistemas de Galicia e

a necesidade de coidala e respectala.• Análise das ideas actuais sobre a orixe da vida.• A idea de evolución biolóxica.• As primeiras teorías evolucionistas.• A revolución darwiniana.• A teoría da selección natural.• Unha teoría sintética• Reflexión fundamentada sobre os argumentos a favor da evolución.• A evolución e a orixe das especies.• Recoñecemento das controversias científicas, sociais e relixiosas que suscitou a teoría

da evolución.• Establecemento da relación entre evolución e distribución dos seres vivos e os

mecanismos de selección natural que actúan sobre a variabilidade xenética de cadaespecie.

• Uso de diferentes fontes de información e as Tecnoloxías da Información e dasComunicacións para a elaboración de contidos relacionados coa orixe e a evolución dosseres vivos.

• A clasificación das especies.• Análise de árbores filoxenéticas.• Interpretación de diagramas ramificados ou “árbores”.• Clasificación e filoxenia.• A diversidade dos seres vivos.• Reinos Monera e Protoctista: características fundamentais.• Reino Fungos: características fundamentais.• Reino Vexetal: características fundamentais.• Reino Animal: características fundamentais.• Valoración da evolución biolóxica como responsable da aparición e desaparición de

especies.• Recoñecemento da necesidade da taxonomía para estudar a biodiversidade e os

problemas que, en ocasións, supón a súa aplicación.• Estimación de que a clasificación das especies non é unha cuestión científica pechada,

senón que estivo, está e estará sometida a modificacións por parte da comunidadecientífica.

5. A bioloxía das plantas: • A diversidade no reino das plantas: principais grupos taxonómicos.• Utilización de claves dicotómicas sinxelas para clasificar plantas. • O proceso de nutrición en plantas: nutrición autótrofa. • A incorporación de nutrientes nos vexetais.• Análise do papel da raíz na nutrición vexetal.• O transporte do zume bruto.• O intercambio de gases.• Establecemento de relacións entre os factores ambientais e a fotosíntese.

58

• O transporte dos produtos da fotosíntese.• Outras formas de nutrición en vexetais.• A respiración en vexetais.• A excreción en vexetais.• Dedución de conclusións a partir de estudos obtidos con información experimental e

completada por outras fontes de información acerca do proceso de nutrición das plantas.• As funcións de relación no mundo vexetal: os tropismos e as nastias. • Principais hormonas vexetais. • Análise das respostas dos vexetais aos estímulos.• A reprodución nas plantas. Reprodución asexual e sexual.• Ciclo biolóxico das plantas.• A intervención humana na reprodución. • A reprodución nas plantas espermatófitas.• A polinización.• A fecundación e a formación da semente.• A dispersión das sementes e a xerminación.• A reprodución das plantas e a biotecnoloxía.• Análise e localización das formacións vexetais máis representativas de Galicia.• Exemplificación dalgunhas adaptacións das plantas ao medio. • Valoración da importancia das plantas no mantemento dos ecosistemas e na vida na

Terra. • Valoración crítica dos efectos que pode ter a utilización artificial de hormonas en

agricultura.• Recoñecemento da necesidade de protexer as distintas especies vexetais que habitan no

planeta, cuxa perda sería irreparable.

6. A bioloxía dos animais: • A diversidade no reino animal: principais grupos.• Filos animais: das esponxas aos moluscos.• Filos animais: os artrópodos e os equinodermos.• Filos animais: os cordados.• Identificación de animais de especial interese: moluscos, artrópodos e vertebrados.• A nutrición nos animais.• Modelos de aparatos dixestivos.• O proceso de inxestión do alimento.• Tipos de dixestión.• Proceso dixestivo en vertebrados.• Absorción intestinal e exestión.• O transporte de nutrientes.• Os modelos de aparatos circulatorios.• O funcionamento do corazón en mamíferos.• Diferenciación dos principais modelos de aparatos dixestivos.• Establecemento de relacións entre as características anatómicas do corazón dun

mamífero coas súas funcións.• A obtención de enerxía a partir dos nutrientes.• Análise do rendemento enerxético dos alimentos.• A respiración cutánea, traqueal, branquial e pulmonar.• Sistemas excretores en vertebrados e invertebrados.• Formación da urina nos vertebrados.• Realización de debuxos dos diferentes órganos dos aparatos respiratorio e excretor dun

vertebrado e dun invertebrado.• A reprodución sexual e asexual nos animais.

59

• Os ciclos biolóxicos.• Análise de estratexias reprodutivas.• A fecundación.• O desenvolvemento embrionario e postembrionario.• O control nervioso e hormonal.• Compoñentes do sistema nervioso.• Transmisión do impulso nervioso.• Sistema nervioso en invertebrados e en vertebrados.• Funcionamento do sistema nervioso.• Os receptores.• Resposta motora: o aparato locomotor.• A locomoción animal.• Sistema endócrino en animais.• Hormonas de vertebrados.• Regulación hormonal.• Recoñecemento en fotografías microscópicas das principais estruturas dunha neurona e

dunha sinapse.• Localización dos principais órganos do sistema nervioso.• Interpretación de esquemas da regulación hormonal dalgunhas funcións dos animais ou

de persoas.• Valoración dos efectos que pode ter para un organismo o mal funcionamento dalgún

dos órganos implicados na nutrición.• Recoñecemento da necesidade do desenvolvemento de hábitos saudables para o

correcto funcionamento dos aparatos dixestivo e circulatorio.• Principais adaptacións dos animais ao medio. • Importancia da diversidade animal.• A aparición e extinción de especies.• A fauna galega.• Análise das principais adaptacións dos animais ao medio.• Recoñecemento do papel da humanidade na extinción de especies.• Toma de conciencia da necesidade de coexistir pacificamente coas demais especies que

poboan a Terra.• Uso de claves dicotómicas sinxelas para clasificar moluscos, artrópodos e vertebrados. • Realización de traballos experimentais con orde, limpeza, coidado e precisión na

manipulación materiais e instrumentos de laboratorio (microscopio e lupa) respectandoas normas de seguridade neste.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN DO CURRÍCULO OFICIAL1. Interpretar os datos obtidos por distintos métodos para construír un modelo de estrutura ecomposición do interior do planeta.2. Deseñar e realizar investigacións que inclúan as características esenciais do traballo científico(concreción do problema, emisión de hipóteses, deseño e realización de experiencias ecomunicación de resultados) en procesos como a cristalización, a formación de minerais, aformación de solo, a nutrición vexetal etc.3. Situar sobre un mapa as principais placas litosféricas e valorar as accións que exercen os seusbordos. Explicar as zonas de volcáns e terremotos, a formación de cordilleiras, a expansión dofondo oceánico e a distribución simétrica dos seus materiais e a presenza de rochas e fósilessemellantes en lugares moi afastados.4. Identificar os principais tipos de rochas, a súa composición, textura e proceso de formación,afloramentos e aplicacións.5. Explicar os procesos de formación dun solo, identificar os principais tipos de solos exustificar a importancia da súa conservación.

60

6. Explicar as características fundamentais dos principais taxons nos que se clasifican os seresvivos e saber utilizar claves dicotómicas para identificar os máis comúns.7. Relacionar tecidos e órganos cos cinco reinos e coñecer os principais tecidos animais evexetais, a súa morfoloxía e fisioloxía.8. Explicar a vida das plantas e de calquera ser vivo como un sistema, entendendo que os seusmodelos de organización son unha resposta determinada ás condicións do medio, físico oubiolóxico, para asegurar a súa supervivencia.9. Coñecer as funcións vitais nos principais grupos de animais e as estruturas e órganos que aspermiten.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN DO PROXECTO CURRÍCULAR1. Relacionar a información obtida a partir de datos indirectos xeotérmicos, magnéticos e

astronómicos con algunhas características do interior terrestre.2. Caracterizar as principais unidades xeoquímicas e dinámicas do interior terrestre.3. Utilizar procedementos científicos como a formulación de conxecturas e a elaboración

de estratexias para obter conclusións, incluíndo, no seu caso, deseños experimentais eanálise dos resultados.

4. Diferenciar os distintos tipos de límites entre placas e os procesos xeolóxicos queocorren neles.

5. Analizar distintas etapas do ciclo de Wilson e as súas representacións actuais nalitosfera terrestre.

6. Identificar os principais tipos de rochas sedimentarias e metamórficas, a súa textura eproceso de formación analizando exemplos de Galicia.

7. Identificar as principais texturas das rochas ígneas, diferenciando en particular as deGalicia.

8. Interpretar o relevo como produto da interacción dos procesos xeolóxicos externos einternos.

9. Explicar os procesos de formación dun solo, analizando a importancia da súaconservación.

10. Relacionar as características e propiedades das biomoléculas coas funcións que realizannos seres vivos.

11. Explicar as principais características dos cinco reinos taxonómicos.12. Analizar as principais teorías fixistas e evolucionistas que trataron de explicar a

diversidade dos seres vivos explicando os mecanismos da evolución á vista da teoríasintética.

13. Identificar os principais tecidos vexetais e animais e as súas funcións.14. Realizar preparacións microscópicas de tecidos vexetais e animais sinxelas, manexando

os instrumentos, reactivos e colorantes necesarios para isto. 15. Describir o proceso de nutrición autótrofa das plantas, a súa reprodución e a súa función

de relación.16. Relacionar a influencia de determinadas variables sobre as estruturas adaptativas que

posúen as plantas para desenvolveren con éxito as súas funcións.17. Explicar a importancia das plantas no mantemento dos ecosistemas e na vida na Terra. 18. Describir os principais grupos de animais en canto ao proceso de nutrición e as

estruturas e órganos que a permiten.19. Analizar as condutas e os aparatos que están destinados á reprodución dos animais, así

como os órganos e sistemas que buscan levar a cabo a súa función de relación.20. Expoñer a importancia da diversidade animal así como as posibles accións para a súa

conservación en Galicia, España e o resto do mundo.

61

CRITERIOS DE AVALIACIÓN DO PROXECTO CURRICULAR e o seu

desenvolvemento / vinculación coas competencias esp ecíficas

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DO PC CRITERIOS DE AVALIACI ÓN DO PC

1. Aplicar estratexias propias do traballocientífico: formulación de conxecturas eobtención de conclusións, incluíndo, noseu caso, deseños experimentais eanálises dos resultados para o estudo desituacións e fenómenos relacionados coaorixe e estrutura da Terra, axeodinámica interna e externa da Terra,a unidade e diversidade da vida e abioloxía das plantas e dos animais. (C.B. 2, 3, 4, 7, 8)

2. Utilizar instrumentos de observacióncomo o microscopio, individualmente een grupo, interpretando fotografías,táboas, gráficas, diagramas, clavesdicotómicas e informacións numéricasque permitan analizar, expresar datos ouideas ou elixir a estratexia máisadecuada para resolver problemas ecuestións relacionadas coa orixe eestrutura da Terra, a xeodinámicainterna e externa da Terra, a unidade ediversidade da vida e a bioloxía dasplantas e dos animais. (C. B. 2, 3, 4, 7,8)

3. Analizar as observacións, probas eevidencias de diferentes feitos efenómenos do medio natural etecnolóxico da vida cotiá de Galicia conflexibilidade mental para aceptarcambios e admitir a provisionalidadedas leis, teorías e modelos científicos.(C. B. 3, 5, 7, 8)

4. Expresar, de forma oral e escrita,opinións fundamentadas sobre adimensión social e tecnolóxica daBioloxía e a Xeoloxía utilizando concoherencia, claridade e precisión osconceptos científicos necesarios. (C. B.1, 3, 5, 7, 8)

5. Expoñer datos, conceptos e teoríasrelevantes que permitan a resolución deproblemas e cuestións relacionadas coaorixe e estrutura da Terra, axeodinámica interna e externa da Terra,a unidade e diversidade da vida e abioloxía das plantas e dos animais. (C.B. 1, 3, 5, 7, 8)

1. Relacionar a información obtida a partir dedatos indirectos xeotérmicos, magnéticos eastronómicos con algunhas característicasdo interior terrestre. (C. E. 1, 5, 6)

2. Caracterizar as principais unidadesxeoquímicas e dinámicas do interiorterrestre. (C. E. 1, 5, 6)

3. Utilizar procedementos científicos como aformulación de conxecturas, elaboración deestratexias para obter conclusións,incluíndo, no seu caso, deseñosexperimentais e análises dos resultados. (C.E. 1, 2, 3)

4. Diferenciar os distintos tipos de límitesentre placas e os procesos xeolóxicos queocorren neles. (C. E. 1, 5, 6)

5. Analizar distintas etapas do ciclo de Wilsone as súas representacións actuais nalitosfera terrestre. (C. E. 1, 5, 6)

6. Identificar os principais tipos de rochassedimentarias e metamórficas, a súa texturae proceso de formación, analizandoexemplos de Galicia. (C. E. 1, 5, 6)

7. Identificar as principais texturas das rochasígneas, diferenciando en particular as deGalicia. (C. E. 1, 5, 6)

8. Interpretar o relevo como produto dainteracción dos procesos xeolóxicosexternos e internos. (C. E. 1, 5, 6)

9. Explicar os procesos de formación dunsolo, analizando a importancia da súaconservación. (C. E. 1, 5, 6)

10. Relacionar as características e propiedadesdas biomoléculas coas funcións querealizan nos seres vivos. (C. E. 1, 5, 6)

11. Explicar as principais características doscinco reinos taxonómicos. (C. E. 1, 5, 6)

12. Analizar as principais teorías fixistas eevolucionistas que trataron de explicar adiversidade dos seres vivos, explicando osmecanismos da evolución á vista da teoríasintética. (C. E. 1, 4, 5, 6, 7)

13. Identificar os principais tecidos vexetais eanimais e as súas funcións. (C. E. 1, 5, 6)

14. Realizar preparacións microscópicas detecidos vexetais e animais sinxelas,manexando os instrumentos, reactivos ecolorantes necesarios para iso. (C. E. 1, 2,5, 6)

62

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DO PC CRITERIOS DE AVALIACI ÓN DO PC6. Manexar fontes de información e as

Tecnoloxías da Información e dasComunicacións para a elaboración decontidos relacionados coa orixe eestrutura da Terra, a xeodinámicainterna e externa da Terra, a unidade ediversidade da vida e a bioloxía dasplantas e dos animais, mostrando unhavisión actualizada da actividadecientífica. (C. B. 1, 3, 4, 7, 8)

7. Discutir de forma fundamentada aimportancia do coñecemento biolóxico exeolóxico na evolución cultural dahumanidade, na satisfacción das súasnecesidades e na mellora das súascondicións de vida. (C. B. 3, 5, 6, 7, 8)

8. Aplicar os coñecementos adquiridos enBioloxía e Xeoloxía para participar, deforma activa e fundamentada, na tomade decisións arredor de problemas locaise globais aos que se enfronta ahumanidade, e contribuír a construír unfuturo sustentable. (C. B. 3, 5, 7, 8)

9. Coidar o patrimonio natural de Galiciarespectando as medidas para a súaconservación e mellora, baseadas noscoñecementos adquiridos sobre alitoloxía, xeomorfoloxía, unidadespaisaxísticas e singularidades biolóxicasgalegas. (C. B. 3, 5, 8)

10. Avaliar de forma crítica algunhas dasrepercusións das aplicacións da bioloxíae xeoloxía sobre o medio natural. (C. B.3, 5, 8)

15. Describir o proceso de nutrición autótrofadas plantas, a súa reprodución e a súafunción de relación. (C. E. 1, 5, 6)

16. Relacionar a influencia de determinadasvariables sobre as estruturas adaptativasque posúen as plantas para desenvolver conéxito a súa funcións. (C. E. 1, 5, 6, 7)

17. Explicar a importancia das plantas nomantemento dos ecosistemas e na vida naTerra. (C. E. 1, 5, 6, 7, 8, 9, 10)

18. Describir os principais grupos de animaisen canto ao proceso de nutrición e asestruturas e órganos que a permiten. (C. E.1, 5, 6)

19. Analizar as condutas e os aparatos queestán destinados á reprodución dos animais,así como os órganos e sistemas que buscanlevar a cabo a súa función de relación. (C.E. 1, 5, 6)

20. Expoñer a importancia da diversidadeanimal, así como as posibles accións para aconservación desta en Galicia, España e oresto do mundo. (C. E. 1, 5, 6, 7, 8, 9, 10)

PROGRAMACIÓN DE CIENCIAS PARA O MUNDO CONTEMPORÁNEO

1. ObjetivosLa enseñanza de las Ciencias para el mundo contemporáneo en el bachillerato tendrá como objetivo eldesarrollo de las siguientes capacidades:

- Conocer el significado cualitativo de algunos conceptos, leyes y teorías, para formarse opinionesfundamentadas sobre cuestiones científicas y tecnológicas, que tengan incidencia en lascondiciones de vida personal y global y sean objeto de controversia social y debate público.

- Conocer los elementos de los procesos de investigación y las características de las explicacionescientíficas, partiendo de sus problemas próximos a la experiencia, y ponerlos en prácticamediante investigaciones sencillas.

- Plantearse preguntas sobre cuestiones y problemas científicos de actualidad y tratar de buscar suspropias respuestas, utilizando y seleccionando de forma crítica información proveniente dediversas fuentes.

- Obtener, analizar y organizar informaciones de contenido científico, utilizar representaciones ymodelos, hacer conjeturas, formular hipótesis y realizar reflexiones fundadas que permitan tomardecisiones fundamentadas y comunicarlas a los demás con coherencia, precisión y claridad.

63

- Adquirir un conocimiento coherente y crítico de las tecnologías de la información, lacomunicación y el ocio presentes en su entorno, propiciando su uso sensato y racional para laconstrucción del conocimiento científico, la elaboración del criterio personal y la mejora delbienestar individual y colectivo.

- Argumentar, debatir y evaluar propuestas y aplicaciones de los conocimientos científicos deinterés social relativos a la salud, el medio ambiente, los materiales, las fuentes de energía, elocio, etc., para poder valorar las informaciones científicas y tecnológicas de los medios decomunicación de masas y adquirir independencia de criterio.

- Poner en práctica actitudes y valores sociales como la creatividad, la curiosidad, elantidogmatismo, la reflexión crítica y la sensibilidad ante la vida y el medio ambiente, que sonútiles para el avance personal, las relaciones interpersonales y la inserción social.

- Valorar la contribución de la ciencia y la tecnología a la mejora de la calidad de vida,reconociendo sus aportaciones y sus limitaciones como empresa humana cuyas ideas están encontinua evolución y condicionadas al contexto cultural, social y económico en el que sedesarrollan.

- Reconocer el carácter colectivo de los avances científicos, destacando el papel de las mujeres enla ciencia, así como, en algunos ejemplos concretos, la influencia recíproca entre el desarrollocientífico y tecnológico y los contextos sociales, políticos, económicos, religiosos, educativos yculturales en que se produce el conocimiento y sus aplicaciones.

- Utilizar en la vida cotidiana los conocimientos adquiridos, participando en las controversiastecnocientíficas locales y globales, y desarrollar hábitos democráticos basados en laargumentación y en el diálogo.

2. Contenidos Bloque 1. Contenidos comunes

• Distinción entre las cuestiones que pueden resolverse mediante respuestas basadas en observacionesy datos científicos de aquellas otras que no pueden solucionarse desde la ciencia.• Análisis de la evolución del concepto de ciencia y de las distintas disciplinas a lo largo de la historia,a través de problemas científicos del pasado y de la actualidad, prestando especial atención adesenmascarar supuestos planteamientos científicos que se transmiten por los medios decomunicación. • Búsqueda, comprensión y selección de información científica relevante de diferentes fuentes paradar respuesta a los interrogantes, diferenciando las opiniones de las afirmaciones basadas en datos.

- Conocimiento de los rasgos fundamentales de las formas de trabajo en la comunidad científica, la relación de causas y hechos aparentemente inconexos y el papel de las diversas teorías en la interpretación de los datos, así como el papel del discurso, y aplicación a la búsqueda de soluciones a problemas de la experiencia cotidiana.

• Análisis de problemas científico-tecnológicos de incidencia e interés social, predicción de suevolución y aplicación del conocimiento en la búsqueda de soluciones a situaciones concretas.• Disposición a reflexionar científicamente sobre cuestiones de carácter científico y tecnológico paratomar decisiones responsables en contextos personales y sociales. • Reconocimiento de la contribución del conocimiento científico-tecnológico a la comprensión delmundo, a la mejora de las condiciones de vida de las personas y de los seres vivos en general, a lasuperación de la obviedad, a la liberación de los prejuicios y a la formación del espíritu crítico.� Análisis crítico de la visión androcéntrica, eurocéntrica y etnocéntrica de la ciencia y de la

tecnología.� Reconocimiento de las repercusiones de los avances tecnocientíficos en la sociedad y de la

influencia del contexto social en la demanda y producción científica y tecnológica (políticascientíficas, conflicto de intereses y prioridades en la investigación).

• Reconocimiento de las limitaciones y errores de la ciencia y la tecnología, de algunas aplicacionesperversas y de su dependencia del contexto social y económico, a partir de hechos actuales y de casosrelevantes en la historia de la ciencia y la tecnología.

Bloque 2. Nuestro lugar en el Universo

• El origen del Universo. La génesis de los elementos: polvo de estrellas. La tecnología espacial y laexploración del sistema solar. Escalas de longitudes, masas y tiempos en el universo.

64

• La formación de la Tierra y la diferenciación en capas. La tectónica global. Explicación de algunascatástrofes terrestres (Seísmos, tsunamis, erupciones volcánicas).• El origen de la vida. De la síntesis prebiótica a los primeros organismos: principales hipótesis.• Del fijismo al evolucionismo. La selección natural darwiniana y la explicación genética actual.Controversia con otras teorías pseudocientíficas, como la teoría del diseño inteligente.• De los homínidos fósiles al Homo sapiens. Los cambios genéticos condicionantes de la especificidadhumana. Elaboración de un posible árbol genealógico.

Bloque 3. Vivir más, vivir mejor

• La salud como resultado de los factores genéticos, ambientales y personales. Los estilos de vidasaludables.• Las enfermedades infecciosas y no infecciosas. La enfermedad como problema• olectivo. Epidemias y pandemias: la búsqueda de beneficios económicos por encima de otrasconsideraciones y su relación con enfermedades emergentes. El uso racional de los medicamentos.Transplantes y solidaridad.• Los condicionamientos de la investigación médicas. Las patentes. La sanidad en los países de nivelde desarrollo bajo. El SIDA como ejemplo de valoración de la sanidad en función del desarrollo de lospaíses. Plan de salud en la Comunidad Autónoma gallega. • La revolución genética. El genoma humano, patrimonio universal: proyectos públicos e interesescomerciales. Sastrería genética. Alimentos transgénicos y otras aplicaciones. Las tecnologías del ADNrecombinante y la ingeniería genética. Discusión de los beneficios y perjuicios de la modificacióngenética. Aplicaciones.• La reproducción asistida. La clonación y sus aplicaciones. Las células madre. La Bioética. Análisisde las distintas repercusiones de estas tecnologías.

- Más allá de la genética: la epigenética y la proteómica.

Bloque 4. Hacia una gestión sostenible del planeta

• La sobreexplotación de los recursos: aire, agua, suelo, seres vivos y fuentes de energía. El aguacomo recurso limitado. Energías alternativas y energía nuclear. El papel de las mujeres en la gestiónde estos recursos.• Los impactos: la contaminación, la desertización, el aumento de residuos y la pérdida debiodiversidad. El cambio climático.• Los riesgos naturales. Las catástrofes más frecuentes. Factores que incrementan los riesgos.• El problema del crecimiento ilimitado en un planeta limitado. Principios generales de sostenibilidadeconómica, ecológica y social. Los compromisos internacionales y la responsabilidad ciudadana.Estrategias de desarrollo sostenible en Galicia.

- La ordenación territorial: instrumento de protección ambiental, de planificación y de gestión en prode un desarrollo equilibrado y sostenible.

Bloque 5. Nuevas necesidades, nuevos materiales

• La humanidad y el uso de los materiales. Localización, producción y consumo de materiales: controlde los recursos.• Algunos materiales naturales. Los metales, riesgos a causa de su corrosión. El papel y el problemade la deforestación.• El desarrollo científico-tecnológico y la sociedad de consumo: agotamiento de materiales y apariciónde nuevas necesidades, desde la medicina a la aeronáutica.• La respuesta de la ciencia y la tecnología. Nuevos materiales: los polímeros y los materialescerámicos. Nuevas tecnologías: la nanotecnología. • Análisis medioambiental y energético del uso de los materiales: reducción, reutilización y reciclaje.Basuras.

Bloque 6. La aldea global. De la sociedad de la información a la sociedad del conocimiento

• Procesamiento, almacenamiento e intercambio de la información. El salto de lo analógico a lodigital. • Tratamiento numérico de la información, de la señal y de la imagen.• Internet, un mundo interconectado. Compresión y transmisión de la información. Control de laprivacidad y protección de datos.

65

• La revolución tecnológica de la comunicación: ondas, cable, fibra óptica, satélites, ADSL, telefoníamóvil, GPS, etc. Repercusiones en la vida cotidiana.

- La sociedad de la información y sus oportunidades y riesgos. Redes, globalización de la informacióny brecha digital. Fiabilidad de las distintas fuentes, criterios para evaluarla. - Democracia y ciudadanía: derechos y deberes de las personas en la sociedad de la información. Laigualdad de género. - Oportunidades de las TIC (tecnologías de la información y de la comunicación) para la educación yel ocio y su uso responsable.

3. Criterios de evaluación1. Reconocer y hacerse preguntas sobre problemas de actualidad e interés para la ciudadanía, enlos que estén implicadas las tecnociencias, y sobre sus posibles soluciones, apreciando sumultidimensionalidad.

Se trata de evaluar si el alumnado analiza de forma cualitativa situaciones problemáticas abiertas,identificando y delimitando los principios científicos y tecnológicos con los que tienen relación yexplorando las implicaciones sociales y éticas de las propuestas de solución que se aportan desde estosámbitos.

2. Obtener, seleccionar y valorar informaciones sobre distintos temas científicos y tecnológicos derepercusión social y comunicar conclusiones e ideas en distintos soportes a públicos diversos,utilizando eficazmente las tecnologías de la información y comunicación, para formarse opinionespropias argumentadas.

Se pretende evaluar la capacidad del alumnado para realizar las distintas fases (información, elaboración,presentación) que comprende la formación de una opinión argumentada sobre las consecuencias socialesde temas científico-tecnológicos como investigación médica y enfermedades de mayor incidencia, elcontrol de los recursos, los nuevos materiales y nuevas tecnologías frente al agotamiento de recursos, lascatástrofes naturales, la clonación terapéutica y reproductiva, etc., utilizando con eficacia los nuevosrecursos tecnológicos y el lenguaje específico apropiado.

3. Darse cuenta de la relación entre la actividad científica y tecnológica y el contexto social en el quese produce, y reconocer el carácter colectivo de los avances científicos y tecnológicos y el papel delas mujeres en ellos.

Se pretende evaluar la identificación y el conocimiento de la influencia e incidencia mutua entre lasociedad, la ciencia y la tecnología. Igualmente, si el alumnado es consciente de que sus avances son frutode la colaboración, e incluso de la rivalidad, de muchas personas y culturas -en casos como el descifradode la secuencia del genoma humano- y si reconoce la contribución de las mujeres, como por ejemplo en elestablecimiento del modelo del ADN. También se trata de ver si conocen la contribución al avance eneste campo de alguna personalidad científica gallega.

4. Analizar algunas aportaciones científico-tecnológicas a diversos problemas que tiene planteadosla humanidad, y la importancia del contexto político-social en su puesta en práctica, considerandosus ventajas e inconvenientes desde un punto de vista económico, medioambiental y social.

Se trata de evaluar si el alumnado es capaz de analizar aportaciones realizadas por la ciencia y latecnología como los medicamentos, la investigación embrionaria, la radioactividad, las tecnologíasenergéticas alternativas, las nuevas tecnologías, etc. para buscar soluciones a problemas de salud, de crisisenergética, de control de la información, etc. considerando sus ventajas e inconvenientes así como laimportancia del contexto social para llevar a la práctica algunas aportaciones, como la accesibilidad de losmedicamentos en el Tercer Mundo, los intereses económicos en las fuentes de energía convencionales, elcontrol de la información por los poderes, etc.

5. Realizar estudios sencillos sobre cuestiones sociales con base científico-tecnológica de ámbitolocal, haciendo predicciones y valorando las posturas individuales o de pequeños colectivos en suposible evolución.

Se pretende evaluar si el alumnado puede llevar a cabo pequeñas investigaciones sobre temas como laincidencia de determinadas enfermedades, el uso de medicamentos y el gasto farmacéutico, el consumoenergético o de otros recursos, el tipo de basuras y su reciclaje, los efectos locales del cambio climático,etc., reconociendo las variables implicadas y las acciones que pueden incidir en su modificación yevolución, y valorando la importancia de las acciones individuales y colectivas, como el ahorro, laparticipación social, etc.

66

6. Valorar la contribución de la ciencia y la tecnología a la comprensión y resolución de losproblemas de las personas y de su calidad de vida, mediante una metodología basada en laobtención de datos, el razonamiento, la perseverancia y el espíritu crítico, aceptando suslimitaciones y equivocaciones propias de toda actividad humana.

Se pretende conocer si el alumnado ha comprendido la contribución de la ciencia y la tecnología a laexplicación y resolución de algunos problemas que preocupan a los ciudadanos relativos a la salud, elmedio ambiente, nuestro origen, el acceso a la información, etc., y es capaz de distinguir los rasgos

característicos de la investigación científica a la hora de afrontarlos, valorando las cualidades deperseverancia, espíritu crítico y respeto por las pruebas. Asimismo, deben saber identificar algunaslimitaciones como las relativas al origen de la especie humana, a la contaminación y al cambio climático,a la energía nuclear y nuevas fuentes de energía o algunas enfermedades como el cáncer o el SIDA entreotras, y aplicaciones inadecuadas debidas al carácter falible de la actividad humana. Se debe constatar sireconoce que determinadas soluciones técnicamente posibles no son permisibles desde el punto de vistaético.

7. Identificar los principales problemas ambientales, las causas que los provocan y los factores quelos intensifican; predecir sus consecuencias y argumentar sobre la necesidad de una gestiónsostenible de la Tierra, siendo conscientes de la importancia de la sensibilización ciudadana paraactuar sobre los problemas ambientales locales.

Se trata de evaluar si conocen los principales problemas ambientales, como el agotamiento de losrecursos, el incremento de la contaminación, el cambio climático, la desertización, los residuos y laintensificación de las catástrofes; saben establecer relaciones causales con los modelos de desarrollodominantes, y son capaces de predecir consecuencias y de argumentar sobre la necesidad de aplicarcriterios de sostenibilidad y mostrar mayor sensibilidad ciudadana para actuar sobre los problemasambientales cercanos.

8. Conocer y valorar las aportaciones de la ciencia y la tecnología a la mitigación de los problemasambientales mediante la búsqueda de nuevos materiales y nuevas tecnologías, en el contexto de undesarrollo sostenible.

Se pretende evaluar si el alumnado conoce los nuevos materiales y las nuevas tecnologías (búsqueda dealternativas a las fuentes de energía convencionales, disminución de la contaminación y de los residuos,lucha contra la desertización y mitigación de catástrofes), valorando las aportaciones de la ciencia y latecnología en la disminución de los problemas ambientales dentro de los principios de la gestiónsostenible de la Tierra.

9. Diferenciar los tipos de enfermedades más frecuentes, identificando algunos indicadores, causasy tratamientos más comunes, y valorando los aspectos éticos, sociales y de género presentes en estostemas, así como la importancia de adoptar medidas preventivas que eviten los contagios, queprioricen los controles periódicos y los estilos de vida saludables sociales y personales.

Se pretende constatar si el alumnado conoce las enfermedades más frecuentes en nuestra sociedad y sabediferenciar las infecciosas de las demás, señalando algunos indicadores que las caracterizan y algunostratamientos generales (fármacos, cirugía, transplantes, psicoterapia), valorando si es consciente de laincidencia en la salud de los factores ambientales del entorno y de la necesidad de adoptar estilos de vidasaludables y prácticas preventivas. Se trata de ver, también, si analiza las prioridades de la investigación yla relación de enfermedades emergentes, como la encefalitis espongiforme bovina, con la búsqueda debeneficios económicos por encima de otras consideraciones. Se evaluará, igualmente, si el alumnadoconoce las problemáticas asociadas al ensayo de fármacos y las diferencias de disponibilidad y uso enfunción del desarrollo económico.

10. Conocer las bases científicas de la manipulación genética y embrionaria, valorar los pros ycontras de sus aplicaciones y entender la controversia internacional que han suscitado, siendocapaces de fundamentar la existencia de un Comité de Bioética que defina sus límites en un marcode gestión responsable de la vida humana.

Se trata de constatar si los estudiantes han comprendido y valorado las posibilidades de la manipulacióndel ADN y de las células embrionarias; conocen las aplicaciones de la ingeniería genética en laproducción de fármacos, transgénicos y terapias génicas y entienden las repercusiones de la reproducciónasistida, la selección y conservación de embriones y los posibles usos de la clonación. Asimismo, debenser conscientes del carácter polémico de estas prácticas y ser capaces de fundamentar la necesidad de unorganismo internacional que arbitre en los casos que afecten a la dignidad humana.

67

11. Analizar las sucesivas explicaciones científicas dadas a problemas como el origen de la vida odel universo; haciendo hincapié en la importancia del razonamiento hipotético-deductivo, el valorde las pruebas y la influencia del contexto social, diferenciándolas de las basadas en opiniones ocreencias.

Se pretende evaluar si el alumnado puede discernir las explicaciones científicas a problemas

fundamentales que se ha planteado la humanidad sobre su origen de aquellas que no lo son; basándose en

características del trabajo científico como la existencia de pruebas de evidencia científica frente a

lasopiniones o creencias. Asimismo, deberá analizar la influencia del contexto social para la aceptación o

rechazo de determinadas explicaciones científicas, como el origen físico-químico de la vida o el

evolucionismo.

12. Conocer las características básicas, las formas de utilización y las repercusiones individuales ysociales de los últimos instrumentos tecnológicos de información, comunicación, ocio y creación,valorando su incidencia en los hábitos de consumo y en las relaciones sociales.

Se pretende evaluar la capacidad de los alumnos para utilizar las tecnologías de la información y lacomunicación para obtener, generar y transmitir informaciones de tipo diverso, y de apreciar los cambiosque las nuevas tecnologías producen en nuestro entorno familiar, profesional, social y de relaciones paraactuar como consumidores racionales y críticos valorando las ventajas y limitaciones de su uso.

13. Utilizar la información y conceptos aprendidos para participar de forma activa comointegrantes de una ciudadanía crítica en la toma de decisiones sobre problemas que les afectanrelacionados con la ciencia y la tecnología.

Se trata de evaluar la conciencia crítica ante los avances científico-técnicos, sus ventajas y riesgos para lasociedad, los dilemas éticos que suscitan y la necesaria toma de posición ante ellos, participando de formaactiva y democrática en la conformación de una postura que respete los derechos de toda la ciudadanía.

4. Contenidos del Proyecto

Unidad Desarrollo de la unidad

1. ¿Qué es la ciencia?

1. Ciencia y filosofía 2. Epistemología 3. Los métodos de las ciencias 4. La investigación científica 5. Conocimiento ordinario y pseudociencia

2. Ciencia, tecnología y sociedad

1. Ciencia y tecnología 2. El avance de la ciencia y las sociedades 3. Breve historia de la ciencia 4. Ciencia, economía y arte 5. Ciencia y religión

3. Nuestro lugar en el Universo

1. El origen del Universo 2. La formación de la Tierra 3. La exploración del Sistema Solar 4. El origen de la vida 5. Las teorías evolucionistas 6. De los homínidos al Homo sapiens

4. Vivir más, vivir mejor

1. La salud: factores personales, ambientales y genéticos 2. Estilos de vida saludables 3. Enfermedades del siglo XXI 4. Medicamentos genéricos y patentes 5. Trasplantes y solidaridad 6. La medicina que viene

68

Unidad Desarrollo de la unidad

5. La revolución genética

1. Herencia e información genética 2. Biotecnología e ingeniería genética 3. El proyecto Genoma Humano 4. Reproducción asistida 5. Clonación 6. Bioética

6. Hacia una gestión sostenible del planeta

1. Sobreexplotación de los recursos naturales 2. Contaminación y cambio climático 3. El problema de la energía y de los residuos 4. Actividades humanas y riesgos naturales 5. Principios para una gestión sostenible del planeta

7. Nuevas necesidades, nuevos materiales

1. Los materiales y la humanidad 2. Materiales: tipos y usos 3. Nuevos materiales, nuevas tecnologías y medio ambiente 4. Nuevas necesidades

8. Tecnología de la información y elconocimiento

1. Las tecnologías de la información y el desarrollo 2. Las telecomunicaciones 3. El ordenador 4. Los lenguajes de programación 5. Un mundo de redes

9. La aldea global

1. Las redes en un mundo global 2. Internet 3. Redes sociales virtuales 4. La nueva economía de internet 5. El impacto de internet en otros ámbitos

PROGRAMACIÓN DE BIOLOXÍA DE 2º DE BACHARELATO

1. AS BIOMOLÉCULAS INORGÁNICAS : AUGA E SALES MINERAIS

Obxectivos didácticos• Explicar a composición química dos seres vivos en termos de poucos elementos predominantes,

poucas biomoléculas simples e moitas moléculas complexas diferentes.• Clasificar as biomoléculas.• Xustificar a importancias da auga e os sales minerais para a vida.• Aplicar os conceptos físicos de ósmose e difusión.

Contidos conceptuais .• Os elementos químicos dos seres vivos.• As biomoléculas orgánicas e inorgánicas.• A auga: características químicas que a fan indispensable para a vida e funcións biolóxicas.• Papel dos sales minerais.• As solucións acuosas: os coloides. Presión osmótica, pH.

Contidos procedementais.• Deseño e realización de experiencias de ósmose.• Recoñecemento de sales minerais nos seres vivos.• Interpretación de procesos naturais de a cordo coas propiedades das solucións acuosas.

Contidos actitudinais .• Relación entre algunhas técnicas de conservación de alimentos e a necesidade de auga para os seres

vivos.• Interese polas interpretacións científicas de procesos cotiáns.• Coidado e responsabilidade no manexo do material de laboratorio.

69

2. AS BIOMOLÉCULAS ORGÁNICAS

Obxectivos didácticos• Caracterizar os distintos tipos de moléculas orgánicas nos seres vivos.• Identificar glúcidos e lípidos pola súa estructura química, e recoñecer glicosa e ribosa en fórmulas

lineal e cíclica.• Distinguir pola súa estructura e funcións ácidos graxos, graxas, fosfoglicéridos e esteroides.• Establecer e hidrolizar enlaces glucosídicos e enlaces éster.• Representar a fórmula xeral dos aminoácidos e establecer enlaces peptídicos.• Explicar a importancia biolóxica das proteínas, relacionando a súa función coa estructura.• Aplicar os coñecementos sobre desnaturalización de proteínas á interpretación de situacións cotiáns.• Diferenciar o DNA do RNA pola estructura, localización e funcións.• Caracterizar a estructura secundaria do DNA e os tipos de RNA.• Citar e situar enlaces non covalentes nas estructuras das proteínas e ácidos nucleicos.

Contidos conceptuais.• As moléculas orgánicas da célula.• Os glúcidos. Importancia biolóxica. Características químicas e clasificación: monosacáridos,

disacáridos e polisacáridos.• Os lípidos, diversidade química e funcional. Características químicas e importancia biolóxica de ácidos

graxos, graxas, fosfoglicéridos, esteroides e prostaglandinas. As vitaminas liposolubles.• Os ácidos nucleicos, polímeros de nucleótidos. • O DNA e RNA: importancia biolóxica e características químicas. Clases e funcións. Etapas no seu

coñecemento histórico: modelo de Watson & Crick. Desnaturalización do DNA.• As proteínas: importancia biolóxica e características químicas. Os aminoácidos e o enlace peptídico.• Os enlaces non covalentes e as pontes disulfuro. Niveis da estructura das proteínas. Solubilidade,

desnaturalización e capacidade de amortiguación. As proteínas como enzimas

Contidos procedimentais .• Formulación de distintas triosas, pentosas e hexosas; formulación de enlaces glicosídicos e

recoñecemento da estructura química de polisacáridos.• Determinación práctica da presencia de azucres simples e amidón en distintos materiais biolóxicos.• Comprobación experimental da saponificación.• Formulación de ácidos graxos, graxas e fosfoglicéridos; formulación e hidrólise do enlace éster e

recoñecemento da estructura esteroidea.• Recoñecemento, á vista da estructura química, da bipolaridade dalgúns lípidos.

• Construcción de modelos tridimensionais (en papel) de estructuras secundarias (α-hélice e β-láminade proteínas)

• Identificación de presencia de prótidos ou péptidos en solución e dalgunha das súas propiedades.• Formulación de aminoácidos e do enlace peptídico.

• Formulación de nucleótidos e dinucleótidos a partir das súas unidades.• Construcción de modelos tridimensionais (en papel) de estructuras secundarias de DNA

Contidos actitudinais .• Valoración da importancia fisiolóxica de inxestión de alimentos con contido en celulosa.• Interese polo contido nutritivo de alimentos de consumo habitual e polas actividades prácticas que

poidan evidencialo.• Atención á incidencia en actividades cotiáns de desnaturalización de proteínas.• Hábito de manexo axeitado e responsable do material de laboratorio.• Cooperación responsable nas actividades de laboratorio e aula.

3. A EXPRESIÓN DA INFORMACIÓN XENÉTICA.

Obxectivos didácticos• Explicar o mecanismo xeral de replicación do ADN e a súa importancia nos seres vivos.• Explicar as características do código xenético• Describir os fluxo de información xenética.• Enunciar algunhas das posibilidades actuais de manipulación xenética e analizar as súas posibles

repercusións.• Identificar distintos tipos de mutacións xénicas e valorar as súas consecuiencias para os individuos e

para as especies.• Xustificar a importancia da regulación xénica.

70

Contidos conceptuais .• O ADN, portador da información xenética: de Mendel a Avery.• A replicación do ADN: mecanismo xeral.• A expresión da información xenética. Concepto e estructura do xene. Transcripción: de ADN a ARN.

Traducción: de ARN a proteínas. Características do código xenético.• Secuencia do ADN: proxecto Xenoma humano. Manipulacións da información xenética: aplicacións.• Modificación da información xenética: mutacións. Vantaxes e inconvenientes. Varia¡bilidade e

selección natural. Base para a evolución.• A regulación da expresión xénica: importancia.

Contidos procedimentais.• Representación da replicación dun fragmento de ADN cunha determinada secuencia de bases.• Utilización do código xenético para representar o fluxo da información desde unha determinada

secuencia de bases de ADN a secuencia de aminoácidos dunha proteína.• Interpretación do efecto das mutacións nas proteínas codificadas a partir de exemplificacións de

distintos tipos de mutacións xénicas.

Contidos actitudinais.• Consciencia do carácter non dogmático da Ciencia e da provisionalidade das teorías ou modelos.• Interese por coñecer as posibilidades actuais de manipulación xenética.• Reflesión crítica sobre a interacción Ciencia-Tecnoloxía-Sociedade.• Actitude dialogante diante de puntos de vista diferentes.

4. A CÉLULA COMO UNIDADE DE VIDA.

Obxectivos didácticos• Enunciar as diferencias entre células procariota e eucariota, e entre células animais e vexetais.• Describir a organización molecular da membrana plasmática e as súas principais funcións.• Caracterizar as estructuras non membranosas da célula e describir a estructura e función dos

orgánulos celulares e as relacións entre eles.• Describir o núcleo celular e xustificar o seu papel como elemento rector da vida celular.• Explicar a relación entre cromatina e cromosomas, e sinalar as características da dotación

cromosomática dunha célula e as súas posibles alteracións.• Manexar con interese e responsabilidade o microscopio.• Interpretar e realizar diagramas de células e das súas estructuras principais.

Contidos conceptuais .• Células procariotas e eucariotas: compartimentación celular. Diferencias entre células animais e

vexetais. A parede celular.• Membrana plasmática: estructura e función. Transporte e comunicación.• O citosol. Cito esqueleto e centriolos. Ribosomas.• Os orgánulos de membrana simple: Retículo endoplásmico, aparato de Golgi, lisosomas,

peroxisomas, vacuolas.• Orgánulos de dupla membrana: mitocondrias e cloroplastos.• O Núcleo: envoltura nuclear, nucleoplasma, nucléolo, cromatina.• Cromatina e cromosomas. Dotación cromosomática.

Contidos procedimentais .• Realización e interpretación de diagramas de células procariotas e de células animais e vexetais, así

como de orgánulos.• Interpretación de micrografías de estructuras celulares.• Realización de preparacións simples e visualización no microscopio de células. Visualización e

interpretación de cariotipos.

Contidos actitudinais .• Hábito de manexo axeitado e respectuoso do material de laboratorio.• Valoración da importancia dos avances técnicos para o desenvolvemento da Ciencia.

5. A REPRODUCCIÓN DAS CÉLULAS .

Obxectivos didácticos• Explicar a importancia biolóxica e a finalidade da mitose e meiose.• Describir e xustificar a preparación para a división celular.• Realizar e interpretar diagramas das fases dos procesos de meiose e mitose.

71

• Sinalar as diferencias principais entre mitose e meiose.• Xustificar a importancia da variabilidade biolóxica e explicar o papel da meiose nela.

Contidos conceptuais.• A conservación dos individuos e das especies: reproducción das células.• A mitose e as súas fases.• Citocinese.• A meiose como fonte de variabilidade. Proceso, resultados e significado biolóxico.

Contidos procedimentais.• Realización e interpretación de diagramas do ciclo celular e das fases dos procesos mitótico e

meiótico.• Visualización de células en mitose.

Contidos actitudinais.• Valoración das actividades da aula como medio para a comprensión dos conceptos da unidade.• Hábito de manexo axeitado do microscopio.• Interese pola correcta realización das preparacións microscópicas.

6. O METABOLISMO DA CÉLULA .

Obxectivos didácticos• Definir vía metabólica e indicar as principais vías anabólicas e catabólicas, sinalando a súa situación

intracelular• Describir o papel do ATP no metabolismo.• Definir as características dos enzimas.• Explicar a cinética enzimática como reflexo do mecanismo da catálise dos enzimas.• Citar os principais coenzimas de oxidación -reducción e indicar o seu papel no metabolismo

Contidos conceptuais.• A necesidade de intercambio de materia e enerxía. Concepto de metabolismo: as vías metabólicas.• As enzimas, catalizadores imprescindibles. Cofactores e coenzima. A cinética enzimática. Regulación

da actividade enzimática. As vitaminas hidrosolubles, como coenzimas.• Vías anabólicas e catabólicas: a súa situación intracelular. O ciclo de Krebs, vía anfibólica. ATP e

poder reductor.

Contidos procedimentais .• Interpretación de gráficas de cinética enzimática.• Verificación práctica da actividade enzimática e determinación da influencia de distintos factores sobre

ela.• Análise, a través de textos, da utilización industrial de enzimas.• Interpretación de diagramas sinxelos de vías metabólicas.

Contidos actitudinais.• Consideración dalgunhas enfermidades metabólicas como consecuencia da alteración ou inexistencia

de determinados enzimas.• Valoración das vantaxes e inconvenientes do uso de enzimas en procesos industriais.• Atención á planificación e pulcritude do traballo no laboratorio.

7. A OBTENCIÓN E O EMPREGO DA ENERXÍA NA CÉLULA

Obxectivos didácticos• Describir o ciclo de Krebs como a vía central anfibólica.• Comparar respiración e fermentación en funcións da liberación de enerxía, dos productos finais e da

situación intracelular.• Situar na célula os diferentes procesos das vías metabólicas (glicólise, ciclo de Krebs, etc…),

indicando en cada proceso o seu obxectivo, substratos iniciais e productos finais.• Recoñecer a importancia da fosforilación oxidativa como proceso xerador de ATP para o traballo

celular.

Contidos conceptuais.• Obtención de coenzimas reducidos e ATP: degradación oxidativa de glícidos, lípidos e proteínas. O

ciclo de Krebs, vía anfibólica. Transporte electrónico e fosforilación oxidativa. Respiración efermentacións.

• ATP e poder reductor para a síntese de biomoléculas propias: anabolismo. Gliconeoxénese elipoxénese.

72

Contidos procedimentais .• Análise e interpretación de diagramas das vías anabólicas e catabólicas e do metabolismo global.• Utilización de diagramas das vías metabólicas para comparar a rendabilidade enerxética dun glícido e

un lípido, así como a da respiración aerobia da glicosa e da fermentación láctica ou alcohólica.• Manexo dos diagramas do metabolismo para deducir as posibles vías que pode seguir piruvato e

identificar as posibles orixes do Acetil-Coa que entra ó ciclo de Krebs.

Contidos actitudinais.• Atención ó consumo de alimento tendo en conta as transformacións metabólicas e o seo papel.• Valoración da importancia do papel dos microorganismos na producción industrial de diferentes

substancias obtidas por fermentación.

8. A FOTOSÍNTESE, BASE DA VIDA NO PLANETA .

Obxectivos didácticos• Describir o proceso fotosintético.• Valorar a fotosíntese como proceso que sostén a vida no planeta.• Interpretar diagramas, gráficas e táboas relativos á fotosíntese.

Contidos conceptuais.• Fotosíntese: importancia biolóxica e balance global.• Fases da fotosíntese e a súa localización no cloroplasto.

Contidos procedimentais.• Interpretación de diagramas do proceso fotosintético. • Deseño e realización de experiencias relacionadas coa fotosíntese e cos factores que inciden nela.• Interpretación de gráficas e datos experimentais relativos á fotosíntese.

Contidos actitudinais.• Valoración da fotosíntese como base da vida no planeta.• Consciencia de que os conceptos científicos teñen historia e evolucionan.

9. OS MICROORGANISMOS.

Obxectivos didácticos.• Explicar as diferentes formas de vida dos microorganismos e relacionalas coa súa función nos

ecosistemas.• Rcoñecer a ubicuidade dos microorganismos e valorar a correcta manipulación dos alimentos.• Describir o papel dos microorganismos en distintos procesos industriais, na agricultura e na

manipulación xenética.• Valorar a importancia da tacnoloxía en relación coa utilización de microorganismos para a producción

de substancias de interese ou para a mellora do medio ambiente.

Contidos conceptuais.• Os microorganismos: diversidade na organización e nas formas de vida.• Microorganismos nbeneficiosos ou prexudiciais para os seres humanos e outros seres vivos.

Repercusións sociais e económicas.• Microorganismos patóxenos e manipulación de alimentos.• O papel dos microorganismos nos ciclos bioxeoquímicos. A súa utilización no tratamento de residuos

orgánicos.• Utilización dos microorganismos noutros procesos industriais e na agricultura.• Importancia dos microorganismos na manipulación xenética.

Contidos procedimentais.• Utilización de técnicas bibliográficas para relacionar o descubrimento dos microorganismos e os

avances tecnolóxicos.• Recollida de datos sobre o papel dos microorganismos na natureza.• Observación microscópica e cultivo dalgún microrganismo.• Realización dunha fermentación no laboratorio.• Análise comparativa da fermentación aerobia e anaerobia no tratamento de residuos orgánicos.• Observación in situ dun proceso industrial baseado na actividade microbiana e realización dun informe

sobre el.

73

Contidos actitudinais.• Consciencia da ubicuidade dos microorganismos e da súa actividade. Valoración da importancia dos

microorganismos no mantemento da vida na terra e na producción de laimentos.• Valoración da utilización de microorganismos no tratamento de residuos e na producción de

substancia útiles.• Valoración dos avances da Ciencia e da Tecnoloxía para a mellora da calidade de vida e a

conservación do Planeta.

10. OS MECANISMOS DE DEFENSA DOS SERES PLURICELULARES : INMUNOLOXÍA.

Obxectivos didácticos.• Diferenciar os principais tipos de células que interveñen na resposta inmune e explicar como cooperan

nela.• Definir os conceptos de antíxeno e anticorpo e describir cómo os anticorpos inician a destrucción dos

antíxenos.• Explicar a inmunidade adquirida e o funcionamento de soros e vacinas.• Valorara importancia para a súde pública da producción industrial de soros e vacinas e da realización

de transplantes.• Citar e caracterizar as principais alteracións do sistema inmune.• Adoptar unha actitude favorable á utilización de medidas para a prvención de SIDA e doutras

enfermidades.

Contidos conceptuais .• Concepto de inmunidade. Tipos de mecanismos de defensa.• O sistema inmune. Cálulas para a defensa: orixe, localización, e tipos. Macrófagos, linfocitos B e

linfocitos T. Concepto de antíxeno. Concepto de anticorpo. Reaccións antíxeno-anticorpo.• Cooperación celular nos mecanismos de acción inmunitaria.• Inmunidade natural e adquirida. Preevención de enfermidades: vacinas e soros.• Alteracións do sistema inmune: autoinmunidade, alerxias, tolerancia, inmunodeficiencia, SIDA e

transplantes.

Contidos procedimentais.• Recoñecemento en diagramas da estructura química das inmunoglobulinas e dalgúns dos seus

mecanismos de acción.• Utilización de fontes de información para aproximarse ó descubrimento dalgunhas vacinas e a súa

producción industrial.• Utilización de diversas fontes de información para coñecer a evolución da incidencia do SIDA e

doutras alteracións do sistema inmune, así como os avances en transplantes do órganos.

Contidos actitudinais.• Valoración da investigación científica e dos avances tecnolóxicos na prevención de enfermidades.• Valoración da utilización de vacinas e transplantes e das súas repercusións na sociedade.• Interese por coñecer e utilizar medidas de hixiene de cara á prevención de enfermidades.

PROGRAMACIÓN DE CIENCIAS DA TERRA E MEDIO AMBIENTE DE 2ºDE BACHARELATO

I. Aproximación ó traballo científico

Obxectivos didácticos

• Entender a ciencia como proceso de refinamento da nosa comprensión da natureza mediante ocuestionamento continuado e a investigación activa dos problemas propostos.

• Recoñecer que o traballo científico se adquire comunmente a través da aplicación do métodohipotético-deductivo.

• Aplicar técnicas de de consulta e selección bibliográfica, así coma as formas de extraer os datosrelevantes da bibliografía.

• Asociar a resolución de problemas ambientais ó coñecemento da dinámica de sistemas.• Identificar a interdependencia entre os elementos dun sistema e valorar a súa importancia para

afrontar a problemática ambiental.

74

Contidos conceptuais

• O traballo dos científicos. Procesos básicos da ciencia e método deductivo: observacións, feitos einferencias, hipóteses, tipos de variables; deseño experimental, expresión cualitativa e cuantitativa dedatos; xeneralización e teorías. Investigación bibliográfica e comunicacións científicas.

• Sistemas e modos en estudios ambientais.- Concepto de sistema, subsistemas e modelo. Sistemasabertos e pechados. Interdependencia de elementos nun sistema: principio da unicidade ambiental.Dinámica e regulación: retroalimentación positiva, crecemento exponencial e período de duplicación;retroalimentación negativa, estado estacionario e tempo medio de residencia.

Contidos procedimentais

• Identificación en textos seleccionados dos distintos procesos utilizados polos científicos.• Identificación dos elementos e características de deseños experimentais extraídos da bibliografía.• Avaliación, a través de pautas establecidas, da fiabilidade da información sobre temas científicos

contida nos medios de comunicación.• Confección de distintos tipos de fichas bibliográficas para os textos utilizados nesta unidade.• Identificación de exemplos que ilustren o concepto e as características de sistemas, tanto dentro do

mundo natural como no mundo dos artefactos humanos.• Realización de diagramas de fluxo no que se poñan de manifesto as relacións de interdependencia

dentro dun sistema cando se introduce unha perturbación. Exemplos, cambios no uso do solo,sobreexplotación da anchoveta en Perú, abuso de pesticidas e fertilizantes.

• Identificación de variables e da súa representación gráfica, en relación á fenómenos de crecementoexponencial e de equilibrio dinámico.

Contidos actitudinais

• Valoración da importancia do proceder científico como instrumento para a interpretación dosfenómenos naturais.

• Adopción dunha actitude científica ante problemas cotiáns, tanto no ámbito escolar como noextraescolar.

• Toma de conciencia da provisionalidade das explicacións que aportan as teorías e modelos científicos.• Interiorización da necesidade de comprender a lóxica do funcionamento dos sistemas naturais como

vía para a resolución de problemas ambientais.

II. O MEDIO AMBIENTE E A HISTORIA DOS CAMBIOS AMBIENTAIS .

Obxectivos didácticos

• Diferenciar entre diversas concepcións de medio ambiente.• Comparar a medida do tempo a escala xeolóxica e a escala humana, cando se consideran os cambios

ambientais e a súa repercusión.• Valorar o principio do actualismo e a súa utilidade no prognóstico dos cambios ambientais.• Describir algúns dos grandes cambios ambientais producidos ó longo da historia do planeta.• Analizar a capacidade da humanidade para transformar a natureza a través da Historia.

Contidos conceptuais

• Definición de medio ambiente. As ideas-clave: crecemento da poboación humana, a perspectivaglobal, a sustentabilidade, o mundo urbanizado, a integración dos coñecementos cos valores.

• Tempo e ritmos de cambio. Escala xeolóxica do tempo e comparación coa escala historica. Ouniformismo dos procesos: método actualista. O problema do ritmo do cambio: gradualismo fronte aneocatastrofismo. Presentación de casos: extincións masivas (modelo de céspede e de arbusto),cambio climático e glaciacións, formación e dispersión de supercontinentes, formación da atmósferaoxidante e da capa de ozono...

• Modificación dos ritmos naturais de cambio: os cambios introducidos pola humanidade. Presentaciónde casos: explosión demográfica, cambio no uso dos solos, perda acelerada de biodiversidade,perturbación fronte a sucesión ecolóxica...

Contidos procedimentais

• Selección dunha definición axeitada de medio ambiente, tras un debate a partir de textos quepresenten definicións alternativas.

75

• Comentario crítico de textos que presenten ideas clave para o estudio dos problemas ambientais.• Utilización da escala cronoestratigráfica para situar no tempo os acontecementos máis relevantes

en relación coa historia da vida e da Terra.• Busca de información, discusión a avaliación de hipóteses alternativas para explicar a orixe

dalgúns cambios alternativos.

Contidos actitudinais

• Interiorización da idea de que debemos pensar globalmente e actuar localmente na implicaciónpersoal ante problemas ambientais.

• Toma de conciencia sobre a aceleración do impacto no medio producido pola actividade humana.

3. A XEOSFERA E AS CAPAS FLUÍDAS DA TERRA.

Obxectivos didácticos

• Relacionar os fluxos de enerxía que actúan na Xeosfera cos tipos de procesos que producen, osrecursos que se orixinan e os riscos derivados da súa liberación ou utilización.

• Interpretar o ciclo xeolóxico e os subciclos derivados, como modelos normais de funcionamento daxeosfera, que permiten explicar e predicir tanto os procesos xeolóxicos como a localización dosrecursos e dos riscos xeolóxicos.

• Coñecer a composición, estructura e dinámica do sistema atmosférico e a súa influencia sobre ahidrosfera, a xeosfera e a biosfera, en rlación ó desenvolvemento dos seus ciclos e o mantemento davida.

• Analizar as variables que interveñen no funcionamento da atmósfera e na zonación climática actual.• Explicar as razóns polas que o tempo de residencia da auga nos diferentes compartimentos do ciclo

hidrolóxico é crítico para o uso dos recursos hídricos e a súa potencial polución.• Recoñecer o papel dos océanos como reguladores químicos, na súa relación cos restantes

subsistemas da Terra.• Coñecer a distribución e fluxo da enerxía calorífica nos océanos e a súa relación coa termorregulación

e a dinámica mariña.• Describir os distintos tipos de acuiferos e interpretar cortes xeolóxicos ó respecto.

Contidos conceptuais

• A Xeosfera.- Fluxos de enerxía na superficie terrestre. Procesos xeolóxicos derivados de cada fluxo deenerxía. O ciclo xeolóxico e os seus subciclos: ciclo tectónico, das rochas, hidrolóxicoe bioxeoquímico.

• A Atmósfera.- Composición e estructura vertical. Papel regulador e efecto invernadoiro. Dinámica ezonación climática.

• O ciclo da auga:compartimentos e a súa renovación.• Os océanos.- Regulación química: CO2, O2, pH e salinidade. Regulación térmica e dinámica mariña:

temperatura, masas de auga e termoclina; circulación termohalina e áreas de afloramento; circulaciónestuárica positiva.

• Augas continentais. A cunca hidrográfica como unidade funcional. Os acuíferos e os seus tipos.

Contidos procedimentais

• Utilización de fontes de información bibliográfica para comparar o fluxo de enerxía que incide nasuperficie terrestre coa distribución do gasto de enerxía nos procesos xeolóxicos.

• Utilización de bloques diagrama e de diagramas de fluxo seleccionados da bibliografía para ainterpretación dos subciclos que comprende o ciclo xeolóxico e para o estudio do trafego de materia ede enerxía.

• Interpretación de diagramas e datos sobre a composición, estructura e dinámica da atmósfera.• Elaboración de diagramas de Gaussen e interpretación dos mesmos en relación a clasificacións

climáticas sinxelas.• Utilización e interpretación de cartografía de dinámica mariña, tanto na horizontal como na vertical.• Interpretación de gráficos nos que se represente, para as distintas épocas do ano, o gradiente vertical

de parámetros como temperatura, contido en osíxeno, clorofila e nutrintes.• Caracterización dunha cunca hidrográfica incluíndo a súa delimitación, a cartografía da rede de

drenaxe e o cálculo do potencial hídrico en función da superficie e dos datos pluviométricos.• Realización de informes sobre a dispoñibilidade e estado dos recursos hídricos dunha zona e difusión

das conclusións elaboradas.• Interpretación de cortes xeolóxicos sinxelos en relación á localización e características de acuíferos.

76

Contidos actitudinais

• Valoración da atmósfera e da hidrosfera como sistemas naturais únicos no sistema solar.• Toma de conciencia do papel regulador da atmosfera e da hidrosfera.• Valoración da importancia do ciclo hidrolóxico e das repercusións sociais en canto ás relacións entre

comunidades con abundancia/escasez de auga.

4. A B IOSFERA E A EDAFOSFERA

Obxectivos didácticos

• Identificación das características dos ecosistemas que permiten a sustentabilidade da vida.• Relacionar os ciclos bioxeoquímicos co fluxo de materiais entre os diferentes subsistemas terrestres.• Diferenciar os elementos que se reciclan rapidamente dos que se almacenan por períodos longos de

tempo e retornan a través de fenómenos xeolóxicos lentos.• Recoñecer cal é a procedencia da enerxía nos ecosistemas e como se transfire duns organismos a

outros• Explicar as razóns polas que a fixación de biomasa e a transferencia de enerxía ó seguinte nivel

trófico só envolve pequenas fraccións da enerxía dispoñible.• Relacionar as etapas dunha sucesión ecolóxica con cambios na biomasa, producción, diversidade,

taxa de renovación e reciclaxe de elementos.• Entender a edafoxénese como unha interacción entre os subsistemas terrestres xa estudiados, asi

como o papel dos solos nos ciclos bioxeoquímicos.• Recoñecer a importancia da auga no rendemento das colleitas e valorar a probabilidade de que no

futuro se converta no maior factor limitante na producción mundial de alimentos.• Analizar as limitacións químicas á fertilidade e as posibilidades da súa enmenda.• Valorar a importancia dunha axeitada planificación do uso do solo (uso urbano e industrial, agrícola,

gandeiro, forestal...)

Contidos conceptuais

• Concepto de ecosistemas. A sustentabilidade da vida como atributo dos ecosistemas. Niveis e redestróficos.

• A circulación da materia.- Ciclos bioxeoquímicos de depósito fluído e de depósito sedimentario. Tempode residencia.

• O fluxo de enerxía.- Enerxía endosomática e fotosíntese, enerxía exosomática e interacción dascubertas fluídas. Producción primaria e secundaria. Eficiencia: productividade e taxa de renovación.Diferencias entre ecosistemas terrestres e acuaticos.

• Organización do ecosistema no tempo: sucesión e perturbación.• Edafoloxía.- Concepción do solo. Organización vertical: horizontes e variabilidade espacial. Estructura

e volume oco, textura, Compoñentes minerais e orgánicos. Diversidade dos solos no mundo:zonalidade.

• Os solos como recurso.- Ritmo de edafoxénese e erosión. Papel do solo como filtro e amortecedor. Osolo e a producción vexetal, algúns factores relevantes en Galicia: dispoñibilidade de auga -balancehídrico e reserva de auga útil-, relación co clima e a topografía. Fertilidade química -complexo decambio, nutrintes e pH-, relación coa litoloxía.

Contidos procedimentais

• Representación e interpretación de cadeas tróficas.• Elaboración e interpretación de pirámides de números, biomasa e enerxía. • Emisión e discusión de hipóteses sobre as repercusión de introducir modificacións nas redes tróficas.• Realización de cálculos de producción, eficiencias e taxas de renovación.• Identificación de indicadores das etapas de substitución nun ecosistema e interpretación das mesmas.• Identificación de horizontes e perfís de solos característicos a partir de diapositivas.• Comparación de mapas de zonación climática no mundo con mapas de distribución dos grupos

principais de solos.• Descrición de perfís de solos no campo, identificación dalgunhas características elementais e

realización de toma de mostras.• Utilización de técnicas simples de laboratorio para a estimación cualitativa e cuantitativa de

características e compoñentes de mostras de solos (contidos en aire e auga, permeabilidade, textura,presencia de materia orgánica e inorgánica e carbonatos, pH,...)

• Cálculo de balances hídricos para niveis de reserva de auga prefixados ( aprtir de datos mensuais deprecipitación e ETP), e representación gráfica dos mesmos.

77

• Confección de mapas simples utilizando os recursos cartográficos existentes (de pendentes a partir detopográficos, de uso do solo a partir de fotografía aérea).

• Utilización de datos de propiedades dos solos para avaliar a aptitude e realizar propostas deorientación ó uso.

Contidos actitudinais

• Toma de conciencia da existencia dun límite superior na producción biolóxica e das repercusións queisto ten an adopción de posturas persoais ante distintos modelos de explotación dos recursos.

• Valoración do solo como un sistema ligado ó desenvolvemento histórico da humanidade, xa que engran medida del depende a producción mundial de alimentos.

5. RECURSOS NATURAIS .

Obxectivos didácticos

• Clasifica-los recursos minerais segundo a relación recursos/reservas/rendibilidade económica eaplicalo á avaliación dos recursos xeolóxicos de Galicia, España e mundiais.

• Compara-las vantaxes e os inconvenientes no uso das enenías renovables no caso de Galicia.Establece las relacións entre dinámica oceánica e producción biolóxica.

• Interpreta-las interaccións entre condicións oceanográficas, producción biolóxica e risco de mareasvermellas, para o caso das rías galegas. Investigar a situación dos recursos hídricos dunha zona,recollendo datos de diversas fontes e elaborando un informe final.

• Desenvolver hábitos de aforro e uso racional da auga. • Describir e interpreta-la distribución de recursos agrícolas e forestais, a escala auîonómica, europea e

mundial. • Analizar as consecuencias de que o fluxo de enerxía condicione a existencia dun límite superior de

producción dun recurso biolóxico (en bosques, pesqueiras, ...).

Contidos conceptuais

• Recursos naturais.- Concepto. Clasificación: renovables e non renovables. Reutilización e reciclaxe.• Recursos minerais.- A relación recursos/reservas/rendibilidade económica. Xeoloxía dos recursos

minerais: recursos ligados á tectónica de placas e ligados a procesos xeolóxicos externos.• Recursos enerxéticos.- Fontes de enerxía de orixe xeolóxica (carbón, petróleo, minerais radioactivos)

e hidroeléctricas. Enerxías alternativas.• Recursos hídricos.- A auga como recurso. Planificación e xestión da auga en España.• Recursos agrícolas e forestais.- Importancia da súa avaliación e xestión.• Recursos mariños.- Relación coa dinámica oceánica. Pesqueiras e a súa xestión. Mareas vermellas e

acuicultura.

Contidos procedimentais

• Establecemento de relacións entre a orixe dos recursos enerxéticos e o seu carácter de renovable ounon renovable.

• Busca de información sobre as reservas de cada recurso, o seu ritmo de explotación (demanda) e aprevisión de esgotamento.

• Clasificación dos recursos mineiros segundo a súa rendibilidade económica aplicando á relación re-cursos/reservas/rendibilidade.

• Deseño e interpretación de enquisas para recoller medidas de aforro enerxético, aplicándoo ós re-cursos galegos.

• Comparación de mapas mundi, peninsulares e autonómicos que indiquen a distribución de recursosmineiros, enerxéticos, hídricos, agrícolas, forestais e mariños.

• Iniciación á lectura e interpretación dos mapas xeocientíficos do medio natural, comezando polosmapas editados para Galicia.

• Realización de comentarios e debates a partir de textos nos que se presenten problemas de xestiónde recursos mariños.

• Realización de informes sobre a dispoñibilidade e estado dos recursos hídricos dunha zona e difusióndas conclusións elaboradas.

• Interpretación de información, tabulada ou gráfica, en relación con cada tipo de recurso.• Planificación e realización de visitas a explotacións mineiras, centrais hidroeléctricas e térmicas, em-

presas de acuicultura, centros de investigación agrícola ou forestal, ...

78

Contidos actitudinais

• Toma de conciencia da necesidade de aforro de recursos enerxéticos e materias primas.• Desenvolvemento de hábitos de aforro e uso racional da auga a nivel persoal, familiar, escolar e

comunitario.• Desenvolvemento de hábitos de consumo compatibles coa reutilización e/ou reciclaxe.• Toma de conciencia da necesidade dunha distribución máis xusta da producción mundial de alimentos

e adopción de posicionamentos solidarios coas áreas máis desfavorecidas.

6. RISCOS XEOLÓXICOS.

Obxectivos didácticos

• Establecer unha clasificación dos riscos xeolóxicos, diferencialldo os producidos por procesosxeolóxicos internos e externos, e os debidos a outras causas.

• Argumentar as causas polas que os efectos destructivos dos riscos naturais poden aumentar enrelación a actividades humanas realizadas sen estudio científico previo.

• Describir algúns métodos de predicción, prevención e mitigación dos danos causados por fenómenosxeolóxicos de risco.

• Identificar os factores de risco existentes en Galicia e as súas repercusións económicas, para casoscomo modificacións na liña de costa, inundacións, fenómenos de inestabilidade de ladeiras, ...,valorando as causas naturais e a influencia das accións humanas (obras públicas, construccións, ...).

• Describir as formas de corrixir e evitar os deslizamentos en vertentes.• Analizar criticamente as medidas preventivas ante o risco de inundación.• Explicar como inflúen os procesos erosivos e sedimentarios nas modificacións naturais da liña de

costa e comparar a velocidade destas modificacións cos cambios producidos por accións humanasplanificadas.

• Tomar conciencia da magnitude que pode acadar un determinado risco natural e das actitudes quedebemos tomar ante potenciais situacións de risco.

Contidos conceptuais

• Riscos xeolóxicos.- Concepto e clasificación. Avaliación do risco e avaliación do dano.• Risco sísmico e volcánico.- Efectos. Estimación do risco. Predicción e medidas de prevención.• Deslizamento de ladeiras.- Causas. Influencia da actividade humana no risco. Identificación, pre-

vención e corrección de situacións de risco.• Inundacións e avenidas.- Magnitude e frecuencia das avenidas. Natureza e alcance do risco de

inundación. Medidas preventivas: a controversia da canalización.• Riscos asociados a procesos litorais.- Ciclóns tropicais. Cambios nos procesos de erosión/sedi-

mentación: modificacións da liña de costa.

Contidos procedimentais

• Elaboración de mapas de riscos autonómicos, estatais e mundiais, nos que se sitúen os lugares conmaior susceptibilidade fronte a riscos naturais.

• Recopilación bibliográfica de datos sobre os diferentes tipos de riscos, dos danos que producen envidas humanas, do custo económico e doutros efectos derivados (epidemias, ...).

• Consulta-las normas legais sobre prevención de riscos e extraer delas (ou doutras fontes) informaciónsobre os sistemas de detección e/ou prevención (arquitectura antisísmica, xeotecnia de taludes, ...).

• Análise das imaxes e noticias aportadas polos medios de comunicación en relación a riscos xeolóxicosó longo do curso (ou dun trimestre).

• Planificación e realización dunha visita a un observatorio xeofísico.• Realización de observacións de campo sobre posibles danos causados no contorno por fenómenos de

risco xeolóxico.• Elaboración de cuestionarios sobre os conceptos máis relevantes trala proxección de diapositivas e/ou

vídeos sobre riscos xeolóxicos.• Utilización de diapositivas ou de bloques diagrama para o estudio do xeito de previr e corrixir proble-

mas asociados ás obras públicas (deslizamentos, inundacións e modificacións da liña de costa).• Planificación dunha investigación bibliográfica sobre riscos xeolóxicos particularizados para unha zona

(do contorno próximo, autonómico, estatal ou mundial), que comprenda a redacción dun informe final .

79

Contidos actitudinais

• Actitude científica ante os riscos naturais, recoñecéndoos como propios da dinámica dun planetaactivo, pero que poden ser parcialmente previdos e mitigados.

• Toma de conciencia da necesidade social de planificalos usos do territorio, así como de desenvolver efacer cumprir las normas legais para diminuír as situacións de risco.

• Actitude crítica ante accións que aumentan os riscos naturais, cando non se toman as medidasaxeitadas de prevención.

7. IMPACTO AMBIENTAL E A SÚA CORRECCIÓN.

Obxectivos didácticos

• Valorar o impacto ambiental da minería e as posibilidades de restauración do medio, aplicándoo acasos galegos e españois en xeral.

• Analizar a problemática ambiental dos recursos enerxéticos de carácter xeolóxico, considerando a súaorixe, distribución, explotación, transporte e utilización, e empregando exemplos galegos, españois emundiais.

• Investigar a calidade do aire no contorno próximo utilizando técnicas químicas e biolóxicas, evalorando o grao de contaminación existente.

• Caracterizar a contaminación atmosférica en relación co tipo de contaminantes e os factores queinflúen na súa producción e difusión.

• Avaliar as repercusións da contaminación atmosférica dende o punto de vista sanitario, social eeconómico.

• Investigar a calidade da auga utilizando parámetros físicos, químicos e biolóxicos, e elaboración deconclusións sobre o grao da súa adecuación ós diferentes usos.

• Comprender as bases nas que se asentan as técnicas de tratamento e depuración das augasresiduais.

• Comprender que a deforestación leva producíndose ininterrompidamente dende a prehistoria e que aconservación dos bosques actuais será unha difícil tarefa nas nacións menos desenvolvidas.

• Analizar como a agricultura pode conducir á diminución da fertilidade dos solos e á súa erosión, asícomo a crear tendencias que promovan a aparición de pestes.

• Xulgar as causas e efectos do incremento do efecto invernadoiro e da destrucción da capa de ozonodentro dun modelo de cambio climático global, considerando os datos actuais e os procedentes dorexistro xeolóxico.

• Tomar conciencia da importancia da conservación da biodiversidade.

Contidos conceptuais

• Impactos de carácter xeolóxico.- Impacto da minería e restauración ambiental. Impacto asociado áextracción, transporte e uso de recursos enerxéticos.

• Sobreexplotación e salinización de acuíferos.• Contaminación do aire.- Tipos e orixe dos contaminantes. Factores que inflúen na difusión/es-

tancamento dos contaminantes: concepto de inversión térmica e de illamento de calor. Efectostransfronteirizos: chuvia ácida. Control da contaminación atmosférica.

• Contaminación das augas e indicadores físicoquímicos ou biolóxicos. Eutrofización e acidificación.Tratamento de augas residuais e reutilización .

• A deforestación e o impacto ambiental da agricultura: degradación, erosión de solos e desertización.Prácticas conservativas: xestión integrada de pestes, agricultura sen labranza, cultivos mixtos, etc.

• Impactos de alcance planetario- O incremento do efecto invernadoiro. A destrucción da capa deozono. A polémica do cambio climático global. A perda de biodiversidade.

Contidos procedimentais

• Investigación dos impactos producidos pola obtención, transporte, almacenamento e uso dos recursosenerxéticos, establecendo unha relación de casos de impacto a nivel mundial, estatal e autonómico.

• Planificación dunha investigación bibliográfica sobre os impactos causados por procesos xeolóxicos,nunha zona do contorno próximo, autonómico, estatal ou mundial.

• Recollida e análise de información sobre as causas máis frecuentes de polución atmosférica, dosaxentes que a producen e dos seus custos económicos (sanitarios, en medidas de prevención e re-cuperación da pureza do aire).

• Identificación do grao de contaminación dunha zona mediante a utilización de indicadores biolóxicos equímicos (liques, alteración de edificios, etc.) .

80

• Aplicación de técnicas químicas e biolóxicas ó estudio da contaminación atmosférica nunha zonaurbana de elevada circulación, ou reproducción e investigación no laboratorio de situacións de con-taminación, realizando un tratamento cuantitativo dos datos e as correspondentes representaciónsgráficas.

• Investigación dos problemas sanitarios máis frecuentes en relación coa contaminación e obtención dedatos bibliográficos sobre o seu custo.

• Utilización de técnicas de análise de augas e determinación do grao de contaminación das mesmas.• Análise das fases de depuración das augas residuais mediante a realización de esquemas e debuxos.• Realización de debates sobre problemas e impactos de alcance local, como incendios forestais, ade-

cuación de cultivos ou de especies forestais, .... incluíndo o aspecto do custo económico.• Desenrolo de campañas sobre posibles accións para a conservación e mellora dos solos nunha zona.• Análise crítica da información que producen os medios de comunicación sobre o efecto invernadoiro, a

destrucción da capa de ozono e as posibles repercusións nun cambio climático global.• Lectura crítica de textos que resalten o feito da biodiversidade, incluíndo ecosistemas de caracte-

rísticas contrastantes (bosque caducifolio/selva tropical,...) • Realización de debates sobre as razóns para a preservación da biodiversidade.• Recollida de información a través de visitas a industrias potenciaimente contaminantes, plantas de

tratamento de augas residuais, minas en restauración, . . .

Contidos actitudinais

• Sensibilidade ante situacións de deterioro da calidade das augas e toma de posturas activas ó res-pecto.

• Sensibilidade ante o impacto producido polos incendios forestais, como potenciadores de fenómenosde degradación dos solos, erosión e desertización.

• Valoración de hábitos de consumo de alimentos obtidos mediante prácticas agrícolas conservativas.• Actitudes racionais ante os problemas ambientais, buscando información científica fronte a interpre-

tacións catastrofistas pouco fundamentadas.

8. A XESTIÓN DO MEDIO AMBIENTE .

Obxectivos didácticos

• Comparar a proposta de desenvolvemento viable coa polémica desenvolvismol/conservacionismo. • Describir os principais pasos nun proceso de planificación ambiental. • Coñecer os compoñentes fundamentais na realización dun proxecto de avaliación de impacto

ambiental. • Argumentar os motivos polos que a solución dos problemas ambientais máis importantes débese

buscar na integración de coñecementos científicos con valores éticos persoais e sociais. • Identificar posturas persoais que promovan a mellora futura do medio ambiente e da calidade de vida.• Desenvolver a capacidade crítica necesaria para avaliar a política ambiental no noso contorno e no

conxunto da comunidade internacional.

Contidos conceptuais

• Optimización do uso dos recursos.- O desenvolvemento viable fronte á polémica desenvolvis-mo/conservacionismo.

• Xestión do medio ambiente.- Inventario do medio. Avaliación do impacto ambiental. Lexislaciónambiental.

• Integración de valores.- Ética e medio ambiente. Educación ambiental: importancia dunha implicaciónpersoal.

Contidos procedimentais

• Análise e debate crítico dos textos das conferencias internacionais máis importantes sobre medio am-biente (Estocolmo, informe Brundtland, Tbilisi Río, ...).

• Realización de comentarios de textos que conteñan datos xa elaborados de inventario do medionatural para un proxecto determinado (construcción dunha presa, autoestrada, vertedoiro, ...).

• Utilización dos mapas do medio científico natural para a planificación dun proxecto.• Interpretación da información que se representa nunha matriz de Leopold xa elaborada, para a ava-

liación dun impacto.• Enumeración dos factores do medio e das accións xeradoras de impacto necesarias para

confeccionar unha matriz de Leopold, referida a un problema específico. Comparación da relaciónobtida cunha matriz xa elaborada extraída da bibliografía.

81

• Consulta da lexislación ambiental sobre espacios naturais, especies protexidas e ordenación do te-rritorio, para debater como afectaría a un proxecto concreto.

• Aplicación das técnicas de planificación e de avaliación de impacto ambiental no estudio da pro-blemática dos residuos sólidos no noso contorno.

• Avaliación do programa desenvolvido nesta materia á luz dos presupostos da educación ambiental.

Contidos actitudinais

• Adopción de hábitos de comportamento compatibles coa mellora da calidade de vida e co desen-volvemento viable.

• Participación en movementos cidadáns comprometidos coa mellora da calidade de vida e co de-senvolvemento viable.

• Actitude crítica ante as políticas ambientais no noso contorno e na comunidade internacional.

Criterios de avaliación.

• Explicar algunhas repercusións que as alteracións medioambientais provocadas polo home podenproducir na natureza.

• Indicar algunhas variables que inciden na capacidade da atmósfera para diluir contaminantes,razoando, en consecuencia, cales son as condicións meteorolóxicas que provocan maior perigo decontaminación.

• Planificar unha investigación para avaliar os riscos máis frecuentes que pode sufrir unha zonaxeográfica do noso país, tendo en conta as súas características climáticas, litolóxicas e as debidas óimpacto humano, realizando un informe no que se indiquen algunhas medidas para mitigar os riscos.

• Explicar nunha cadea trófica como se produce o fluxo de enerxía e o rendemento enerxético de cadanivel, deducindo as consecuencias prácticas que deben terse en conta para o aproveitamento dalgúnsrecursos.

• Enumerar as razóns polas que existen en España zonas sometidas a unha progresiva desertización,propoñendo algunhas medidas razonadas para paliar os seus efectos.

• Utilizar técnicas químicas e biolóxicas para detectar o grao de contaminación presente nas nosasaugas, valorando o nivel de adecuación para o desenvolvemento da vida e do consumo humano.

• Investigar as fontes da enerxía que se utilizan actualmente en España, avaliando o seu futuro e odoutras alternativas enerxéticas.

• Indicar a repercusión da progresiva perda de biodiversidade, enumerando algunhas novas alternativaspara o aproveitamento da biota mundial.

• Avaliar o impacto ambiental dun proxecto no que se definan algunhas accións que poidan causarefectos ambientais.

• Diferenciar, ante un problema ambiental, os argumentos do modelo “conservacionista” e os do“desenvolvemento sostible”.

4. MATERIAIS CURRICULARES E RECURSOS

Neste apartado temos en conta os xa mencionados materiais de laboratorio, vídeos ediapositivas, transparencias, os textos recomendados por curso que figuran naprogramación do centro, os libros de consulta, chaves e guías dispoñibles nabiblioteca e tamén o contorno do centro. Incluímos o uso de Internet a partirordenadores portátiles con que conta o centro.

Textos recomendados por curso1º ESO Ciencias da Natureza 1º ESO (Galego) Concha Gil et al. Ed. SM. ISBN: 978-84-675-1638-8 2º ESO Bioloxía e Xeoloxía 2º ESO (Galego) Prox. ECOSFERA, Pedrinaci, etc. Ed. SM, ISBN: 978 84-

348-8299-73º ESO Biología e Xeoloxía 3º ESO (Galego) Prox. ECOSFERA, Concha Gil e outros. Ed. SM ISBN:

978-84-675-1646-34º ESO Bioloxía e Xeoloxía 4º ESO ( Galego) Prox. ECOSFERA, Pedrinaci e Gil. Ed. SM, ISBN: 978-

84-675-1038-61º BAC. Bioloxía e Xeoloxía 1º BAC. (Galego) Prox. XERME, Pedrinaci et al. Ed. SM, ISBN: 978-84-

675-2515-12º BAC. Bioloxía e Xeoloxía 1º BAC. (Galego) Prox. Casa del Saber. Jimeno et al. Santillana. ISBN:

82

5- TEMPORALIZACIÓN E ACTIVIDADES

A temporalización e secuenciación serán obxecto de programación específica por parte de cadaresponsable de curso.

No tocante ás actividades complementarias que este departamento ten programadas para os distintosgrupos quedan reseñadas no seguinte cadro:

Curso Actividade1 ESO • Visita ao Campus-Natureza e Universidade (Programa Municipal “Vigo por

dentro”)

3 ESO • Actividade multidisciplinar ”O entorno do Castro como recurso didáctico”. • Saída á Serra do Xurés

4º ESO• Saída a Serra do Invernadoiro • Saída a praia da Fontaiña

1 Bach

• Actividade de Sendeirismo Montes Aloia- Galiñeiro • Visita ó Centro de Interpretación da Natureza de A Siradella (O Grove) e

itinerario ecolóxico pola zona• Os museos coruñeses

2 Bach • Centro Fitopatoloxía do Areeiro/ Bodegas Cosecheiros de Cambados

6. PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN. CRI TERIOS DECUALIFICACIÓN

En canto ós procedementos de avaliación, o profesorado das asignaturas ten liberdade para optar polosmáis idóneos segundo o curso de que se trate. Os instrumentos de avaliación tamén son variados. Aparte de controles e exames parciales, hay una avaliación continua do alumnado dos diferentes cursospolo seguimento das clases, utilizando as preguntas orais e as actividades diarias. Dáselle moitaimportancia ó caderno de clase que reflicte as actividades de diario dos estudiantes. Tamén se llesconcede unha porcentaxe na puntuación final ás prácticas realizadas no laboratorio, tanto poloprofesorado de desdoble (1º da ESO e 1º Bacherelato), proporcionándolle a nota á profesora titular docurso, como polo propio profesor no seu caso.

7. MÍNIMOS EXISIBLES PARA A OBTENCIÓN DUNHA AVALIAC IÓN POSITIVA

1º CURSO DE E.S.O.

I. OS SERES VIVOS

1. A terra, un planeta habitado . ¿Ser vivo ou non vivo? A materia dos seresvivos. Un lugar para vivir. A diversidade dos seres vivos e o medio. Dousmedios: acuático e terrestre. ¿Qué é clasificar? A clasificación que fan oscientíficos. ¿Qué é unha especie?2. Animais. Os vertebrados. ¿Qué é un animal? Características dosvertebrados. Os peixes: o dominio do medio acuático. Os anfibios: vertebradosde doble vida. Os reptis: verdadeiros vertebrados terrestres. As aves:máquinas para voar. Os mamíferos: vertebrados con pelo. Os seres humanossomos mamíferos. Os vertebrados no seu medio.3. Los invertebrados. Os animales máis sinxelos. Vermes anelados.Anélidos. Animais con cuncha. Moluscos. Artrópodos. Arácnidos, crustáceos emiriápodos. Artrópodos. Insectos. Equinodermos. Invertebrados en todos osambientes.

83

4. As plantas e os fungos. ¿Qué é unha planta? As flores. As sementes e osfroitos. Plantas con sementes pero sen froitos. Plantas sen flores e sensementes. As plantas e o medio. Os fungos non son nin animais nin plantas.5. As células e os organismos. Os seres vivos estamos formados por células.Organismos unicelulares e pluricelulares. Células animais e células vexetais. Anutrición celular. A relación das células co medio. A reproducción celular.6. Os seres vivos mái sinxelos. Protozoos e algas: organismos sinxelos connúcleo. As bacterias: células sen núcleo. Os microorganismos no seu medio.Os virus: parásitos celulares.

II. O PLANETA TERRA

7. A terra no universo. Ideas antigas sobre o universo. O sistema solar. Asórbitas planetarias. Satélites e unha chea de obxectos. Máis alá do sistemasolar.8. Un planeta moi singular: a Terra. A forma da Terra. En continuomovemento. O día e a noite. ¿Por qué hai estacións?. As fases da lua. Oseclipses. Un planeta orixnal. A biosfera e as súas relacións.9. Minerales: moitos e moi útiles. Minerais, rochas e civilización. Una grandediversidade de minerais. Outras propiedades características. Minerais queconstituen ls rochas. Menas metálicas. As minas e os seus productos.10. Diversidade e utilidade das rochas. Diversidade de rochas, diversidadede usos. Cómo se observa unha rocha. Rochas cristalinas. Rochas dosvolcans. Rochas formadas por anacos. Rochas formadas por láminas. Paraqué utilizamos as rochas. ¿De qué está feita a miña casa?11. A atmósfera terrestre. A atmósfera e o aire. Estructura da atmósfera.Orixe e evolución da atmósfera. A atmósfera, un medio para a vida. A máquinatérmica. A contaminación do aire.12. A auga na Terra. A Terra, único planeta con auga líquida. A distribución daauga na Terra.. A auga dos océanos. A auga nos continentes. Auga encontinuo movimiento. A auga, unh substancia moi especial. A auga queusamos. A auga contamínase co uso. A depuración das augas.

2º curso de E.S.O.

BLOQUE I. FUNCIÓNS DOS SERES VIVOS

1. Os seres vivos aliméntanse. As funcións dos seres vivos. A composicióndos seres vivos. A alimentación dos animais. A transformación dos alimentos.As substancias que incorporan os vexetais. A fotosíntese. O transporte nointerior da planta. Dous formas diferentes de nutrición.2. A respiración dos seres vivos. O s animales respiran. As plantas taménrespiran. Os intercambios respiratorios nos animais. O transporte de gasesnos animais. ¿Qué é en realidade respirar? Substancias orgánicas, osíxeno eenerxía.3. Coordinación, relación e adaptación. O comportamiento dos animais¿Cómo responde un ser vivo? ¿Cómo detectan os estímulos? A comunicaciónentre receptores e efectores. O comportamiento das plantas.

84

4. A reproducción. A reproducción asexual. A reproducción sexual dosanimais. Diversidade na reproducción sexual. A reproducción sexual nasplantas con sementes. O significado da reproducción.

BLOQUE II. O ENTORNO E OS SERES VIVOS

Os ecosistemas . Relacións tróficas. O escenario da vida. Alimentándose noecosistema. Cadeas e redes tróficas. O tránsito de materia e enerxía noecosistema. Estabilidade e cambios nos ecosistemas. A energía queutilizamos. 6. A enerxía externa do planeta. O Sol produce enerxía. A atmósfera, un bófiltro. Un reparto desigual. O efecto invernadeiro. ¿Que move o aire? Ahidrosfera como regulador térmico. A enerxía solar move ós axentes externos. 7. O solo. Alteracións das rochas. Da rocha ó solo. Características do solo. Avida no solo. Influencia humana nos solo.

BLOQUE III. A DINÁMICA DO PLANETA.

8. Augas superficiales e augas subterráneas. A s augas superficiais. Oinagotable traballo dos ríos. Procesos catastróficos. As augas subterráneas.Circulación e importancia das augas subterráneas. 9. Os glaciares, o vento e a mar. O s glaciares modifican o relevo. O ventocomo axente xeolóxico. Os traballos do mar. Sedimentación mariña e formaslitorais. Intervencións nas costas. Os axentes xeolóxicos deixan pegadas.10. A enerxía interna do planeta. Volcáns e terremo tos. O s volcáns. Osterremotos. Distribución dos terremotos e tectónica de placas. Relevo e placaslitosféricas. Unha perspectiva global.

3º CURSO DE E.S.O.

BLOQUE I. ESTRUCTURA E FUNCIÓN DO CORPO HUMANO

1. O corpo humano. O noso organismo está formado por células. As célulasteñen necesidades comúns. O transporte a través da membrana. Ofuncionamiento da célula. Células con diferentes funciones. Tecidos. Órganose sistemas de órganos.2. Dos alimentos ós nutrintes. O s alimentos e os seus compoñentes. Osistema dixestivo. A dixestión. O resultado da dixestión. Unha alimentaciónequilibrada. Alimentación e saúde. A conservación dos alimentos. 3. A utilización dos nutrintes. A s células utilizan os nutrintes. Unha dietaaxeitada ás necesidades. A obtención do osíxeno. O intercambio de gases. Aventilación pulmonar. A eliminación dos refugallos ¿Cómo funcionan os riles?.A doble función do ril.4. O transporte de sustancias no organismo. O sangue: un líquidocomplexo. Enfermidades relacionadas co sangue. O vasos sanguíneos. Ocorazón. O corazón é o motor da circulación. O traxecto do sangue: un doblecircuito. Enfermidades cardiovasculares. Catro sistemas para unha función: anutrición.

85

5. A coordinación do noso organismo. A neurona: unidade do sistemanervioso. 6. Estímulo e resposta. Receptores e efectores. A percepción do medio.Sentidos do tacto, olfato e gusto. Sentido do oído. Sentido da vista. Aelaboración da resposta.

BLOQUE II. MINERAIS E ROCHAS.

7. Os minerais. Minerais, cristais e y vidro. Cómo identificar un mineral.Clasificación dos minerais (I). Clasificación dos minerais (II). Utilidade dosminerais8. Orixe das rochas sedimentarias. Cómo clasificar as rochas. Cómo seoriginan las rochas sedimentarias. Os fósiles e a orixe das rochas. Unhasrochas estratificadas. Rochas sedimentarias detríticas. Rochas sedimentariasnon detríticas. A orixe do carbón e petróleo.9. Orixe das rochas ígneas. Volcáns en erupción. Paisaxe volcánica. Tiposde actividade volcánica.

4º CURSO DE E.S.O.

XENÉTICA E EVOLUCIÓN1. Reproducción e herdanza. Semellanzas e diferencias. O núcleo: a

información xenética. O núcleo e o ciclo celular. Os cromosomas. Atransmisión. A formación das células reproductoras. Cariotipo ediagnóstico prenatal. Análise dun cariotipo.As leis da herdanza. Asinvestigacións de Mendel. Xenética e vocabulario xenético.Interpretación dos experimentos de Mendel. Herdanza simultánea dedous ou máis caracteres. Interpretación actual das experiencias condihíbridos. A herdanza na especie humana. A herdanza dos grupossanguíneos. A herdanza do sexo e ligada ó sexo. As árboresxenealóxicas. Resolución de exercicios de xenética.

2. Xenes e manipulación xenética. O ADN: o material dos xenes. O ADNcomo fonte de información. A herdanza contida no ADN. Cambios nainformación xenética: mutacións. A transferencia de xenes: organismostransxénicos. A diversidade dentro da especie. Análise dun texto dedivulgación científica.

3. A evolución dos seres vivos. A orixe da diversidade biolóxica.Nacemento das teorías evolucionistas fronte ó fixismo. A evoluciónsegundo Darwin. Argumentos a favor da evolución. Darwin no século XX.O concepto de adaptación biolóxica. Xurdimento das especies nanatureza. A orixe da vida. Teorías sobre a orxe da vida. Funcionamentoda evolución. Identificación de problemas e formulación de hipóteses.

ECOLOXÍA E MEDIO AMBIENTE4. Os organismos e o medio. Ecoloxía e ecosistema. O medio ambiente. A

vida no medio aéreo ou terrestre. Factores abióticos no solo. A vida nomedio acuático. Relacións entre organismos. Instrumentos e métodos demedida.

A enerxía no ecosistema. Relacións alimentarias. Cadeas e redes tróficas.Transferencia de enerxía ó longo dunha cadea alimentaria. Fluxo de materia e

86

enerxía no ecosistema. Medición da enerxía no ecosistema. Pirámidesecolóxicas. Ciclos bioxeoquímicos.

BIOLOXÍA E XEOLOXÍA 1º BACHARELATO: CONTIDOS MÍNIM OS

Bloque 1. As bases da vidaUnidade 1. A natureza básica da vida

• A unidade química dos seres vivos: Bioelementos• Auga e sales minerais• Glícidos• Lípidos• Proteínas. Estructuras• Ácidos nucleicos. ADN. Duplicación. Síntese de proteínas• A orixe da vida

Unidade 2. Estructura e organización dos Seres Vivos• A teoría celular• A célula como unidade estructural: Célula eucariota animal e vexetal• A célula como unidade funcional: Metabolismo. Anabolismo e catabolismo.

ATP• Tipos de nutrición: autótrofa e heterótrofa• Transporte a través da membrana• Unha forma de nutrición autótrofa: A fotosíntese• Obtención de enerxía a partir de materia orgánica: respiración celular aerobia e

anaerobia. Fermentacións• Estructura das células procariotas: bacterias• A orixe das células• Os virus. Ciclo vital dun bacteriófago

Unidade 3. A reproducción nos seres vivos• Os cromosomas. Ciclo celular.• Tipos de reproducción: asexual, sexual. Vantaxes e inconvenientes• Multiplicación celular: mitose• Cariotipo: células diploides e haploides• Reproducción asexual en vexetais e animais: tipos• Reproducción sexual en vexetais e animais: Isogamia e anisogamia

Unisexualidade e hermafroditismo• A meiose. Recombinación xenética• Gametos e esporas• Ciclos biolóxicos: haplonte, diplonte, diplohaplonte• A condición pluricelular: Diferenciación celular, tecidos, órganos e sistemas

Unidade 4. A reproducción sexual en animais e plantas• Reproducción nos animais: sistemas ou aparellos reproductores. Gónadas e

gametanxios• A formación dos gametos: espermatoxénese e ooxénese• A fecundación. Morfoloxía dos gametos

87

• Desenvolvemento embrionario: fases• Desenvolvemento postembrionario: metamorfose• A reproducción nas Espermafitas: a flor. A polinización• A semente e o froito. Xerminación• Evolución dos ciclos biolóxicos das plantas• A clonación. Aplicacións

Bloque II. Biodiversidade

Unidade 5. A biodiversidade dos seres vivos•••• Sistemas de clasificación e nomenclatura dos seres vivos•••• Concepto de especie. Categorías taxonómicas. Clasificación taxonómica de

especies animais e vexetais•••• Os cinco reinos•••• Reino Moneras•••• Reino Protoctistas•••• Reino Fungos•••• Reino Plantas. Diferencias morfolóxicas entre os distintos grupos•••• Reino Animais. Clasificación xeral do reino Animal. Diferencias entre os

principais Phylla. Principais clases do tronco Cordados•••• Mantemento da diversidade

Bloque III. O Planeta Terra

Unidade 7. Tempo xeolóxico e Historia da Terra• A Terra: Un lugar no Universo. Orixe da Terra• A idade da Terra. Metodos de datación relativa• Os grandes principios da Xeoloxía histórica: actualismo e superposición de

estratos• Os fósiles e a información que proporcionan• División do tempo xeolóxico• Grandes acontecementos da Historia da Terra

Unidade 8. O interior terrestre• Métodos de estudio do interior terrestre: directos e indirectos• Algúns datos directos: minas e sondaxes• Densidade, temperatura, magnetismo e meteoritos• Sismos e ondas sísmicas• Qué información achegan os terremotos• Unha Terra estructurada en capas: unidades xeoquímicas e unidades dinámicas.

Os dous modelos: descripción das distintas capas

Unidade 9. Dinámica litosférica• Primeiras ideas mobilistas: teoría da deriva continental• Da deriva continental á tectónica de placas. Ideas fundamentais da tectónica de

placas

88

• Dorsais e fondos oceánicos: o mapa de fondos• Zonas de subducción: tipos de converxencia• Fallas transformantes• Dinámica sublitosférica. Puntos quentes. O motor das placas• Formación das cordilleiras: tipos de oróxeno• Ciclo de Wilson

Unidade 10. Manifestacións da dinámica litosférica • Deformacións das rochas: curva de esforzo-deformación• Deformacións plásticas: as dobras• Deformacións por rotura: as fracturas

CONTIDOS MÍNIMOS 2º BACHARELATO

1. A base molecular e fisicoquímica da vida

Recoñecer os diferentes tipos de macromoléculas que constitúen a materia viva erelacionalas coas súas funcións biolóxicas na célula.

Enumerar as razóns polas que a auga e os sales minerais son fundamentais nos procesoscelulares, indicando algúns exemplos das repercusións da súa ausencia.

Recoñecer e representar a estrutura xeral dun monosacárido. Recoñecer e representar oenlace O-glicosídico. Recoñecer as estruturas dos disacáridos e polisacáridos.

Recoñecer as estruturas dos ácidos graxos e dos lípidos saponificables. Saber explicar ocomportamento dos lípidos en medio acuoso.

Aprender a fórmula xeral dos aminoácidos. Recoñecer e representar o enlace peptídico.Recoñecer e representar o enlace fosfodiéster.

Recoñecer as estruturas dos polinucleótidos.

2. Morfoloxía, estrutura e funcións celulare s

Interpretar a estrutura interna dunha célula eucariota e dunha célula procariota (tanto comicroscopio óptico coma co electrónico), identificando os orgánulos da primeira edescribindo a función que desempeñan.

Explicar a teoría celular e a súa importancia no desenvolvemento da bioloxía.

Analizar e representar esquematicamente o ciclo celular e as modalidades da división donúcleo e do citoplasma, xustificando a importancia biolóxica da mitose.

Diferenciar os mecanismos de síntese da materia orgánica respecto dos de degradación eos intercambios enerxéticos a eles asociados. Explicar o significado biolóxico darespiración celular indicando as diferenzas entre a vía aerobia e a anaerobia respecto darendibilidade enerxética, os produtos finais orixinados e o interese industrial destesúltimos. Enumerar os diferentes procesos que teñen lugar na fotosíntese e xustificar a

89

súa importancia como proceso de biosíntese, individual para os organismos, pero taménpara o mantemento da vida.

Comparar as características dunha célula vexetal e unha célula animal. Describir,localizar e identificar os compoñentes dunha célula eucariota en relación coa súaestrutura e función.

Explicar os diferentes procesos mediante os que a célula incorpora substancias:permeabilidade celular e endocitose.

Explicar o metabolismo desde un punto de vista global. Indicar o papel do poder redutore do ATP nos procesos metabólicos.

Definir e localizar: glicólise, ciclo de Krebs, β–oxidación, cadea respiratoria efosforilación oxidativa. Compre recoñecer a) con que composto empeza e con calremata, b) onde ten lugar, c) que se xera (sen aprender a cuantitativa) e d) para queserven. Da gliconeoxénese e lipoxénese hai que saber onde empezan e rematan, ondeteñen lugar e que se consome (sen aprender cuantitativa).

Diferenciar as fases da fotosíntese e localizalas intracelularmente. Identificar ossubstratos e os produtos que interveñen nas fases da fotosíntese e establecer o balanceenerxético desta.

3. A herdanza. Xenética molecular

Aplicar os mecanismos de transmisión dos caracteres herdables segundo a hipótesemendeliana e a teoría cromosómica da herdanza á interpretación e resolución deproblemas relacionados coa herdanza.

Describir as vantaxes da reprodución sexual e relacionar a meiose coa variabilidadexenética das especies.

Explicar o papel do ADN como portador da información xenética, a natureza do códigoxenético e a relación coa síntese das proteínas.

Relacionar as mutacións coas alteracións da información e a súa repercusión navariabilidade dos seres vivos e na saúde das persoas.

Coñecer algunhas das ferramentas da enxeñaría xenética e as súas aplicacións.

4. O mundo dos microorganismos e As súas aplicacións

Explicar as características estruturais e funcionais dos microorganismos, resaltando assúas relacións cos outros seres vivos, a súa función nos ciclos bioxeoquímicos,valorando as aplicacións da microbioloxía na industria alimentaria e farmacéutica e namellora do medio natural, así como o poder patóxeno que poden ter nos seres vivos.

90

5. A inmunidade e As súas aplicacións

Analizar os mecanismos de autodefensa dos seres vivos, en particular o desenvoltopolos vertebrados ante a presenza dos antíxenos.

Coñecer o concepto actual de inmunidade e explicar as características da respostainmunitaria, incidir para reforzar e estimular as defensas naturais.

Non será materia do exame o apartado “Reflexións éticas sobre a doazón de órganos.

8. MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE

Como se pode observar ó longo do proxecto didáctico, no noso centro existe granprocupación pola atención á diversidade do alumnado. E así, no 3º curso de ESO onoso departamento encárgase de impartir ó grupo de ámbito científico-técnico do PDCa un grupo de estudiantes con necesidades específicas. Por outra parte, no cursoprimeiro de ESO tamén temos un reforzo en Ciencias Naturais con parte do alumnadodos grupos A e B.

9. PROGRAMA DE REFORZO PARA A RECUPERACIÓN DAS MATE RIASPENDENTES DOS CURSOS ANTERIORES

No tocante as materias pendentes, temos un programa de seguimento durante o curso.Os alumnos e alumnas do primeiro ciclo teñen unha serie de actividades para realizar ólongo do curso, que van entregando nas datas sinaladas a continuación. Os de segundociclo realizan una serie de exames tamén durante o curso cos cales serán avaliados óremate do mesmo. Os documentos ó respecto inclúense de seguido:

Departamento de Ciencias Naturais. Alumnado pendente 2010-2011

Convócase ao alumnado coas materias pendentes de CienciasNaturais de ESO ou Bioloxía e Xeoloxía de 1º de Bacharelato aefectuar os exames e/ou traballos cos seguintes contidos e datas:

Cursopendente

Temario Data do exame

1º ESOEntregar traballos ó profesor/a dopresente curso nas datasdeterminadas indicadas a parte.

5 de maio, ás 4,30 datarde na Sala deConferencias

2º ESOEntregar traballos á profesor/a dopresente curso nas datasdeterminadas indicadas a parte.

5 de maio, ás 4,30 datarde na Sala deConferencias

91

Cursopendente

Temario Data do exame

3º ESO

10. As augas modifican o relevo11. Os glaciares, o vento e mar12. As rochas sedimentarias e asúa orixe7. A reproducción

27 de xaneiro ás4,30 da tarde na Sala

de Conferencias

2. Dieta e alimentos3. Os nutrientes4. O sistema circulatorio5. Os sistemas de coordinación6. Estímulo e resposta. Receptorese efectores

28 de abril ás 4,30da tarde na Sala de

Conferencias

1ºBacharelato

19. A idade da Terra.14. O interior terrestre.15. Dinámica litosférica.16. Manifestacións da dinámicalitosférica.

27 de xaneiro, ás4,30 da tarde na Sala

de Conferencias

1. A natureza básica da vida.2. Organización celular dos SeresVivos.4. A perpetuación da vida5. A reproducción sexual enanimais e plantas.8. A diversidade dos seres vivos

28 de abril, ás 4,30da tarde na Sala de

Conferencias

Exame final de toda a materia para o alumnado que nonsuperou as probas durante o curso: 5 de maio 4,30 h.

92

TRABALLOS A PRESENTAR POLO ALUMNADO QUE DEBE RECUPERAR CIENCIAS NATURAIS

DE 1º DE ESO

O alumnado con esta materia pendente deberá presentar osseguintes traballos de recuperación nas datas indicadas. No casode non presentalos ou recibir a cualificación de Insuficiente deberánpresentarse ao exame que terá lugar o día 5 de maio, ás 4,30 datarde, na Sala de Conferencias

Tema 1Resumo do temaActividades: 2,3,5,8,9,11,34 e 35.

Tema 2Resumo do temaActividades: 2,5,7,13,18,27,32 e 33.

Tema 3Resumo do temaActividades: 2,5,7,12,13,15,18,20,34 e 35.

Data límite: 3 de decembro.

Tema 4Resumo do temaActividades: 2,4,6,7,8,9,11,16,23 e 31.

Tema 5 Resumo do tema Actividades: 2,4,6,7,8,11,17,19,21,22 e 30.

Tema 6 Resumo do tema Actividades: 5,7 e 17.Data límite: 25 de febreiro

Tema 7 Resumo do tema Actividades: 3,8,9,10,15 e 30.

Tema 8 Resumo do tema Actividades: 4,7,8,9,10,14,16,37 e 38 Tema 11 Resumo do tema Actividades: 4,6,7,9,11,12,14,15,16, e 29.

93

Tema 12 Resumo do tema Actividades: 2,3,4,5,6,7,8,9,11,12,13, e 14.Data límite: 29 de abril

94

TRABALLOS A PRESENTAR POLO ALUMNADO QUE DEBE RECUPERAR CIENCIAS NATURAIS

DE 2º DE ESO

Traballos a presentar polo alumnado que debe recuperar CienciasNaturais de 2º de ESO O alumnado con esta asignatura pendentedeberá presentar os seguintes traballos de recuperación nas datasindicadas. No caso de non presentalos ou recibir a calificación deInsuficiente deberán presentarse ao exame que terá lugar o día 5 demaio, ás 4,30 da tarde, na Sala de Conferencias

Tema 1Resumo do temaActividades: 2,3,4,6,7,9,11,12,14,16,17,19,23,24 e 35.

Tema 2Resumo do temaActividades: 2,3,5,7,9,11,13,15,16,20,30 e 31.

Tema 3Resumo do temaActividades: 1,2,3,5,6,7,9,10,13,14,15,34 e 35.

Data límite: 3 de decembro.

Tema 4

Resumo do temaActividades: 1,2,4,5, 8,9,10,11,12,13,15,16,20 e 40.

Tema 5

Resumo do tema Actividades: 1,2,3,5,7,8,10,11,13,14,15,17,31 e 32. Tema 6 Resumo do tema Actividades: 1,2,4,5,6,7 ,8,9,11 e 12. Tema 7 Resumo do tema Actividades: 2,3,4,6,8, 10,11,25 e 26.

Data límite: 25 de febreiro

Tema 8 Resumo do tema Actividades: 1,3,4,6,7,8,11,12,15,18 e 38.

95

Tema 9 Resumo do tema Actividades: 2,4,5,8,9,16 e 18.

Tema 10 Resumo do tema Actividades: 2,5,6,8,9,10,11,18,19 e 31. Tema 12 Resumo do tema Actividades: 5,7,8,10,11,17 e 19.

Data límite: 29 de abril

Nota: os temas 11,13,14 e 15 non entran nos obxectivos mínimos.

Vigo, 1 de outubro de 2010

Asinado

Manuel Pedro Brañas Pérez, Ana Mª Arias Martínez,

Emérita Carreira Conde, Alejo Reigosa Roger,

MºJosé Parada Santoro

96