ANTZINAROAREN AMAIETA

6. GAIA DBH 2

IV. mende bukaera – XV. mendea

Erromatar Inperioa erdibitu Teodosio I (Handia)

enperadorearen heriotzagatik

Kristautasuna ezarri

Barbaroekin tratua egin (soldatuak)

BIZANTZIAR INPERIOA

Honorio V. mendean bukatu germaniarren inbasioen

ondorioz

Mendebaldeko inperioa

Ekialdeko inperioa edo Bizantiar inperioa

Arcadio enperadorea

XV. Mendean bukatu

Hasierako herrialdeak: Asia Txikia, Balkanetako

penintsula, Siria, Palestina eta Egipto

VIII-IX. Mendeetan borroka ikonoklasta = erlijio-

irudiak debekatu

VI. mendea goieneko aldia (Justiniano I) = Erromatar

inperioaren handitasuna berreskuratu nahi

Kanpaina militarrak Mediterraneoan

Afrikako iparraldean

Italiar penintsulan

Hispaniako hegoaldean

* Konstantinoplako Patriarkaren eta Erromako Aita

Santuaren arteko liskarrak (Ekialdeko Zisma 1054) Mendebaldea Aita Santuari leial

Ekialdea Konstantinoplako Patriarkari leial (Eliza

Ortodoxoa)

Ekialdeko inperioa edo Bizantiar inperioa

INPERIOAREN ANTOLAKUNTZA

Kristautasunak eragin handia gobernuan

Politika:

Estatu teokratikoa

Enperadorea (basileusa) = jainkoaren ordezkaria lurrean

Armadaren laguntza

Elizak pisu politiko handia

Ekonomia: Oinarria: nekazaritza (nagusiki latifundioak)

Merkataritza ere oparoa (batez ere ehunen

manufaktura)

Gizartea: Hierarkizatua:

1. Enperadorea

2. Kleroak eta nobleak

3. Armadako soldatuak

4. Esklaboak, nekazariak eta merkatariak

INPERIOAREN ANTOLAKUNTZA

INPERIOAREN GAINBEHERA ETA AMAIERA

XI. mendetik aurrera inperioaren gainbehera

1453an bukatu = Turkiarrek Konstantinopla hartu

Arrazoiak Arabiarren eta turkiarren presioa

Probintzia aberatsenak konkistatuz. Mugen aurkako erasoak ugari

Krialdi ekonomikoa Gerra etengabeak nekazaritza murriztu eta merkataritza

txartu. Ondorioak: Landa-eremua hustu: hiriburura emigratu Armada zatitu: gastu handia suposatzen zuen

BIZANTZIAR KULTURA

Greziar inperioaren eragina = esaten da kultura klasikoa transmititu

Hiru arlo nabarmendu: Hezkuntza: aberatsen seme-alabak bakarrik

Artea eta letrak irakatsi batez ere

Hizkuntza: greziarrak latina ordezkatu hizkuntza ofizial bezala

Zuzenbidea: Bizantziok lege-kodea sortuJustinianoren Kodea

JUSTINIANOREN KODEA

BIZANTZIAR KULTURA

Erlijioari lotuta Arkitektura

Erromatarren elementu batzuk hartu: ganga Berrikuntzak: gurutze grekoko oinplanoa Eraikuntzek: material pobreak

HarriaAdreilua

Barrualdeak aberastasunez beteak

Eskultura Eskultura gutxi geratu dira

SANTA SOFIA BASILIKA

HOSIOS-LUKAS MONASTERIOA

Pintura: tenpluen barrualdea edertzeko

Horma pintura

Ikonoak: guztiak erlijiosoak

Mosaikoak

Erromatar tradizioa

Eszena erlijiosoak

Bizantziar inperioaren historiako garaien

adierazpenak

MOSAIKOAK

ISLAMA

Islamiar zibilizazioaren elementu bateratzailea

Erlijioa

VII. mendean sortu

Arabian

Jarraitzaileak musulmanak = sinestuna

ISLAMA EZAGUTZEA

Monoteista = jainko bakarra

Liburu sakratua = Korana

Jainkoa = Ala

Profeta = Mahoma

Mahoma profeta = Buruzagi politiko eta erlijiosoa

Arabiako penintsulako zati handi bat konkistatu

Sinestunaren bost betebeharrak:

Fede aitortza (shahada): Ala da jainko bakarra eta

Mahoma da haren profeta

Otoitza (salat): Egunean 5 aldiz, Koraneko txatal batzuk

errezitatu Mekara begira

Baraualdia (swam): Ramadan hilean. 10 urtetik gorakoek

Limosna (zakat): txiroei limosna ematea eta ondasunak

partekatzea

Erromesaldia (hayy): Mekara joan behar bizitzan behin

Mahomen bizipenak eta esaerak jasotzen dituen idazkia =

Sunna

ISLAMAREN HEDAPENA

Inperioak VIII. Mendean = hedapenik

handiena

Afrikako iparraldea eta Iberiar penintsulako zati

handi bat

Inperioaren bilakaera

Jainkoak lurrean zuen ordezkaria = Kalifa

632. urtean Mahoma hil = garai politiko berria hasi

Bi aldi/dinastia bereizi ziren

Omeiatarren dinastia 661. urtean

Hiriburua: Damasko

Antolaketa: politika eta ekonomiaren inguruan

Lurraldearen banaketa = emirrerrietan (probintziak)

Agintariak: gobernadorea + kalifaren ordezkaria (emirra)

Abbastarren dinastia 750. urtean

Hiriburua: Bagdad

Antolaketa: ekonomia eta kulturaren inguruan

Txanponak sortu

Arabiera hizkuntza ofiziala

EKONOMIA ETA GIZARTEA

Gizartea = hiritarra = hierarkizatua

*Hiria = ekonomia, erlijioa eta boterearen gunea

*Arabiarrak = administrazioko eta armadako kargurik

garrantzitsuenak

*Arabiarrak ez zirenak = botere-eremuetatik baztertuta

Inperioaren ekonomiaren oinarria: Merkataritza

Nekazaritza

Manufaktura

*Merkataritza-bide garrantzitsuenak kontrolatu

Labore garrantzitsuenak: Zerealak

Frutak

Kotoia

Azafraia

Lihoa

Manufaktura industria nagusiak: Larrugintza

Papergintza

Zeramika

Beiragintza

Oihalgintza

ISLAMIAR KULTURA ETA ARTEA

Ekarpen kulturalak: Hizkuntza eta literatura

Matematika eta astronomia

Teknologia berriak

Osasuna, medikuntza eta higienea

Artea Arte sinkretikoa = beste kultura batzuetako arte-

elementuak

Ez ziren asko garatu = pintura eta eskultura (Koranak

debekatu irudiak gurtzarako erabiltzea)

Arkitektura Arkitektura eraikin garrantzitsuenak = hirietan

Erlijio eraikinak: meskitak eta madrasak Eraikin zibilak: jauregiak

Ezaugarriak: Dekorazio soila kanpoaldean

Portalea Kupula

Apaingarri ugari barrualdean: Patioak Lorategiak Iturriak Irudi geometrikoak Koraneko pasarteak…

Eraikuntza-material pobreak: Kanpoaldean: buztina, igeltsua edo zura Barrualdean: marmola, mosaikoak, magolanak…

ARKU MOTAK

ARROKAKO MESKITA (JERUSALEM)

KORDOBAKO MESKITA

Meskitaren egitura Haram

Otoitz aretoa Minarete

Dorrea otoitzera deitzeko

Sabil Iturria

Sahn Patio nagusia

Minbar Pulpitua

Quibla Mekara begirako horma

Mihrab Mekara begirako hobia

ARTE TXIKIAK Motak

Miniatura Ainpagarria; Korana edertzeko Geroago erabiltzen ziren:

Ipuinak Fabulak Medikuntza, astronomia eta

zientziari buzuko liburuak

Zeramika Ehungintza Urregintza Mosaikoak Beiragintza

INPERIO KAROLINGIOAFRANKOEN INPERIOTIK

Frankoak = V. Mendeko Galia Erromatarrean kokatutako herri

germaniarra

VI. mendean lurralde osoa menderatu eta erresuma bat sortu

Monarkia ahula beraz noblezia indartu

732an Karlos Martelek (noblea) Poitiersen islama Europan sartzea

geldiarazi

751an Pepin Laburra (Martelen semea) frankoen errege bihurtu

Dinastia Karolingioa onartzeko Aita Santuari lurrak eman = Eliz Estatua sortu

(indarra)

768an Karlomagno (Pepinen semea) errege izendatu = Europako zati handi

bat konkistatu, Mendebaldeko Erromatar Inperioa berrezartzeko.

800an Aita Santuak Karlomagno kristau-herriaren enperadore izendatu

KARLOMAGNO

INPERIOA Antolakuntza

Karlomagnok Akisgranen (Alemania) ezarri hiriburua (Gortea

bertan)

Enperadorea = botere politiko eta militarraren ordezkari gorena =

Jainkozko zuzenbideko monarkia

Harreman feudalaren hasiera

Inperio handia = administrazio zabala sortu behar

Inperioa banatu eta zati batzuk nobleen esku utzi: Konderria: Erregeak izendatutako noble batek gobernatu

Marka: defentsa-lurraldea, mugetan kokatua eta markes batek

gobernatua

Missi Dominici = konde eta markesen jokabidea kontrolatzeko

arduradunak

Nobleei feudoak eman = truke nobleek erregeari leialak

EKONOMIA

Inperio nagusiki landatarra = lurra

aberastasun-iturri nagusia

Jendea herrixkatan edo biztanle-gune txikitan

sakabanatuak

Hiria ez da gehiago botere politikoaren eta

eskulangintzaren gunea

Merkataritza murriztu

GAINBEHERA

Inperioak Karlomagnoren erregealdian (768-

814) iraun zuen bakarrik Luis Errukitsua errege ahula zen

Ezin inperioari eutsi

Inperioa banatzea erabaki (843 Verdungo Ituna) Nobleziak gero eta botere handiagoa

Ondioz sortu:

Frantziako Erresuma

Lotaringia

Germania

PIZKUNDE KAROLINGIOA

Pizkunde Karolingioa = erromatarrek utzitako

ondarean eta bizantziar tradizioan oinarritutako

artea eta kultura

Kultura

Biztanle + nobleek = ez zekiten irakurtzen + idazten

Kleroek + ordena monastikoek = kultura-maila handia

Karlomagnoren ardura nagusiak

Administrazio eraginkorra lortzea

Irakaskuntza antolatu

Kultura bultzatu

Irakaskuntza Alfabetatzea sustatu

Eskolak sortu

Eskoletan: arteak eta zientziak ikasten ziren

(salmoak, kantuak, kalkulua eta latina)

Monjeak ez zeuden prestatuta monasterio eta

erlijio-zentroetan

Jendea ez zengoen prest monasterioetara

joateko

Monasterioetan mota guztietako eskuizkribuak

eskuz kopiatu eta zabaldu

Erromatar eta bizantziar tradizioen eragin nabaria zuen artea loratu Arkitektura:

Lan asko eraikin: jauregiak, tenpluak eta monasterioak… Materialak:

Hasieran: zura Gero: Adreilua eta Harria

Ezaugarriak: Erdi-puntuko arkuak Zutabeak euskarri

Lanik ezagunetako bat: Alemaniako Akisgran hiriko kapera palatinoa (erregearen hil kapena)

Pintura eta eskultura: Aztarna gutxi geratzen dira

Mosaikoak: Tenpluak edertzeko

Miniaturak: Eskuizkribuak edertzeko Inperio osoan lantegiak

ARTEA

AKISGRANEKO KAPERA

MAPA HISTORIKOAK NOLA INTERPRETATU

Informazio iturri baliagarriak → historia ikertzeko/ulertzeko

Gaikakoak dira

Mapa historikoa: historiako gertaerak geografikoki kokatu eta

grafikoki jasotzen dituzten mapak dira.

Bi mota:

Estatikoa: une jakin bateko gertaera historiko bat jasotzen dute

Dinamikoa: egoera historiko baten bilakaera erakusten dute.

Kontuan hartzeko:

Izenburua: izena eta aztergaia

Legenda/argibidea: mapa interpretatzeko beharrezko

informazioa

Ikurrak: Geziak: mugimendua adierazi

Lerro etengabeak: mugak adierazi

Lerro etenak: denbora laburrez menperatutako lurraldea

Lerro oker koskadunak: erresistentzia, defentsa antolatua

edo blokeoa

Irudi geometrikodun lerroak: harresiak edo babes-lerroak

Bi lerro zuzen paralelo: herrialdeen arteko aliantza

Sua: jaikialdiak/matxinadak

Ezpata gurutzatuak: gudaldiak

Eraztun gurutzatuak: batasun dinastikoa/ezkontza

Gainean gurutzea duen zirkunferentzia: erlijio-guneak

Azterketarako urratsak:

Eremu geografikoa eta garai historikoa

kokatu/deskribatu

Mapa mota adierazi (estatiko edo dinamiko)

Egoera politikoa eta lurraldeak deskribatu

Datu ekonomiko, sozial eta kulturalak aipatu

Txosten bat idatzi datuekin